بوستاندىققا ۇمتىلعان قازاقتار تۋرالى تاريحي ماقالا قازاق تىلىندە شىقتى
«National Geographic» مۇراعاتىنان الىنعان وسى ماقالادا جات جۇرتتىق وكتەمدىكتىڭ بۇعاۋىنا مويىنسۇنباي تىلىنە، ءدىنى مەن دىلىنە ەركىندىك ىزدەگەن قازاقتاردىڭ باتىسقا قاراي كوشۋى تۋرالى تىڭ دەرەكتەر بەرىلگەن.
ايتا كەتەرلىگى، ۇلت تاعدىرى تالكەككە تۇسكەن سوناۋ قاساڭ جىلدارى موڭعوليا، قىتاي، پاكىستان، ءۇندىستان مەن اۋعانستانعا قونىس اۋدارعان مىڭداعان قانداستارىمىزدىڭ تەك 9 پايىزى عانا امان قالعان بولاتىن.
«كاشمىردەگى اتاقتى شريناگارعا كەلگەن سول بوسقىنداردىڭ اراسىندا ءبىر جىلىمدى وتكىزدىم. ولار ورتالىق ازيا توپىراعىن مىڭداعان جىلدار بويى مەكەندەپ كەلە جاتقان قازاق حالقىنىڭ وكىلدەرى ەكەن» ، - دەپ باستايدى ءوز ءسوزىن «بوستاندىققا ۇمتىلعان قازاقتار» اتتى ماقالانىڭ اۆتورى ميلتون دج. كلارك. - مەنى قوناق ەتكەن قايسار رۋحتى ءۇي يەلەرى قىتايداعى شىنجاڭ پروۆينتسياسىنان قونىس اۋدارعان، اتتىڭ جالىندا وسكەن كوشپەندىلەردىڭ ۇرپاقتارى ەدى. ايەلىمىز ەكەۋمىز قاسىرەتى مەن قاسيەتى بىردەي ۇلى كوش جولىنداعى وسى حالىقتىڭ جاقىن دوسىنا اينالدىق. ۇزاق جولعا شىنجاڭنان 4000 ءتۇتىن شىقسا، سولاردىڭ تەك 350 ءى عانا كاشمىرگە جەتىپتى» .
سوسىن اۆتور ماقالا بارىسىندا قازاق ۇلتىنىڭ وزىنە ءتان مىنەزىن، تۇرمىس- تىرشىلىگىن، سالت- ءداستۇرىن جۋرنالدىڭ ءالى كۇنگە دەيىن تايماي كەلە جاتقان ستيلىنە سالىپ، جان- جاقتى بايانداپ بەرەدى.
63 جىل بۇرىن جاريالانعان جۋرنالداعى ەستەلىگىندە ول سول كەزدەگى قازاقتاردى بىلاي دەپ سۋرەتتەيدى:
«جايلاۋدا - قاليبەكتىڭ كيىز ۇيىندەمىن. جاڭبىرلى كۇندەردىڭ بىرىندە ول سۇلتان ءشارىپ دەگەن رۋباسىنى جانە تاعى بىرنەشە يگى جاقسىلاردى ۇيىنە اڭگىمە- دۇكەن قۇرىپ، وتكەن كۇندەردى ەسكە الۋعا شاقىردى. ءبىر توپ قازاق جىگىتتەرى ورتاداعى ءتۇتىنى بۇرقىراعان وشاقتى اينالا وتىردى. باستارىندا اڭ تەرىسىمەن ادىپتەلىپ، كوك، قىزىل، كەيبىرىندە كۇلگىن جىبەكپەن كومكەرىلگەن شوشاقاي تىماق. ۇزىن توندارىنىڭ ەتەگىنىڭ استىنان جۇمساق ەتىكتەرى جىلتىرايدى. ءبىرى مالداس قۇرىپ، كەيبىرى قىزىل كىلەمگە جانتايعان جاس جىگىتتەر ءبىر- بىرىمەن قالجىڭداسىپ، الدارىنداعى مول دا سەمىز ەتتى الاقاندارىمەن تولتىرا اساۋدا. ايەلدەر شىنى ىدىسقا شاي جانە كىلەگەي قۇيىپ بەرۋدە. (كاشمىردە كوشپەندىلەردىڭ سۋسىنى - قىمىزدى تابۋ قيىن) . ماعان قوناق رەتىندە قۇرمەت كورسەتىلىپ، اعاش تەگەنەگە سالىنعان قويدىڭ باسى تارتىلدى. اسقا باتا جاسالعاننان كەيىن رۋ كوسەمى ەتتىڭ ەڭ سىيلى جەرىن كەسىپ الىپ، الدىما قويدى» .
بۇدان بولەك، ميلتون دج. كلارك قازاقتاردىڭ تاعدىرىنا، تاريحىنا دا كوز جۇگىرتەدى. «قازاق - كەڭ تاراعان حالىق. بۇلار كىمدەر؟ ولاردى تۋعان جەرىنەن بەزۋگە ءماجبۇر ەتكەن قانداي ساياسات؟ تۇركىتەكتەس بۇگىنگى قازاقتاردىڭ دەنى قازاق كەڭەستىك سوتسياليستىك رەسپۋبليكاسىندا تۇرادى. قىتايدان كاسپيي تەڭىزىنە دەيىن سوزىلاتىن بۇل اۋماقتى بىرنەشە ميلليون قازاق مەكەندەيدى. بۇگىندە قازاقتاردىڭ كوشپەندى تايپالارى باتىس قىتايدىڭ شىنجاڭ پروۆينتسياسىنداعى حالىقتىڭ ون پايىزىن قۇرايدى. جەر اۋماعى تەحاستان ەكى جارىم ەسە ۇلكەن، ال حالىق سانى تەحاستىڭ جارتىسىنداي عانا بولاتىن شولەيت شىنجاڭ 1949 -جىلى قىتاي كوممۋنيستىك بيلىگىنىڭ قولاستىنا كىردى...» ، - دەپ جازادى اۆتور.
ماقالادا سونداي- اق، قازاقتاردىڭ بوسقىندىق جولىنداعى كۇرەسىندە ءتىرى قالعان فازيلا جاڭالتاي اپامىزدىڭ ەستەلىگىمەن قاتار، اۆتوردىڭ قانداستارىمىزدىڭ بەينەتكە تولى ءومىرى جايلى تەرەڭ وي تولعامدارى مەن تۇجىرىمى توپتاستىرىلعان.
اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى
