مينيستر: «الماس قىلىش» سەكىلدى ۇلتتىق سانانى كوتەرەتىن فيلمدەر كوپ بولۋى كەرەك
قازاقپارات تىلشىسىنە سۇحبات بەرگەن ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلى كادردىڭ سىرتىندا قالعان جايتتەر - ەلباسىنىڭ سسەناريدى قالاي تۇزەتكەنىن، ءتۇسىرۋ توبىنا قانداي تالاپ قويىلعانىن ايتىپ، فيلمنىڭ نەگىزگى يدەياسىمەن دە ءبولىستى. سونداي- اق مينيستر سوڭعى ۋاقىتتا كينو سالاسىندا بولعان داۋ- دامايلاردىڭ نەگىزگى سەبەبىنە توقتالعان- دى.
- ارىستانبەك مۇحامەدي ۇلى، الدىمەن فيلمنەن كەيىنگى اسەرىڭىزبەن بولىسسەڭىز. ويتكەنى، شىنىمەن دە، بۇل كوپتەن كۇتكەن فيلم بولدى: قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعىنا ارنالعان العاشقى دەرەكتى تۋىندى. ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ «الماس قىلىشى» فيلم ۇلگىسىندە قالاي شىقتى؟ ءوزىڭىزدىڭ كوڭىلىڭىز تولا ما؟ جالپى، دايىندىق جۇمىستارى جايىندا قىسقاشا ايتىپ بەرسەڭىز؟
- يدەيانىڭ اۆتورى - نۇرسۇلتان نازاربايەۆ. ەلباسى وسى باستاماعا جان- جاقتى قولداۋ كورسەتىپ، ونىڭ بارىسىنا دا ەرەكشە نازار اۋداردى. فيلم سسەناريىن دە قاراپ شىقتى. كەلىسپەيتىن جەرلەرىن ەلباسى ءوز قولىمەن تۇزەتتى. مەندە پرەزيدەنت تۇزەتۋ جاساعان ءتۇپنۇسقا دا ساقتالعان.
جالپى، ءبىز فيلمدە ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ «الماس قىلىشىن» نەگىزگە الدىق قوي. ال جازۋشىنىڭ كىتابىنداعى دەرەك بويىنشا قوبىلاندى باتىر ارعىن رۋىنىڭ اتاقتى ءبيى اقجول باتىردى ولتىرگەنى سۋرەتتەلەدى. مىنە، وسى ىسپەتتى رۋارالىق داۋلاردى قوزدىراتىن جايتتەردىڭ نە كەرەگى بار؟ ەلباسى دا وسىنى ايتىپ، تاريحي دەرەكتەرگە، وقيعالارعا، مالىمەتتەرگە اسا ساق بولۋدى ەسكەرتتى. ءىلياس ەسەنبەرلين ونى ناقتى ءبىر تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنىپ جازدى ما، ول قانداي دا ءبىر وقيعا بولدى ما، جوق پا، ءالى دە ناقتىلاۋ قاجەت. ول ىزدەنۋشىلەردىڭ، تاريحشىلاردىڭ جۇمىسى. ءبىراق ماسەلە باسقادا. تاريحتا قانداي بولعان كۇندە دە ءبىزدىڭ ۇرانىمىز - بىرلىكتە. ءبىز تۋىندى ارقىلى قازاق حالقىنىڭ، قازاق حاندىعىنىڭ بىرلىكتەن تۋعانىن كورسەتكىمىز كەلدى. بىرلىك - قاسيەتتى ۇعىم ەكەنىن ۇمىتپاۋىمىز كەرەك.
سوسىن فيلم بارىسىندا قازاق حاندىعىنىڭ قالاي قۇرىلعانىن كورسەتكىمىز كەلدى. سول سەبەپتى كەرەي مەن جانىبەكتەن باستادىق. سودان ارى قاراي قاسىم حانعا دەيىنگى كەزەڭدى الساق دەپ توپشالادىق. مۇندا دا ەلباسىنىڭ بەرگەن اقىل- كەڭەسى بىزگە ۇلكەن كومەك بولدى. ويتكەنى، باس كەزىندە قازاقتىڭ سوڭعى حانى - كەنەسارىعا دەيىن كورسەتەمىز بە دەپ ويلاعان ەدىك. الايدا سوڭعى حانىمىزدىڭ ءومىرى قالاي اياقتالعانىن ءبارىمىز جاقسى بىلەمىز عوي. ال ءبىز ءۇشىن كەز كەلگەن فيلم رۋحتى كوتەرەتىن ءبىر ەپيزودپەن اياقتالۋى قاجەت. «قازاق ەلىنىڭ» سوڭعى سەرياسىن كەنەسارىنىڭ باسىنان ايىرىلۋىمەن اياقتاساق، قازاق تاريحىن ءوز قولىمىزبەن قۇلدىراتقانداي بولامىز. مىنە، وسىنىڭ ءبارىن ءوز ويىنان سارالاپ وتكىزگەن ەلباسى «قازاق ەلىن» قاسىم حانعا دەيىن ءتۇسىرۋ كەرەك دەپ تاپسىردى. ارعى جاعىن تاعى كورە جاتارمىز.
ءاۋ باستا وسى جوباعا جۇمسالاتىن قاراجات تا اۋقىمدى ەدى. وكىنىشكە قاراي، جاھاندىق ەكونوميكالىق داعدارىس كينو سالاسىنا دا ءوز اسەرىن تيگىزدى. وسىعان بايلانىستى قاسىم حانعا دەيىن ەمەس، الدىمەن كەرەي مەن جانىبەكتىڭ قالاي حاندىق قۇرعانىن كورسەتەيىك دەپ شەشتىك. ونىڭ ءوزى - ۇلكەن دۇنيە.
- سونىمەن، ناقتى پىكىرىڭىز - فيلم كوڭىلىڭىزدەن شىقتى ما؟
- مەنىڭ بىلۋىمشە، تاريحي فيلمدەردى ءتۇسىرۋ وڭاي ەمەس، كەرىسىنشە كۇردەلى تۇستارى جەتەدى. ونىڭ ۇستىنە تاريحي ماڭىزدى كەزەڭدەردى عانا قامتىپ، عاسىرلار اراسىن جالعايتىن ءاربىر جىلدى قىسقا- قىسقا كورسەتسە، فيلم اشىلماي قالعان دۇنيە سياقتى بولادى. سوندىقتان بۇل وڭاي ەمەس ەدى. سول ءۇشىن ۇلكەن ەڭبەك سىڭىرگەن سسەناريست سماعۇل ەلۋبايعا ءوز العىسىمدى بىلدىرەمىن. رەجيسسەر رۇستەم ابدىراشيەۆ ەكەۋى وسىنداي جاۋاپتى فيلمدى تۇسىرۋگە كەلىسىم بەردى، ابىرويمەن ورىنداپ شىقتى دەپ ايتا الامىن. باعاسىن دا حالىق ءوزى بەرەر.
ەندى، مەن ءوزىم - وتە نامىسشىل اداممىن. وكىنىشكە قاراي، بىزدە ءبىر كەلەڭسىز ءجايت بار، كەڭەستىك داۋىردەن قالدى ما، بىلمەيمىن، قازاقتىڭ تاريحىن كورسەتكىسى كەلسە قاراپايىم حالىققا جۇپىنى شاپان كيگىزىپ، ونىڭ تۇرمىسىن ۇسقىنسىز كيىز ۇيدە وتكىزىپ، جالپى جۇرتتى جىگەرسىز ءبىر كۇيدە كورسەتىپ جاتادى. وسىدان قۇتىلۋ كەرەك. مەن كەيدە وسىنداي دۇنيەلەردى كورسەتەتىندەرگە قاتتى نامىستانىپ، رەنجيمىن دە. سوندىقتان وسى فيلمدى تۇسىرگەندە ءاربىر اكتەردىڭ سويلەگەن سوزىنە، كيگەن كيىمىنە، مىنگەن اتى مەن كيىز ءۇيدىڭ ىشىندەگى بەزەندىرۋلەرىنە دە ەرەكشە ءمان بەردىك. بۇل دا وڭاي شارۋا ەمەس. سوسىن باس كەزىندە رۇستەم ابدىراشيەۆ ەكەۋىمىزدىڭ ءبىر- بىرىمىزگە قاتتى سىنمەن قاراعانىمىز دا بولدى. كينوعا تۇسەتىندەردىڭ ءبىرازىن شەتتەتىپ، تاڭداۋلى ىرىكتەۋدەن وتكەندەردى عانا قالدىردىق. ال ونداي ۇساق- تۇيەك سەكىلدى ماسەلەلەردى بىردەن قولعا الماسا، ءبىر كەمشىلىك ەكىنشى كەمشىلىككە ۇلاسىپ، قاتەلەر سولاي كەتە بەرەتىن ەدى.
اكتەرلاردى دا قاتتى تاڭدادىق، قاتاڭ ىرىكتەۋلەردەن ءوتتى، پىكىرتالاستار بولدى. سول ءۇشىن رۇستەم ەكەۋىمىزدىڭ ارامىزدا اۋىر- اۋىر سوزدەر دە ايتىلماي قالمادى. دەگەنمەن، وسىنشا قيىنشىلىقتارعا توزگەن وعان دا كوپتەن كوپ راقمەت! ەڭ باستىسى - قازاق حاندىعىنىڭ تاريحىن قىسقا ۋاقىتتىڭ ىشىندە كورسەتە ءبىلۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلە بەرمەيدى. مەن سول ءۇشىن ونىڭ ەڭبەگىن ەرەكشە باعالايمىن.
جالپى كينوتۋىندى تۋرالى كوپ نارسە ايتۋعا بولادى. ەڭ باستىسى، قازىرگى جاستار ءىلياس ەسەنبەرليننىڭ كوپ تومدىعىن وقي بەرمەيدى. وعان قوسا، قازاقتىڭ تاريحىن اركىم ءارقالاي جازىپ جاتىر. ال مىنا فيلمنىڭ ارقاسىندا جاستار اتا تاريحىن كورىپ بىلە الادى. سودان رۋح الادى دەپ سەنەمىز.
سۇراققا ناقتى جاۋاپ رەتىندە ايتارىم: كەز كەلگەن دۇنيەگە سىنمەن قارايمىن. سولاي ۇيرەنگەنبىز. ارينە، ونىڭ دا جاقسى تۇسى بار. سوندىقتان دا، كەز- كەلگەن فيلم تۋرالى ايتقاندا، ونى بۇدان دا جاقسى بولسىن دەپ ارماندايسىڭ. ادامنىڭ ارمانىندا شەك جوق قوي. ءبىراق، مەن ءۇشىن ەڭ باستى باعا - حالىقتىڭ باعاسى. قالىڭ كوپشىلىكتىڭ كوڭىلىنەن شىعىپ جاتسا، مەنىڭ دە كوڭىلىمنەن شىقتى دەگەن ءسوز. دەگەنمەن، ءبىز دە، تۇسىرۋشىلەر توبى دا ءوزىمىزدىڭ الدىمىزعا قويعان نەگىزگى ماقساتقا جەتتىك دەپ ويلايمىن. ەڭ باستىسى، فيلمدى كورىپ شىققاندا ءار ازاماتتا ۇلتتىق رۋحىن كوتەرەتىندەي سەزىم بولادى دەپ ويلايمىن.
- يدەيا اۆتورى - ەلباسىنىڭ ءوزى ءفيلمدى ءالى كورگەن جوق پا؟
- پرەزيدەنت بۇل فيلمدى كوردى. شىنىمدى ايتسام، ءوزىم شىعارماشىلىق جۇمىستىڭ ىشىندە جۇرگەندىكتەن بە، مەندە سونداي قاتتى تەبىرەنىس بولعان جوق ەدى. ال مەملەكەت باسشىسى ءبىرشاما تولعانىپ، وسىنداي دۇنيەلەردىڭ حالقىمىزعا اسا قاجەت ەكەنىن جەتكىزدى. الايدا كوپ نارسەگە ساق بولۋدى ءوتىندى. ماسەلەن، نوعايلارعا وتە مۇقيات بولىڭدار دەدى. سەبەبى ولار قازاقتان اجىراپ قالسا دا، ءبىزدىڭ ورتاق تاريحىمىزعا ولاردىڭ دا قاتىسى بار. سوسىن پرەزيدەنتتىڭ ەڭ ءبىرىنشى تالابى، جاي ءسوز بولماسىن دەدى، بي- سۇلتانداردىڭ ءاربىر ءسوزى ماعىناسى تەرەڭ ءارى ۇلتتىق سانا- سەزىمگە اسەر ەتەتىن قاناتتى سوزدەر بولۋى ءتيىس ەكەنىن ەرەكشە اتاپ وتكەن. حالىقتىڭ كوڭىلىندە قالۋى قاجەت دەدى. ءسويتىپ، سسەناريست سماعۇل ەلۋبايمەن وتىرىپ، كەرەي مەن جانىبەكتىڭ، قازتۋعاننىڭ، اسان قايعىنىڭ ءاربىر ءسوزى ماعىنالى بولۋىن تالاپ ەتتىك. ول جاعىنان ۇتىمدى شىقتى دەپ ويلايمىز.
- «الماس قىلىش» فيلمى «قازاق ەلىنىڭ» ءبىر سەرياسى عانا دەپ جاتىر عوي. ەندى، قالعان بولىمدەرى قاشان شىعادى ەكەن؟
- وعان قاتتى اسىعۋدىڭ قاجەتى جوق. ءبىزدىڭ نەگىزگى ماقساتىمىز - كينوەپوپەيانى قاسىم حانعا دەيىن ءتۇسىرۋ. سوسىن ارى قاراي كورە جاتارمىز. ءبىراق ءدال قازىر رەجيسسەرلەرگە «تايم- اۋت» الۋ قاجەت. نەگە دەسەڭىزدەر، ماتەريالدى تاعى قاراپ، ويدى تولىقتىرعان ءجون. فيلم پروكاتتان وتكەننەن كەيىن ونىڭ ارتىقشىلىعى مەن كەمشىلىگىن تاعى قاراپ، وي ەلەگىنەن وتكىزۋ كەرەك.
- بۇل فيلمدى وتكەن جىلدىڭ باستى جەتىستىگى دەپ ايتۋعا بولا ما؟
- ارينە. دەگەنمەن، ءبىز ونى الدىڭعى جىلى قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى اياسىندا كورسەتۋىمىز كەرەك ەدى. باسىندا تەلەسەريال تۇسىرەمىز دەگەن ماقسات بولعان. الايدا رەجيسسەر رۇستەم ابدىراشيەۆ ول شارتتىڭ شەڭبەرىنەن شىعىپ، ۇلكەن پولوتنو جاساۋعا بەل بۋدى. شىنى كەرەك، ءبىز وتە قيىن جاعدايدا بولدىق. ارتىنان ۇكىمەت وتىرىسىندا قارجى ماسەلەسىن تاعى قوزعاپ، قوسىمشا 480 ميلليون تەڭگەنى سۇرادىق. سوسىن باسقا فيلمدەردىڭ قاراجاتىن قىسقارتىپ، «قازاق ەلىنىڭ» العاشقى ءبولىمىن اياعىنا دەيىن جەتكىزەمىز دەپ شەشتىك. مەنىڭ ويىمشا، بۇنىمىز وتە دۇرىس شەشىم بولدى.
- باسقا فيلمدەردىڭ اقشاسىن قىسقارتامىز دەپ، داۋ- دامايعا دا قالدىق دەيسىز عوي؟ ..
- مەن سىزگە ايتايىن، كينو - بۇل وتە ماڭىزدى سالا. ءوزىم شىن ماقتانىشپەن ايتا الامىن، ەكى جارىم جىلدىڭ ىشىندە ءبىز قازاقتىڭ تاريحىنا ارنالعان بىرنەشە فيلمدى ءتۇسىرىپ ۇلگەردىك. ساتىبالدى نارىمبەتوۆتىڭ «امانات» فيلمىن شىعاردىق. ەرماحان بەكماحانوۆتىڭ كىتابى بويىنشا تۇسىرىلگەن تۋىندى، ىشىندە بەكماحانوۆتىڭ دا يتجەككەنگە ايدالعانىن كورسەتتىك. بىزگە وسىنداي ۇلتتىق دەڭگەيدەگى تۇلعالاردى جاستارعا كورسەتۋ كەرەك. قازىرگى جاستار وتكەن زاماننىڭ باتىرلارىن ءبىلۋى ءتيىس.
بۇدان بولەك، اقان ساتايەۆتىڭ «اناعا اپارار جول» دەگەن فيلمىن شىعاردىق. ول دا حالىقتىڭ كوڭىلىنەن شىقتى. مىنە، بۇگىنگى جاستارعا قازاقتىڭ ۇلتتىق رۋحىن كوتەرەتىن وسىنداي فيلمدەر كەرەك. مەن وسىنى اشىق ايتامىن. سول ءۇشىن سوزگە دە كەلىپ قالامىز، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىندا شۋ كوتەرىلەدى. مىسالى، «سكاز و روزوۆوم زايتسە» دەگەن ءبىر فيلم شىقتى. نە ول؟ وسى كەرەك پە؟ كىلەڭ بىلاپىتتان تۇرادى، جارگون سوزدەرىن ارالاستىرا بەرگەن. بالكىم، كەيبىر جاستارعا وسى ۇنايتىن شىعار. ونداي بولۋى دا مۇمكىن. ءبىراق، مەن ونى قازاقتىڭ ۇلتتىق كينوسى دەپ ايتۋعا اۋزىم بارمايدى. ونى مەملەكەتتىڭ ەمەس، تۇسىرەم دەۋشىلەر ءوز اقشالارىنا ءتۇسىرسىن. وسىنى ىلعي ايتامىن.
- دەمەك، ۇلتتىق كينوعا بيۋدجەت قاراجاتىن بولۋگە بولادى. ال جەڭىل- جەلپى فيلمدەردى مەملەكەتتىڭ موينىنا ىلمەۋ كەرەك...
- ءدال سولاي! مەن ايتامىن، اقان ساتايەۆ دەگەن رەجيسسەر بار، بارىنە تانىمال، ەڭبەكقور، كەرەمەت دارىندى ازامات. «اناعا اپارار جولدى» تۇسىرگەندە بۇل ۇلكەن دراما، ماعان ۇكىمەتتىڭ كومەگى كەرەك دەدى. وعان كومەكتەستىك. ويتكەنى ونىڭ شىعىنىن ءبىر ءوزى كوتەرە المايتىن ەدى. ال ونىڭ ناتيجەسى قانداي بولدى؟ ونىڭ جاۋابىن حالىقتىڭ ءوزى ايتسىن. بۇل كينو حالىققا كەرەك ەكەنىن بىلدىك تە، كومەكتەستىك. سوسىن ءدال سول اقان ساتايەۆ امەريكالىقتارمەن بىرلەسىپ، «حاكەر» دەگەن فيلمدى شىعاردى. بيۋدجەتتەن ءبىر تيىن سۇراعان دا جوق. سەبەبى، ونىڭ ءوزى دە اتالعان تۋىندىنىڭ كوممەرتسيالىق فيلم ەكەنىن جاقسى بىلەدى. بۇدان بولەك، «رايونى» دەگەن فيلم ءتۇسىردى. وعان دا مەملەكەتتەن اقشا المادى. ويتكەنى كوممەرتسيالىق كينونىڭ ورنى بولەك. مىنە، وسىنى ءتۇسىنىپ الۋ قاجەت.
ال ەندى، وسى ۋاقىتقا دەيىن نەگە «سكاز و روزوۆوم زايتسە»، ءيا بولماسا، ءامىر بايعازيننىڭ «ۋروكي گارموني» سياقتى قازاقتى ماسقارالايتىن فيلمدەردى قارجىلاندىردىق؟ بۇل ەندى باسقا ماسەلە. بىلايشا ايتقاندا، ءبىز ءوز اقشامىزعا ءوز ۇلتىمىزدى ماسقارالادىق. مەن مينيستر بولىپ كەلگەن بويدا وسىنى توقتاتتىم. سول ءۇشىن ءادىلحان ەرجانوۆ تا شۋلادى، ءامىر بايعازين دە اتويلادى، باسقاسى دا قوسىلدى... مەن ايتتىم، شۋلاي بەرىڭدەر. بىزگە «امانات»، «اناعا اپارار جول»، «قازاق ەلى» سياقتى ۇلتتىق كينو كەرەك. قازىر امىرە قاشاۋبايەۆتى ءتۇسىرىپ جاتىرمىز، «28 پانفيلوۆشى» بار. بۇيىرسا، وسى باعىتتان تانبايمىز.
- «28 پانفيلوۆشى» توڭىرەگىندە دە ءبىراز پىكىرتالاس بولعان ەكەن. قازاقستاندىق رەجيسسەرلەر ول فيلمدى رەسەيمەن بىرگە ءتۇسىرۋدىڭ قاجەتى جوق، مەملەكەتتىڭ اقشاسىنا ءوزىمىز- اق تۇسىرەتىن ەدىك دەدى...
- مەن ايتايىن، بۇل جەردە ءبىر ماسەلە بار. وسى ۋاقىتقا دەيىن حالىقارالىق پروكاتقا شىققان قازاقستاندىق فيلم بار ما؟ جوق. نەگە ءبىز فيلمدەردى تەك ءوزىمىز ءۇشىن عانا ءتۇسىرۋىمىز كەرەك؟ الەم ەلدەرى ءوز فيلمدەرىن حالقىنىڭ مادەنيەتى مەن تاريحىن جەر- جاھانعا تانىتۋ ءۇشىن، ءوز ابىرويىن كوتەرۋ ءۇشىن ءتۇسىرىپ جاتادى. ارينە، ىشكى دۇنيەگە ازىق بولاتىن كينو دا كەرەك. دەگەنمەن، بۇگىندە كورەيا بولسىن، قىتاي بولسىن، تۇركيا بولسىن، كينو ارقىلى ءوز جەتىستىكتەرىن، تاريحتاعى ورنىن كورسەتۋگە تىرىسىپ جاتىر. ونى كورگەندەر سول ۇلتتى سىيلاي باستايدى.
سول سەبەپتى «28 پانفيلوۆشى» سياقتى جوبالار ارقىلى حالىقارالىق نارىققا شىعۋىمىز قاجەت. وسى ورايدا ايتا كەتەيىن، اتالعان فيلم بويىنشا ارىپتەسىم مەدينسكي (رەسەيدىڭ مادەنيەت ءمينيسترى - اۆت.) ەكەۋىمىزدىڭ قاتتى- قاتتى سوزگە كەلىپ قالعان كەزدەرىمىز دە بولدى. ءبىز ءوز تاراپىمىزدان اقشانىڭ تورتتەن ءبىر بولىگىن بەردىك. جوبانىڭ جالپى قۇنى 2,5 ميلليون دوللار بولسا، ءبىز 500 مىڭ دوللارىن بولدىك. سوندا مەدينسكي ايتادى، ماعان ءبارى جابىلىپ جاتىر، نەگە فيلمدە قازاقتار باستى رولدەردە وينايدى، ال ورىستى ناشار كورسەتەدى دەپ.
ەندى قاراڭىز، بۇل فيلمدە ءۇش ادام كورەرمەننىڭ ەسىندە قالادى. ءبىرىنشىسى - كوميسسار كلوچكوۆ، سوسىن قازاقتىڭ ەكى مەرگەنى. سوعان ورىس ارىپتەستەرىمىز ءوز رەنىشتەرىن دە جاسىرماي وتىر، اقشانىڭ باسىم بولىگىن ءوزىمىز شىعاردىق، ال باستى نازاردا ەكى قازاق ءجۇر دەيدى (كۇلدى). ەڭ باستىسى، ءبىز رەسەي نارىعىنا شىقتىق. ول فيلم ارى قاراي حالىقارالىق نارىققا شىعادى. سوندا قازاقتىڭ ەكى سولداتى ارقىلى الەم قازاق حالقىن مۇلدەم باسقا قىرىنان تاني باستايدى. مىنە، بىرلەسكەن جوبالاردىڭ نەگىزگى ماقساتى وسى. الداعى ۋاقىتتا باۋىرجان مومىش ۇلى تۋرالى فيلمدى بولەك، جەكە ءوزىمىزدىڭ قاراجاتقا ءتۇسىرۋىمىز كەرەك.
- امىرە قاشاۋبايەۆ تۋرالى فيلم دە بىرلەسكەن جوبا ەمەس پە؟
- ءيا، ونى امەريكالىقتارمەن بىرگە شىعارىپ جاتىرمىز. نەگىزى، ءبىز امىرە قاشاۋبايەۆتى ارحيۆتە ساقتالعان ءبىر عانا سۋرەتى ارقىلى بىلەمىز. ول ەسكى قۇلاقشىن كيگەن، ن ك ۆ د- نىڭ ايداۋىنان ابدەن ازىپ- توزعان قالپىندا بەينەلەنگەن. ال زەرتتەۋشىلەردىڭ تاعى بىرىندە امىرەنىڭ سموكينگ كيىپ تۇرعان فوتوسى بار. ونى نەگە كورسەتپەيمىز؟ ءبىز تاعى ءبىر دەرەكتەر تاپتىق. امىرە قاشاۋبايەۆ پاريجدەن باسقا ءتورت جىلدان كەيىن بەرليندەگى ەكسپو كورمەسىنە دە قاتىستى. وسىنى ەشكىم ايتپايدى.
سول ەكى كورمەنىڭ اراسىندا ول پاريجگە بىرنەشە رەت بارعان. مۇستافا شوقايدىڭ حاتىن احمەت بايتۇرسىنوۆقا الىپ كەلگەن. سوندا ن ك ۆ د- نىڭ تەرگەۋىنە تۇسكەندە: «مۇستافا دا، احمەت تە قازاق، ءبىر- بىرىنە جازعان حاتىن نەگە اكەلمەيمىن»، - دەپ، اشىق ايتقان. سوسىن امىرە قاشاۋبايەۆ ۇلكەن ينتەلليگەنت، ورەسى جوعارى زيالى ادام بولدى. پاريجگە بارعاندا اتى ايگىلى، الەمگە اتاعى دارداي مۋزىكانتتارمەن ارالاستى. سوندا ونى امەريكاعا دا شاقىرعان. ءبىراق ول ەلىن ساتقان جوق، قايتىپ كەلدى. ەلگە ورالعاننان كەيىن ن ك ۆ د- نىڭ جاندايشاپتارى ونى شايىنا ۋ قوسىپ ولتىرگەن. ءسويتىپ، جولدا كەلە جاتقاندا ءبىر ارىقتىڭ جاعاسىندا قايتىس بولدى. وسىنى دالەلدەيتىن ناقتى دەرەكتەر بار. ال وسى فيلمدى امەريكالىقتارمەن بىرگە ءتۇسىرۋدىڭ ارقاسىندا قازاقتىڭ اتىن دۇنيە جۇزىنە پاش ەتۋگە بولادى دەپ ناق سەنىممەن ايتا الامىن.
- باتىس پەن مۇحيتتىڭ ارعى جاعىنا شىعاتىن كينوجوبالار بار دەدىڭىز. ال ورتالىق ازيا مەن شىعىس جاققا نەنى ۇسىنا الامىز؟
- بىزدە قىتايمەن بىرلەسىپ قولعا العان ءبىر جوبا بار. اناۋ كۇنى جۋرناليستەر ونى كىشكەنە بۇرمالاپ الىپ كەتتى. قازاقتىڭ قىزى قىتايعا عاشىق بولدى، نەگە ءبىز قازاقتىڭ قىزدارىن ولاي كورسەتۋىمىز كەرەك دەپ، مۇلدەم باسقا قىرىنان قارادى. فيلمنىڭ نەگىزگى ماقساتى ول ەمەس. قىتايدىڭ شي شيڭحاي دەگەن اتاقتى كومپوزيتورى بار. ول 40 جىلدارى قازاقستانعا كەلگەن. مەندە سسەناريى بار. وندا قازاقتى كەرەمەت ەتىپ كورسەتكەن. قىتايدىڭ كومپوزيتورى كوشەدە وتىرعاندا قازاقتىڭ سازگەرى باقىتجان بايقاداموۆ ونى كورىپ، ۇيىنە الىپ كەلگەن. ءوزى قيىنشىلىق كورسە دە، شي شيڭحايعا كومەكتەسكەن. شي شيڭحاي وسىندا ءجۇرىپ، قازاقتىڭ قىزىنا عاشىق بولدى. ءبىراق كوكشەتاۋعا كەتىپ قالىپ، سول جەردە قايتىس بولعان. بۇگىندە قىتايلىقتار شي شيڭحايدىڭ شىعارمالارىن ۇلكەن ماقتانىشپەن ورىنداپ ءجۇر. سونىڭ باسىم بولىگىن ول الماتى مەن كوكشەتاۋ قالاسىندا بولعاندا جازدى. قازىر قىتايلىقتارمەن 50/50 فورماتتا بىرلەسىپ ءتۇسىرىپ جاتىرمىز.
جالپى، قىتاي ۇلكەن نارىق قوي. 1,5 ميلليارد كورەرمەنى بار. الەم ەلدەرى سول نارىققا كىرۋگە تىرىسادى. ونىڭ پروكاتىنا شىعۋ - ءاربىر مەملەكەتتىڭ ارمانى. ءبىز بولساق، وسى فيلم ارقىلى قىتايدىڭ نارىعىنا شىعىپ قانا قويماي، قازاقتىڭ كىم ەكەنىن تاعى ءبىر مارتە كورسەتە الامىز. مەنىڭ مينيستر قىزمەتىندەگى الدىما قويعان نەگىزگى ماقساتىم دا وسى.
- ءيا. ونداي شارالار ارقىلى كورشى مەملەكەتتەر قازاقتى مۇلدەم باسقا قىرىنان تاني باستايدى. ال، ەڭ باستىسى، حالقىمىزدىڭ ۇلتتىق سانا- سەزىمى كوتەرىلەدى. رۋحىمىز بيىك بولسا، جاپوندىقتار سياقتى ەكونوميكالىق ءال- اۋقاتىمىز دا جوعارى بولادى دەگەن ءۇمىت بار.
- راسىندا، كەز كەلگەن مەملەكەتتىڭ دامۋى ازاماتتاردىڭ رۋحاني بايلىعىمەن تىكەلەي بايلانىستى. ەلباسى نۇرسۇلتان ءابىش ۇلىنىڭ: «ءوز تاريحىن جاقسى بىلگەن مەملەكەتتەر عانا جەتىستىككە جەتە الادى» دەگەن ءبىر ءسوزى بار. مىسالى، بىلتىر قازاق حاندىعىنىڭ 550 جىلدىعى كەڭ كولەمدە اتالىپ ءوتتى. ۇلتتىق سانامىزدى سەرپىلتكەن شارالاردىڭ قاتارىندا اتا- بابامىز كەرەي مەن جانىبەك حاندار قۇرعان ەلدىڭ 550 جىلدىعىنا ارنالعان مەرەكەلىك قويىلىمدى اتاپ وتپەۋ مۇمكىن ەمەس. ءبىز تۇركى قاعاناتىنان شىققانىمىزدى كورسەتتىك. سوسىن ەرەكشە اتاپ وتەر ءجايت، شىڭعىسحاندى جاۋلاپ الۋشى كەيپىندە ەمەس، ءوزىمىزدىڭ سونىڭ ۇرپاعى رەتىندە الەمنىڭ جارتىسىن بيلەگەنىمىزدى پاش ەتتىك. وسىنى كورسەتكەننەن كەيىن بۇكىل زال تۇرىپ، شاپالاق سوقتى، كوزىنە جاس العاندار دا از بولعان جوق. قاراپايىم حالىقتىڭ تاراپىنان مىڭداعان ادامدار قوڭىراۋ شالىپ، قازاقتىڭ كىم ەكەنىن، ۇلتتىق رۋحىمىزدى ءبىر كورسەتكەنى ءۇشىن العىستارىن ايتتى.
بۇدان بولەك، 550 جىلدىقتىڭ اياسىندا تارازدا ءبىر گەكتار جەردە ورنالاسقان ارحەولوگيالىق قالاشىقتى اشتىق. بۇل دا وڭاي بولعان جوق. قاراجاتتى ءبولۋدىڭ ءوزى قيىنعا سوققان بولاتىن. قالاشىقتىڭ ءۇستىن جاۋىپ، مۋزەي اشتىق. ايتپاقشى، قازىر تاريحشىلار، اسىرەسە باتىستىڭ تاريحشىلارىنىڭ باسىم بولىگى قازاقتار كيىز ۇيلەردە تۇردى، كادىمگىدەي ءۇي- جايلار بولعان جوق. ەندى قاراڭىز، التىن ادامنىڭ كيىمى التىننان جاسالسا، ات ابزەلدەرى دە التىنمەن اشەكەيلەنسە، ونىڭ ءۇيى قانداي بولدى؟ ءۇي ودان ءۇش ەسە جاقسى بولعانى ەمەس پە؟ سوندىقتان بۇرىنعى اتا- بابالارىمىز تۇرعان ءۇيدىڭ قانداي بولعانىن تابۋىمىز قاجەت. تارازداعى ارحەولوگيالىق قالاشىققا ەلباسىنىڭ ءوزى كەلىپ كەتكەن. سوندا ايتقانى: «ءبارى ءبىزدى كوشپەندىلەر دەپ ايتا بەرۋشى ەدى. ەندى، قازاقتىڭ دا كەرەمەت قالالارى بولعانىن كورسەتۋ كەرەك». وسىنىڭ ءوزى ۇلتتىق سانامىزدىڭ وزگەرۋىنە ءوز سەپتىگىن تيگىزەدى.
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت! ەڭبەگىڭىزگە ساتتىلىك تىلەيمىز!
اۆتور: ارمان اسقاروۆ
