ءتىلبۇزاردى كىم تىيار نەمەسە قازاقتىڭ ءتىلى بۇزىلىپ بارادى

استانا. قازاقپارات. - بالام، مىناۋ قاي قولىڭ؟ - ون قولىم. - ال مىناۋ قاي اياعىڭ؟ - ون اياعىم.
None
None

- سوندا ەكەۋى قوسىلعاندا 20 بولا ما؟ قانشا اياق قولىڭ بار؟ ون قول ەمەس، وڭ قول، وڭ اياق.

مارقۇم انام وسىدان 20 جىلداي بۇرىن ايتۋشى ەدى. «قازاقتىڭ ارىپتەرىنە تىلدەرى كەلمەي، «ڭ» دى «ن» دەپ دۇرىس ايتپايتىندار تەلەديدار مەن راديودان حابار جۇرگىزىپ، ءتىلدى بۇزعانىمەن قويماي، كەيىنگى جاس جەتكىنشەكتەرگە جامان ۇلگى كورسەتۋدە. تەلەديداردان دا سولاي ايتىلىپ جاتىر ەمەس پە دەپ وڭ سولىن تانىماعان ەلىكتەپ- سولىقتاعان جاس ەرتەڭگى كۇنى ءارىپ ايتا المايتىندارداردىڭ قاتارىن كوبەيتسە سوندا ونىڭ وبالى كىمگە؟ وسىندايلاردى ەفيرگە جىبەرگەن باسشىلار مەن «ساقاۋلىعىن» ءمىن كورمەي كوپ الدىنا شىققان جۋرناليستەر كىنالى بولماي ما؟ انىق اعىلشىن تىلىندە «ڭ» كەرەك بولسىنشى، لوگوپەدكە بارىپ ءتىلىن سىندىرسا دا بىردەڭە جاسايدى»، دەپ.

ايتسا ايتقانىنداي، قازىرگى كۇنى «ڭ» ارىپىنە قىرىن قاراعانداردىڭ قاراسى مولايدى. «ءاندىجاندا ءبىر اپام بار، ول مەنەن دە سوراقى» دەگەندەي، ەفيردەن سويلەگەندەرگە رەنجىپ جۇرگەندە بۇل دەرت بالالارعا ءتالىم-تاربيە بەرەر، ءبىلىم نارىنەن سۋسىنداتار مەكتەپتىڭ ىشىنە دە كادىمگىدەي كىردى. ماڭدايدى - مانداي، قاراڭعىنى - قارانعى، ماڭايدى - ماناي، اڭساۋدى - انساۋ دەپ ساباق بەرە بەرەتىن وزگە پاندەر تۇگىلى قازاق ءتىلى مەن ادەبيەتىنىڭ، بالدىرعان ءىلىمىنىڭ نەگىزىن قالايتىن باستاۋىش سىنىپتاردىڭ مۇعالىمدەرىن كورۋ تاڭداناتىنداي ءىس بولماي بارادى. تىلدىك نورمالاردىڭ ساقتالماۋىنان، وعان ءجۇردىم-باردىم قاراۋدان سان عاسىردان جاقۇتتاي جارقىراپ جەتكەن تىلىمىزگە قيانات جاسالىپ، وبالىنان قورىقپايتىنداي بولىپ بارامىز. بابام قاستەرلەگەن انا تىلىمىزدە سويلەۋشىلەردىڭ قاتارى قايتسە قارا ورمانداي تۇتاسادى دەگەن ارماندى الديلەپ جۇرگەندە بارىمىزدان ايىرىلىپ بارا جاتقاندايمىز.

مەنىڭ اعىلشىنشا بىلمەيتىن انام قاتەلەسىپتى. اعىلشىن تىلىندە «ڭ» دىبىسى بار جانە ونى جۋرناليست گۇلجازيرا بەرىك قىزى ايتقانداي، قازاقشادا «ڭ- عا» ماڭايلاي الماعاندار «اعىلشىنشاعا كامىلدىك كورسەتىپ، ادالدىق، ءيا بىلىمدىلىك تانىتىپ، long- لوڭڭڭ دەپ سىقيتىپ ايتادى». سوندا دەيمىن اۋ، «لوڭڭڭ» دەگەندە سوزىلعان ڭ، «وڭ» دەگەندە ايتىلۋعا كەلمەي مە؟

تاعى ءبىر ەفيردەن تىڭداعاندا توبەڭدى تەسىپ جىبەرەردەي ەستىلەتىن «وتىرىق»، «جاتىرىق» دەگەن ءتارىزدى سوزدەر. بۇل قاي «تىرىق» دەپ قازىر كوپشىلىك تاڭدانىپ جۇرگەن شىعار، ءبىراق ول دا بارا-بارا نورماعا ەنىپ، بارشا قازاق بارا جاتىرمىز دەگەندى، «بارا جاتىرىق»، كەلە جاتىرمىز دەگەندى «كەلە جاتىرىق»، «جاسايىن دەپ وتىرىق» دەسە قازىرگى «ڭ- عا» ءتىلى كەلمەگەن ۇردىستەي تىرىق بولىپ قالسا كىمگە وكپەلەيمىز؟

ماسەلە بۇل جەردە ءتىلدىڭ كەلۋ- كەلمەۋىندە ەمەس، ىشكى بويۇسىنۋ، مويىنداۋدا جاتقانداي. قازاق ءتىلىن بۇزىپ ايتۋعا بولادى، ءتىلدى بۇزدىڭ دەپ ەشكىم ايىپ تاقپايدى، كۇلمەيدى، قايتا قولپاشتاپ «جۇلدىز» جاسايدى، ال اعىلشىن، ياكي باسقا ءتىلدى بۇزساڭ نادان بولىپ كورىنەسىڭ، سوندىقتان ول دۇرىس ايتىلۋى كەرەك دەگەن وزگەنىڭ باسىمدىعىن مويىنداۋدا جاتقانداي كورىنەدى.

بۇگىندە الەۋمەتتىك جەلى قوعام ايناسى ىسپەتتى. مۇندا دا سول «اتىرىق» پەن «جاتىرىق»، وعان قوسا «ي» ارپىنە ءبىر ليميتتەرى تاۋسىلىپ قالعانداي «عوي» دەگەندى «عو» دەپ جازاتىنداردان، «نە ىستيەۆاتىرسىڭ»، «كەلاتىرمىن» ال تاڭدانىسىن «ميايا» دەپ جەتكىزەتىن جازعىشتاردان اياق الىپ جۇرە المايتىن كۇيگە تۇستىك.

«قازاق ءتىلىن بۇزىپ، اۋدارما تىلگە اينالدىرىپ جاتقان قازاق جۋرناليستەرى دەسەڭ كىم سەنگەندەي، ءبىراق سولاي بولىپ تۇر. وعان ەندى ءبىرقاتار مۇعالىمدەر قوسىلدى. قازىر ءبىزدىڭ ءبىلىم جۇيەسىنە سەنىڭ ءتىلىڭنىڭ تازالىعىنىڭ بەس تيىنعا قاجەتى جوق. قاعاز جۇزىندە بەرەتىن ەسەبىڭدە ءمىن بولماسا بولدى. وكىنىشتى»، دەيدى الەۋمەتتىك جەلىنىڭ قولدانۋشىسى مارات قايساربەك ۇلى.

قازاق «ەت ساسىسا تۇز سەبەدى، ال تۇز ساسىسا نە سەبەدى؟» دەگەنىندەي، شاكىرتكە ءتالىم بەرەر ۇستازدىڭ دۇرىس سويلەي الماۋىن ساناڭ قالاي قابىلدار. ءبىر كەزدەرى جىبەرىلگەن ولقىلىق سول ۋاقىتتاردا بالاۋسا وسكىن سياقتى كورىنگەنمەن اراعا جىلدار سالىپ، جاڭبىردان كەيىنگى كوكتەي جەلكىلدەپ بارادى. تەلەديداردان جۇرگىزۋشىنىڭ «ن» دەپ بەلدەن باسىپ سويلەۋى قالىپتى جايتقا اينالعان.

ويلاناتىن دۇنيە مە؟ بۇل رەتتە تەلە-راديو باسشىلارى، اسىرەسە، ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ماسەلەنىڭ بايىبىنا جەتىپ، تۋعان ءتىلدىڭ قادىرىنىڭ قاشپاۋىنا قارەكەت جاساۋى تيىستەي كورىنەدى. ايتپەسە، بۇگىنگى قالىپتان تاربيە العان ەندىگى جاستىڭ الداعى 15-20 جىلدا ءتىلىنىڭ قانداي كەيىپكە تۇسەتىنىن ويلاۋدىڭ ءوزى قورقىنىشتى.

ءتىلبۇزاردى كىم تىيار؟

انار تولەۋحان قىزى، «ەگەمەن قازاقستان»

 

سوڭعى جاڭالىقتار