ادولف يانۋشكيەۆيچتىڭ «قازاق دالاسىنا ساپار تۋرالى جازبالار» كىتابى
تەك ساپارلاس سەرىگىمنىڭ ايەلى، بالالارى مەن ءۇي قىزمەتكەرلەرىنىڭ جىلاپ- سىقتاۋلارىمەن ءوزىنىڭ دە كوز جاسىن قۇرعاتا الماي تۇرعاندىعى عانا ءبىزدى ومبىدا ءسال كىدىرتە تۇسۋدە. وتباسىلى ادامنىڭ ءوز ءۇي- ىشىنەن ۇزاپ شىعارداعى، وسىناۋ، قوشتاسۋ ساتىندە، مەن دە قىمباتتى اناشىم، ساعان امانشىلىق تىلەگەن سالەمىمدى تاعى دا جولداي وتىرىپ، ءوزىڭنىڭ اق تىلەۋلى باتاڭنىڭ شاپاعاتىندا بولاتىندىعىمدى ايتقىم كەلەدى.
مەنى الدا قيىندىعى مەن قولايسىزدىعى مول ۇزاق ساپار كۇتىپ تۇر. مۇمكىن، ونىڭ قاۋىپتى بولۋى دا ىقتيمال. بۇل مەنىڭ بۇدان بىرنەشە جىل بۇرىن وركەنيەتتى ەۆروپانى ارالاعان ساياحاتىما مۇلدە ۇقسامايدى. مەن ەندى، ءتىپتى، بەلگىسىز ەل- قازاق دالاسىن بويلاي ساپار شەگەمىن. قولىما قارۋ الىپ، اساۋ اتپەن وزەندەردى كەشىپ، بۇعان دەيىن ەشبىر پولياكتىڭ اياعى تيمەگەن تاۋ شىڭىنا شىعامىن. كوشپەلى حالىق ورتاسىندا بولۋعا بەل بايلادىم. سويتسە دە، بۇل ساپار مەنى ەشبىر ۇرەيلەندىرمەيدى. الداعى ساپارىمدى ءبىر تاڭىرگە سيىنا وتىرىپ قابىل الدىم. دەمەك، بۇل مەنىڭ وسى جولداعى ءار قادامىمدى اق تىلەۋلى انامنىڭ دۇعاسى دا قورعار دەپ سەنەمىن.
«سەن مەنىڭ ارعىماق پەن قايىعىم بول،
سەن ماعان جول كورسەتەر جۇلدىزىم بول!»
تاعى دا قايتالاپ ايتامىن، قوش ساۋ تۇرىڭىز، سۇيىكتى اناشىم! بارشاڭىزبەن قوشتاسامىن، امان بولىڭىزدار!
مىنە، العاشقى جولدارى ءدال وسىنداي حاتپەن باستالاتىن كىتاپتىڭ العاش باسىلىم كورگەنىنە 150 جىلدان اسىپتى. باقساق، ⅩⅨ عاسىردىڭ ورتاسىندا قازاق حالقىنىڭ ادەت- عۇرپىن، سالت- ساناسىن، اۋىز ادەبيەتىن زيالى ەۆروپا جۇرتشىلىعىنا تياناقتى تانىستىرۋدا ءسىبىر مەن قازاقستانعا ايدالىپ كەلگەن پولياكتىڭ ۇلت- ازاتتىق قوزعالىسىنىڭ وكىلدەرى اتقارىپ كەتكەن ەڭبەكتەرى ەرەكشە.
جىكتەپ ايتساق، ءوز ءداۋىرىنىڭ ارقالى اقىنى گۋستاۆ زەلينسكي (1809-1881) حالقىمىزدىڭ سول كەزدەگى ومىرىنەن «قازاق»، «دالا» اتتى ەكى رومانتيكالىق پوەما جازسا، كەزىندە سەمەي قالاسىندا ايداۋ مەرزىمىنىڭ ءبىراز جىلدارىن وتكىزگەن، قۇقىق عىلىمدارىنىڭ كانديداتى، ۇلى اقىن ابايدىڭ رۋحاني سەرىكتەستەرىنىڭ ءبىرى بولعان سيەۆەرين گروسس (1852-1899) «قازاقتاردىڭ ەجەلگى ادەت- عۇرىپتارى» دەگەن ەڭبەگىن باستىرتىپ شىعاردى (پەتەربۋرگ، 1886). ال، پولياكتىڭ بەلگىلى سۋرەتشىسى برونيسلاۆ زالەسسكي (1820-1880) قازاقستاننىڭ باتىسىندا توعىز جىل ايداۋدا بولعان كەزىنىڭ باياندى ءبىر بەلگىسى رەتىندە «قازاق دالاسىنىڭ ءومىرى» اتتى سۋرەتتى البوم جاساۋعا مۇمكىندىك تاپتى (پاريج، 1865).
بۇلاردىڭ ىشىندەگى ءبىرى دە، بىرەگەيى دە- كوسەم ءسوزشى ادولف يانۋشكيەۆيچ (1803-1857) . ا. يانۋشكيەۆيچ ءوز زامانىنا ساي ءبىلىمدى دە مادەنيەتتى ازامات بولعان. پولشاداعى ۆيلەن ۋنيۆەرسيتەتىن ويداعىداي ءبىتىرىپ، ەڭبەك جولىن مۇعالىمدىكتەن باستاعان، ول ءوزى تۇرعان پودوليا قالاسىنداعى سەيمگە دەپۋتات تا بولىپ سايلانعان. ءوز وتانىن جانىنداي سۇيگەن يانۋشكيەۆيچ پاتشالى رەسەيدىڭ وتارشىل ساياساتىنا قارسى ازاتتىق ىستەرىمەن اشىق اينالىسقان. 1830 -جىلى ا. يانۋشكيەۆيچ پولشاداعى پاتشالىق تارتىپكە قارسى باعىتتالعان قارۋلى كوتەرىلىستىڭ بەل ورتاسىندا ءجۇرىپ، قاتتى ەسىنەن تانىپ، جارالى كۇيىندە تۇتقىنعا تۇسەدى.
1834 -جىلى يانۋشكيەۆيچ دۆوريان اتاعىنان سوت ۇكىمى بويىنشا ايىرىلىپ، ءولىم جازاسىنا كەسىلەدى. الايدا، سوڭىنان بۇل ۇكىم ءسال جەڭىلدەنىپ، ول ورالۋ مەرزىمى مۇلدە كورسەتىلمەگەن سىبىرگە جەر اۋدارىلادى. يانۋشكيەۆيچ ايداۋدىڭ العاشقى 12 جىلىن سىبىردە، قالعان مەرزىمىن ەسىلدە، ومبىدا وتكىزەدى. 1841 -جىلى ول ومبىداعى شەكارالىق باسقارمانىڭ قازاق بولىمىنە اۋىسۋعا رۇقسات الادى. ول وسى قىزمەتتە ءجۇرىپ، 1843 -جىلدان باستاپ قازاق دالاسىنا دۇركىن- دۇركىن ساپارعا شىعاتىن ورىس ەكسپەديتسيالارىنىڭ قۇرامىندا قاتارداعى ءىس جۇرگىزۋشى بولۋعا مۇمكىندىك تابادى. ءسويتىپ، يانۋشكيەۆيچ 1846 -جىلى وسىنداي ەكسپەديتسيامەن جولعا شىعىپ، ورتا جانە ۇلى ءجۇز قازاقتارىمەن كەزدەسەدى. وسى ساپارلارىنان كورگەندەرى مەن بىلگەندەرىن ءوزىنىڭ سوناۋ الىستا قالعان پولشاداعى تۋىستارىنا حات ارقىلى بايانداپ وتىرسا، ەندى ءبىرازىن سول قالپىندا كۇندەلىگىنە ءتۇسىرۋدى ادەتىنە اينالدىرادى. اسىرەسە، ونى قازاق ەلىنىڭ مەيماندوستىعى، تابيعاتى ەرەكشە قىزىقتىرادى.
1856 -جىلى 1- نيكولاي ءولىپ، ونىڭ ورنىنا كەلگەن جاڭا پاتشا بۇرىنعى پولياك تۇتقىندارىنا كەشىرىم جاسايدى. بۇل كەزدە يانۋشكيەۆيچتىڭ ايداۋدا جۇرگەنىنە 24 جىل بولعان ەدى. دەنساۋلىعىنان ءبىرجولا ايىرىلعان ول بوستاندىق العانىنا ءبىر جىل دا تولماي، تۋعان جەرىندە قايتىس بولادى. يانۋشكيەۆيچ - بۇل دۇنيەدەن ۇيلەنبەي وتكەن ادام. ەسىل بويىندا يانۋشكيەۆيچ پەن ايداۋدا بىرگە بولعان ريەۆوليۋتسيونەر، پولياك اقىنى گ. زەلينسكي پاريجگە بارعان ءبىر ساپارىندا، سوندا قونىس اۋدارعان ونىڭ تۋىستارىنا ادولفتىڭ قازاق دالاسىنداعى ساپارىندا جازعان بارلىق حاتتارى مەن كۇندەلىكتەرىن تابىس ەتەدى. ال، تۋىستارى ءوز كەزەگىندە يانۋشكيەۆيچ ەسىمىن ەستە قالدىرۋ ءۇشىن سول ساپاردا جازعاندارىنىڭ ءبارىن جيناپ، ءوز قاراجاتتارىمەن كىتاپ ەتۋگە بەل بايلايدى.
يانۋشكيەۆيچ كىتابى تۇڭعىش رەت 1861 -جىلى از تارالىممەن پاريج قالاسىندا پولياك تىلىندە جارىق كوردى. ەكى بولىمنەن تۇراتىن بۇل كىتاپتىڭ العاشقى بولىمىندە يانۋشكيەۆيچ ءومىرى جان- جاقتى باياندالسا، ەڭ سوڭعى ەكىنشى ءبولىم تۇگەلىمەن ونىڭ قازاق دالاسىنداعى ساپاردان جازعان حاتتارى مەن كۇندەلىكتەرىنەن تۇرادى. جۇرتشىلىقتىڭ بۇل كىتاپقا دەگەن تالابى مەن ىنتاسىن ەسكەرگەن تۋىستارى يانۋشكيەۆيچ كىتابىن ەكىنشى رەت 1875 -جىلى بەرلين قالاسىندا دا قايتادان باسىپ شىعارتتى.
بۇل جەردە مىنا ءبىر جايدى ايتا كەتۋ ءجونى ءوزى سۇرانىپ تۇرعانداي. شەتەلدە تۇرىپ جاتقان ورىستىڭ بەلگىلى جازۋشىسى ي. س. تۋرگەنيەۆ 1863 -جىلى بادەن- بادەننەن رەسەيدەگى وزىنە تانىس ادەبيەت سىنشىسى پ. ا. اننەنكوۆكە: «دەگەنىڭىز بولسىن (بۇل وتە ماڭىزدى)، ادولف يانۋشكيەۆيچتىڭ «قىرعىز دالاسىنان جازعاندارى» ورىس تىلىنە اۋدارىلىپ، جۋرنالداردىڭ بىرىنە باسىلعان با، ءبىلىڭىزشى»، - دەپ جازباشا سۇراۋ جولداعان. الايدا، پاتشالى رەسەيدىڭ وتارى بولعان پولشادا ونى باسىپ شىعارۋعا رۇقسات بەرىلمەدى. ءسويتىپ، جىل وتكەن سايىن كىتاپ تا، ونىڭ اۆتورى دا ۇمىتىلىپ قالا بەرگەن.
جالپى، بۇل كىتاپ بۇرىن دا، ءتىپتى، بۇگىنگى پولشادا دا ءالى باسىلىپ كورگەن جوق. تەك، 1963 -جىلى قازاق مەملەكەتتىك ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ وقىتۋشىسى، دوتسەنت ف. ي. ستەكلوۆا ⅩⅨ عاسىرداعى پولياك- قازاق ادەبي بايلانىستارىن بەرىلە زەرتتەۋ بارىسىندا كەزدەيسوق يانۋشكيەۆيچتىڭ قازاق ەلى تۋرالى تانىمدىق مانگە تولى كولەمدى ءبىر كىتاپ جازعانىن بىلەدى. عالىم ونى تاۋىپ الۋ ماقساتىمەن پولشالىق ارىپتەستەرىنە حات جازادى. امال نە، بۇگىنگى پولشادا جوعارىداعى ەكى باسىلىمنىڭ ءبىر عانا داناسى ساقتالىپ قالعاندىعى جانە ونى ەل شەتىنەن شىعارۋدىڭ ەش مۇمكىندىگىنىڭ جوققا ءتان ەكەندىگى تۋرالى جاۋاپ الادى. اقىرىندا، كوپ ىزدەنىستىڭ ناتيجەسىندە لەنينگرادتاعى ن. ە. سالتىكوۆ- شەدرين اتىنداعى كىتاپحانادان يانۋشكيەۆيچتىڭ 1875 -جىلى بەرلين قالاسىندا باسىلعان كىتابى تابىلادى. مىنە، وسى نۇسقا بويىنشا ف. ي. ستەكلوۆا 1966 -جىلى «قازاقستان» باسپاسى ارقىلى يانۋشكيەۆيچ كىتابىن پولياك تىلىنەن ورىسشاعا اۋدارىپ، باستىرىپ شىعاردى. بۇدان كەيىن، ارادا 13 جىل وتكەندە، 1979 -جىلى بۇل تۋىندى مۇقاش سارسەكەيەۆ اۋدارماسىمەن ءتول تىلىمىزدە جارىق كوردى.
يانۋشكيەۆيچتىڭ بۇل كىتابى، ءادىلىن ايتساق، حالقىمىزدىڭ ⅩⅨ عاسىردىڭ ورتاسىنداعى الەۋمەتتىك تۇرمىسىنان ۇلكەن دە ءماندى دەرەك بەرەتىن، تانىمى مول تاريحي تۋىندى. كىتاپ، نەگىزىنەن يانۋشكيەۆيچتىڭ تۋىستارى مەن دوستارىنا جازعان حاتتارىنان جانە ءار كۇنگى ساپاردىڭ جاي- جاپسارىن باياندايتىن كۇندەلىكتەرىمەن ارالاسىپ، الما- كەزەكتەسىپ تابيعي تىعىز بايلانىستا قۇرىلعان. ءار حات، كۇندەلىكتىڭ بەتى تەك ءوزى كورىپ، پايىمداعان وي ەلەگىنەن تۋىندايدى. ارينە، يانۋشكيەۆيچ ارنايى ساياحاتتىڭ ادامى ەمەس. سەبەپتەرگە دانەكەر دەگەندەي، ومبىداعى شەكارا باستىعى گەنەرال ۆ. ۆيشنيەۆسكي (بۇل دا پولياك) باسقارعان ورتا ءجۇزدى ارالاۋ ەكسپەديتسياسىنا بارىنشا ساۋاتتىلىعى مەن جيناقىلىعى ارقاسىندا ىلىگۋى يانۋشكيەۆيچتى اجەپتەۋىر سەرگىتىپ تاستاعان.
1846 -جىلدىڭ 8 مامىرىنان 10 قازانعا دەيىنگى ارالىقتاعى ومبى- سەمەي- اياگوز- لەپسى- شىڭعىستاۋ- قارقارالى- باياناۋىل- ومبى باعىتىنداعى التى اي بويعى ات ارقاسى، اربا ءۇستى، دامىلسىز ءجۇرىس، شىرعالاڭ- شاتاق، بيلىك پەن ءبىتىم، جان ساناعى مەن مال ساناعى، تاعى باسقا ىستەرگە يانۋشكيەۆيچ جاندى كۋاگەر بولادى. بۇل ورايدا، يانۋشكيەۆيچ ءبىر عانا بەي- جاي ءىس جۇرگىزۋشى عانا ەمەس، قايتا قازاق دالاسىندا بولىپ جاتقان قۇبىلىستارعا ءوزىنىڭ كوزقاراسىن، پىكىرىن ءبىلدىرۋشى- اعارتۋشى- دەموكرات. ول كۇندەلىگىندە پاتشا اكىمدەرىنىڭ، قازاقتىڭ اقسۇيەك بايلارىنىڭ تاتىمسىز، نانىمسىز قىلىقتارىن ءاجۋالايدى، كەلەكە ەتەدى، قاراپايىم حالىققا جانى اشيدى، ءىش تارتادى.
يانۋشكيەۆيچ كىتابىنىڭ ەڭ باستى قۇندىلىعى ونداعى ۋاقيعانى قاز قالپىندا سۋرەتتەۋىندە. قازاقتىڭ سول كەزدەگى تولاعاي تۇلعالارى- ماۋكە بي، اعا سۇلتان قۇنانباي، باتىر باراق، كۇيشى تاتتىمبەت، اقىندار تۇبەك، جاناق، ورىنباي، سىرىم باتىر مەن كەنەسارى جونىندەگى پىكىرلەرىن كەڭ جازىپ قالدىرعان.
ال، يانۋشكيەۆيچ كىتابىنىڭ جازىلۋ مەرزىمى مۇنان دا قۇندى. بۇلاي دەيتىنىمىز ونىڭ وسى ءبىر ساپارى ورىستىڭ اتاقتى جيھانگەزى ن. م. پرجيەۆالسكيدىڭ 1885 -جىلعى تيبەت پەن قازاقستان جەرلەرىن قامتىعان ساياحاتىنان، سونداي- اق، ءدال وسى جىلى ءسىبىر مەن قازاق دالاسىن ارالاعان امەريكان جۋرناليسى دجوردج كەننان ساپارلارىنان 39 جىل بۇرىن بولدى. ءتىپتى، ولار قازاق جەرىن ارالاۋدان شيرەك عاسىر بۇرىن- اق، يانۋشكيەۆيچتىڭ باسىلىپ شىققان، وسى ءبىر كىتابى ارقىلى ەۋروپا جۇرتشىلىعى قازاق تۇرمىسى مەن ونىڭ جەرى، ادەت- عۇرىپتارى تۋرالى جان- جاقتى دەرەكتەردى، تۇسىنىكتەردى وقىپ ۇلگەردى.
نەمەسە، كەشەگى جاتجۇرتتىق عالىمدار رادلوۆ، ليەۆشين، الەكتوروۆ، زاتايەۆيچتەر قالدىرىپ كەتكەن ەڭبەكتەر قازاق حالقىنىڭ ءبىتىمى- بولمىسىن، تەك وزدەرىنە ءتان ماماندىقتارى تۇرعىسىنان اڭگىمەلەسە (ءبىرى اۋىز ادەبيەتىن، ەكىنشىسى، ەتنوگرافياسىن، ءۇشىنشىسى ءان- كۇيىن، ت. ب) ال، يانۋشكيەۆيچ كىتابىندا قازاق دەگەن حالىقتىڭ تابيعاتى بايسالدى باياندالادى. بۇل كىتاپتى جاس تا، كارى دە وقي الاتىن، كوڭىلدەرى تولاتىن دايەكتى دەرەكتەردى كوڭىلدەرىنە تياناقتى ۇيالاتا الادى. دەمەك، يانۋشكيەۆيچ كىتابىنىڭ تانىمدىق باعاسى وسىندا دەپ ايتۋعا تولىق قۇقىمىز بار.
يانۋشكيەۆيچ قازاق حالقىنىڭ سالت- ساناسىن قاز- قالپىندا قاعاز بەتىنە قينالماي- اق تۇسىرە بىلگەن. ەندەشە، اۆتوردىڭ ءوزى بايانداپ بەرسىن. «داستارحان ءمان- ءمازىرى دۇعامەن باستالىپ، دۇعامەن اياقتالدى. ءبارى تاڭ- تاماشا ءوتتى. جاندارال جينالعاندارمەن قوشتاسىپ، نوكەرلەرىمەن بىرگە كيىز ۇيدەن كەتە بەرگەن كەزدە، قالعان جۇرتتىڭ شىرقى بۇزىلدى. وزدەرىنە تارتىلعان جىلقى ەتى جۇمىرلارىنا جۇعىن بولماعان جارلى- جاقىبايلار اقسۇيەكتەردەن قالعان سارقىتقا تالاسامىز دەپ، مولدالار وتىرعان ءۇيدىڭ شاڭىراعىن ورتاسىنا ءتۇسىرىپ كەتتى. كوپشىلىكتىڭ باعىنا قاراي، بۇل قورقىنىشتى جاعداي بولعان كەزدە، ەشكىمنىڭ ومىرىنە قاۋىپ- قاتەر تونبەگەنى بىلاي تۇرسىن، وتىرعانداردىڭ بىردە- ءبىرىنىڭ ماڭدايىنا سىزات تۇسكەن جوق. بارەكەلدى، قازاقتار جاساي بەرىڭدەر!»
ءيا، يانۋشكيەۆيچ وزىمەن ايداۋدا بولعان، ەلىنە ودان ەرتەرەك ورالعان ريەۆوليۋتسيونەر، اقىن سەرىگى گۋستاۆ زەلينسكيگە جازعان حاتىندا (1846 -جىلى 12 - ماۋسىمدا اياگوزدەن جولدانعان) قازاق حالقىنا دەگەن قانشاما ىستىق ىقىلاسى جاتىر دەسەڭشى.
«بۇدان بىرنەشە كۇن بۇرىن مەن ءوزارا ءدۇر- داراز ەكى رۋ وكىلدەرى قاقتىعىسۋلارىنىڭ كۋاسى بولىپ، ەشقاشان دا دەموسفەن مەن سيتسەروندى ەستىپ جانە بىلمەگەن شەشەندەردىڭ سوزدەرىنە قول سوعۋىما تۋرا كەلدى. ال، مەنىڭ الدىمدا، بۇگىن، ءتىپتى، وقي دا، جازا دا المايتىن اقىندار ولەڭ ايتىپ وتىر. ولار وزدەرىنىڭ تاڭ قالارلىقتاي تالانتتارىمەن مەنىڭ جۇرەگىم مەن جانىما كوپ نارسەنى ۇيالاتتى. ال، بۇلار جابايىلار، تاعى ما؟ بۇل حالىق عۇمىر بويى مال باعىپ، بولاشاقتان ماقۇرىم قالماق پا؟ جوق، ولاي ەمەس! بۇل يمانداي شىندىعىم. مۇنداي تالانت يەلەرى وركەنيەتتەن استە تىسقارى قالماق ەمەس. ونىڭ رۋحى كۇندەردىڭ كۇنىندە قازاق دالاسىنا جەتىپ، جارىق وتىن ۇرلەي تۇسەر. بۇگىندە جۇدەگەن، قاجىعان كوشپەلىلەردىڭ قازىردە وعان شەكەسىنەن قاراپ وتىرعان ەلدەر قاتارىنا قوسىلار كۇندەرى دە تۋار».
ادولف ءوزى كورگەن، جۇرگەن جەرلەرىنىڭ اسەم تابيعاتىن سۋرەتتەۋگە دە شەبەر- اق. ىنىسىنە جازعان حاتىنىڭ بىرىندە ول قازاق جەرلەرى تۋرالى تومەندەگىدەي سىر توگەدى. «الاتاۋ، تارباعاتاي جانە شىڭعىستاۋ ەۆروپالىق ءالپىنىڭ، اپەنيننىڭ جانە كارپاتتىڭ ازيالىق ىنىلەرىندەي بولىپ ماعان سولاردىڭ وڭتۇستىكتەن سولتۇستىككە قاراي الاسارا سوزىلىپ جاتقان ءمۇسىن سىلەمدەرىندەي كورىنىس بەرەدى. الاتاۋعا قاراعاندا، تارباعاتاي جاتاعان ىسپەتتەس. تارباعاتاي مەن الاتاۋدى ءوزارا سالىستىرعاندا، تۇيە مەن قويدى قاتار جاتقىزعانداي ەكەن. تارباعاتاي ءوزىنىڭ ۇلىلىعىمەن جانە جومارت تابيعاتىنىڭ ءارتۇرلى بايلىعىمەن قىزىقتىرسا، الاتاۋ جولاۋشىسىن بۇرىن سوڭدى كورمەگەن عاجايىپ ادەمىلىگىمەن ەلىتەدى. ال، شىڭعىستاۋدىڭ تاكاپپار كەربەزدىگى مەن ءۇشىن، ءتىپتى، الابوتەن».
ال، لەپسى ءوڭىرىن شەشەسىنە جازعان حاتىندا يانۋشكيەۆيچ: «بۇل جەردىڭ سۇلۋلىعىن، تامىلجىعان تابيعاتىن سىزگە ەلەستەتۋ ءۇشىن سوناۋ ومبىدان وسىندا جاياۋ كەلسەم، توگىلگەن تەرىم ەش بولدى دەمەس ەدىم. دۇنيەدە ەشبىر كورول مۇنداي جەردە تۇرىپ كورمەگەن، جەر ءۇستىنىڭ جۇماعىنداي. اتتەڭ سۋرەتتەۋگە بۇدان ءارى، ءتىپتى، ءتىلىم جەتپەيدى»، - دەپ اعىنان جارىلادى.
يانۋشكيەۆيچ كىتابىندا، ۇلى ابايدىڭ اكەسى اعا سۇلتان قۇنانبايدى كەسكىندەۋى ءتىپتى كەرەمەت. «بۇل دا دالا وڭىرىنە اتى كەڭ جايىلعان ادام. قاراپايىم قازاقتىڭ بالاسى. تابيعات وعان كەسەك اقىل، عاجايىپ ەس جانە جۇيرىك ءتىل بەرگەن. ىسكەر، ءوز اتالارىنىڭ يگىلىگى تۋرالى قام جەيدى. دالا زاڭدارى مەن قۇران قاعيدالارىنىڭ جەتىك بىلگىرى. قازاقتارعا قاتىستى رەسەيلىك جارعىلاردى بەس ساۋساعىنداي بىلەدى. قارا قىلدى قاق جارعان بي جانە ونەگەلى مۇسىلمان. قاراپايىم قۇنانباي اۋليەنىڭ داڭقىنا بولەنگەن. ودان اقىل سۇراۋعا جاس تا، كارى دە، كەدەي دە، باي دا شالعاي اۋىلداردان كەلىپ جاتادى.
ءبىر توپ سۇلتان مەن بەس مىرزا ءبىزدىڭ ۇيدە بولىپ، شاي ءىشتى. باسقالارعا ىقپال ەتەتىن وسى رۋلىق توپ جونىندە: «ساراي پاتسقا، پاتس سارايعا تاتيدى» دەگەن ءبىزدىڭ پولياك ماقالىن ايتسا بولار ەدى. باراقتىڭ قاسىندا اقسۇيەكتەر (سۇلتاندار) اقسۇيەك ەمەس، سۇر سۇيەك بولىپ كورىنەدى. ال، بارلىق بايلار قۇنانبايدىڭ كەبىسىن كيگىزۋگە جارامايدى».
قازاق حالقىنىڭ ۇلكەن دوسى، پولشانىڭ پاراساتتى پەرزەنتى ا. يانۋشكيەۆيچتىڭ ارتىنا قالدىرىپ كەتكەن بۇل مۇراسى- بۇگىنگى ۇرپاققا باعا جەتپەس بارىنشا قۇندى كىتاپ.
عابيت زۇلحاروۆ
«جۇلدىز» جۋرنالى
