يساتاي مەن ماحامبەت تۋرالى كۇي
ءبىر كۋپەدە بولعاننان سوڭ اڭگىمەدەن اڭگىمە شىعادى.
- ءبىزدىڭ دە سەن سياقتى بالامىز بار، اسكەردە، - دەدى اجەي، - گەرمانيادا. ءبىر جىلدان كەيىن كەلەدى. قۇداي جەتكىزسە.
ازدان سوڭ شاي الدىرىپ، پىسكەن ەت پەن باۋىرساقتى الدىما ءۇيىپ قويدى. ەدىلدەن ءوتىپ قازاقتىڭ سارى دالاسى باستالعاندا وتاعاسى تەرەزەگە ءۇڭىلىپ از وتىردى دا، - جارىقتىق، باياعى باپاستىڭ تابانى تيگەن جەر عوي، - دەدى.
- باپاسىڭىز - داۋلەتكەرەي عوي؟ - دەدىم مەن.
- ءيا، - دەدى وتاعاسى، - ەل ىشىندە ءالى كۇنگە دەيىن باپاس دەپ ايتادى. سوزدەن ءسوز قۋالاپ وتىرىپ، قاريا، ۇلكەن ءبىر اڭگىمەنى قوزعاعان.
- يساتاي مەن ماحامبەت ولگەننەن كەيىن قۇرمانعازى كوپكە دەيىن تورەلەرمەن قىرعيقاباق بولىپ ءجۇرىپتى. داۋلەتكەرەيدىڭ دە شابارماندارىنا ايبات شەگىپ، تالاي رەت ايتاتىنىن ايتىپتى.
كۇندەردىڭ كۇنىندە قۇرمانعازىنىڭ اۋىلىنا داۋلەتكەرەيدەن حابارشى كەلدى، تورە بۇكىل دومبىراشىنى ءوزىنىڭ اق ورداسىنا قوناققا شاقىرىپ جاتىر. ءبىراق بۇل شاقىرىستىڭ ءبىر شارتى بار، «ەگەردە قۇرمانعازى بۇرىنعى كۇرەڭ قاباعىن قويىپ تابالدىرىعىمنان اتتاسا عانا باسقالار شاقىرىلادى دەپ سالەم ايتتى تورەم»، دەيدى شابارمان.
قۇرمانعازى ارى ويلاپ، بەرى ويلاپ، اقىرىندا داۋلەتكەرەيدىڭ اۋىلىنا اتتانىپتى. تورە قوناقتاردى جاتقىزىپ قويىپ كوپكە دەيىن كەلمەپتى. اقىرى ءبىر اپتاداي جاتىپ، قوناقتار اقىلداسىپتى. وسىلاي قىمىز ءىشىپ، ەت جەپ جاتا بەرەمىز بە، باپاس ەندى كورىنبەسە، اۋىلىمىزعا قايتا بەرەمىز دەسىپتى.
سوندا عانا داۋلەتكەرەي قوناقتارىنا كەلىپ سالەم بەرىپتى. جۇمىسباستى بولعانىن ايتىپ كەشىرىم سۇراپ، قوناقتارمەن ءماجىلىس قۇرىپ وتىرىپتى. سودان دومبىراسىن الدىرىپ، قۇلاقكۇيىن كەلتىرىپ ايتتى دەيدى.
«جاميعات، مەن سەندەردى ۇلكەن ءبىر سەبەپپەن شاقىرتىپ ەدىم. جاڭادان ەكى كۇي شىعاردىم. مەنىڭ سىنشىم سەندەرسىڭدەر. سەندەر نە ايتاسىڭدار - سول بولادى. توپان جانە جىگەر دەگەن ەكى بۇركىتىم بار ەدى. اڭعا شىققاندا سول ەكەۋىنەن بىردەي ايىرىلدىم. بىرەۋى تاسقا ءتۇسىپ ءولدى، بىرەۋىن كوكجال قاسقىر شايناپ ءولتىردى. مىنە، سول كۇيدى تىڭداڭدار».
بۇكىل بوكەيدىڭ كۇيشىلەرى تاڭعاجايىپ ەكى كۇيدى تىڭداپ، ۇناتىپ، سول جەردە جاتتاپ ۇيرەنىپ ەلدى-ەلگە تاراتىپ الىپ كەتىپتى.
باسقالار اتتانىپ جاتقاندا قۇرمانعازى تورەنىڭ اۋىلىندا قالىپ قويىپتى. كەلەسى كۇنى جولعا شىققاندا، داۋلەتكەرەي تورەدە جوق ادەتپەن قوناعىن ءبىر كوش جەرگە شىعارىپ سالىپتى. سوندا اۋىلدان ۇزاعاننان كەيىن قۇرمانعازى ءدۇرس ەتىپ اتتان ءتۇسىپ، داۋلەتكەرەيدىڭ ۇزەڭگىسىنەن ۇستاپ تۇرىپ كەشىرىم سۇراپتى.
سويتسە بۇل ەكى كۇي، شىندىعىندا يساتاي مەن ماحامبەت سىندى ەكى قىرانعا ارنالعان ەكەن عوي. «مەن اق پاتشا مەن قازاقتىڭ اراسىنداعى دانەكەرمىن. ال يساتاي مەن ماحامبەتتەي ەرلەرىم ولگەندە مەن دە وسى الاش قۇرلى قايعىردىم. مەنى سوكپەڭدەر» دەگەنى ەكەن عوي داۋلەتكەرەيدىڭ.
وسى اڭگىمەنى ايتىپ بەرگەنىمدە اسەكەڭ تومەن قاراپ ءۇنسىز وتىرىپ قالدى.
- ءيا، - دەدى سودان داۋسى ءسال قارلىعا، اۋىر كۇرسىنىپ، - مىنە، قازاقتىڭ رومانيستەرى قايدا، قانە؟ وسىدان ارتىق قانداي تاريح، قانداي تاعدىر كەرەك؟ قانداي تيتاندار، قانداي زاڭعار تۇلعالار...
- شىن ەر، شىن رىتسار ءۇش نارسەگە - ايەلگە، جۇيرىك اتقا، سۇلۋ سازعا باس يۋ كەرەك، تابىنۋى كەرەك، - دەگەن ەدى بىردە اسەكەڭ، - قازاقتا وسى ۇشەۋى دە بار.
اسىرەسە، تاتتىمبەت پەن داۋلەتكەرەيدە. «كوركەم حانىم» داۋلەتكەرەيدىڭ ايەلگە ارناعان ەڭ اسقاق كۇيى. داۋلەتكەرەيدىڭ ۇلى سالاۋاتكەرەي دە داۋلەسكەر كۇيشى بولعان ەكەن.
سالاۋاتكەرەيدەن مامەن ۇيرەنىپتى. ال مامەننىڭ شاكىرتى ءوزىمىزدىڭ قالي اقساقال. قالي جانتىلەۋوۆتى ايتام. وسى قالەكەڭنىڭ ورىنداۋىندا مامەننىڭ «قاراجان حانىم» كۇيىن تىڭدادىم. ايتارعا ءسوز تابا المادىم. سول بۇرىننان كەلە جاتقان، داۋلەتكەرەي جاڭا ارناعا تۇسىرگەن ۇلى ءداستۇر مامەننىڭ ونەرىنەن تاعى ءبىر بيىك كورىنىس تاۋىپتى.
وسى مامەننىڭ بىردە «دۇربەلەڭ»، بىردە «ون جەتىنشى جىل» دەپ تارتىلاتىن كۇيىن تىڭداعاندا عاجاپ تاڭ قالدىم. ءالى كۇنگە دەيىن بۇل جۇمباقتى شەشە الماي كەلە جاتىرمىن. اسەكەڭ شىلىمىن اسىقپاي تۇتاتىپ، ادەتىنشە بولمەنىڭ ءىشىن باياۋ كەزىپ، تولعانىپ كەتتى.
- ءوزىڭ ويلا. بۇل وتە كۇردەلى كۇي. ارينە، قازاقتىڭ كۇيلەرىنىڭ كوبى كۇردەلى. ءبىراق مىناۋ باسقا ساپاداعى كۇردەلىلىك. قۇرمانعازىعا قاتىستى ايتىپ، ەلدىڭ بارلىعى جاۋىر قىلعان «سيمفونيزم» دەگەن ءسوز بار.
جاۋىر بولسا دا ايتايىن، مامەننىڭ «دۇربەلەڭى» - قازاقتىڭ سيمفونياسى. - جالعىز داۋىستى ەمەس پە، - دەدىم ادەيىلەپ، - مونوديا عوي. - سەنىڭ ايتىپ وتىرعانىڭ فورما، - دەدى اسەكەڭ.
- مەنىڭ ايتىپ تۇرعانىم - مۋزىكانىڭ رۋحى، قابىلداۋدىڭ دەڭگەيى. اسەكەڭ جىميىپ كۇلدى.
- اراۆيننەن وسى جايىندا سۇراپ ەدىم، دەرەك تاراپ كەتەدى دەدى مە، ايتەۋىر ەشتەڭە ايتپادى. بار بولعانى «مەن داۋلەتكەرەي تۋرالى ۇلانعايىر ماتەريال جينادىم، ەندى كىتاپ جازعالى جاتىرمىن» دەدى.
كەيىننەن بۇل مالىمەتتى مۇلدەم باسقا جاقتان الدىم. داۋلەتكەرەي ورىستىڭ قالالارىنا بارىپ، ورىس دۆورياندارى سياقتى كيىنىپ، وپەرا مەن سيمفونيالىق كونسەرتتەردى تىڭدايدى ەكەن. ونىڭ كۇيلەرىندەگى ەرەكشە الىمدىلىق وسى جاڭا، قازاقتا بۇرىن-سوڭدى بولماعان مۋزىكالىق تاجىريبەدەن تامىر تارتىپ تۇر.
ءمادياردىڭ اۋەندەرىن ەۋروپالىق كلاسسيكامەن استاستىرا بىلگەن فەرەنتس ليست پەن بەلا بارتوكتان قاي جەرى كەم، ايتشى ءوزىڭ.
- سوندا، ءسىزدىڭ ويىڭىزشا، قازاق سيمفونيزمى ون توعىزىنشى عاسىردىڭ ورتاسىنان بەرى قاراي ءوز-وزىنەن پايدا بولا باستاعان عوي؟ - دەپ سۇرادىم مەن.
- تۇرا ۇستىنەن ءتۇستىڭ، - دەدى اسەكەڭ، - سيمفونيزم سوۆەتتىك كەزەڭنىڭ جەمىسى ەمەس، باياعىدا، ءبىر عاسىر بۇرىن پايدا بولا باستاعان. باستاۋىندا ۇلى داۋلەتكەرەي تۇر. سيمفونيانى سوۆەت زامانىندا جاڭادان، ەكىنشى رەت ويلاپ شىعارىپ كەرەگى جوق ەدى.
- مۇنداي كۇپىردى ايتۋدان قورىقپايسىز با؟ - دەدىم قالجىڭداپ.
- جوق، - دەدى اسەكەڭ، - ول از بولسا، ايتايىن، قازاق مۋزىكاسىنىڭ تاريحى قايتادان جازىلۋى كەرەك. جانە ول تاريح جازىلادى دا. مەن بۇعان قۇدايعا سەنگەندەي سەنەمىن».
تالاسبەك اسەمقۇلوۆ
Massaget.kz
