بەدەۋلىكتەن قالاي ارىلۋعا بولادى؟
دارىگەرلەر بەدەۋلىكتىڭ 70 پايىزدىق جاعدايدا ەمدەلەتىنىن ايتادى. ال پسيحواناليتيك مامانداردىڭ پىكىرىنشە، ودان تولىقتاي ايىعۋعا بولادى. بەدەۋلىك دياگنوزى ەكى جىل جىنىستىق قاتىناستا بالا سۇيە الماعان جۇپتارعا قويىلادى. ايەلدىڭ بىرنەشە رەت تۇسىك تاستاۋى دا بەدەۋلىك بولىپ ەسەپتەلەدى. بۇل دەرت كوپ جاعدايدا جۇپتىڭ تولىققاندى ءومىر سۇرۋىنە كەدەرگى جاسايدى.
د د ۇ مالىمەتىنشە، 40-50 پايىز جاعدايدا بەدەۋلىككە كۇيزەلىس سەبەپ بولۋى مۇمكىن. كوڭىلكۇيلىك جانە ءتان دەنساۋلىعى اراسىنداعى بايلانىستى سارالاساق، كوڭىل-كۇي كۇيزەلىسى ءتاننىڭ اۋرۋعا دەگەن سەزگىشتىگىن ارتتىرادى؛ سوزىلمالى كۇيزەلىس جاسىرىن دەپرەسسيا مەن يممۋندىق جۇيەنىڭ سۋپرەسسياسىنا سوقتىرادى. كوڭىل- كۇي ەموتسيونالدىق كۇيزەلىسى مەن دەپرەسسيا يممۋندىق جۇيەنى تۇنشىقتىرىپ قانا قويماي، گورموندىق بۇزىلۋلارعا الىپ كەلەدى. ناتيجەسىندە ىشكى ورگاندار اۋىرا باستايدى.
پسيحولوگيالىق بەدەۋلىكتىڭ ناقتى سەبەپتەرى مەن سالدارى
پسيحواناليزدىڭ نەگىزىن سالۋشى زيگمۋند فرەيد ءتان اۋرۋىنىڭ پسيحوسوماتيكالىق مەحانيزمىن سيپاتتاعان بولاتىن. نەۆروز كەزىندەگى كوڭىل- كۇيدىڭ قوزۋى سوماتيكالىق پروبلەمالارعا اكەلىپ سوقتىرادى. ءبىزدىڭ تانىمىزدەگى اۋرۋلار - سانامىزدا ءوز شەشىمىن تاپپاعان پروبلەمالاردىڭ ناتيجەسى. بۇل پروبلەمالار ءالى كۇنگە دەيىن شيەلەنىسىپ تۇرعاندىقتان، ادامعا ءتان ارقىلى بەلگى بەرەدى دەيدى ول. بەدەۋلىك تە سول بەلگىلەردىڭ ءبىرى.
پسيحولوگ- پسيحوتەراپەۆت ليۋدميلا شۋردۋك بەدەۋلىكتىڭ مىناداي نەگىزگى پسيحولوگيالىق سەبەپتەرىن اتاپ كورسەتەدى: ادامنىڭ جوسپارلانباعان بالا رەتىندە تۋۋى؛ ايەلدىڭ اناسىنا دەگەن جاسىرىن اگرەسسياسى؛ ايەلدىڭ ءوز ءومىرى ءۇشىن قورقۋى؛ ايەلدىڭ ەرلەردى جەككورۋى نەمەسە قىزعانۋى؛ ايەلدە ەركەك گورموندارىنىڭ كوپ بولۋى جانە تاعى باسقالار.
مامان بۇل سەبەپتەردى بىلاي دەپ ءتۇسىندىردى. ايەل ادام جوسپارلانباعان بالا بولىپ تۋسا، ول وتباسىن قۇرعاندا بالالى بولا الماي قينالادى. بۇل سەناري ءجيى قايتالانىپ تۇرادى. اناعا دەگەن جاسىرىن اگرەسسياسى دا وسىعان الىپ كەلەدى. كەي ايەل ءوز ءومىرى ءۇشىن قورىققاندىقتان، بالا تۋۋدان بەيسانالى تۇردە باس تارتادى. ال بوسانۋدان قورىققان ايەلدىڭ ەندوكريندىك جۇيەسى دە وزگەرۋى مۇمكىن. بۇل ءوز كەزەگىندە ايەلدىڭ ءجونسىز قۇسۋى مەن انورەكسياعا شالدىعۋى ارقىلى كورىنىس تابادى.
ءار ادامعا اناسىنىڭ جۇكتىلىگى مەن بوسانۋ ۇدەرىسىنىڭ قالاي وتكەنىن ءبىلۋ ماڭىزدى. سەبەبى، بالا تۋار كەزدە وتتەگى جەتىسپەي قينالعان بولسا، ول ەسەيە كەلە بەيسانالى تۇردە ولىمگە دەگەن قۇشتارلىقتى سەزىنەدى ءارى بەدەۋلىككە شالدىعادى. العاشقى ءساتسىز جۇكتىلىك، كومۋسىز قالعان ءسابي، جوقتالماعان ءسابي، بالانىڭ اتا-انا ماحابباتىنان ەرتە ايىرىلۋى - مۇنىڭ بارلىعى دا بەدەۋلىكتىڭ پسيحولوگيالىق سەبەپتەرى. ادامنىڭ بالا سۇيە الۋىنا ءومىردىڭ العاشقى جىلدارىندا قاسىندا بولعان اداممەن قارىم- قاتىناسى تىكەلەي اسەر ەتەدى.
پسيحولوگيالىق بەدەۋلىكتى قالاي ەمدەيدى؟
بەدەۋلىكتىڭ پسيحولوگيالىق سەبەپتەرى بولاتىنى تۋرالى پسيحواناليتيك اننا مەرگەنباي قىزى دا ايتادى. «فيزيولوگيالىق سەبەپتىڭ ءوزى پسيحولوگيامەن تىكەلەي بايلانىستى. قازاقتا «قاي جەرىڭ اۋىرسا، جانىڭ سول جەردە» دەگەن ماتەل بار. مۇندا «پسيحواناليز»، «پسيحولوگيا» دەگەن ءسوز جوق. ءبىراق سونى مەڭزەيدى. ياعني، بەدەۋ ادامداردىڭ جىنىستىق مۇشەسى اۋىرىپ تۇر. بالالى بولۋعا قينالىپ جۇرەدى. نەگە بالالى بولمادى؟ ادەتتە بەدەۋ جاندار مەديتسينا ماماندارىنىڭ كومەگىنە جۇگىنەدى. دەنساۋلىعىن قالپىنا كەلتىرگەنىمەن، تاعى دا بالا تابا الماي قينالادى. ارينە، پسيحولوگيالىق سەبەپتەرگە كەلۋ ءۇشىن ءبىرىنشى مەديتسينالىق كورسەتكىشتەردىڭ بارلىعىنان ءوتىپ شىعۋ كەرەك. سودان كەيىن عانا پسيحولوگيالىق سەبەپتەردى ەمدەۋگە كىرىسەمىز. فيزيولوگيالىق نەمەسە سوماتيكالىق اۋرۋ دەگەننىڭ وزىندە دە، «نەگە ونىڭ ءدال وسى جەرى اۋىرىپ تۇر؟» دەگەن سۇراق تۋادى. تەرەڭىرەك ىزدەسەك، سەبەبى پسيحولوگيادا جاتىر» دەيدى مامان.
ول بەدەۋلىكتىڭ پسيحولوگيالىق سەبەبىنىڭ قانداي بولاتىنىن تۇسىنۋگە كومەكتەسەتىن بىرنەشە مىسال كەلتىرەدى.
1-مىسال. ءبىر ايەل 16 رەت تۇسىك تاستاعان. سوندا بالا جاتىرعا بىتەدى، ءبىراق ونى ساقتاپ قالا المايدى. سانالى تۇردە كۇيەۋى بالانى كۇتەدى. ماتەريالدىق جاعدايلارى دا جاقسى. سوڭىندا بۇل ەركەكتى ايەلىنىڭ جاقسى كورمەيتىنى انىقتالدى. ايەل 10 جاسىندا سىنىپتاسىنا قاتتى عاشىق بولعان. ءومىر بويى سول جىگىتكە تۇرمىسقا شىعۋدى ارمانداعان. الگى جىگىت ۇيلەنىپ كەتكەندىكتەن، بۇل ارمانى ورىندالماي قالادى. ونىڭ ۇستىنە حالىققا تانىمال ادام بولعاندىقتان، تەلەديداردان ءجيى كورىپ تۇرادى. بالالىق شاعىنداعى سەزىمى قايتا- قايتا ەسىنە ءتۇسىپ، بەيسانالى تۇردە قازىرگى كۇيەۋىنەن بالا سۇيگىسى كەلمەيدى. سوڭىندا كەلىنشەك وسى فاكتىنى مويىنداپ، اقىرىندا ۇلدى بولدى.
2-مىسال. 13 جىلدان بەرى ءبىر-ءبىرىن كەرەمەت جاقسى كورگەن جۇبايلار بالا تابا الماي ءجۇر. جوعارىدا تۇسىك بولسا، بۇل جەردە بالا بىتپەي تۇر. ەركەك ايەلىن كەرەمەت جاقسى كورىپ، ونى موينىنا مىنگىزەدى. ايەل دە ونى قاتتى جاقسى كورەدى. ءبىر-بىرىنە دەگەن ماحابباتتارى قىز جىبەك پەن تولەگەننەن دە ارتىق. وتباسىلىق ومىردە داۋىس كوتەرىپ، قاس- قاباق ءتۇيۋ دەگەن نارسە جوق. ولار 13 جىلدان كەيىن بالالى بولدى. ءبىراق ايەل پەرزەنتحانادان كەلەمىن دەگەنشە، كۇيەۋى ىشىمدىككە سالىنىپ، باسقامەن ءجۇرىپ كەتتى. ايەل كوپ جىلدان بەرى كۇتكەن ۇلىمەن بىرگە جالعىز سۇمىرەيىپ بوساعادان كىردى. سونداعى سەبەپ بۇلاردىڭ ءبىر- بىرىنە دەگەن شەكسىز ماحابباتى. ياعني ولارعا ءۇشىنشى ادام قاجەت ەمەس. بەيسانالى تۇردە ايەل دايىن بولعانىمەن، ەركەك شىداي المادى. وتاعاسىندا «ايەلىمنىڭ ومىرىندە تەك ءبىر عانا ەركەك بولۋى ءتيىس» دەگەن وي قالىپتاسقان. ول ايەلىن ءوزىنىڭ سابيىنەن قىزعانعان. بەيسانالى تۇردە تۋعان ۇلىن وزىنە قارسىلاس، باسەكەلەس رەتىندە قابىلداعان. ەركەك بىرنەشە جىل بولەك تۇرسا دا، ارتىنشا قايتىپ كەلدى.
3-مىسال. ءبىرىنشى بالا تابىلعانىمەن، ەكىنشىسى جوق. مۇنىڭ ءارتۇرلى سەبەبى بار. ءبىرىنشى بالانى عاشىقتار اسىعىس، ماحابباتقا بەرىلىپ تابادى. ودان كەيىن وتباسىلىق ومىردە ەركەكتىڭ مىنەزى وزگەرىپ، داۋىس تا، قول دا كوتەرە باستايدى. ءدال وسىنداي اگرەسسوردان ايەل بالا تاپقىسى كەلە مە؟ ارينە، تاپقىسى كەلمەيدى. كەيدە ماعان ەركەكتەر دە كەلەدى. اڭگىمەسىنە قاراساڭىز، العاشقى وتاسقان جىلدارى كەلىنشەگىنەن، ونىڭ تۋىسقاندارىنان كوڭىلى قالىپ قالعان. ەركەكتەر ايەلىنىڭ تۋىسقاندارىن كورەدى. ال ولاردىڭ كەيبىرەۋى اۋرۋ بولادى. اراسىندا شيزوفرەنياعا شالدىققاندارى دا، كوزى كورمەيتىن، مىلقاۋ، ميىنىڭ كەمىستىگى بار جاندار دا كەزدەسەدى. قىز بەن جىگىت بولىپ جۇرگەن كەزدە ەركەك مۇنى بىلمەگەندىكتەن، بالالى بولادى. ال ەكىنشى بالانى ەركەكتەر كەلىنشەگىنىڭ ناۋقاس تۋىسقاندارىنا بولا تۋدىرعىسى كەلمەيدى. ىشتەي «مەنىڭ دە بالام ءدال سونداي بولۋى مۇمكىن. ماعان اۋرۋ بالا كەرەك ەمەس» دەپ ويلايدى.
4-مىسال. تۇرمىسقا شىققانعا دەيىن ايەلدە بارلىعى تاماشا بولادى. ج و و- عا ءتۇسىپ، مانسابىن قۇراستىرعىسى كەلەدى. وتباسىن قۇرعان سوڭ بۇل ماقساتتارى ورىندالماي، ىشتەي وكپە پايدا بولادى. ەركەك ءوز كەزەگىندە «ماعان ۇيدە وتىراتىن. بالا باعاتىن ايەل كەرەك» دەپ تالاپ قويادى. كەلىنشەگىن ەمتيحان بولاتىن كۇنى قۇلىپتاپ كەتەدى. كەلىنشەك ارمانى ورىندالماعان سوڭ جىلاپ قويا بەرەدى. سىرتتاي كەشىرىپ، ءومىرىن جالعاستىرعانىمەن، ىشكى جاراسى سول كۇيىندە قالىپ قويادى. تەرەڭدە جاتقان وكپە، اشۋ، ىزا سالدارىنان ەركەكتى بالا تاپپاي جازالايدى.
5-مىسال. كەلىنشەك ەكىنشى رەت تۇرمىسقا شىققان. ءبىرىنشى نەكەسىنەن 5 جاسار قىزى بار. ءالى كۇنگە دەيىن بالا تابا الماي ءجۇر. ال قازىرگى كۇيەۋى بۇعان دەيىن ەكى رەت شاڭىراق كوتەرگەن. ەكى رەتتە دە بالاسى بولماعان. ءبىراق ەركەك «كىنارات مەنەن ەمەس» دەپ بايبالام سالدى. ءتۇرلى سەبەپ ايتىپ اقتالدى. جاقىن ارادا ماعان كەلىپ كەتكەن سوڭ، كۇيەۋىن مەديتسينالىق تەكسەرۋدەن وتكىزگەن. ارتىنشا كەلىنشەك ەڭىرەپ جىلاپ كەلدى. ەركەكتىڭ دەنساۋلىعىندا كىنارات بار ەكەن. ياعني ول كەلىنشەكتى وسى كۇنگە دەيىن الداپ كەلگەن. ايەل ءدىنشىل بولعاندىقتان، وسى ەركەكپەن قالا بەرۋدى ءجون كوردى. ولار ءالى كۇنگە دەيىن بىرگە تۇرىپ جاتىر.
«بەدەۋلىك جاتىر بولماعان جاعدايدا عانا ەمدەلمەيدى، مۇندا ەش پسيحولوگيالىق سەبەپ جوق»، دەيدى اننا قۇدياروۆا. ال ەمدەلۋ تاسىلىنە كەلسەك، مۇندا باستى پرەپارات - ءسوز، پسيحواناليتيك ماماندار بەدەۋلىكتىڭ پسيحولوگيالىق- ينديۆيدۋالدىق سەبەبىن انىقتاپ، سيمۆولدراما سىندى تاسىلدەردىڭ كومەگىنە جۇگىنەدى.
بەدەۋلىكتىڭ تەك پسيحولوگيالىق پروبلەمالار سالدارىنان بولاتىنىنا كەلىسپەيتىن ماماندار دا بار. الماتى قالاسى №4 -قالالىق اۋرۋحاناسىنىڭ گينەكولوگ-دارىگەرى ايگۇل تۇرسىمبەتوۆا ونىڭ نەگىزگى ءۇش سەبەبىن اتايدى: العاشقى ءساتسىز تۇسىك، ينفەكسيالىق جانە گورموندىق اۋرۋلار.
«كوپ جاعدايدا بۇل دەرتكە ايەل تۇسىك تاستاعاننان كەيىن شالدىعادى. قازىر تۇسىك تاستاۋ وڭاي بولدى. بۇدان وزگە جىنىستىق جولمەن بەرىلەتىن ينفەكسيانىڭ تۇرلەرى وتە كوپ. ادامدار اسا ءمان بەرمەي، ونى اسقىندىرىپ الادى. ناتيجەسىندە بەدەۋلىككە شالدىعادى»، دەيدى ايگۇل تۇرسىمبەتوۆا.
گينەكولوگ ەمدەۋ ءۇردىسىنىڭ ۇزاققا سوزىلاتىنىن ايتادى. الدىمەن اناليز ناتيجەلەرى تالدانىپ، ارتىنشا ەمدەۋ شارالارى باستالادى. ال پسيحولوگ مامانعا تەك ەكىنشى دارەجەلى بەدەۋلىككە شالدىققان ايەلدەردى باعىتتايدى.
«اناليز ناتيجەسىنە وراي ەم تاعايىندالادى. ايەل ادامنىڭ بويىندا ەركەكتىڭ گورموندارى كوپ بولسا، ول بەدەۋلىككە شالدىعادى. مۇندايدا مەديتسينالىق پرەپاراتتاردىڭ كومەگىنە جۇگىنەمىز. ناۋقاستى پسيحولوگ مامانعا ءجيى باعىتتايمىز دەپ ايتا المايمىن. مىسالى، ايەل ۇلكەن مەرزىمدە تۇسىك تاستاپ وزىنە كەلە الماي جۇرگەن بولسا، ويلانباستان پسيحواناليتيككە جىبەرەمىز. ادەتتە بەدەۋلىكتىڭ پسيحولوگيالىق پروبلەمالارىن تالداۋعا ۋاقىت جۇمسامايمىز. بىزگە عىلىم كومەكتەسەدى. كوپ ماسەلەنى ەكو وڭاي شەشەدى. ال بۇل جەردە ۇلكەن قارجى ءرول اتقارادى. بەدەۋلىك 99 پايىز جاعدايدا ەمدەلەدى دەگەن پىكىرگە قاتىستى ەشنارسە ايتا المايمىن. اتالعان قيىندىقتىڭ فيزيولوگيالىق پروبلەمالارىن جويۋشى مامان رەتىندە ونى 70-80 پايىز جاعدايدا ەمدەۋگە بولاتىنىن بىلەمىن» ، دەيدى گينەكولوگ.
پسيحولوگيالىق بەدەۋلىك سالاسىندا ەڭبەك ەتىپ جۇرگەن مامان ە. فوردتىڭ ايتۋىنشا، ءاربىر بەدەۋ ايەل ءوز ەركىمەن بالا تۋعىسى كەلمەيدى. ولار انالارىنا دەگەن اگرەسسيا مەن ەرلەرگە دەگەن جەككورىنىش سەزىمىنەن ارىلعان كەزدە عانا بالالى بولا الادى. ياعني، ايەل مەن ەركەك بەيسانالى نەمەسە سانالى تۇردە بالالى بولۋدان باس تارتقاندىقتان، بەدەۋلىككە شالدىعادى. دەسە دە، بەدەۋلىكتىڭ سەبەبى ءار ادامدا ءارتۇرلى بولۋى مۇمكىن. ونى تەك ادامنىڭ پسيحولوگيالىق مادەنيەتى مەن مامانىنىڭ بىلىكتىلىگى شەشپەك. ال قاي سالانىڭ مامانىن تاڭدايتىنى ءار ادامنىڭ ءوز ەركىندە.
قارلىعا بۇيەنباي «ەگەمەن قازاقستان» گازەتى
