جازۋشى روزا مۇقانوۆانىڭ ءبىر كۇنى - فوتو
ءبىراق جازۋدىڭ ازابىن تارتىپ، اۋىر وي ارقالاعان، كۇنى- ءتۇنى ۇستەل باسىنا بايلانىپ، تالاي ارحيۆتىڭ شاڭىن جۇتقان قالامگەرلەردى نەگە ۇمىتىپ كەتە بەرەمىز؟ العاشقىلارىنان گورى حالىققا توم- توم كىتاپ جازعان سوڭعىلارىنىڭ پايداسى كوبىرەك ءتيىپ جاتقان جوق پا؟! مىنە، وسى ويدىڭ اسەرىمەن «قالامگەردىڭ ءبىر كۇنى» اتتى جاڭا ايدارىمىزدى باستاعان بولاتىنبىز.
جازۋشىلار ۋاقىتىن قالاي وتكىزەدى؟ قايدا بارادى؟ قاي ۋاقىتتا جازۋعا وتىرادى؟ قاي كەزدە كىتاپ وقيدى؟ ولاردى وسىنشالىق مەحناتتى جۇمىستىڭ سوڭىنا تۇسىرگەن قانداي كۇش؟
مىنە، وسى سۇراقتارعا جاۋاپ ىزدەپ استانانىڭ ارايلى كۇندەرىنىڭ بىرىندە بەلگىلى جازۋشى، دراماتۋرگ، حالىقارالارىق «الاش» ادەبي سىيلىعىنىڭ لاۋرەاتى روزا مۇقانوۆانىڭ ۇيىنە قاراي تارتىپ كەتتىك. ايتىلعان ۋاقىتتان ءسال كەشىگىپ بارامىز. اتى الاشقا جايىلعان جازۋشى عوي، «كۇتتىرىپ قويعاندارىڭ نە؟» دەپ ۇرسىپ تاستار ما ەكەن دەگەن قورقىنىشىمىز دا جوق ەمەس. اكىم اعانىڭ دا، روزا اپايدىڭ دا شىعارمالارىمەن بالا كۇنىمنەن تانىس ەدىم.
اكىم اعاداي ەمەس، سىرتتاي سۇستىلاۋ كورىنەتىن روزا اپايدان سەسكەنۋىم دە نەگىزسىز ەمەس سەكىلدى. اقىرى نە كەرەك، ايتىلعان ءۇيدىڭ الدىنا كەلىپ، ەسىك قوڭىراۋىن باستىق. جوق، ويلاعانىمىزداي ەمەس، ار جاعىنان اپايدىڭ جايدارى داۋىسى ەستىلدى.
قوعام ماعان اكۆاريۋمنىڭ ىشىندەگى بالىق سياقتى كورىنەدى
اكىم اعانىڭ ءشايىن بەرىپ، جازۋ ۇستەلىنە شىعارىپ سالىپ، تاڭعى اسىن ىشپەي ءبىزدى كۇتىپ وتىرعان بەتى ەكەن.
دامدىلەپ بوتقا جاساپ قويىپتى. تاڭعى ءشاي ۇستىندەگى اڭگىمەمىز ولەڭ الەمىنىڭ پاديشاھى اتانعان فاريزا اپامىز تۋرالى جىلى ەستەلىكتەرمەن باستالىپ، ادەبيەتكە قاراي ويىستى. اپايدان قازىر نە جازىپ جۇرگەنىن سۇرادىق.
- تولعاندىرىپ جۇرگەن تاقىرىپتار بار. مەن ءوزى تۇيە سەكىلدى ۇزاق تولعاتىپ جۇرەمىن. جۇرتتار تاپسىرىسپەن جازا سالادى عوي. ماعان دا تاپسىرىستار ءتۇستى، ءبىراق مەن ولاي جازا المايمىن. ومىرىمدە تەك ءبىر-اق تاپسىرىستى ورىندادىم. ول - اۋەزوۆتىڭ «قارالى سۇلۋىنىڭ» ينسسەنيروۆكاسى. ماعان دەيىن ونى جازىپ شىعۋدى دۋلات يسابەكوۆكە ۇسىنعان ەكەن. ول كىسى باس تارتقان كورىنەدى. سوسىن بولات ماعان قولقا سالدى.
«قارالى سۇلۋ» كلاسسيكالىق اڭگىمە عوي. سول جىلى اۋەزوۆتىڭ 100 جىلدىعى ەدى. ول سپەكتاكلدى گەرمانياعا الىپ بارۋ كەرەك بولدى دا، تەز ارادا جازۋ كەرەك دەدى. سوندىقتان كەلىستىم. وعان دراماتۋرگ رەتىندە ءوز تاراپىمنان كوپ نارسە قوستىم. سپەكتاكلدى «اۋەزوۆتىڭ ءوزى - مىقتى دراماتۋرگ. «قارالى سۇلۋدى» ءوزى دە جازار ەدى، بۇلار بۇلدىرگەن شىعار» دەپ عىلىم اكادەمياسىنىڭ اۋەزوۆتانۋشى عالىمدارى كەلىپ كوردى. ايتەۋىر ءمىن تاقپادى «م. اۋەزوۆتىڭ بيىگىنەن تومەندەتپەپسىڭدەر «، - دەپ جوعارى باعالارىن بەرىپ كەتتى.
پەسا ويدا پىسكەن كەزدە قولىڭنىڭ تيمەۋى، سىلتاۋ ايتۋىڭ مۇمكىن ەمەس. بارىنەن ازات بولاسىڭ دا، جازۋعا وتىراسىڭ. جازۋدىڭ تابيعاتى سول. كەي جازۋشىلار كۇندەلىكتى جازۋ ۇستەلىنە وتىرىپ، پالەنباي جىل بويى رومان جازىپ جاتىرمىن دەيدى عوي. مەن ونداي تاراپتان ەمەسپىن. راس، كۇندەلىكتى وقىپ وتىرامىن. ءبىراق كۇندە جازۋ جازىپ جاتامىن دەپ وتىرىك ايتپايمىن. جازسام، كۇندەلىك جازۋىم مۇمكىن. شىعارما باسىمدا دايىن بولىپ پىسكەن كەزدە، ونى جازىپ تاستاۋ ماعان قيىن ەمەس.
ال دايىن بولعانعا دەيىن 5 جىل، 10 جىل ءجۇرىپ الامىن. كوپ دۇنيەلەرىمدى تۇندە وتىرىپ جازاتىنمىن. قازىر رەجيمىم ءسال اۋىستى.
- قازىر جازۋعا قاي ۋاقىتتا وتىراسىز؟
- ۋنيۆەرسيتەتتە ساباعىم جوق كۇندەر بار. سول كۇندەردە بارلىق جۇمىستاردى قويىپ، وزىمە ارنايمىن. ءبىر كۇنىمنىڭ جارتىسىن جازۋعا، وقۋعا ارنايمىن. سومكەمدە دە ۇنەمى كىتاپ جۇرەدى. بالالاردىڭ كىشكەنتاي كەزىندە ولاردى ساباقتان كۇتكەندە دە كىتاپ وقىپ وتىراتىنمىن. كەيدە تىڭداعىڭ كەلمەيتىن ۇلكەن جينالىستار بولادى. وندايدا دا كىتابىمدى الىپ شىعىپ وقىپ وتىرا بەرەمىن. مىندەتتى تۇردە سومكەمدە كىتاپ جۇرەدى. ۋاقىتىم بوسقا كەتپەۋى كەرەك قوي. كەي جازۋشىلار ۋاقىتى بولسا، قالتاسىنان قويىن داپتەرىن الىپ شىعىپ جازا بەرەدى ەكەن دەگەندى ەستيتىنمىن. مەن ونداي ەمەسپىن. ماعان تاپ- تازا تىنىشتىق كەرەك. ماعان عارىش كەرەك. وزدەرىڭ بايقاساڭدار، اعاڭنىڭ جازۋ بولمەسى بولەك، قىزىمىزدىكى بولەك، مەنىڭ جۇمىس ۇستەلىم بولەك. اركىم وزىمەن-ءوزى. اس بولمەدە باس قوسامىز دا، قايتادان بولمەلەرىمىزگە كەتەمىز. ۇلىمىز دا سونداي. بويلارىندا شىعارماشىلىق ادامىنا ءتان دۇنيەلەر كوپ. اكىم اعالارىڭ «تاسجارعاندى» جەرگە جاتىپ جازعان. ال مەنىڭ جەرگە وتىرۋىم مۇمكىن ەمەس، تەك ورىندىققا وتىرىپ جازامىن. ەكى بالامىز دا ەسەپتەرىنىڭ شەشىمىن تابا الماي جاتقاندا جەرگە جاتىپ الىپ، ارى- بەرى شيمايلاپ، قاعازدارىن لاقتىرىپ جاتادى. پاپاسى دا، مەن دە قالام ۇستاعاننان كەيىن، ولار دا شىعارماشىلىققا جاقىن.
قىزىمىز مەديتسينانى تاڭداپ وتىر. ونىكى دە تابۋ، ىزدەنۋ. ءبىراق ءبارىبىر ءبىزدىڭ تابيعاتپەن ۇندەستىك بار شىعار دەپ ويلايمىن. مەكتەپتەرىندە ەسسە جازۋدان ءاردايىم العاشقى ورىندا. ءۇش تىلدە دە ەسسەنى جاقسى جازادى. 10 جىلداي بولىپ قالدى، ساياسي تاقىرىپتارعا بارۋ ارمانىم بولىپ ءجۇر. قوعامدا بولىپ جاتقان قۇبىلىستار، جانىما اسەر ەتكەن، قۇلازىتقان، وكىنتكەن نارسەلەردى تاۋىپ الىپ جازعىم كەلەدى.
«ماڭگىلىك بالا بەينە» دە جالعىزدىق تۋرالى دۇنيە عوي. جالپى شىعارمالارىمدا جالعىزدىق رۋحى باسىم سياقتى. «ماڭگىلىك بالا بەينەدە» ءلايلا - جالعىز، ونى ەشكىم تۇسىنبەگەن. «ساررادا» دا وزىمەن- ءوزى الىسىپ تۇرعان ساررا جالعىز. قوعام ماعان اكۆاريۋمنىڭ ىشىندەگى بالىق سياقتى كورىنەدى. بالىق جەمىن جەيدى، بىرەۋدىكىن بىرەۋ تارتىپ الىپ كەتەدى. كۇشى كەلگەنى كىشكەنتاي شاباقتى جەپ قويادى.
كوكتەن جەم تۇسسە، ءبارى تالاسادى. ءومىر - اكۆاريۋم. مەن سول اكۆاريۋمعا سىرتتان قاراپ تۇرعان اداممىن. سول ومىردەن ايتا الاتىن نارسەلەرىمدى جازامىن. مۇمكىن سوندىقتان دا ۇزىلىستەر بولىپ جاتقان شىعار. مەن تۋرالى «ماڭگىلىك بالا بەينەدەن» كەيىن ەشتەڭە جازباي كەتتى» دەگەندەر دە بولدى. ولاي ەمەس، جازىلىپ جاتىر. مەن ءوزىم ءۇشىن جازامىن. جۇرتتار ءوزى ءۇشىن ءمىناجات ەتەدى، ءوزى ءۇشىن ءبىر جەرلەرگە بارىپ پارىزىن وتەيدى. سول سەكىلدى، جازۋ دا ماعان تازارۋىم ءۇشىن، جاننىڭ جايلانۋى ءۇشىن كەرەك. كابينەتىنە كەلىپ قالعان بىزدەردى اكىم اعا كۇلىپ قارسى الدى. بۇرىننان تانيتىن ادامشا قال- جاعدايىمىزدى سۇراستىرىپ جاتىر. سەكسەننىڭ سەڭگىرىنە شىقسا دا، جازۋشىنىڭ كومپيۋتەر مەن عالامتوردىڭ ءتىلىن ەركىن مەڭگەرگەنى تاڭعالارلىق. جاڭالىقتاردى نەمەسە وزىنە قاجەتتى اقپاراتتاردى وسىلاي ءوزى تاۋىپ الادى ەكەن. قابىرعاعا مىنانداي ادەمى سۋرەت ءىلىنىپتى. وسىعان دەيىن ەكى جازۋشىنىڭ شاڭىراق كوتەرۋ تاريحىن تالاي ەستىپ جۇرگەن بولساق، ەندىگى جەردە جاراسىمدى جۇپتىڭ ماحابباتقا تولى شاڭىراعىن كوزىمىزبەن كورىپ وتىر ەدىك. وسى جەردە ەسىمە تەاترمەن العاشقى تانىستىعىم روزا مۇقانوۆانىڭ ايگىلى تۋىندىسى «ماڭگىلىك بالا بەينە» ارقىلى باستالعانى ءتۇستى.
اۋەزوۆ ساحناسىنان داناگۇل تەمىرسۇلتانوۆانىڭ ءلايلاسىن كورىپ، جىلاپ شىقسام دا، تەاتر الەمىنە ماڭگىلىك عاشىق بولىپ شىققان ەدىم، سول جولى. سوندىقتان روزا اپايىمىزدىڭ دراماتۋرگ رەتىندە اتىن شىعارعان «ماڭگىلىك بالا بەينەسى» تۋرالى سۇراماي كەتە المادىم.
- وسىعان دەيىن تالاي ايتىلعان دا شىعار، ءبىراق مەن ءوز اۋزىڭىزدان «ماڭگىلىك بالا بەينەنىڭ» كورەرمەن قاۋىممەن قالاي قاۋىشقانىن تاعى ءبىر ەستىگىم كەلىپ تۇر، روزا اپاي.
- «ماڭگىلىك بالا بەينە» تۋرالى ءوزىڭ ايتپاقشى، تالاي ايتىلدى عوي. ءبىر كۇنى ساتىبالدى نارىمبەتوۆ «وسىنى فيلمگە اينالدىرايىق» دەپ كەلدى. اۋرۋحانادا جاتقان ەدىم. وعان: «ساتىبالدى، مۇنى كينوستسەناريي ەتىپ جازا المايمىن. سەبەبى، بۇل باسىندا اڭگىمە بولدى. اڭگىمە بولىپ شىققان كەزدە ءبارى جىلى قابىلدادى. گەراعامىز ول اڭگىمەنى «قازاق ادەبيەتىنەن» وقىعاندا «كلاسسيكالىق تۋىندى» دەپ باعا بەردى. ودان 3-4 جىلدان كەيىن اتابايەۆ دراماتۋرگياسىن جاساپ بەر دەدى. دراماتۋرگيانىڭ دا تابالدىرىعىن اتتاپ كورەيىن دەپ، قىزىعۋشىلىقپەن جازىپ بەردىم. ول دا وتە ءساتتى شىقتى. ال ەندى كينو قىلامىن دەگەنىڭ، ءبىر تاماقتى بىرەسە اسىپ، بىرەسە قۋىرىپ، بىرەسە بۋعا پىسىرگەنگە ۇقسايدى. ونداي تاماقتان ادام جالىعادى عوي. باسقا ءبىر دۇنيە جازايىن، مۇنى قوي»، - دەدىم. ول دا «جوق، «ماڭگىلىك بالا بەينەنى» ءتۇسىرۋىم كەرەك»، - دەپ سوزىنەن قايتپادى. «ماڭگىلىك بالا بەينەنىڭ» دۇرىلدەپ تۇرعان كەزى. سوعان قىزىققان سەكىلدى. كينوستسەناريي جازۋدان باس تارتقان سوڭ، «قازاقفيلم» مەنەن سيۋجەتتى ساتىپ الدى. ءسويتىپ، وسى سيۋجەتكە اكىم اعاڭ مەن ساتىبالدى نارىمبەتوۆ ستسەناريي جازىپ، «قىزجىلاعان» دەگەن فيلم جاساپ شىعاردى. ءبىراق ماعان ۇناعان جوق. ويتكەنى، مەن اڭگىمەمدەگى ءلايلا مەن پەساداعى ءلايلامنان ايىرىلىپ قالدىم.
- «ماڭگىلىك بالا بەينە» دە، «قىزجىلاعان» دا ادەمى اتاۋ. تۋىندىلارىڭىزعا تاقىرىپتى قالاي قوياسىز؟
- «ماڭگىلىك بالا بەينە» اڭگىمە بولىپ شىققاننان كەيىن پەسانى «قىزجىلاعان» دەپ اتاعان ەدىم. «قىزجىلاعان» جەر- سۋدىڭ اتاۋى سياقتى. بايقاساڭىز، «قىزجىلاعان» جۇمباق بولىپ تۇر. قىز جىلاي ما ەكەن؟ ايەل ەمەس، انا ەمەس، ول قىز عوي! ءبىراق اكىم اعاڭ دا، بولات اتابايەۆ تا ول اتاۋدى ۇناتپاي، سپەكتاكلدە اڭگىمەدەگى العاشقى اتاۋى «ماڭگىلىك بالا بەينەگە» قايتا ورالدىق. ول دا ءوزىمنىڭ قويعان دۇنيەم عوي. ال ساكەنگە (ساتىبالدىنى ساكەن دەيمىن) «قىزجىلاعان» اتاۋى ۇنادى. جازۋشى روزا مۇقانوۆانىڭ كاسىبي قوبىزشى ەكەنىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەس. مۇندا اپاي رەجيسسەر ساتىبالدى نارىمبەتوۆ سىيعا تارتقان قوبىزىن كورسەتىپ تۇر. اراسىندا اكىم اعا ەكەۋى ءبىرى دومبىرانى، ءبىرى قوبىزدى قولعا الىپ، دۋەت بولاتىن دا كورىنەدى.
جازۋشىلار مەن اقىندار ءبىر-ءبىرى تۋرالى ءادىل سىن ايتپايدى
- «ماڭگىلىك بالا بەينەنى» العاش كورگەن، پرەمەراسى بولعان كۇن ەسىڭىزدە مە؟
- سپەكتاكل مەنىڭ 30 جاسىمدا قويىلدى. باقىتتى بولدىم. ستۋدەنت كەزىمدە تەاترعا «ينتەرۆيۋ الۋعا كەلدىم» دەپ ۇرلانىپ كىرەتىنمىن دە، تەاتردىڭ بالكونىنا تىعىلىپ الىپ، سپەكتاكلدەردىڭ رەپەتيتسيالارىن كورۋشى ەدىم. ءسابيرا مايقانوۆا، نۇرمۇحان ءجانتورين، ىدىرىس نوعايبايەۆ، مۇلىك سۇرتىبايەۆ، قاپان بادىروۆتار ويناپ جاتادى. وزدەرى سونداي قاراپايىم. رەجيسسەر 10 رەت قايتالا دەسە، 10 رەت قايتالايدى. سونداي ەڭبەكتەرىن كوردىم. ولار ساحنانى جاقسى كورەتىن. مەنىڭ سپەكتاكلىم شىعاردا شالدى - مۇلىك سۇرتىبايەۆ، شوكىشتى - فاريدا ءشارىپوۆا، قابىلدىڭ شەشەسىنىڭ ءرولىن بيكەن ريموۆا وينادى. بارلىعى دا تەاتردىڭ ساڭلاقتارى. بولات مەنى قويماي رەپەتيتسياعا شاقىرادى دا: «ارتىستەر ءسوزىڭدى دۇرىستاپ ايتپاسا، كوڭىلىڭ تولماسا ولاردىڭ كوڭىلىنە قاراما ايتا بەر»، - دەيدى. مەن: «سەن قىزىقسىڭ با؟ ولار مەنىڭ بالا كەزىمنەن ءپىر تۇتقان ادامدارىم عوي. قالاي رەنجىتەمىن؟» - دەيتىنمىن. ءبىر جولى قىستا قادىر مىرزا ءالي اعامىزدى كازگۋ قالاشىعىنان كورىپ قالدىم. باسىندا ەلتىرىدەن جاسالعان قارا باس كيىمى بار. قولىندا شاعىن پورتفەل. قاردى سىقىر- سىقىر باسىپ كەتىپ بارادى. سوڭىنان ءبىراز جەرگە دەيىن ەرىپ باردىم. اپپاق قارعا ءىزىن سالىپ، كوپشىلىكتىڭ اراسىنا ءسىڭىپ كەتتى. ال ءبىر كۇنى لەنين داڭعىلىنىڭ بويىنان فاريزا اپامىزدى كورىپ قالدىم. نان ساتاتىن «روسسيا» دەگەن دۇكەننەن نان الادى ەكەن. ءدال جانىمنان ءوتىپ بارا جاتىر. اۋىلدان ەندى كەلگەن كەزىم. ءبارىن يتەرىپ، مەن دە ارتىنان دۇكەنگە قويىپ كەتتىم. قانداي نان، قانداي توقاش العانىنا دەيىن كورىپ الدىم. كەيىننەن اپايعا وسىنى ايتسام، اپاي ىشەگى قاتىپ: «نەمەنە، سوندا مەنى، اقىنداردى نان جەمەيدى دەپ ويلادىڭ با؟» - دەپ كۇلگەنى بار. سويتكەن ادامدارىم عوي. ولاردى جەر مەن كوكتىڭ اراسىنداعى ادام دا ەمەس، پەرىشتە دە ەمەس، باسقا ءبىر الەمدە ءومىر سۇرەتىن جاراتىلىستاي كورەتىنمىن. مەن 7-سىنىپ وقىپ جۇرگەندە «قىز جىبەك» ءفيلمى شىقتى. مەرۋەرت وتەكەشوۆا بۇكىل قازاق قىزدارىنىڭ كۋميرىنە اينالىپ شىعا كەلدى. 7-سىنىپتاعى مەن دە مەرۋەرت سياقتى شاشىمدى تۇيگىم كەلدى، مەرۋەرت سياقتى شاشىمدى ورگىم كەلدى، مەرۋەرت سياقتى قاسىمدى جۇلعىم كەلدى. سول مەرۋەرت «ماڭگىلىك بالا بەينەدە» دەپۋتات ايەلدىڭ ءرولىن وينايدى. بولات ماعان: «مەرۋەرتتىڭ ءتىلى قازاقشاعا دۇرىس كەلمەي تۇر. سەن قازىر ەسكەرت»، - دەيدى. «قويشى، بولات. ول دەگەن مەنىڭ كۋميرىم عوي، قالاي ايتامىن؟» - دەيمىن مەن. اپايلار «قالاي روزا؟ شىعارا الىپ جاتىرمىز با؟» - دەپ مەنەن سۇراپ قويادى. ولارعا «جاقسى، جاقسى» دەگەننەن ارتىق ءسوز ايتپايمىن. مىنا جاقتان «ولاي ايتپا» دەپ بولات ۇرسادى. مەن ونەرگە سولاي قارادىم. ونەردە جۇرگەن قىزدارعا دا، ادەبيەتتە جۇرگەن اقىن-جازۋشىلارعا دا ءپىر تۇتىپ قارادىم. كەيىنگى كەزدە «اباي اقىن ەمەس»، «ماعاۋين جازۋشى ەمەس»، «ورالحان جازۋشى ەمەس» دەپ بەرىلەتىن سۇحباتتاردى وقىعاندا، مەنىڭ ءبىر كەزدە قالىپتاسقان الىپتارىمنىڭ بەلىنەن قىلىشپەن بىرەۋ ورىپ جىبەرگەندەي اسەر قالدىرادى. سونداي اۋىر. كەشە دارحان ءقىدىرالى دەگەن باۋىرىم: «ادەبيەت دەگەن ەسكى اراب سوزدەرىنەن ەنگەن. ادەبيەت «ادەپ»، «مادەنيەت» دەگەن ءسوز، ونىڭ سونداي تەرەڭ ماعىناسى بار»، - دەگەندە ويلانىپ قالدىم.
وقىرمانعا ادەپتى ءوز بويىمىزدان كورسەتە الۋىمىز كەرەك ەمەس پە؟! وقىرمان بىزگە ەلىكتەۋى كەرەك قوي. مەن ەلىكتەدىم. مەن سولاردى ءپىر تۇتتىم. ولارعا جاڭاعىداي ءتىل ءتيىپ جاتقاندا جانىم جۇدەپ، جابىرقاپ قالامىن. نەگىزى ءادىل سىندى تەك ادەبيەت زەرتتەۋشىلەرى ايتادى. ال جازۋشىلار مەن اقىندار ءبىر- ءبىرى تۋرالى ءادىلىن ايتپايدى. ولاردا باسەكەلەستىك باسىم بولىپ تۇرادى. ولار بىرەۋ ماقتالسا ءوزى سونىڭ توبىعىندا قالدىم- اۋ دەپ وكىنىپ تۇرادى. ال بىرەۋ تۋرالى ناشار پىكىر قالىپتاسسا، مەن بيىكتەيمىن-اۋ دەگەن ارمان تۇراتىن سياقتى. ادەبي ورتانىڭ توپ- توپ بولىپ ءبولىنىپ العانىنا قاتتى كوڭىلى قالعان بەللا احمادۋلينانىڭ «ليتەراتۋرنايا شايكا» دەيتىن تەرمينى بار. بىزدە دە ءوزارا توپ قۇرىپ الىپ، ارالارىنان بىرەۋدى ماقتاپ، سونى شىعارىپ، سونىڭ كولەڭكەسىمەن وزدەرى كۇن كورىپ نەمەسە ويلارىن ىسكە اسىرىپ جاتادى. مەنىڭشە، ادەبيەتتى ولاي بولۋگە بولمايدى. ءبىراق ءبىز بولمايدى دەسەك تە، ءۇيىر- ءۇيىر توپتار بار. ءبىرىن- ءبىرى كوتەرىپ «سەن كەرەمەتسىڭ! وي، سەن دە كەرەمەتسىڭ!» دەپ، الدىندا تۇرعان تاۋلاردى توبەگە اينالدىرۋعا تىرىسادى. مەن ادەبيەتكە ونداي كوزقاراسپەن كەلمەدىم. ءبىراق ادەبيەتتە ءبارىن كەرەمەت وقىدىم دەپ ايتا المايمىن. مەنىڭ جانىما كىم جاقىن، تالعامىما قايسىسى سايكەس كەلىپ جاتادى، سولاردى وقۋعا تىرىستىم. الەم ادەبيەتىن دە سولاي. الەم ادەبيەتىنىڭ ءبارىن وقىپ تاۋىسۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىراق بالا كەزىمنەن ءپىر تۇتىپ، بالا كەزىمنەن قۋات الاتىن جازۋشىلارىم بولدى.
- ولار كىمدەر؟ اتاپ ايتىڭىزشى.
- تولستويدى، چەحوۆتى، كوبو ءابەنى وزدەرىڭ دە بىلەسىڭدەر. ال سۆەيگتى وقىعاندار وتە از دەپ ويلايمىن. ال مەن سۆيەگتىڭ بارلىق شىعارمالارىن وقىپ شىقتىم. ءوزىم تۇسىنەتىن، ءومىربايانى دا، قولتاڭباسى دا ەرەكشە جازۋشى وسى - سۆەيگ. قازاق جازۋشىلارىنان تاكەندى ايتار ەدىم. وتكەندە سەندەردىڭ پورتالدا «تاكەن ءالىمقۇلوۆ جازۋشى ەمەس» دەگەن پىكىر شىقتى. تاكەن - ەرەكشە جازۋشى. قازاق اڭگىمەلەرىن تاكەننىڭ دەڭگەيىندە جازاتىندار نەكەن- ساياق، از. تاكەننىڭ اڭگىمەلەرىندە مۋزىكا، ساز، اۋەن قوسا قالىقتاپ تۇرادى. سويلەمدى اۋەنگە دەيىن ۇشتاستىرۋ دەگەن سۇمدىق قوي! سوزدەن اۋەن تۋعىزۋ، عاجاپ! ول قانداي شەبەرلىكتى قاجەت ەتەدى. ونى كاسىبي جازۋشىلار «جازۋشى ەمەس» دەگەن كەزدە وعان قيانات جاسالىپ جاتقانداي قينالامىن. جالپى تالانتتى ادامدارعا قيانات كوپ ايتىلادى. عابيت مۇسىرەپوۆتىڭ «وزىندە كۇيەسى بار ادام عانا وزگەگە كۇيە جاعادى»، - دەگەن ءسوزى بار. تالانتسىز ادام، تالانتىنا سەنبەگەن ادام تالانتتىعا كۇيە جاعادى. تالانتتى مويىندامايدى. ءبىراق ادەبيەتتى مۇحيت دەسەك، وندا تەك كيت پەن اكۋلا عانا ءجۇرسىن دەگەن كوزقاراس دۇرىس ەمەس قوي. وندا تىرشىلىك ءۇشىن نە جۇرمەيدى، باقا- شايان، شاباق تا جۇرەدى. ول - زاڭدىلىق. جالپى ادەبيەت تۋرالى ءبىرجاقتى كەسىمدى پىكىر ايتۋ قيىن. ەكى جازۋشى اراسىندا جازۋدان ءبىر سەرگىپ الۋ ءۇشىن اسىق تا وينايتىن كورىنەدى. ادەتتە، اسىقتى بالالاردىڭ ويىنىنداي كورەتىن بىزدەر ءۇشىن بۇل وتە تاڭسىق كورىندى. «كىمنىڭ اسىعى الشىسىنان تۇسسە، سول - مىقتى جازۋشى»، - دەيدى اكىم اعا جىميىپ.
ادەتتە روزا اپاي ءجيى جەڭەتىن كورىنەدى، ءبىراق ءبىز بارعان سول كۇنى اكىم اعانىڭ قولى ءجۇرىپ، اسىق ەرەكشە جاعدايدا ءتۇستى. «بۇلاي ادەيى قويساڭ، تۇرماس ەدى» دەپ اكىم اعانىڭ ءماز بولعانىن كورسەڭىزدەر! جالپى، بۇل ەكى جازۋشىنىڭ جاراسىمىدىلىعى مەن ءوزارا سىيلاستىعى ءبىزدى ءتانتى ەتپەي قويمادى. روزا اپاي جۇبايىن اراداعى جاس الشاقتىعىنان با ەكەن «كوكە» دەپ اتايدى. اڭگىمەسىندە دە بارلىق قازاقتىڭ دانا ايەلدەرى سەكىلدى كۇيەۋىن جوعارىراق قويىپ، ونىڭ تالانتىن باسا ايتىپ، اسپەتتەپ وتىرادى ەكەن.
ادەبيەت ءۇشىن جارالعان قىزدار بار شىعار، ءبىراق مەن ونداي بولا المادىم ءبىز وسىلاي قوس جازۋشىنىڭ اسىق ويىنىن تاماشالاپ جۇرگەندە، تۇسكى استىڭ دا ۋاقىتى كەلىپ قالىپ، روزا اپايمەن اڭگىمەمىزدى اس ۇيدە جالعاستىردىق. اپاي تۇسكى استىڭ قامىنا كىرىستى، ءبىز جانىندا سۇراقتارىمىزدى قويىپ تۇردىق. - تالانتتى مويىنداۋدىڭ وزىنە تالانت، ەرلىك كەرەك ەكەنىن ايتتىڭىز. قازاقتا پروزا جازىپ جۇرگەن ايەل جازۋشىلار سيرەك. ءوزىڭىز قازاقتىڭ ايەل جازۋشىلارىنىڭ ىشىنەن كىمنىڭ شىعارماشىلىعىن جوعارى باعالايسىز؟
قاي شىعارمالارىن اتاپ كورسەتەسىز؟ - وتە قيىن سۇراق. وسى سۇراقتان كەيىن مەنى جەك كورەتىن ادامدار قالاي كوبەيەتىنىن بىلەسىز بە؟ قازاقتىڭ ايەل جازۋشىلارىنىڭ كوپشىلىگى جۋرناليستيكادا ءجۇرىپ، كەيىننەن پروزاعا ويىسادى. ولاردىڭ جازعاندارىندا جۋرناليستكە ءتان ءتىل ساقتالىپ قالادى. ال جۋرناليستيكا - ادەبيەت ەمەس. الدىمداعى اپالارىمنىڭ كوبى دەرلىك جۋرناليستيكادان كەلدى. سارا مىڭجاساروۆا، كۇليمان ءجۇنىسوۆا، ءلاتيپا قۇرمانايەۆا، ءشاربانۋ قۇماروۆا، كاميلا قۇدابايەۆا، ءشاربانۋ بەيسەنوۆا سەكىلدى اپالارىمنىڭ بارلىعى جازۋ ماشاقاتىن ءسوز جوق مەڭگەرگەندەر.
- ال كەيىنگىلەردەن شە؟ وزىڭىزدەن كەيىنگى جاستاردان كىمدەردى مويىندايسىز؟
- ليرا قونىس جاقسى كورىنىپ ەدى، ءبىراق قازىر باسپا سوزدەن كوپ كەزدەستىرە بەرمەيمىن. ساعادات ورداشتىڭ ىزدەنىسى ۇنايدى، ءالى قالىپتاسۋ ۇستىندە. ادەبيەتكە ۇلكەن دۇنيە بەردى دەپ ايتا المايمىن. بولاشاق الدا، ءۇمىت ۇزبەيمىز. قالىپتاسۋ دەگەن ۇزاق پروتسەسس قوي. جالپى، ادەبيەتتى جىنىسقا بولگەندى ۇناتپايمىن. ء«سىزدىڭ الدىڭىزداعى اپالار نەمەسە سىزدەن كەيىنگى قىزدار» دەگەن كەزدە سەندەر مەنىڭ ادەبيەتتەگى ويىمدى شەكتەپ تاستايسىڭدار. ادەبيەت جىنىسقا بولىنبەۋى كەرەك. احماتوۆا، سۆەتايەۆا، احمادۋلينا، كازاكوۆالاردى الىڭىز. نەمەسە ورىس ادەبيەتىنىڭ بۇگىنگى ءىرى وكىلى، جازۋشى ت. تولستايانىڭ پروزاسى كىمنەن كەم؟ ەش كەم ەمەس. ولار ورىس ادەبيەتىنىڭ ءبىر- ءبىر شىڭى. مىسالى، مەن فاريزا اپامىزعا «ايەل اقىن» دەپ، ونىڭ ولەڭدەرىنە «ايەلدەر پوەزياسى» دەپ قاراي المايمىن. كەرىسىنشە، جىگىتتەردىڭ اراسىندا ايەلدەر سياقتى جازاتىندارى بار. ازاماتتىق ەمەس، تومەن ەتەكتىگە تۇسكەن پوەزيا بار. وعان مەن نەگە مىناۋ ەر- ازاماتتىڭ پوەزياسى دەپ قاراۋىم كەرەك؟ پروزا دا تۋرا سونداي. مەملەكەتتىك سىيلىق العان اعالار بار. مەن ولاردىڭ پروزاسىن ايەلدەردىكىنەن جوعارى دەي المايمىن. كەرىسىنشە، تومەن. ونداي اۆتورلاردى نەلىكتەن ەركەك بولعاندىعى ءۇشىن عانا وقۋىم كەرەك؟ مەن وزىمە ۇنايتىن ساف اۋانى عانا جۇتقىم كەلەدى، تىنىسىمدى كەڭەيتكىم كەلەدى. نەگە ءوزىمدى ازاپقا سالىپ، جەگىم كەلمەيتىن تاماقتى جەگەندەي، قينالىپ وقۋىم كەرەك؟ سوندىقتان جانىمدى سەرگىتەتىن، ءلاززات الاتىن شىعارمالاردى ىزدەيمىن. سولاردى وقيمىن، راحاتتانامىن. سولاردى وقىعانىم ءۇشىن باقىتتىمىن، انالاردى وقىماعانىم ءۇشىن باقىتتىمىن.
- الەمدە جازۋشىلىعىمەن نوبەل سىيلىعىن الىپ جاتقان ايەلدەر بارشىلىق. ال ءبىزدىڭ قازاق ايەلدەرى پروزاعا وتە سيرەك كەلەدى. وعان نە سەبەپ دەپ ويلايسىز؟ الدە ءبىزدىڭ ايەلدەردىڭ بولمىسى باسقاشالاۋ ما؟
- دۇرىس ايتاسىڭ، ادەبيەتتە قىزدارىمىز وتە از. جالپى ءبىزدىڭ قىزدار تۋرالى «ادەبيەتتى قويا تۇرسىنشى، بالاسىنا، وتباسىنا قاراپ السىنشى»، - دەگەن پىكىر كوبىرەك ەتەك العان. بۇل - مەنسىنبەۋشىلىك. اقىن سارا: «كۇنى قۇرسىن، ۇرعاشىنىڭ» دەيدى عوي. كۇنى قۇرسىن دەپ نەگە ايتىپ وتىر؟ وت پەن سۋىنا ارالاسىپ ءجۇرىپ، ۇلكەن پوەزيانى تۋدىراتىن كۇنى قۇرسىن» دەپ وتىر. ءبىزدىڭ قىزدار، دەگەنمەن، ەر. قالام ۇستاپ جۇرگەن جىگىتتەردىڭ ايەلدەرى سولار ءۇشىن ومىرلەرىن قۇربان ەتىپ، جاعدايىن جاساپ وتىر. ولار ەشتەڭەگە الاڭدامايدى. ءسويتىپ ءجۇرىپ ۇلكەن دۇنيەلەر جازا الماي جۇرگەن جىگىتتەرگە تاڭىم بار. ال ادەبيەتتەگى قىزداردىڭ وتباسى، بالالالارى، وتاعاسى، قىزمەتى بار جانە سولارعا قوسىپ، شىعارماشىلىعىن قاتار الىپ جۇرەدى. ەگەر جاڭاعىلاردىڭ ءبارىن ءبىر جاققا قويىپ، باسقا ۇلتتارداعىداي تەك شىعارماشىلىقپەن اينالىساتىن بولسا، ءبىزدىڭ قازاق قىزدارى دا ۇلكەن ادەبيەتتى جاسار ەدى. ال ءبىراق قىزدارعا «تۇرمىستارىڭدى تاستاڭدار دا، تەك شىعارماشىلىقپەن اينالىسىڭدار» دەي المايمىن. ويتكەنى، ءوزىم ولاي ىستەگەن جوقپىن. ءوزىم وتباسىمدى باقىتتى ەتكىم كەلدى. بالالارىمنىڭ بىلىمىنە ءمان بەردىم. شىعارماشىلىقپەن عانا اينالىسامىن دەپ، ولاردان باس تارتا المايمىن عوي. سوندىقتان دا، جازاتىن ءار دۇنيەمە ۇزاق ۋاقىت كەتىپ قالادى. تەك ادەبيەت ءۇشىن جارالعان قىزدار بار شىعار. ءبىراق مەن ونداي بولا المادىم.
ارينە، وكىنىشىم جوق. موينىما سالعان قامىتتى، التىن القاعا بالايمىن. جازۋ ءوزىم ءۇشىن كەرەك. وتباسىمنىڭ قىزمەتىن ىستەپ ءجۇرىپ ءوزىمنىڭ كەيىپكەرىمدى تاڭداپ، سونىڭ وبرازىن شىعارۋعا تىرىسىپ جۇرەمىن. كوز الدىما ەلەستەتەم. ادەبيەتتەگى ايەل دەگەن ەكىگە جارىلىپ ءومىر سۇرەدى عوي. ءبىر جاعى - وتباسى، ەكىنشى جاعى - شىعارماشىلىق. مەنىڭ جولىمنىڭ بولعاندىعى - اكىم اعالارىڭمەن ءبىر ۇيدە تۇرىپ، مەنىڭ ايتقانىمدى، ءتىلىمدى ول ۇعىپ، ونىڭ ايتقانىن مەنىڭ ۇققانىم شىعار. ول - ۇلكەن باقىت. ەگەر ونىڭ ورنىندا باسقا ءبىر ادام بولاتىن بولسا: «جازۋىڭ نە ايتىپ وتىرعان؟ ءشايىڭدى قۇيساڭشى»، - دەيدى عوي. مەنىڭ باقىتىم اكىم اعالارىڭنىڭ: «ءشايىڭدى قويا تۇرشى، بۇگىن تاماق تا ىستەمەي-اق قوي. مەنىڭ ميىما كەلمەگەن دۇنيە، مىناۋىڭدى جاز. وسىنى ءبىتىرشى، باسقانىڭ ءبارىن تاستاشى»، - دەۋى، ول ونىڭ سۋرەتكەرلىگى، مەنى باعالاۋى. ماعان ودان ارتىق باقىتتىڭ كەرەگى جوق. ءبىر ۇيدە، ءبىر كاسىپتە، ءبىر ماماندىقتا بولۋ - ۇلكەن باق. بارلىق جاعىنان ساعان كەشىرىممەن، تۇسىنىستىكپەن قارايدى. ول - ەڭ نەگىزگى نارسە. شىعارماشىلىقتى تاستاماي، تۋىندىلار تۋعىزىپ جاتقان بولسام، ول - ماعان مۇمكىندىك جاساپ وتىرعان اعالارىڭنىڭ ارقاسى. ال مۇمكىندىك جاسالماعان قانشاما قازاقتىڭ قىزدارى بار. كۇيەۋى جۇمىسسىز وتىر، ءوزى بازاردا ءجۇر. سوسىن قايداعى ادەبيەت بولسىن؟! جازۋعا ۇلكەن باپ كەرەك. قازىر قالاماقى دا جوق. انەۋگۇنى وبلىستاعى ۇلكەن تەاترلاردىڭ ءبىرىنىڭ باسشىسى: «ءسىزدىڭ «مىسىقتار پاتشالىعىڭىز» قويىلاتىن بولدى. ءبىراۋىزدان بەكىتىلدى. قازىرگى زامانعا لايىق اكتۋالنىي دۇنيە»، - دەدى. قويۋعا رۇقساتىمدى بەردىم. جاقىندا قايتا حابارلاسىپ: «ارزانىراق اقىسىنا كەلىسەتىن رەجيسسەر بولسا، رەجيسسەرلەر 2-3 ميلليون سۇرايدى»، - دەيدى. سوسىن مەن: «ال ماعان، ياعني اۆتورعا قانشا قويىپ وتىرسىزدار؟» - دەپ سۇرادىم.
سويتسەم: «ءسىز قالاماقى الاسىز با؟ سىزگە قالاماقى كەرەك پە؟» - دەيدى. سوسىن مەن: «مەن قالاماقى الماي جازبايمىن. بارلىق شىعارمالارىما قالاماقى الامىن. جانە 2 ميلليوننان كەم قالاماقى المايمىن. ەكى ميلليون دەگەن قازىر اقشا ەمەس. نەگىزى 5 ميلليون الۋىم كەرەك. ءبىراق ماعان «اپاي، بىزدە قاراجات از عوي. ەكى ميلليونعا ريزا بولىڭىزشى»، - دەسە، مەن ولارعا امال جوق كەلىسىمىمدى بەرەمىن. «جارايدى، ەندى»، - دەيمىن. ءسويتىپ گونورارىمدى الىپ ءجۇرمىن. ال سەندەردىڭ مىنالارىڭ بارىپ تۇرعان زاڭسىزدىق قوي. مەنىڭ شىعارمامدى قويۋ ءۇشىن رەجيسسەردىڭ اقىسىن بەرەسىڭدەر. وعان تەاترلارىڭنىڭ ديرەكتورى ايلىعىن الادى. ارتىستەرىڭ مەنىڭ شىعارمامدى ويناپ ايلىعىن الادى. مەنىڭ شىعارماما مۋزىكا قويعان كومپوزيتورىڭا دا اقىسىن تولەيسىڭ. ال اۆتورعا قالاماقىسىن بەرمەيمىز دەپ قاي زاڭعا سۇيەنىپ وتىرسىزدار؟ بۇدان اسقان زاڭسىزدىق بار ما؟» - دەپ، قويىلعالى تۇرعان سپەكتاكلدى توقتاتىپ تاستادىم. مەنىڭ بوستان- بوسقا جازاتىن، اقىسىز جازاتىن جاعدايىم دا ۋاقىتىم دا جوق. ول پەسامنىڭ قويىلماي جاتقانىنا 10 جىل بولدى، تاعى 10 جىل جاتسىن. ءبىراق، قويىلمايدى. بۇل - اۆتوردىڭ قۇقىعىن تاپتاۋ. بۇل - جازۋشىلاردى، دراماتۋرگتەردى باعالاماۋ. ەكىنىڭ ءبىرى پەسا جازا المايتىنى بەلگىلى نارسە. ءسويتىپ جازعان پەساڭا اقىسىن سۇراما دەۋ، اقىسىز قويىلۋىنا كەلىسىم بەرۋ ناعىز دۇمشەمولدالىق، ناداندىق. ول ماعان: «اپاي، ءسىزدىڭ الدىڭىزداعى دراماتۋرگتەردىكىن قويدىق. ولار اقشا العان جوق»، - دەيدى. سوسىن مەن: «ساحنادا شىعارماسىنىڭ ءجۇرىپ جاتقانى، اتىن شىعارىپ، افيشاعا ەسىمىنىڭ جازىلعانى- ولار ءۇشىن باقىت شىعار. ماعان ونداي باقىتتىڭ كەرەگى جوق! مەن ناسيحاتقا مۇقتاج ەمەسپىن. ال ءسىز قويىپ جاتقان سول شىعارمالار ساحناعا لايىق پا؟ ول دراماتۋرگيا ما؟ سودان كەيىن سەندەر «وي، دراماتۋرگيا ناشار، دراماتۋرگيا جوق»، - دەيسىڭدەر. ول شىعارمالاردى كورۋگە كىمدەر كەلەدى؟ وعان ادام بالاسى بارمايدى عوي. كورەرمەن مىنانداي دۇنيەنى ءوزىم دە جازا الام دەمەي مە؟ قازىرگى رەپەرتۋاردىڭ كۇيى مۇشكىل. ارينە، سەندەرگە تەگىن جازىپ بەرەتىندەر كوپ بولادى»، - دەدىم. اقىسىز قويىلىپ جاتقان دراماتۋرگيا تەاتردى قيراتادى. باسەكە بولماعان كەزدە نە ءوندىرىس، نە شىعارماشىلىق وسپەك ەمەس. ساپا بولمايدى. بىزدە بارلىعىن جەكەشەلەندىردى. نەگە تەاتر جەكەشەلەنبەيدى؟ نەگە كينوستۋديا جەكەشەلەنبەيدى؟ نەگە مەملەكەت بۇلارعا ميللياردتاپ اقشا قۇيادى؟ ول اقشا دراماتۋرگتەر مەن جازۋشىلارعا جەتپەي، تەاتر ديرەكتورلارى مەن جولبيكەلەردىڭ ۋىسىندا كەتەدى. مىسالى، باسپالاردىڭ ءبارىن جەكەشەلەندىرىپ جىبەردى، ءبىراق سول جەكە باسپالارعا مەملەكەت بيۋدجەتتەن قاراجات بولەدى. نەگە بولەدى؟ ول باسپالار مەملەكەتتىڭ قارجىسىنا كىم كورىنگەندى شىعارىپ جاتقان جوق پا؟ ! مەملەكەتكە «مىنە، سەندەر بەرگەن ءتىزىمدى شىعاردىم» دەيدى، بولدى. سوندا ادەبيەتتى كىمدەر جاساپ جاتىر؟ دراماتۋرگيانى كىمدەر جازىپ ءجۇر؟ كينونى كىمدەر جاساپ جاتىر؟ ساپاسىز دۇنيەنى جاساتقانعا ريزا بولىپ وتىرمىز. مىسالى، قازاقفيلمگە مەملەكەتتەن مول قارجى قۇيىلادى. ولار ونى جەكە ت و و- لارعا لاقتىرادى. ال ولار مول قاراجاتتى يەلەنۋ ءۇشىن ءتىپتى سەناري دە جازا سالۋعا دەيىن بارادى. سيۋجەت قۇرۋدى بىلمەي تۇرىپ، كينوستسەناريي جازادى. كينودراماتۋرگيانىڭ زاڭدىلىعىن ءبىلىپ جازسا، وكىنبەيسىڭ عوي. شىعىپ جاتقان ساپاسىز دۇنيەلەردىڭ بارلىعىن جازعان رەجيسسەرلەر، پروديۋسەرلەر نەمەسە وعان مەن وسىنداي يدەيا ايتتىم دەگەن مينيستر. ءبىز اقشا تابۋدىڭ وسىنداي سوراقى جولىنا ءتۇسىپ الدىق.
«ماڭگىلىك بالا بەينە» تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا جازىلدى ول كەزدە شىعارماشىلىق جاساۋعا شىعارۋعا دا مۇمكىندىك مول بولدى. ول تۋرا ۋاقىتىندا، سۇرانىسىندا كەلگەن دۇنيە بولدى. ال تاۋەلسىزدىكتىڭ كەلەسى 10 جىلدىعىندا «مىسىقتار پاتشالىعى» جازىلىپ، باس جۇلدە الدى. ونى ەشقانداي تەاتر قويمادى. سەبەبى، اۆتور گونورار سۇرايدى جانە ونى قوياتىن جۇرەكتى رەجيسسەر جوق. ويتكەنى، وندا جەر داۋىنان باستاپ كوپ نارسە ايتىلىپ تۇر. ونداي شىعارمالاردىڭ جولىنىڭ اۋىر بولاتىنى سوندىقتان. مەن دە اداممىن، مەن دە بالا- شاعامدى اسىرايمىن. مەنىڭ دە تاماق جەگىم كەلەدى. دۇكەنگە بارسام، ماعان «جازۋشى ەكەنسىڭ عوي» دەپ اقىسىز نان بەرە مە؟ «ەلدىڭ الدىندا جۇرگەن جازۋشىسىڭ عوي، مىنا قىمبات كويلەكتى ءسىز كيۋىڭىز كەرەك» دەپ ماعان ەشكىم تەگىن كيىم بەرمەيدى. ونىڭ اقشاسىن سۇرايدى. قازىر اقىسىز نە الا الاسىز. ال مەن ەڭبەگىمنىڭ وتەۋىن نەگە سۇرامايمىن؟ ! پارادوكس؟! مەن قانداي قوعامدا، قانداي مەملەكەتتە ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىن؟ ەدەن جۋاتىندارعا دەيىن ماڭداي تەرىن تالاپ ەتپەي مە. اينالايىن، بۇل دراماتۋرگيا ەمەس پە؟ ! ول مەنىڭ ينتەللەكتۋالدى جۇمىسىم عوي. تاۋەلسىزدىكتىڭ العاشقى جىلدارىندا تەتاردا ءابىش كەكىلبايەۆتىڭ «ابىلايحانى»، كينودا اكىم تارازيدىڭ «مۇستافا شوقايى» سەكىلدى تاماشا تۋىندىلار جازىلدى.
ول ۋاقىتتا تەاترلاردىڭ ءبارى بوساپ قالعان، ەشكىم تەاترعا كەلمەيتىن كەز ەدى. تەاتردىڭ بيلەتتەرى وتپەيدى. سول كەزدە تۇڭعىشباي جامانقۇلوۆ دراماتۋرگتاردىڭ لابوروتورياسىن اشتى. ەگەر سول لابوروتوريا اشىلماسا، «ماڭگىلىك بالا بەينە» جازىلماعان بولار ەدى. ول سونى اشىپ، كوركەمدىك كەڭەس قۇرىپ، ەڭ مىقتى دەگەن پەسالاردى تاڭداپ، سولاردى ساحنالادى. بيلىكتىڭ «مىنانى جاز، مىنانى قوي» دەۋگە دارمەنى بولمادى. حالىقتىڭ بيلەت الۋعا اقشاسى جوق ەدى. ول كەزدە ازىق- تۇلىكتى تالونمەن الىپ وتىرعان ۋاقىت.
سوندا «حالىقتى تارتۋ ءۇشىن مىنا شىعارمالار كەرەك» دەپ سولاردى قويعان كەزدە تەاترعا حالىق سىيماي كەتتى. تۇڭعىشباي - حالىقتى تەاترعا قايتا جيناپ، ونەردى ولتىرمەۋگە كۇش سالعان ءىىرى تۇلعا. ال ارى قاراي ءبارى اقشانىڭ، ساتىلۋدىڭ، الاياقتىقتىڭ سوڭىندا كەتتى. تەاترلار جەكەشەلەنگەن بولسا، باسەكەلەستىك بولار ەدى. حالىقتى تارتۋ ءۇشىن رەپەرتۋاردىڭ ءبارى وزگەرەر ەدى. ەگەر ءبىز تۋرا وسى قالىپتا بيۋدجەتتەن قاراجات ءبولىپ ەمەكسىتىپ وتىرا بەرسەك بيۋدجەتكە عانا قىزمەت ەتەمىز. باسەكە دە تالعام دا بولمايدى. كورەرمەن دە تەاترعا قىزىقپايدى. ول ەڭ اۋىر نارسە.
تەاتردىڭ كورەرمەنى جوعالسا، نادان، ۇلكەن توبىر پايدا بولادى. نادان حالىق پايدا بولادى. ول ەشتەڭەنىڭ ولشەمىن بىلمەيدى. كەرەك دەسەڭىز، ءبىز ونداي جاعدايدا ۇلت رەتىندە جويىلىپ تا كەتۋىمىز مۇمكىن. توبىر - دۇلەي كۇش. الدىنا كەلگەندى اياۋ بولمايدى، ەشتەڭەنى ۇقپايدى، وعان ەشتەڭەنىڭ كەرەگى جوق. توبىر ەرتەڭ ساعان «اشپىن، نان بەر» دەپ قانا كەلىپ تۇرادى. سەن نانىن بەرسەڭ، ونىڭ قارنى توق بولسا، بولدى. ول سەنىڭ رۋحاني قۇندىلىقتارىڭا، رۋحاني دۇنيەڭە قارامايدى. تەاتردىڭ كورەرمەنى جوعالعاننان كەيىن ءبارى جوعالادى. مادەنيەتتى، ءبىلىم- عىلىمدى توبىردان تالاپ ەتە المايسىز. توبىردى ۇلى حالىققا، ۇلى ۇلتقا اينالدىرا الاتىن - ءبىلىم، عىلىم، ونەر. جەتىلۋ، رۋحاني ەسەيۋ ءۇشىن بيلىك زاڭ تالاپتارىمەن ۇلتقا قىزمەت ەتۋى كەرەك، مۇمكىندىك جاساۋى كەرەك.
- ءبىر كەزدەرى ءوزىڭىز دە پارلامەنتتە قىزمەت ەتتىڭىز. بيلىك وكىلدەرىنىڭ ورتاسىندا ءجۇردىڭىز. ءبىزدىڭ بيلىك نەگە ەكونوميكانى العا تارتىپ، ادەبيەتتى، رۋحانياتتى تۇنشىقتىرا بەرەدى؟ وسى سۇراقتارعا سول كەزدە جاۋاپ ىزدەپ كوردىڭىز بە؟
- بىرىنشىدەن، ساياساتكەر، ەكىنشىدەن، ەكونوميست ەمەسپىن. مەن سۋرەتكەر، جازۋشى رەتىندە مەملەكەتتىك قىزمەتتە ىستەپ جۇرگەندە «مىسىقتار پاتشالىعىن» جازدىم. بار ۇققانىم، بار تۇسىنگەنىم مەملەكەتتىك قىزمەت دەگەن باسقا جۇيە. وندا باستىعىڭا زاڭدى تۇردە قارسى پىكىر ايتا المايسىڭ. سۋبورديناتسيا ساقتالۋى كەرەك. سەن سوعان انت بەرىپ، سونداي جۇمىسقا كەلگەنسىڭ. سەنىڭ قىزمەتىڭ - سول. نەگە بۇلاي دەگەن كەزدەر بولدى. ءبىراق سەن سول «نەگە بۇلايىڭدى» ىشىڭە ساقتاپ قوياسىڭ. ول - سەنىڭ پروبلەماڭ. بۇيرىقتى ورىنداۋىڭ كەرەك، بولدى. «نەگە؟ « دەگەن ىشقىنعان داۋىس ىشىڭدە ولەدى. وعان شىداساڭ، جۇرە بەرەسىڭ. جوق، مەن بۇدان ارعىعا شىدامايمىن دەسەڭ، جولىڭ انە، كاسىبىڭدى جالعاستىر دا، قىزمەتىڭدى تاستا دا كەتە بەر، ورنىڭا باسقا ادام كەلەدى. ول جاقتا جۇمىس ىستەگەنىم وتە جاقسى بولدى. كوپ دۇنيەگە كوزىم اشىلدى. كوپتەگەن وبرازداردى، تيپتىك حاراكتەرلەردى، ساراي ينتريگالارىن كوردىم. ماعان سول ۇلكەن مەكتەپ بولدى. ەگەر مەن مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇمىس ىستەمەگەن بولسام، «شاتىر استىنداعى مەندى» دە، «مىسىقتار پاتشالىعىن» دا جازا المايتىن ەدىم. «ماڭگىلىك بالا بەينە» دەڭگەيىندە شىعارمالار جازۋىم مۇمكىن، ءبىراق مىنانداي دۇنيە جازباۋشى ەدىم. جاستار جاقسى جازعىسى كەلسە، ساياحاتقا كوپ شىقسىن - دراماتۋرگيا باسىپ كەتىپ، پروزاڭىز قالىپ قويعان جوق پا؟ - جوق، ولاي ويلامايمىن. ءبىر سيۋجەت ويىما كەلسە، بۇل دراماتۋرگيا عوي دەپ، تاعى ءبىر سيۋجەت كەلسە، بۇل اڭگىمە عوي دەپ اراسىن ءبولىپ وتىرامىن. ءوزىنىڭ دايىن پەرسوناجدارىمەن، شيەلەنىسىمەن، كۋلميناتسياسىمەن كەلگەن دۇنيە ءسوزسىز دراماتۋرگيا بولادى. مىسالى، «ۇركەك كەرىمدى» اڭگىمە ەتىپ جازدىم. ەركىن جۋاسبەك تەاتردىڭ ديرەكتورى بولىپ تۇرعان كەزدە حابارلاسىپ: «رەكە، كلاسسيكالىق اڭگىمەڭىزدى وقىدىم. «اقان سەرى - اقتوقتى» رەپەرتۋاردا باياعىدان كەلە جاتىر. وسىنى دراماتۋرگياعا اينالدىرىپ بەرىڭىزشى»، - دەدى. بۇل - اقاننىڭ جامالعا عاشىق بولعان وقيعاسى. اقان 54 تە، جامال 16 دا. قانداي كەرەمەت تاندەم! تەزەك تورەنىڭ 16 جاسار بۇلاڭداعان سۇلۋ قىزى اقان سەرىنى مەنسىنە مە؟ ءبىراق اقاننىڭ جۇرەگىن ايتساڭشى! ءومىر ءسۇرۋدىڭ قىزىعى بولماي قالعان، قۇلاگەر قۇلاعان، بازارالىسى كەتكەن، ۇرقياسى ولگەن، اقتوقتىعا قول جەتپەگەن، قوسكولدىڭ جاعاسىندا قوس تىگىپ جالعىز قالعان اقان جامالدى كورىپ، قايتا جاراتىلعىسى، قايتا تۇلەپ ءومىر سۇرگىسى كەلەدى عوي. ءبىراق ايتتىرىپ قويعان جەرى بار جامال كەتىپ بارادى. «سىرىمبەت» سول كەزدە دۇنيەگە كەلەدى. بۇل - اڭگىمە، جاتقان سارىن، مەلوديا، تابيعات، ىشكى دۇنيە. ونى دراماتۋرگياعا قالاي اينالدىرامىن؟ ەركىنگە دە: «بۇل دراماتۋرگيا ەمەس، ول - اڭگىمە» دەدىم. مەن تەك «ماڭگىلىك بالا بەينەنى» عانا پروزادان دراماتۋرگياعا اينالدىردىم. قالعاندارىنىڭ ءبارى تازا دراماتۋرگيا.
ءوزىڭ دە قالام ۇستاپ ءجۇرسىڭ عوي، جازۋ دەگەن - ءلاززات. بىرەۋ ءلاززاتتى شاراپتان تابار، بىرەۋ سۇلۋدى قۇشار. ال سۋرەتكەر ءۇشىن، جازۋشى ءۇشىن ءلاززاتتىڭ ەڭ تورەسى - جازۋ. ول - باقىتتى ادام. بۇلارعا اللا ەرەكشە سىي بەرگەن. اتىڭنىڭ شىعۋى، حالىقتىڭ مويىنداۋى- مويىنداماۋى ءبىر باسقا. اعالارىڭنىڭ ايتاتىنى بار: «جاسى 84-85 كە جاقىنداعان مەن سەكىلدى قارت ادام ءوزىن قايدا جىبەرەرىن بىلمەس ەدى. مەن باعىما قاراي جازۋشى بولدىم. سەن دە مەنىڭ جاسىما كەلگەن كەزدە راحاتتاناسىڭ. جازباعاننىڭ وزىندە وقىپ ءلاززات الاسىڭ»، - دەيدى. اكىم اعالارىڭ سايىن مۇراتبەكوۆپەن دوس، جولداس بولدى. كەزىندە بىرگە ءجۇردى. سوڭعى كەزدەرى، اسىرەسە 80 -جىلدىعى قارساڭىندا دوسىن قايتا- قايتا ەسىنە الدى. سايىنداي ءمولدىر جازۋشى جوق قوي. ول - كلاسسيك جازۋشى. اسىرەسە، كىتاپتارىن الىپ، باسىنا جاستاپ جاتادى، مۇقاباسىن سيپالاپ وتىرادى.
جۇمىستان كەلىپ: «وقىپ وتىرسىڭ با؟» - دەپ سۇرايمىن. «وقىپ وتىرمىن. سايىنىم-اۋ، بيىل سەنىڭ 80 جىلدىعىڭ. مىنا جۇرت سەنىڭ 80 گە كەلىپ جاتقانىڭدى بىلمەيدى عوي. سەنىڭ مەرەيتويىڭ تويلانباي قالا ما ەكەن؟» - دەپ كوزىنە جاس تولىپ كەتەدى، ۋايىمداپ وتىرادى. سايىن اعا دۇنيەدەن وتكەلى جاتقاندا مەملەكەتتىك سىيلىقتى الۋىنا دا وسى اكىم اعالارىڭ مۇرىندىق بولدى. كوميسسيا مۇشەلەرىنە ايتىپ، سول كەزدەگى مينيستر ەرتىسبايەۆتى، شەراعاڭدى كوندىرىپ، مەملەكەتتىك سىيلىق الۋىنا ىقپال ەتتى. ءال ۇستىندە جاتقان سايىن اعاعا كەلىپ: «سايىن، سەن مەملەكەتتىك سىيلىقتى الدىڭ عوي»، - دەپ ءسۇيىنشى سۇراعان ەدى. وندا ءوزى دە الماعان بولاتىن. اعالارىڭنىڭ مۇنىسىن دوسقا، ءتىپتى دوسقا دا ەمەس، ادەبيەتكە ادالدىعى دەپ تۇسىنەمىن. سول دوسىنىڭ 80 جىلدىق مەرەيتويى كەلگەندە نە ىستەۋگە بولاتىنىن ويلاپ، جانىن قويارعا جەر تاپپادى. تارازيىما جانىم اشىعانى سونشالىق، «جاس كەزىڭ بولسا، سايىن تۋرالى توگىلتىپ، ماقالا جازار ەدىڭ عوي»، - دەپ، ءوزىم قالام الىپ، ماقالا جازدىم. «كلاسسيك» دەپ ات قويدىم. «ەگەمەن قازاقستان» ەكى بەت بەردى. سونداعى اعالارىڭنىڭ قۋانعانىن كورسەڭدەر. شەشەسى جۇمىستان كەلگەندە جاس بالانىڭ الدىنان اڭقىلداپ جۇگىرىپ شىعاتىنى سەكىلدى، سايىنى ءتىرىلىپ كەلگەندەي قۋانىپ، سۋرەتىن سيپاپ وتىرىپ: «سەنىڭ قارىنداسىڭ «كلاسسيك» دەپ ماقالا جازدى عوي»، - دەدى.
سول ماقالا دا جاقسى اسەر ەتكەن بولۋى كەرەك، جازۋشىنىڭ مەرەيتويى الماتىدا تويلانباسا دا، تۋعان جەرىندە تويلاندى. ءبىز الماتىدا وتپەگەنىنە سونداي قاتتى قينالدىق. اكىم اعالارىڭنىڭ كوڭىلى ورنىنا ءتۇسسىن دەپ، ۇلتتىق ونەر ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ رەكتورى ايمان مۇساحوجايەۆاعا كىرىپ، جاعدايدى ايتتىم. ول كىسى بىردەن قولداۋ ءبىلدىرىپ، ونەر ۋنيۆەرسيتەتىندە اتاپ وتتىك. ەلدەن قارىنداسى، ءىنىسى كەلدى. قازاقتىڭ ءبىرتۋار قىزى ايمان مۇساقوجايەۆا داستارحان جايىپ، جان- جاقتان ادامداردىڭ ءبارىن جينادى. سوندا تاڭعالعانىم، سايىننىڭ وقىرماندارى ءالى بار، ءالى ىزدەيدى. اعالارىڭ قاتتى قۋانىپ، سايىننىڭ الدىندا ءوزىنىڭ ءبىر مىندەتىن وتەگەندەي بولدى. دوستىقتىڭ ءجونى ءبىر باسقا، اعالارىڭنىڭ مۇنىسى ادەبيەتكە ادالدىق دەپ ويلايمىن. وسىلاي بولۋى كەرەك. توپ- توپ بولىپ وتىرىك جازۋشىلار مەن وتىرىك اقىنداردى جاساۋدىڭ قاجەتى جوق. شىن تالانتقا قىزمەت ەتۋ كەرەك. وسى كىسىلەردىڭ بۋىنىنا ءتانتىمىن.
ءبىر كۇنى ءابىش اعا «سەندەردىڭ قاتارلارىڭنان تالانتتىلار بار. ءبىراق سەندەردە ۇلكەن كەمشىلىك بار. وزدەرىڭ باس- باسىڭا ءبىر- ءبىر ءبي بولىپ العانسىڭدار. ءبىرىڭدى- ءبىرىڭ ناسيحاتتامايسىڭدار. تالانتتى تۇلعا شىن تالانتتى مويىنداعان كەزدە، ەكەۋى بىردەي مويىندالاتىنىن تۇسىنبەيسىڭدەر. روزا، سەندەر دە قاتارلاستارىڭ، دوستارىڭ تۋرالى، ياعني ءبىر- بىرلەرىڭ تۋرالى جازساڭدار عانا ادەبيەتتە قالاسىڭدار»، - دەدى.
شىندىعىندا دا، بىزدە ءبىر-ءبىرىمىز تۋرالى جازۋ جوق. ءبىز تۋرالى جازىپ جاتقان كەيىنگى تولقىندار، ادەبيەت زەرتتەۋشىلەرى بار. دوكتورلىق ديسسەرتاتسيا قورعاعاندار دا بار. ءبىراق ءبىر- ءبىرىمىزدى ايتىپ، ناسيحاتتاۋ جوق. نەگە ونداي ەكەنىن بىلمەيمىن.
- وسى ماسەلەنى ءوزىڭىز قولعا الىپ كورمەدىڭىز بە؟ ءوزىڭىز باستاپ جازىپ دەگەندەي؟
- ءوزىمنىڭ تولقىنىم، زامانداس قالامگەرلەر تۋرالى جازىپ كوردىم. جاڭابەك شاعاتاي، تالاپتان احمەتجان، جۇسىپبەك قورعاسبەك، اسقار التاي، نۇرعالي وراز ت. ب. شىعارماشىلىعىن تىلگە تيەك ەتىپ جۇرەمىن. سوسىن ءبىر دوسىمدى جازامىن دەپ، اسىرە كلاسسيك ەتىپ جىبەرسەم كەرەك، ءبىر جازۋشى حابارلاسىپ: «روزا، سەن ماقتاعاننان كەيىن وقىپ ەدىم»، - دەپ كوڭىلى تولماعانىن ايتتى. ماقتاۋ ءۇشىن دە جاۋاپكەرشىلىك كەرەك ەكەن. باسقا وقىرمان وكپەلەيدى ەكەن. تولەن ابدىك اعانىڭ ادەبيەتكە تازالىقپەن قارايتىنىنا ريزامىن. ۇلتقا، ادەبيەتكە قاتىستى بۇل كىسىنىڭ باسقالارعا ۇقسامايتىن وزىندىك پىكىرى بار. «ءابىش، جالپاقشەشەي بولعاندى قويشى، وسى. ماقتاي بەرەسىڭ، ماقتاي بەرەسىڭ. ماقتاۋعا لايىق ادامدى ماقتامايسىڭ با؟» - دەدى، ءبىر وتىرىستا ءابىش اعايدىڭ ءبىر ماقالاسى تۋرالى. ادەبيەتتەگى جولبيكەلەرگە كىمدەر ماقتاۋ ايتپاعان؟! ءوزىم وسى جاسىما دەيىن ەشكىمنەن العى ءسوز الماپپىن. مىسالى، فاريزا اپاي مەنى قاتتى جاقسى كوردى. ءبىراق ول كىسىگە «ماعان بىردەڭە جازىپ بەر» دەۋگە ۇيالدىم. ءبىر جولى وڭايگۇل: «روزا كەلمەي، حابارلاسپاي كەتتى» دەپ اپاي سەنى سۇراپ جاتىر» دەگەننەن كەيىن شارۋالارىمدى تاستاپ، باردىم. بارسام، اپاي بوس ەمەس ەكەن. ول فاريزا اپايدىڭ ءولىم مەن ءومىردىڭ اراسىندا جۇرگەن كەزى ەدى. جانىنداعى ادام شىعىپ كەتكەننەن كەيىن اپاي: «ءوزىن تانىمايمىن. شىعارماشىلىعىن دا بىلمەيمىن. ءبىراق جانىمدى قويمادى. «كىتابىم شىعىپ بارا جاتىر ەدى، كىتابىمدى توقتاتىپ قويدىم. ءسىز ماعان العى ءسوز جازىپ بەرىڭىز» دەپ قويمادى. اقىرى «ءوزىڭ جازىپ اكەلشى، اينالايىن» دەپ، قول قويىپ بەردىم»، - دەدى. بۇل نە دەگەن قاتىگەزدىك! ادامدى قالاي ايامايدى؟! مۇگەدەك ادام بىردەڭەگە سۇيەنىپ تۇرۋ كەرەك قوي. ولار جىعىلىپ بارا جاتسا: «ەي، سەندەر نەگە مەنى سۇرىندىرەسىڭدەر؟ ءابىش كەكىلبايەۆ، اكىم تارازي، سايىن مۇراتبەكوۆ، فاريزا وڭعارسىنوۆالار مەنى كەرەمەت دەپ ايتقاندا، سەن كىمسىڭ؟» - دەگەن بالداق كەرەك.
- وزىڭىزدەن كەيىنگى جاس جازۋشىلارعا قانداي كەڭەستەر بەرەر ەدىڭىز؟ ولار جازۋ داعدىسىن قالىپتاستىرۋدا نەگە باسا نازار اۋدارعانى ءجون؟
- قازىرگى جاستاردا ەلىكتەۋشىلىك باسىم. ال بۇرىنعى جازۋشىلار ءومىربايانعا باي ەدى. ولار اشتىقتى دا، سوعىستى دا، اۋا كوشۋدى دە كوردى. ال كەيىنگىلەردىڭ ءومىربايانى ستاندارت، تىم جۇپىنى. سوندىقتان، جاستاردىڭ ساياحاتقا كوبىرەك شىققانى دۇرىس. ەل- جەردى جيىرەك ارالاۋ كەرەك. باسقا دامىعان ەلدەردىڭ مادەنيەتىن كورىپ، وزىڭدە جوقتى ۇيرەنگەن ءجون. ءوزىمنىڭ ستۋدەنتتەرىمە دە «ءومىردى كورمەسەڭدەر، سەندەردەن سۋرەتكەرلىك شىقپايدى، جازۋشى بولا المايسىڭدار» دەگەندى ءجيى ايتامىن. جاس جازۋشىلارعا دا باسقا جاققا بارىڭدار، باسقا ەلدى كورىڭدەر، باسقانىڭ ءبىلىمىن ۇيرەنىڭدەر، جەتىلىڭدەر دەگىم كەلەدى. «ساررانىڭ» جازىلۋىنا ۇرپاق ماسەلەسى سەبەپ بولدى اپاي جاساعان كوتلەتكە دە، ايتقان اڭگىمەگە دە تىڭقيا تويىپ الىپ، تەاتردى بەتكە الدىق. ويتكەنى ءدال بۇگىن روزا اپايدىڭ پەساسى بويىنشا «ساررا» سپەكتاكلى بولادى. تەمىر تۇلپار تىزگىنى اپايدىڭ وزىندە ەكەن. جولدا «ساررا» پەساسىنىڭ جازىلۋ تاريحىن اڭگىمە ەتتىك. - وسىعان دەيىن بولات اتابايەۆ اۋەزوۆ تەاترىندا «ماڭگىلىك بالا بەينەمدى»، تيۋز- دا مەن ينستسەنيروۆكاسىن جاساعان اۋەزوۆتىڭ «قارالى سۇلۋىن» قويدى. ول دا جەمىستى بولدى، جاقسى ءجۇردى. باستى ءرولدى بەلگىلى اكتريسا گۇلجامال قازاقبايەۆا وينادى. ەندى مىنە، ارادا 20 جىلعا جۋىق ۋاقىت وتكەندە استانانىڭ قاللەكي تەاترىندا «ساررانى» تالانتتى رەجيسسەر گۇلسينا ميرگاليەۆا قويدى. بۇل - رەجيسسەردىڭ مەنىمەن بولعان العاشقى جۇمىسى. كورەرمەن جىلى قابىلداپ جاتىر. قازىرگى قوعامنىڭ بەينەسىن كورسەتەتىن وتكىر دۇنيەلەرگە سۇرانىس جوق. الدەبىرەۋ، الدەبىر ادامدارعا ۇناماي قالامىز با دەگەن جاساندى ۇرەي بويلاپ العان. ولاردى قورقىتىپ وتىرعان دا ەشكىم جوق. ءوز كولەڭكەلەرىنەن وزدەرى قورقادى.
ايتپەسە، «مىسىقتار پاتشالىعى»، «شاتىر استىنداعى مەن» اتتى ەكى پەسامنىڭ بىرەۋى «قازىرگى زامان دراماتۋرگياسى» جۇلدەسىن السا، ەكىنشىسى مەملەكەتتىك گرانتتى يەلەندى. ءبىراق ەكەۋى دە ساحناعا جول تارتپادى. باياعىدا ا. پ. چەحوۆ ورىس قوعامىنىڭ كۇيرەپ، ىشتەي ءشىرىپ جاتقانىن كورسەتەتىن ايگىلى «جەتىنشى پالاتا» اتتى شىعارماسىن جازىپ ءبىتىپ، «ۆەستنيكتىڭ» باس رەداكتورىنا جىبەرىپ تۇرىپ: «مەن مىنا دۇنيەمدى ءبىتىردىم. وسىنى سىزدەرگە جاريالاۋعا جىبەرىپ وتىرمىن. ماعان قالاماقى كەرەك. وزىمە ءسال قىزىقسىزداۋ كورىنىپ تۇر. سەندەر دە سولاي دەپ تاپساڭدار، اراسىنا ءبىر ماحاببات وقيعاسىن كىرىستىرىپ جىبەرەيىن»، - دەپتى.
سول سياقتى، مەن دە اناۋ جۇلدە العان ەكى شىعارمام قازاق قوعامىنا اسا كوڭىلسىزدەۋ كورىنگەن سوڭ «ساررا» تاقىرىبىن ۇسىندىم.
- تاڭداۋىڭىز نەگە «سارراعا» ءتۇستى؟ بىزدە باسقا دا جازۋعا تۇرارلىق ايەلدەر بەينەسى كوپ ەمەس پە؟
- مەن كەزىندە رابعۋزيدىڭ «قيسساسۋل ءانبياسىن» اۋداردىم. ونىڭ ىشىندە كوپتەگەن قيسسالار بار. اراسىندا وسى ساررا دا كەزدەسەدى. سول ۋاقىتتارى «كۇندەردىڭ كۇنى بولعاندا، سارراعا ورالامىن، دراماتۋرگياسىن جاسارمىن» دەپ ويلاعان ەدىم. ويلاعانىمداي اقىرى 27 جىلدان كەيىن بۇل تاقىرىپقا قايتا كەلدىم. اۋدارعان كەزىم وتىزعا كەلمەگەن، تۇرمىسقا شىقپاعان ۋاقىتىم ەدى. ەگەر سول كەزدە بالالىقپەن قىزىعىپ، جازىپ شىقسام، بۇل «ساررا» بولمايتىن ەدى. «ساررانى» ەلۋدەن اسقاننان كەيىن جازۋىم كەرەك ەكەن. مەن ول كەزدە ساررانى ۇناتپاعانمىن، اجار جاعىندا بولعانمىن. قازىرگى جاسىمدا ساررانىڭ ىشكى فيلوسوفياسىن جاقسى تۇسىنەمىن. ءوزى ايگىلى، ءوزى سۇلۋ، ءوزى پايعامباردىڭ ايەلى ساررانىڭ كۇيەۋىنە اجاردى الىپ بەرىپ، ۇرپاق ءۇشىن كۇرەسكەندىگى ءۇشىن ول جاعىندامىن. قازىر ءبىزدىڭ قوعامدا «نەگە ايەل ۇستىنە ايەل الدى؟ نەگە ولاي تۇرمىسقا شىقتى؟ نەگە؟ نەگە؟» دەگەن سۇراق كوپ.
ال بىزگە مىنانداي ۇلكەن جەردى الىپ ساقتاپ قالۋ دا سىن ەمەس پە؟! قىزدار ويلانۋى كەرەك، كۇرەسكەر بولۋى كەرەك. ۇرپاق كوبەيتۋگە بەل شەشىپ كىرىسۋى كەرەك. قازاق قىزدارىنىڭ ميسسياسى - قازاقتى كوبەيتۋ. ساررا دا ۇرپاق ءۇشىن ءوز ەگويزمىن جەڭەدى. پەسادا كورسەتكىم كەلگەن دۇنيەنى قانشالىقتى كورسەتە العان- الماعانىمدى بىلمەيمىن. ءبىراق سپەكتاكلدەن شىققاننان كەيىنگى قىزداردىڭ جازعاندارىن وقىعاندا جەتكىزە العان ەكەنمىن دەپ ويلادىم. «ءوزىمىزدى ءوزىمىز جەك كورىپ شىقتىق»، «ءوزىمدى تاربيەلەۋىم كەرەك ەكەن»، «پەندەشىلىگىمىز بار عوي، سودان ارىلۋ كەرەك ەكەن» دەگەن دە جازبالار بولدى. قىزداردىڭ سولاي جازىپ جاتقاندارى كوڭىلىمنەن شىقتى.
- قازىرگى كەزدە ەر-ازاماتتار تاراپىنان ەكى ايەل الۋدى زاڭداستىرۋ ماسەلەسى ءجيى كوتەرىلىپ جاتادى. ءسىزدىڭ جوعارىداعى پىكىرىڭىزگە قاراسام، وسى دۇنيەگە قارسى ەمەس سياقتىسىز...
- ەشكىمگە ەكى ايەل السىن دەپ مىندەت جۇكتەمەيمىن. ءبىراق قىزدارىمىز، كەلىندەرىمىز، جالپى ايەلدەر قاۋىمى مۇمكىندىگىنشە ۇرپاقتى كوبەيتۋدى ويلاسا دەيمىن. بۇرىنعى انالارىمىز 10-15 قۇرساق كوتەرۋشى ەدى عوي. ءبىزدىڭ قىزدارىمىز دا قورىقپاسىن، ۇرپاعىن كوبەيتسىن. ۇرپاق دەگەن - بايلىق. «ساررانىڭ» جازىلۋىنا وسىعان ۇقساس وقيعا سەبەپ بولدى. ءبىر اكتەر جىگىت بار ەدى.
سول: «ءبىزدىڭ تەاترعا كاسىپكەرلەر، اۋقاتتى ادامدار كوپ كەلەدى. سونداي ءبىر اعامىز: «سەندەردە بارلىق تاقىرىپتار بار. تاريحي تاقىرىپتار ءتىپتى كوپ. الايدا قازىرگى پروبلەمالار جايلى دۇنيەلەر از»، - دەپتى. نە كورگىسى كەلەتىنى تۋرالى سۇراققا: «مەن وتە اۋقاتتى اداممىن. جالعىز قىزىم بار. ايەلىم ودان كەيىن قۇرساق كوتەرە المادى. ايەلىمدى دە، قىزىمدى دا قاتتى جاقسى كورەمىن. الايدا بالالارىمنىڭ كوپ بولعانىن قالايمىن. تەاترلارىڭدا ايەلىم كورىپ، ويلاناتىن دۇنيەلەر بولسا دەيمىن. مەن سياقتى جىگىتتەر كوپ. بالالارى جوق وتباسىلار دا بار. ايەلدەردى وزىندىك مەنىن جەڭۋگە ۇمتىلدىراتىن، دانالىقتى، سانالىقتى ۇيالاتاتىن دۇنيەلەردى كورگىمىز كەلەدى. نەگە سونداي تاقىرىپتاردى كوتەرمەيسىزدەر؟» - دەپتى. ول جىگىت پەسانى جازاتىن اكتەر ەمەس، دراماتۋرگ ەكەنىن قايدان ءبىلسىن؟! وسى سوزدەردى ەستىگەندە باياعى رابعۋزيدىڭ ءوزىم ايدار تاعىپ كەتكەن ساررا تۋرالى قيسساسى ەسىمە ءتۇستى. جاڭاعى اكتەر جىگىتكە ايتىپ بەرىپ ەدىم، ول: «اپاي، وسىنى جازىپ بەرىڭىزشى»، - دەپ قولقا سالدى. ءسوزى ماعان قامشى بولىپ، «ساررا» جازىلدى. ونىڭ ىشىندە قازىرگى ايەلدەردىڭ دە وبرازى بار.
- ءبىر سۇحباتىڭىزدا وسى ءرولدى بەلگىلى اكتريسا، قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى گۇلجان اسپەتوۆاعا ارناپ جازعانىڭىزدى ايتاسىز. ءبىراق نەگە ەكەنىن قويىلىمدا «ساررانى» اسپەتوۆا وينامادى عوي؟
- مەنىڭ «يمپەراتريتسا ۋ» دەگەن تۋىندىم بار. سونى كەزىندە قازاق تەاتر ساحناسى تارلاندارىنىڭ ءبىرى فاريدا ءشارىپوۆا اپاي وقىپ شىعىپتى. ول كىسى «ماڭگىلىك بالا بەينەدە» شوكىشتىڭ ءرولىن وينايتىن. ءبىر كۇنى فاريدا اپاي حابارلاسىپ تۇر: «مىناۋ - مەن وينايتىن ءرول. «ۋدى» وقىپ شىعىپ، «ۋدىڭ» وبرازىن تولىق ءتۇسىندىم. سەن وسىنىڭ دراماتۋرگياسىن جاسا. وسىنى مەن ويناعىم كەلەدى»، - دەدى. ول كەزدە جاس ەدىم، بالالار دا كىشكەنتاي ەدى. قاعاز، قالام ۇستاپ وتىرۋعا ۋاقىت جوق. اعاڭ ەكى جەردە جۇمىس ىستەيدى، مەن دە بىرنەشە جەردە جۇمىستامىن. تۇرمىستىق جاعدايىمىز دا بابىندا بولعان جوق. جازاتىن ادامعا باپ كەرەك. «ءيا، اپاي»، - دەپ ۋادە بەرگەنىممەن، جازۋىم سوزىلىپ كەتتى. ءسويتىپ جۇرگەندە اپاي دا دۇنيەدەن وزىپ كەتتى. ءوزىمنىڭ كەشىرمەيتىن وكىنىشىم بولاتىن بولسا، ول - فاريدا ءشارىپوۆاعا بەرگەن ۋادەمدى ورىنداي الماعانىم. ءبارىن جيىپ تاستاپ، سول كىسىنىڭ ءوتىنىشىن ورىنداپ بەرسەم بولاتىن ەدى عوي... وسى وقيعادان كەيىن ارادا جىلدار ءوتتى. ءبىز استاناعا قونىس اۋداردىق. پارلامەنتتە ىستەپ جۇرگەن كەزىم. ءبىر كۇنى قازاقستاننىڭ حالىق ءارتىسى گۇلجان اسپەتوۆا حابارلاستى. ول كىسى اڭگىمەسىن «روزوچكا» دەپ باستايتىن. سول قارقىنمەن «روزوچكا، مەن بولسام الپىستان اسىپ كەتتىم. جاس دەگەن كەتىپ بارادى. قاشانعى جۇرەر دەيسىڭ؟ ازەكەڭ بولسا كەتىپ قالدى. سونىڭ شىعارمالارىندا وينادىم. مەندە قازىر تۇك جوق. ماعان بىردەڭە جازبايسىڭ با؟» - دەگەندە، باياعى فاريدا اپاي ەسىمە ءتۇستى. دەرەۋ «جاقسى، ويلانايىن»، - دەپ ۋادە بەردىم.
ول كىسى مەنى ءار جەردە جينالىستا كورگەن سايىن: «نە بولدى؟ ۋادە بەرىپ ەدىڭ عوي؟» دەپ سۇراپ تۇردى. ءسويتىپ جۇرگەندە جاڭاعى اكتەر جىگىتتىڭ ايتقانى قامشى بولىپ، «ساررانى» جازدىم. جالپى، ساررانىڭ كەلبەتىنەن گۇلجاندى كوردىم. «وسى وينايدى، وسى ءسوزدى ايتۋعا لايىق، مىنا سوزدەردى بابىنا كەلتىرىپ تۇرىپ ايتادى»، - دەپ، جازۋ بارىسىندا اسپەتوۆا كوز الدىمدا تۇردى. سوعان ىڭعايلاپ، سولاي جازدىم. ءبىراق وعان ول كىسىنىڭ دەنساۋلىعى كەلمەدى. جاسى 70 تەن اسىپ بارادى. «ساررانىڭ» مونولوگتارى ۇزاق. ونىڭ ءبارىن جاتتاۋ كەرەك قوي. جاستاردىڭ ءوزى كەي جەرلەرىندە ءسۇرىنىپ كەتىپ، رەپەتيتسيادا رەنىش تۋعىزىپ الادى. مەن ومىردە دە تازالىقتى وتە جاقسى كورەتىن اداممىن. شىعارماشىلىقتا دا سولاي. ءسوزىمدى باسقا بىرەۋدىڭ باسقاشا ايتىپ، ءوزىنىڭ جانىنان ءسوز قوسۋىن ەش قۇپتامايمىن. ماعان ونداي اكتەرلەر ۇنامايدى. بىردەن جونگە سالۋعا تۋرا كەلەدى. جازىپ بىتكەننەن كەيىن گۇلجاندى بىردەن: «جازىپ بولدىم، كەل!»، - دەپ شاقىردىم.
ءبىر كافەگە بارىپ، ءبىر بۇرىشتا وتىرىپ، ەكەۋمىز وقىدىق. ءبىر كەزدە گۇلجان: «مەن ەلەستەتتىم. ساررا دەگەن التىنعا مالىنعان، كەرەمەت باي، حانشايىم عوي»، - دەدى. وسى جەردەن ەكەۋمىزدىڭ پىكىرىمىز ەكىگە جارىلدى. مەن: «جوق، ول - پايعامباردىڭ ايەلى، قاراپايىم عانا ءومىر سۇرگەن، پاراساتتى، كەمەل ويدىڭ يەسى ءبىراق، ونىڭ بار بايلىعى قاۋاشاعىنىڭ عانا ىشىندە»، - دەدىم. ەندى ونى دا تۇسىنۋگە بولادى. اكتريسالىق كوزقاراسپەن قاراپ تۇرعان شىعار. مەنىڭ سوزدەرىم كوڭىلىنە كەلگەن بولار. اقىرى رولدەن باس تارتتى. سوسىن پەسامدى رەجيسسەردىڭ قولىنا ۇستاتىپ: «ساررانىڭ رولىنە، اجارعا كىمدى كورىپ تۇرسىڭ؟ ونىڭ ءبارىن سەن شەشەسىڭ. مەن ساعان ءوزىمنىڭ بەرەتىنىمدى بەردىم»، - دەدىم.
اكتەر تاڭداۋعا ارالاسقان جوقپىن، جالپى وندايعا ارالاسپايمىن. اينۇر ، سايا، حانينگا وينايدى. كوڭىلىمنەن شىقتى. ءۇش ساررا، ءۇش اجار، التى ايەل وينايدى. 
قويىلىمنان كەيىنگى اسەر ەرەكشە ەدى. جاستار سپەكتاكل اۆتورىن ورتاعا الىپ، سۋرەتكە ءتۇسىپ جاتتى. 
سپەكتاكل سوڭىنان اپاي تەاتر ۇجىمىمەن بىرگە داستارحان باسىنا جايعاسىپ ساررالار مەن اجارلارعا العىسىن ءبىلدىردى.
ال ابدەن قاس قارايىپ، كەش باتقاندا، بۇگىنگى رۋحاني كۇننىڭ اسەرىنەن ايىعا الماعان كۇيى ۇيىمىزگە قايتىپ بارا جاتقان ەدىك. سول ءبىر كۇننەن كەيىن ونەرگە، ادەبيەتكە بار جان- تانىمەن عاشىق بولىپ، كەيىن سولاردىڭ ورتاسىنان ءوزى دە ويىپ تۇرىپ ورىن العان روزا مۇقانوۆا كوپكە دەيىن ويىمىزدان شىقپاعان بولاتىن.
مارفۋعا شاپيان