الىستاعى اعايىن ايگىلى ايحانوۆ تۋرالى نە بىلەدى؟

استانا. قازاقپارات - قاجىمۇقان مەن بالۋان شولاقتان سوڭ الاش جۇرتى ەرەكشە ارداق تۇتقان بالۋان ابىلسەيىت ايحانوۆ دەسەك، قاتەلەسە قويماسپىز.

سەبەبى، كەڭەستىك كەزەڭدەگى الەمدىك دەڭگەيدە سىنعا ءتۇسىپ، ولجا سالعان ءبىرىنشى قازاق بالۋانى وسى اعامىز بولاتىن. ابىلسەيىت الاش جۇرتى ءوز جەرىندە 28 پايىز بولىپ بارىنشا ازشىلىققا ۇشىراعان، توتاليتارلىق جۇيە ابدەن كۇشىنە مىنگەن تۇستا ءوز ۇلتىنىڭ رۋحىن كوتەرگەن كەسەك تۇلعا. تاريحقا جۇگىنسەك، وتكەن عاسىردىڭ 60-جىلدارىنىڭ باسىندا قازاق مەكتەپتەرى ونداپ، كەرەك دەسەڭىز، جۇزدەپ جابىلىپ جاتتى.

ەكىنشى دۇنيەجۇزىلىك سوعىستىڭ اياقتالعانىنا 10-15 جىل جاڭا بولعان، ەل ءالى ەڭسەسىن كوتەرە قويماعان كەز. كەڭەس وداعىنىڭ باسشىسى نيكيتا حرۋشيەۆتىڭ پارمەنىمەن تىڭ يگەرۋگە سىرتتان ەكى ميلليون ادام كەلىپ، قاي جاعىنان بولسا دا قازاق جۇرتىنىڭ تاعدىرى تارازىعا تۇسكەن تار كەزەڭ ەدى.

ءدال وسى تۇستا ابىلسەيىت شىقتى اتويلاپ. ول 1960-جىلى كەڭەس ەلى سپورتىنىڭ قۇراماسىنا ەندى. قاراعايداي قازاق 1962-جىلعى ك س ر و چەمپيوناتىندا قارسىلاستارىن قوعاداي جاپىرىپ، باس جۇلدەگە قول سوزىم قالعان. شەشۋشى بەلدەسۋدە ەستون جىگىتىن ەڭسەرىپ تۇرىپ، قاپىلىستا بولماشى ۇپاي ايىرماشىلىعىمەن وپىق جەگەن.

سويتكەن اعامىز 1963-جىلى كەڭەس وداعىنىڭ سپارتاكياداسى مەن چەمپيوناتىنداعى جۇلدەنى قاتار ۇتىپ الدى. بۇل ءبىزدىڭ حالىق ءۇشىن تاريحي جەڭىس بولاتىن. ۇلتتىڭ رۋحى ءوسىپ، ەل ءبىر جاساپ قالدى. ابىلسەيىتتىڭ ەسىمى بۇكىل قازاق دالاسىنا تەز تارادى. وسى جەڭىسپەن قاناتتانعان مىڭداعان قارادومالاق بالا كۇرەس ۇيىرمەسىنە باردى. سپورت سەكسياسى جوق قيىرداعى اۋىل بالالارى كوگال ۇستىندە، بولماسا، اۋلاعا كيىز توسەپ الىسىپ جاتتى. ءسويتىپ، قازاقتىڭ بويىنداعى جاۋىنگەرلىك رۋح قايتا تۇلەدى.

ءدال وسى تۇستا وداق كولەمىندە ولجا سالعان باسقا دا قازاقستاندىق بالۋاندار بولدى. ءبىراق ايحانوۆتىڭ داڭقى ەرەكشە داۋىرلەدى. سەبەبى، ابىلسەيىت بىردەن وزىندىك قولتاڭباسىمەن تانىلدى. باسقا بالۋاندار رەسپۋبليكا كولەمىندە عانا جۇرتقا تانىلىپ، ابىرويعا بولەنىپ جاتسا، ابەكەڭ ءا دەگەننەن كەڭەس وداعىن، ءارى قاراي شەتەل ماماندارىن ەرىكسىز مويىنداتتى.

اعامىزدىڭ داڭقىن شىعارعان وڭتايلى ءادىسى - قارسىلاسىنا وڭ اياعىن ۇسىنىپ، ول العا ۇمسىنىپ، اياقتى ۇستاعان بەتتە ونىڭ ەكپىنىن ىلە جالعاپ، ءبىر بۇيىرگە بۇرق ەتكىزىپ لاقتىراتىن ارەكەتى.

دۇنيە جۇزىنە اتى ءمالىم بالۋاندار مەن باپكەرلەردىڭ مىڭنان ءبىرى عانا تاۋەكەل ەتەتىن ءتاسىل بۇل. مۇنداي ءادىس جۇرەگىنىڭ تۇگى بار، ويى تەرەڭ، نار تاۋەكەلشىل ادامنىڭ عانا قولىنان كەلسە كەرەك. ال قارسىلاسىن ءبىر قاپتالعا قايىرا تاستاۋعا مۇمكىندىك تۋماعان جاعدايدا ايحانوۆ وڭ اياعىن وعان ارتقان بويدا سول اياقتى ودان الشاق ۇستاپ، ورعىپ جۇرەتىن بولعان. الىپ قازاقتىڭ اياعىنا يە بولۋ دا وڭاي ەمەس.

ەكى قول اياققا بايلاۋلى. ال ول بولسا، زىلدەي. ونىڭ ۇستىنە ايحانوۆ، بويىنىڭ ۇزىندىعىن پايدالانىپ، قارسىلاسىن مويىننان قاپسىرا ۇستاپ، نەمەسە يىعىنان تومەن تۇقىرتقان كۇيى دىڭكەسىن قۇرتادى. شاپ بەرگەن ساتتە وڭ اياق ولجا ءتارىزدى كورىنگەنىمەن، سالدەن كەيىن قارسىلاستىڭ قولى تالىپ، شارشاپ-شالدىعا باستايدى. ەكى اياعىمەن جەر باسىپ تۇرعان بالۋان ابىلسەيىتتىڭ وڭ اياعىن باۋىرىنا باسقان كۇيى سول اياقتان شالۋعا ارەكەت جاسايدى. ءبىراق، مۇنداي جاعدايدا ايحانوۆتى شالىپ جىققان بالۋاندى ەستىگەن ەمەسپىز.

كۇرەس ماماندارى جاقسى بىلەدى: ەركىن كۇرەستە قارسىلاسقا اياقتى بەرۋ - فۋتبولدا ءوز قاقپاڭا پەنالتي بەلگىلەگەنمەن پارا-پار جاعداي. ءوز قاقپاسىنا پەنالتي سۇراپ العان باپكەردى نەمەسە ويىنشىنى كىم ەستىگەن. ءالى كۇنگە دەيىن الەمگە ايگىلى ەركىن كۇرەس بالۋاندارىنىڭ ءوزى قارسىلاسىنا اياعىن بەرۋدەن قاتتى قورقادى. ال ايحانوۆ نەبىر مىقتىعا وڭ اياعىن سوزىپ، ۇستا دەيدى، ۇستاماسا، اياعىن سوزعان كۇيى ءبىر اياقپەن قۋا جونەلەدى. مۇنداي قۇبىلىس الەمدىك كۇرەس تاريحىندا وتە سيرەك كەزدەسەدى. ەڭ باستىسى، ابەكەڭنەن كەيىن بۇل ءادىستى ءوزىنىڭ وڭتايلى تاسىلىنە اينالدىرعىسى كەلگەن ءبىر-ەكى بالۋان بولعان شىعار. ءبىراق ولاردىڭ ەش قايسىسى ونىڭ دارەجەسىنە جەتە العان جوق. ابەكەڭنىڭ وسى ءادىستى 21-22 جاسىندا قاپىسىز جاساعانىن كۇرەس ماماندارى جاقسى بىلەدى. وڭ اياق ءادىسى ايحانوۆپەن بىرگە دۇركىرەي شىقتى، ءبىراق ودان كەيىن جەر جۇزىنە اتى ءمالىم بالۋانداردىڭ بۇل ادىسپەن اتوي سالعانىن ەستىگەن جوقپىز.

ابىلسەيىت اعامىزدىڭ تاعى ءبىر ارتىقشىلىعى ءار قارسىلاسىنا قولداناتىن ءادىس-ايلانى الدىن الا قامداپ شىعۋىندا ەدى. ول كىسى كەز كەلگەن بەلدەسۋىن قاعازعا ءتۇسىرىپ، ەرىنبەي تالداپ وتىراتىن بولعان. مۇنىڭ ءوزى ونىڭ عاجاپ تاكتيك، ءارى ويشىل بالۋان ەكەنىن دالەلدەيدى. اعانىڭ ءوزى حاتقا تۇسىرگەن مىنا ءبىر بەلدەسۋ سوزىمىزگە ناقتى دالەل.

«مەن دە ولشەندىم. جاپوننىڭ اتاقتىسى ساساكي دە ولشەندى. كىلەمگە بەتتەدىك. ...شابۋىلدى مەن باستادىم. سوڭعى كەزدەردە جەتىلدىرىپ جۇرگەن، كىلەم ۇستىندەگى قارۋىم سانايتىن «قايشىلاۋ» ءادىسىن قولداندىم. بۇل ءتاسىل اۋادا جاسالادى. باسەكەلەسىڭنىڭ قولىنان ءبىر قولىڭمەن مىقتاپ ۇستاپ، وتە تەز سەكىرىپ، اۋادا كولدەنەڭ جاعدايعا كەلەسىڭ. سول ساتتە ەكى اياعىڭنىڭ اراسىندا قالعان ارىپتەسىڭدى ءبىر اياعىڭمەن كەۋدەدەن، ءبىر اياعىڭمەن تىزە سىرتىنان قاعاسىڭ دا، ءوزىڭ ەكىنشى قولىڭا سۇيەنە جەرگە قىرىڭمەن تۇسەسىڭ. ساساكي بايقامادى ما، مەنىڭ وسى ءادىسىمدى جاساۋىما قارسىلىق ەتە الماي قالدى. جاپوندىقتار شۋ ەتە ءتۇستى. ول ءبىر جاۋىرىنىمەن قاپتالداي كەلىپ، كىلەمگە قۇلادى».

بويى ەكى مەترگە جۋىق ايحانوۆ سونداي ابجىلدىكپەن جاپوندار «ۇلى چەمپيون» اتاعان ساساكيدى ءدال وسىلاي سان سوقتىردى. بۇل ادىسكە جەڭىل سالماقتاعى كۇشتى دەگەن بالۋانداردىڭ ءوزى تاۋەكەل قىلۋى ەكىتالاي. ال سوم دەنەلى جىگىتتەر كەيىنگى جىلدارى «قايشىلاۋعا» مۇلدە جولامايتىن بولدى. دەمەك، بۇل ءادىس وزىنە وتە سەنىمدى، كەرەمەت سەزىمتال، ەرەن باتىر ادامنىڭ عانا قولىنان كەلەدى.

ءيا، ءبازبىر مىقتى بالۋاندار ءتارىزدى قارا كۇش پەن قايسار مىنەزگە عانا سۇيەنبەي، اقىلىن العا سالىپ كۇرەسكەن ابىلسەيىت رۇستەم ۇلى زامانىنان وزىپ تۋعان الىپ ەدى. ول قازاقتىڭ بوز كىلەمدەگى مۇمكىندىگى مول ەكەنىن، الاش ۇلدارى اقىل-ويى مەن بىلەك كۇشىن، تاباندىلىعىن ۇشتاستىرا بىلسە، جەر جۇزىندەگى ەڭ كۇشتى ۇلتتىڭ ءبىرى بولاتىنىن كۇمانسىز دالەلدەگەن ءبىرتۋار تۇلعا-تىن.

مەدۆەدتى تىقسىرۋ نەمەسە پرەوبراجەنسكيدىڭ ءزارلى حاتى

ەلىمىزدە ەركىن كۇرەستىڭ نەگىزىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى، ك س ر و- نىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشىسى، مارقۇم پەتر ماتۋشاك بىردە الماتى دەنە شىنىقتىرۋ ينستيتۋتىنىڭ ستۋدەنتتەرىنە لەكسيا وقىپ تۇرىپ، ابىلسەيىت رۇستەم ۇلىنىڭ الەمگە ايگىلى الەكساندر مەدۆەدتى قالاي تۇقىرتقانىن اڭگىمەلەپ بەرەدى. سوعان كۋاگەرلەردىڭ ءبىرى - قايراتكەر، ۇزاق ۋاقىت رەسپۋبليكا سپورتىن باسقارعان بىلىكتى باسشى، ك س ر و- نىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن جاتتىقتىرۋشىسى تەمىرحان دوسمۇحامبەتوۆ.

1962-جىلى الۋشتا قالاسىندا الەم چەمپيوناتى قارساڭىنداعى جاتتىعۋ جيىنىندا ايحانوۆ پەن مەدۆەد كىلەمگە شىعادى. قاي جەڭگەنى الەمدىك سىنعا بارۋعا ءتيىس. ابىلسەيىت بەلدەسۋ ۇستىندە قارسىلاسىنا وڭ اياعىن قايتا-قايتا ۇسىنىپ، ەركىن ويقاستاسا كەرەك. كەيىن وليمپيادا چەمپيونى اتانعان الەكساندر يۆانيتسكي: «ساشا، اياعىنان ۇستاما، اياعىنا جولاما!» دەپ كىلەم شەتىندە جان داۋىسى شىعىپ تۇرادى. مەدۆەد قازاق بالۋانىنىڭ وڭ اياعىن ۇستاۋدان قاشقاقتاپ، شەگىنە بەرىپتى.

12 مينۋتقا سوزىلعان ايقاستا ايحانوۆ داۋسىز جەڭىپ شىعادى. ايتسە دە، ماسكەۋدىڭ ىعىنا جىعىلعان باپكەرلەر القاسى الەم چەمپيوناتىنا مەدۆەدتى الىپ بارادى. ال ابەكەڭ سول باسەكەدە ەكىنشى ءنومىرلى سپورتشى رەتىندە قوسالقى قۇرامدا وتىرادى دا قويادى. ءيا، ول كىسى مۇنداي قياناتتىڭ تالايىن كوردى.

ءبىر جولى ابىلسەيىت اعا باسىنان وتكەن مىنا جاعدايدى ايتىپ بەردى: «بالۋان كەزىمدە ك س ر و قۇراماسىنىڭ جاتتىقتىرۋشىسى سەرگەي پرەوبراجەنسكيدەن حات الدىم. ول كىسى وندا مەنى ماسكەۋگە، ت س س ك ا- عا شاقىرىپتى. «ماسكەۋگە كەل، ت س س ك ا- نىڭ نامىسىن قورعا. سوندا ساعان ك س ر و قۇراماسىنىڭ ەسىگى اشىق. وليمپيادا ويىندارى مەن الەم چەمپيوناتتارىنا تەك ماسكەۋ ارقىلى عانا بارا الاسىڭ. ەگەر وسى ۇسىنىستان باس تارتساڭ، جولىڭ ءبىرجولا جابىلادى!.. »، دەپ جازعان ەكەن.

نە دەگەن استامشىلىق، نە دەگەن مەنمەنسۋ. نامىسى ءبىر باسىنا جەتىپ ارتىلاتىن ايحانوۆ ت س س ك ا- عا بارۋدان باس تارتادى. سودان باستاپ ول ماسكەۋدىڭ قىرىنا ىلىگەدى. ءبىزدىڭ ويىمىزشا، پرەوبراجەنسكي ايحانوۆقا حات جازباس بۇرىن اۋىزشا ۇسىنىس جاساعان شىعار. قازاق باتىرى كونبەگەن سوڭ «مەنىڭ ءسوزىمدى جەرگە تاستايتىن سەن كىمسىڭ، كەسىمدى ءسوز وسى»، دەگەن ويمەن جوعارىداعى حاتتى جازدى ما دەپ ويلايمىز.

وسى جەردە ايحانوۆتاي ارداعىمىزعا سونشا شۇيلىگەتىن سەرگەي پرەوبراجەنسكي كىم ەدى دەگەن سۇراقتىڭ تۋۋى زاڭدى. ول كەڭەس وداعىنداعى ەركىن كۇرەستىڭ ىرگەتاسىن قالاۋشىلاردىڭ ءبىرى.

ءوز زامانىندا اتى شىققان بالۋان. 1964، 1968، 1972، 1976-جىلدارداعى جازعى وليمپيادالارعا ك س ر و قۇراماسىن باپتاۋعا اتسالىسقان، بىرنەشە الەم چەمپيوندارىن تاربيەلەگەن ايتۋلى باپكەر. ەركىن كۇرەس تۋرالى ادىستەمەلىك، دەرەكتى كىتاپتاردىڭ اۆتورى.

 ك س ر و قارۋلى كۇشتەرى قۇراماسىنىڭ باس باپكەرى، ەركىن كۇرەستەن تسسكا كومانداسىنىڭ باسشىسى ءارى اعا جاتتىقتىرۋشىسى بولعان ادام. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، كەڭەس كۇرەسىنىڭ جارتى پاتشاسى. مۇنداي الپاۋىتقا حات جازعىزىپ جۇرگەن ايحانوۆ تا تەگىن ەمەس. تالايلار پرەوبراجەنسكيدىڭ قولىن ۇستاۋعا زار بولىپ جۇرسە، ءبىزدىڭ اعامىز ونىڭ شاقىرۋىنا قۇلاق اسپايدى.

ال كاۆكاز بەن ياكۋتيا باپكەرلەرى شاكىرتتەرىن پرەوبراجەنسكييدىڭ قول استىنا بەرىپ، سونىڭ ناتيجەسىندە ولار وليمپيادا ويىندارى مەن الەم چەمپيوناتتارىنا ەركىن بارىپ ءجۇردى. ياكۋتيانىڭ ەركىن كۇرەسىن الەمدىك دەڭگەيگە الىپ شىققان دميتريي كوركين ەكى بىردەي دارىندى شاكىرتى - رومان دميتريەۆ پەن پاۆەل پينيگيندى جاڭاعى باپكەردىڭ قاراۋىنا بەرگەن. كوركين قاتەلەسكەن جوق: ەكەۋى دە وليمپيادا ويىندارى مەن الەم چەمپيوناتتارىندا توپ جاردى. ال، وداق چەمپيوناتتارىندا پرەوبراجەنسكيدەي كوكەسى بار بالۋاندارعا ەشكىم قيانات جاساي المايتىن.

ول كەزدە ۇلكەن سپورتقا تاۋەكەل قىلعان سپورتشىلار ت س س ك ا- عا كىرۋگە جانىن سالۋشى ەدى. سەبەبى، وعان كىلەڭ ك س ر و قۇراماسىنىڭ مۇشەلەرى مەن ولارمەن تايتالاسۋعا جارايتىن بەلدىلەر عانا الىناتىن. ياعني، ت س س ك ا بىرنەشە سپورت تۇرىنەن ك س ر و قۇراماسىنىڭ نەگىزگى ارقا سۇيەر، بازالىق كومانداسى بولدى. قازاقتان شىققان تۇڭعىش وليمپيادا چەمپيونى، الەم چەمپيوناتىنىڭ بىرنەشە مارتە جۇلدەگەرى، ايگىلى باسكەتبولشى ءالجان جارمۇحامەدوۆ تە ت س س ك ا- عا بارۋدان باس تارتقان كەزدە ونىڭ باس باپكەرى ارمەناك الاچاچياننىڭ تىكەلەي پارمەنىمەن ەكى اسكەري ادام كەلىپ، قانداسىمىزدى ماسكەۋگە بارۋعا كۇشتەپ كوندىرگەنىن بىرەۋ بىلسە، بىرەۋ بىلمەيدى. ال جاقىندا عانا دۇنيەدەن وزعان داڭقتى ۆولەيبولشى، الەم چەمپيوناتىنىڭ قولا جۇلدەگەرى، الەم كۋبوگىنىڭ جەڭىمپازى، ەۋروپا چەمپيونى جانبەك ساۋرانبايەۆ تا ت س س ك ا- نىڭ شاقىرۋىن قابىل الماعانى ءۇشىن توكيو مەن مەحيكو وليمپادالارىنا جولى تۇسپەدى. ك س ر و ۇلتتىق قۇراماسىنىڭ ەڭ بەلدى ويىنشىسىنىڭ ءبىرى سانالعان ساۋرانبايەۆ تۋرا وليمپيادا قارساڭىندا تىزىمگە ىلىكپەي قالدى.

ەندى ءبىزدىڭ بالۋانعا ورىس مامانى سونشا نەگە قىزىقتى، دەگەنگە كەلەيىك. ابىلسەيىت ك س ر و كۋبوگى جولىنداعى باسەكەدە سەرگەي پرەوبراجەنسكيدىڭ ەڭ كۇشتى شاكىرتى الەكساندر يۆانيتسكيگە وڭ اياعىن ادەيى ۇسىنىپ، اناۋ شاپ بەرگەندە قارسى ادىسپەن اتىپ ۇرادى عوي. الەكساندر جەر توقپاقتاپ قالادى. بۇل كەزدە يۆانيتسكي ەرەسەكتەر اراسىنداعى وداق چەمپيوناتىنىڭ جۇلدەگەرى، جاستار اراسىنداعى كەڭەس وداعىنىڭ چەمپيونى. ال ايحانوۆتىڭ ءالى قازاقستان چەمپيونى اتانباعان كەزى. بۇدان كەيىن يۆانيتسكيدىڭ تاسى ورگە دومالاپ، وليمپيادا جەڭىمپازى، الەمنىڭ 4 دۇركىن چەمپيونى اتاندى.

وليمپيادا ويىندارى مەن الەم چەمپيوناتىنىڭ جۇلدەگەرى، الەم كۋبوگىنىڭ جەڭىمپازى، كەڭەس وداعىنىڭ 2 دۇركىن چەمپيونى اناتولي البۋل - پرەوبراجەنسكيدىڭ ءتول شاكىرتى. ايحانوۆ بۇل بالۋاندى تازا جىعادى. وسىدان كەيىن پرەوبراجەنسكيدىڭ ابىلسەيىتكە قولقا سالۋى زاڭدى. ويتكەنى، ايحانوۆ فەنومەنىن باس باپكەر قاپىسىز تانىعانى انىق. ايحانوۆتان ۇتىلعان جىگىتتەردى الەمدىك كۇرەس شىڭىنا باستاپ شىققان پرەوبراجەنسكيدىڭ قانداي دەڭگەيدەگى باپكەر ءارى كەزىندە تۇكىرىگى جەرگە تۇسپەگەن دوكەيدىڭ ءوزى بولعانىنا بۇدان ارتىق قانداي دالەل كەرەك.

1963-جىلداعى تاماشا جەڭىستەن كەيىن ابىلسەيىت كىلەم ۇستىندە قارسىلاستارىمەن قاتار تورەشىلەردىڭ تاسقامال توسقاۋىلىنا جولىقتى. قازىلار تالاي بەلدەسۋدە كوپە-كورنەۋ جولىن كەستى. اقيقاتىن ايتساق، ايحانوۆ پرەوبراجەنسكييدىڭ ۇسىنىسىنان باس تارتۋ ارقىلى تۇتاس توتاليتارلىق جۇيەگە، مەملەكەتتىك ماشيناعا قارسى شىققان ەدى. ابىلسەيىت رۇستەم ۇلى وليمپيادا جانە الەم چەمپيونى بولاتىن قارىم-قابىلەتى بولا تۇرا كەڭەس كۇرەسىنىڭ باسىنداعى ادىلەتسىز ادامداردىڭ كەسىرىنەن دىتتەگەن بيىگىنە جەتە المادى.

تارپاڭ

وداق قۇراماسىنىڭ جاتتىقتىرۋشىلار القاسى ايحانوۆتى ءىرى-ءىرى جارىستارعا جىبەرىپ تۇردى. كەڭەس وداعىنىڭ چەمپيوناتتارىندا اياعىنا تۇساۋ سالىنعان ابىلسەيىت ايحانوۆ حالىقارالىق جارىستاردا بىردە-ءبىر رەت جەڭىلگەن جوق.

1961-جىلى قازاق بالۋانى چەحوسلوۆاكيانىڭ استاناسى پراگادا بولعان ايتۋلى باسەكەدە جەتى بىردەي قارسىلاسىن قاپى قالدىرىپ، فينالدا وليمپيادا ويىندارىنىڭ قولا جۇلدەگەرى بوگۋميل كۋباتپەن بەتپە-بەت شىقتى. كۋباتتىڭ سالماعى - 140 كيلودان ارتىق، ايحانوۆ 83-84 كيلو شاماسىندا. كۋبات چەحوسلوۆاكيا ءتارىزدى سول تۇستاعى كۇشتى مەملەكەتتىڭ ءبىر ەمەس، توعىز دۇركىن چەمپيونى. ياعني، ءوز ەلىنىڭ نەبىر اپايتوس، تۇيە بالۋاندارىنا ون جىلداي دەس بەرمەگەن الىپتىڭ ءوزى.

بەلدەسۋ الدىندا ك س ر و كۇرەس فەدەراتسياسىنىڭ پرەزيدەنتى الەكسەي كاتۋلين ابىلسەيىتتىڭ قولىن قىسىپ تۇرىپ: «سەنىمدى اقتادىڭ، جارايسىڭ!» ، دەيدى شىنايى كوڭىلمەن. بۇل ايحانوۆتىڭ شەتەلگە العاش شىعۋى ەدى. سوعان قاراماستان جەتى مەملەكەتتىڭ «مەن» دەگەن الىپتارىن جىعىپ وتىر. بالكىم، كاتۋلين ابىلسەيىت ايحانوۆ وزىنەن 56-57 كيلو اۋىر تارتاتىن كۋباتتى جەڭە المايدى دەپ، ىشتەي قاۋىپتەنگەن شىعار.

ءبىراق، 23 جاستاعى ابىلسەيىت مىڭداعان چەح جانكۇيەرلەرىنىڭ كوز الدىندا بوگۋميلدى تازا جىعادى. كۋباتتىڭ جاۋىرىنىن كىلەمگە جاپسىرۋ ءۇشىن ايلا- تاسىلگە قوسا سۇراپىل كۇشتىڭ قاجەتتىگى تاعى بەلگىلى. ءجۇزى بال-بۇل جانعان كاتۋلين ايحانوۆتى باۋىرىنا باسىپ، ريزالىعىن ءبىلدىرىپتى.

بولگاريا تاريحىنداعى تۇڭعىش وليمپيادا جەڭىمپازى، وسى ەلدىڭ 12 مارتە چەمپيونى نيكولا ستانچيەۆ، الەمنىڭ 2 دۇركىن چەمپيونى، وليمپيادا ويىندارىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى شوتا لوميدزە، وليمپيادا ويىندارى مەن الەم چەمپيوناتىنىڭ قولا جۇلدەگەرى، كەڭەس وداعىنىڭ 2 دۇركىن چەمپيونى ساۆكۋدز دزاراسوۆ، وليمپيادا ويىندارى مەن الەم چەمپيوناتىنىڭ كۇمىس جۇلدەگەرى، كەڭەس وداعىنىڭ 4 مارتە چەمپيونى بوريس كۋلايەۆ، وليمپيادانىڭ قولا جۇلدەگەرى، الەم چەمپيوناتىنىڭ 5 دۇركىن جۇلدەگەرى پەتر كمەنت... ايحانوۆ وسى مىقتىلاردىڭ ءبارىن جەڭدى.

ءبىز الەمدىك كۇرەس تاريحىنداعى تاڭداۋلى دەگەن بالۋانداردى عانا اتاپ وتىرمىز. بۇلارعا ءارقايسىسى ءبىر- ءبىر ەلدىڭ تۇيە بالۋاندارى سانالعان باسقا دا الىپتاردى قوسىڭىز. وسىلاردىڭ اراسىنان سۋىرىلىپ شىققان ابىلسەيىت رۇستەم ۇلى وليمپيادا ويىندارىن ايتپاعاندا، ەۋروپا بىرىنشىلىگىنە دە بارا المادى. ءوزىڭىز ويلاپ قاراڭىز، كەشە عانا سىزدەن جىعىلعان بالۋان وليمپيادا جەڭىمپازى نەمەسە الەم چەمپيونى اتانىپ جاتادى.

مۇنداي جاعداي ءبىر مارتە بولسا، ەشتەڭە ەمەس. قاتارىنان بىرنەشە جىل وسىنداي جولسىزدىققا دۋشار بولعان ادام قانداي كۇي كەشۋى مۇمكىن. ال سەنى كۇرەستىڭ باسى-قاسىنداعى پەندەلەر ك س ر و چەمپيوناتىنىڭ التىن تۇعىرىنا جىبەرمەيمىز دەپ تور قۇرىپ تاستاعان. وسى دا ادىلدىك پە، ادامگەرشىلىك تارازىسىنا سالساق، ۇياتى بار ادامدار مۇنداي پەندەشىلىكتى ءوز بويىنا ار كورەتىنى انىق.

بۇل دەگەنىڭىز، سپورت سالاسىندا كەۋدەمسوق، ءبىلىمسىز، ۇياتى كەمدەۋ ادامداردىڭ بار ەكەنىن بىلدىرەدى. ولار باسىنان ءسوز اسىرمايدى، قارسى سويلەسەڭ، تالاعى تارس ايرىلادى. ايتپەسە: «جىگىتتەر، ابىلسەيىت مىنەزدى ەكەن، ال بالۋاندىعىنا ەشكىم داۋ ايتا المايدى. وسى جىگىتكە وبال جاسامايىق» ، دەپ جالى كۇدىرەيگەن ءبىر كۇشتى كەسىپ ايتسا، قالعان ماماندار ويلانار ما ەدى، كىم ءبىلسىن.

ءبىزدىڭ اتا-اجەلەرىمىز، اكە-شەشەلەرىمىز «ادام بالاسىنا قىلداي قيانات جاساما، وبال-ساۋابى بولادى»، دەگەندى ەس بىلگەننەن قۇلاعىمىزعا قۇيىپ ءوسىردى. سپورتتاعى بەلدەن باسقان ادىلەتسىزدىكتەردى كورگەندە: «مىنا دوكەيلەردىڭ وتباسىنداعى تاربيەسى قالاي بولدى ەكەن؟» دەپ ەرىكسىز ويلاناتىن بولدىق. وسى جەردە استانادا 2002-جىلى بوكستان وتكەن الەم كۋبوگى ەسكە ءتۇسىپ وتىر.

سول جولى ءبىزدىڭ قۇرامانىڭ كوماندالىق باس بايگەنى الۋعا تولىق مۇمكىندىگى بولدى. ءبىراق باس جۇلدە كۋبا قۇراماسىنىڭ ەنشىسىندە كەتتى. بۇعان كوپ ادام: «ءوز جەرىمىزدە قولدا تۇرعان جەڭىستى قولدان بەرىپ قويدىق. وزبەكستان مەن كۋبا بولسا، بەرسەڭ قولىڭنان، بەرمەسەڭ جولىڭنان الار ەدى»، دەپ ا ي ب ا- نىڭ سول تۇستاعى ءبىرىنشى ۆيتسە-پرەزيدەنتى بەكەت ماحمۇتوۆ پەن رەسپۋبليكالىق سپورت اگەنتتىگى باسشىلارىنا نارازىلىق ءبىلدىرىپ جاتتى. مەن دە سونداي پىكىردە بولدىم. قازىر ويلاپ وتىرسام، بەكەت اعالار ادىلدىككە جۇگىنگەن ەكەن. اتانىڭ كۇشىمەن، انانىڭ قانىمەن بويعا دارىعان ۇيات دەگەن قۇدىرەت ول كىسىلەردى قيىستاۋ جولعا جىبەرمەپتى.

كەشە عانا اياقتالعان ريو-دە-جانەيرو وليمپياداسىندا يمانسىز ادامداردىڭ كەسىرىنەن قانشا سپورتشى ۇيلەرىنە جىلاپ قايتتى. ءتىپتى، حالىقارالىق وليمپيادا كوميتەتى مەن ا ي ب ا پرەزيدەنتتەرى قاتار وتىرىپ قازىلاردى اۋىزدىقتاي الماعان سوڭ، باسقا كىمنەن ادىلدىك سۇرايسىڭ؟! مۇنداي باسشىلاردى كورىپ وسكەن جاستار ەرتەڭ ار-ۇياتتى جيىپ قويىپ، جاعىمپازدىق پەن ايلا-شارعى سوڭىندا كەتسە، كىمدى كىنالايمىز؟! ابىلسەيىت اعا مۇنداي جۇگەنسىزدىكتى وتكەن عاسىردىڭ 60-جىلدارى باسىنان وتكەرسە، سودان بەرگى جارتى عاسىردان استام ۋاقىتتا دا سپورت سالاسىنىڭ ار-ۇياتى تولىق ويانا قويعان جوق.

ەل مەن ەر تاعدىرى ەگىز ەكەن. الاش جۇرتى كيگەن وتارشىلدىق قامىتىنان ايحانوۆ تا قۇتىلا الماپتى. تارپاڭ بالۋان باسىنا نوقتا سالعىزباسا دا، وتارشىل جۇيە ونىڭ اياعىنا تۇساۋ سالىپتى. ءبىراق، ايحانوۆ يمپەرياعا باس يگەن جوق.

بالۋان اعانىڭ بار كىناسى: ايتۋلى سىندارعا تەك قازاقتىڭ اتىنان بارعىسى كەلگەندىگى، سوسىن ەشكىمنىڭ ىعىنا جىعىلماي، قاباعىنا قاراماي ءوز جولىمدى ءوزىم اشامىن دەگەن قازاقى نامىس، دالا باتىرىنا ءتان بۇلتالاقسىز اسقاق مىنەزى ەدى. ال شيرەك عاسىر تاۋەلسىزدىك تۇسىندا مىڭداعان قازاق بالاسى بوز كىلەمدە باعىن سىنادى. سولاردىڭ ىشىنەن ايحانوۆتىڭ دەڭگەيىندە ءبىر بالۋان شىققان جوق. قازاق دالاسى قۋ تاقىر ەمەس ەدى عوي، بىزگە نە بولدى، قايدا كەتىپ بارامىز؟!

قىدىربەك رىسبەك

«ەگەمەن»