ءۇش جىلدان بەرى تابىلماعان ۇشاق

وسىعان بايلانىستى ءۇندى مۇحيتىنىڭ وڭتۇستىك بولىگىندە اۆستراليا، مالايزيا جانە قىتاي ەلىنىڭ ماماندارى مەن تەڭىزشىلەرى ءۇش جىلدان بەرى توقتاۋسىز ىزدەستىرۋ جۇمىستارىن جۇرگىزگەن. كەشە بارلىق جۇمىس پروتسەسى توقتاپ، سوڭعى كەمە 120 مىڭ شارشى شاقىرىمدىق اۋماقتى تاستاپ، بارلىعى دا ەلىنە قايتتى.
ءبىراق قازا بولعانداردىڭ تۋىسقاندارى بۇل ارەكەتكە نارازىلىعىن ءبىلدىرىپ، مۇنى «جاۋاپسىزدىق» دەپ اتاۋدا. قالاي ايتقاندا سۋ تۇبىنە كەتكەن 239 ادام تابىلعان جوق. «ءۇندى مۇجيتىنا باتتى» دەلىنگەن بولجام ءسويتىپ راستالمادى.
الايدا ءۇش ەلدىڭ مينيسترلىك دەڭگەيىندە جاسالعان مالىمدەمەدە «ەگەر ۇشاققا قاتىستى قانداي دا ءبىر اقپارات تابىلىپ جاتسا، ىزدەستىرۋ جۇمىستارى تاعى جالعاستىرىلاتىنىن» ايتتى.
راسىندا 2014 -جىلدىڭ 8 -ناۋرىزىندا مالايزيادان ۇشىپ شىققان ۇشاقتان دا ءالى حابار جوق. بۇل ادامزات تاريحىنداعى ەڭ ۇلكەن جانە حابىرسىز كەتكەن وقىس وقيعالاردىڭ ءبىرى بولدى. جوعالعان ۇشاق ءۇش جىلدان بەرى ىزدەستىرىلگەنىمەن، ودان ءبىر دەرەك تە شىقپادى. سوندىقتان دا ىزدەستىرۋ جۇمىستارى توقتاتالدى.
راسىندا ۇشاقتىڭ قايدا كەتكەنى بەلگىسىز، ءبىراق اركىم ءارتۇرلى بولجام ايتادى. ءبىراق وكىنىشكە قاراي، ەشقايسىسى دا شىندىققا سايكەس كەلمەيدى. «ادام بالاسى وركەنيەتتى ءومىردىڭ ەڭ جوعارى ساتىسىندا تۇر» دەپ بولجام جاساساق تا، ءالى تىلسىم دۇنيە سىرىن تۇگەل اشا قويعان جوق.
«Malaysia Airlines» اۆياكومپانياسىنىڭ ۇشاعىنىڭ تابىلماۋىندا قانداي سىر جاتقانى بەلگىسىز؟ ۇشاقتى ايداپ اكەتتى مە؟ جوق، ەلدە الىپ «اۋە كەمەسى» بوگدە پلانەتالىقتاردىڭ قولىندا ما؟ سان ءتۇرلى كۇدىكتى ساۋال وسىلاي جالعاسا بەرەدى. دەسەك تە، مالايزيا ۇشاعىنىڭ ءىز-ءتۇزسىز كەتۋى تاريحتا ءبىرىنشى رەت ورىن الىپ وتىرعان جوق. الەمدە حابارسىز كەتكەن مۇنداي وقيعالار جەتكىلىكتى. 2014 -جىلدىڭ 8 -ناۋرىزىنان بەرى ءۇش جىلعا جۋىق وتسە دە، ءالى تابىلعان جوق. تابىلمايتىن دا شىعار. مۇنداي توسىن وقيعا سوڭعى ەمەس تە شىعار.
تاعى ءبىر وقيعا، 2014 -جىلدىڭ 3 -مامىرىندا ريو- دە جانەيرودان ۇشىپ شىققان ا-330 ۇشاعى 11 ساعاتتان كەيىن پاريجدەگى شارل دە گولل اۋەجايىنا قونۋعا ءتيىس بولاتىن. الايدا، برازيليا استاناسىنان تۇنگى ساعات 11.00 دە ۇشقان اۋە كەمەسىمەن بايلانىس ارادا 3 ساعاتتان سوڭ كۇرت ۇزىلگەن. ءسويتىپ، 228 ادامى بار 20 ەلدىڭ ازاماتى اۋە اپاتىنا ۇشىرادى. ونىڭ ىشىندە 12 ۇشاق ەكيپاجىنان باسقا، 126 ەركەك، 82 ايەل، 8 ءسابي بار ەكەن.
برازيليانىڭ كابو-ۆەردە جاعالاۋىنىڭ ۇستىندە وقىس وقيعادان شوشىنعان جولاۋشىلار الىستاعى تۋعان تۋىستارىنا ۇيالى تەلەفون ارقىلى SMS جىبەرىپ ۇلگەرگەنى تىركەلگەن: اتاپ ايتقاندا، «مەن قورقامىن»، «مەن سەنى جاقسى كورەمىن»، «ەندى نە ىستەيمىز؟» دەگەن سارىندا جىبەرگەن حابارلامالار سوڭعى رەت قوشتاسۋدىڭ سيپاتى بولىپ ماڭگىلىككە سانادا قالعانعا ۇقسايدى.
اپاتقا ۇشىراعان ۇشاقتا برازيليانىڭ 58 ازاماتى، 26 نەمىس، توعىز يتاليان، توعىز قىتاي، التى شۆەيتسارلىق، بەس ليۆاندىق، بەس بريتاندىق، ءتورت ۆەنگەر، ءۇش يرلاندىق پەن نورۆەگيا ازاماتى، سونداي- اق سلوۆەنيا، ا ق ش، اۆستريا، رەسەي، شۆەتسيا، تۇركيا، حورۆاتيا، ەستونيا، كانادا ازاماتتارى بولعان.
برازيليانىڭ قورعانىس ءمينيسترى نەلسون جابين اتلانت مۇحيتىنان برازيليا جاعالاۋىنا مىڭداعان شاقىرىم جەردەگى ايدىن بەتىنەن Aіr France اۆياكومپانياسىنا تيەسىلى ۇشاقتىڭ سىنىقتارى تابىلعانى تۋرالى جاريا ەتتى.
2015 -جىلدىڭ اقپان ايىندا ۆەنەسۋەللادان ۇشىپ شىققان اۋە لاينەرىنىڭ دە جولى بولمادى. اۋە كەمەسى تاۋلى ايماققا كەلگەندە، جارتاسقا سوعىلىپ، ونشاقتى ەكيپاج مۇشەلەرى مەن بورتتاعى 45 جولاۋشى قازا تاپتى.
بۇل ارينە، اۋەدە بولعان اپاتتار. الايدا، قوينىنا قۇپياسىن جاسىرىپ جاتقان تىلسىم مۇحيت تا جالپاق الەمگە سىرىن اشا قويعان جوق. جالپى، باسقا ايدىنمەن سالىستىرمالى تۇردە قاراعاندا، اتلانت مۇحيتىندا اپات- تار ءجيى ورىن الادى ەكەن. «مۇنىڭ سىرى نەدە؟» دەگەن سۇراققا ماماندار ءالى باس قاتىرىپ الەك. سونىڭ ىشىندە ەڭ الاڭداتارلىعى بەرمۋد ءۇشتاعانى. سوڭعى ءبىر عاسىردان بەرى جاۋابى تابىلماي كەلە جاتقان بۇل توسىن قۇبىلىسقا اركىم ءارتۇرلى پىكىر ايتسا دا، ناقتى كوزقاراس جوق.
بىرەۋلەر بەرمۋد جۇمباعىن ونىڭ استىنداعى وراسان زور ماگنيتتى كۇشىنەن ىزدەسە، ەندى ءبىرى مۇحيت قويناۋىندا وزگە زاتتى جۇتاتىن بەلگىسىز ءبىر كۇشتىڭ بارىنان ىزدەيدى. ەندى شە، بەرمۋد ءۇشتاعانى 100 جىلعا جۋىق ۋاقىتتىڭ ىشىندە تالايدى جۇتتى. قالاي، قايتىپ؟.. مۇنىڭ ءبارى وسى كۇنگە دەيىن جۇم- باق. دەسەك تە، وسى ايماقتان ءوتىپ بارا جاتىپ، زىم-زيا بولىپ كەتكەندەر از ەمەس، ادام ەمەس- اۋ، الىپ كەمەلەر مەن اۋە لاينەرلەرى جوعالىپ جاتسا نە دەرسىڭ؟!.
الەمدىك باسپا ءسوز وسى ايماقتا 1945 -جىلدىڭ 5 -جەلتوقسانىنداعى بولعان اۋىر وقيعانى ءالى كۇنگە دەيىن ايتادى. ناقتىلايتىن بولساق، ءدال وسى كۇنى اعىلشىننىڭ 5 اسكەري ۇشاعىن مۇحيت قويناۋى جالماپ قويدى، سونىمەن قاتار ولاردى ىزدەۋشى- قۇتقارۋشى ۇشاق تا جوق بولدى. ال 1945-1990 -جىلدار اراسىندا بەرمۋد ءۇشتاعانىندا 37 ۇشاق، 1 اەروستات پەن ۇلكەندى- كىشىلى 38 كەمە تىلسىم دۇنيەنىڭ قۇربانى بولدى. ءتىپتى 1 اتوم سۇڭگۋىر كەمەسى دە اتالعان ايماقتا جوعالىپ كەتتى.
سونداي- اق ونشاقتى قايىق پەن بالىق اۋلايتىن كاتەر تابىلسا دا، ءبىر قىزىعى، ولار تولىققاندى ساقتالعان، ءبىراق وكىنىشتىسى، بىردە- ءبىر ادام تابىلماي، جوق بولىپ كەتكەن. قۇپيا ارەكەتتىڭ الدىندا ۇشقىشتار دا، كەمەدەگىلەر دە، توسىن ءقاۋىپتىڭ ءتونىپ كەلە جاتقانى جايلى دابىل قاقپاعان. سوندا بۇل نە تىلسىم كۇش؟ تەك ءبىر- ەكى جاعدايدا عانا ازاماتتاردىڭ توسىن ارەكەتتەرى ەستىلگەن.
بەرمۋد ءۇشتاعانىنا تاپ بولعان كەمەدەگىلەردىڭ ىشىنەن ءبىر ءۇندىس قانا ءولىم تۋرالى ءان ايتقان، ەندى ءبىر كەمەدەگىلەر «ءبىز تۇك تۇسىنبەي كەلە جاتىرمىز، قاي باعىتتا ەكەنىمىز بەلگىسىز. اينالامىز اپپاق، اق سۋ» دەگەن سەكىلدى حابارلامالار جىبەرگەن. ال قالعاندارىنىڭ بارىنەن جەردەگىلەر راديستەن «جاعداي ويداعىداي»، «جۋىردا جەتىپ قالامىز» دەگەن اقپاراتتار العان. ايتا بەرسەك، اپاتقا قاتىستى اڭگىمە كوپ.
ءبىراق ەسكە الاتىن ءبىر نارسە، الەمدى شوشىتقان مۇنداي توسىن جايتتار سوڭعى ەكى- ءۇش عاسىردان بەرى اراگىدىك بولسا دا ورىن الىپ كەلەدى. حابارسىز كەتكەندەر قانشاما...
سونىڭ ءبىرى امەلي ەرحارتكە قاتىستى وقيعا. ا ق ش- تىڭ جولساپار جازۋشىسى اۆياتسيانىڭ العاشقى پيونەرلەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە دە تاريحتا اتى قالعان. ول اتلانت مۇحيتىنىڭ ۇستىنەن العاش رەت جالعىز ءوزى ۇشىپ وتكەن ۇشقىشتاردىڭ ءبىرى. ول وسى ساپارىنا قاتىستى بىرنەشە رەت دەرەكتى دەتەكتيۆ شىعارما جازعان ادام. كەيىن ايەل ۇشقىشتاردىڭ ۇيىمىن باسقارىپ، ونىڭ پرەزيدەنتى بولدى.
1937 -جىلى امەليي ەرحارت ەكى موتورلى جەڭىل ۇشاقپەن الەمدى اينالىپ شىعۋعا بەل بۋادى. الايدا، بۇل ارمانى جۇزەگە اسا قويعان جوق. ەرحارت تىنىق مۇحيتىنىڭ ۇستىنەن ۇشىپ بارا جاتقان ساتتە ءىز-ءتۇسسىز كەتەدى. بۇگىنگى كۇنگە دەيىن ونىڭ سىرى ءمالىمسىز كۇيدە قالىپ وتىر. ونىڭ جوعالىپ كەتۋىنە نە اسەر ەتتى؟ بەلگىسىز. كەيبىرەۋلەر «ول ا ق ش- تىڭ اگەنتى بولعاندىقتان، ونى جاپوندىق سۇرمەرگەندەر اتىپ ءتۇسىردى» دەسە، ەكىنشىلەرى «ول ءوزىنىڭ ءىز- ءتۇزسىز كەتۋىن جۇرتتان جاسىرىپ، باسقا جاقتا ءومىرىنىڭ سوڭىنا دەيىن تىعىلىپ ءومىر ءسۇردى» دەگەندى ايتادى.
ال ءۇشىنشى ساراپشىلار «ونى بوگدە پلانەتالىقتار ۇرلاپ اكەتتى» دەگەندى ايتۋدا. قالاي ايتقاندا دا، امەليي ەرحارتتىڭ ءولىمى جۇمباق كۇيىندە قالدى.
ءدال وسىنداي جاعداي 1948 -جىلدىڭ 28 -جەلتوقسانىندا ورىن العان. پۋەرتو- ريكوعا قاراي باعىت العان، قۇرامىندا ەكيپاج بەن 32 جولاۋشىسى بار ۇشاق ماياميگە جاقىنداعان ساتتە راداردان جوعالىپ كەتتى. قۇتقارۋشىلار توبى قانشا ىزدەسە دە، ول وسى كۇنگە دەيىن تابىلعان جوق.
1966 -جىلدىڭ 17 -شىلدەسىندە Trans World Airlines اۆياكومپانياسىنىڭ ۇشاعى دجون كەننەدي اۋەجايىنان ۇشىپ شىعىپ، ريمدەگى لەوناردو دا ۆينچي اۋەجايىنا قونباق بولعان. الايدا، بىرنەشە ساعات وتكەن سوڭ، «Boeing-747» اتلانت مۇحيتىنىڭ ۇستىندە جارىلىپ كەتكەن.
اۋە كەمەسىنىڭ قۇرامىندا بولعان 230 ادام قايتىس بولدى. ءبىرى دە ءتىرى قالعان جوق. №800 رەيسكە قاتىستى سان ءتۇرلى بولجام ايتىلدى، ءبىرى «ونى ا ق ش اۋە كۇشتەرىنىڭ ۇشاعى اتىپ ءتۇسىردى» دەسە، ەكىنشىلەرى «بۇل لاڭكەستەردىڭ ارەكەتى» دەگەندى ايتتى. ءبىراق ا ق ش- تىڭ فەدەرالدى تەرگەۋ بيۋروسى مەن اق ءۇي بۇل جورامالداردىڭ بارلىعىن دا تەرىسكە شىعاردى. 2000 -جىلدىڭ 23 -تامىزىندا ساراپشىلار «Boeing-747» - گە قاتىستى اپات ۇشاقتاعى سىمداردىڭ تۇيىقتالۋىنان ورىن الدى» دەگەن رەسمي اقپارات تاراتتى.
...جالپى ومىردە ەشقانداي اپاتتىڭ بولماعانىن تىلەيىك. ادامنىڭ امان جۇرگەنىنە نە جەتسىن؟!
بەرىك بەيسەن ۇلى
«ايقىن»