ۇيگە شىرشا قۇرۋعا بولا ما؟
جالپى العاندا «شىرشانى» قۇرمەت تۇتىپ، ۇلىقتاۋ ادەتى كونە زاماندا ءومىر سۇرگەن ءبىرشاما حالىقتىڭ سالتىندا بار. مىسالى، كونە گرەتسيادا شىرشا اڭشىلىق قۇدايى ارتەميدتىڭ قاسيەتتى اعاشى رەتىندە ەسەپتەلسە، «حانتى» حالقى جاڭا جىلدا شىرشاعا ارناپ، قۇرباندىق شالاتىن بولعان. ال، «ۋدمۋرت» حالقى شىرشاعا ءمىناجات ەتىپ، وعان بالاۋىز شام جاعاتىن.
(حانتىلار، حانتەلەر - رەسەي فەدەراتسياسىنداعى حالىق. ۋدمۋرت - ۋدمۋرت افتونوميالىق رەسپۋبليكاسىنىڭ حالقى. ر ف. ).
دەگەنمەن، جاڭا جىلدا شىرشانى بەزەندىرۋ داعدىسى سوناۋ ەسكى گەرمان حالقىنان باستاۋ الادى. ولاردىڭ تۇسىنىگىندە شىرشا ورماننىڭ حانشايىمى دەپ ەسەپتەلەتىن. جاڭا جىلدا ورمانعا بارىپ، الدىن- الا تاڭداپ الىنعان شىرشاعا ءتۇرلى ءتۇستى شۇبەرەكتەر بايلاپ، ونى بالاۋىز شامدارمەن (سۆەچا) بەزەندىرەتىن بولعان. سوسىن سول شىرشانىڭ قاسىندا ءدىني راسىمدەرىن ورىندايتىن. ۋاقىت وتە كەلە، شىرشانى ورماندا ەمەس، ءۇي ىشىنە قۇرۋ ادەتكە اينالا باستاعان.
كەيىننەن حريستيان ءدىنى كەلىپ، حريستيان سەنىمى نەمىس حالقىنىڭ اراسىنا جايىلا باستاسىمەن، شىرشانى قاسيەت تۇتۋدىڭ استارىنداعى ءمانى دە ازداپ وزگەرە باستادى. بۇدان بىلاي شىرشا تەك جاڭا جىلدىڭ عانا ەمەس، حريستيان دىنىندەگى «روجدەستۆو» مەرەكەسىنىڭ دە نىشانىنا اينالدى. وسىدان بارىپ، شىرشا اعاشى «ورمان حانشايىمى» دەگەن اتاۋىن جوعالتىپ، بيبليادا ايتىلعان "ەدەم ءجانناتىنداعى" «دريەۆو جيزني- ءومىر اعاشىنىڭ» جەر بەتىندەگى بەلگىسى سياقتى قابىلدانا باستادى.
بۇنىمەن قاتار، 17-عاسىردا شىرشانىڭ اياعىن اسپانعا قاراتىپ، ءۇيدىڭ توبەسىنە ءىلىپ قويۋ ءراسىمى پايدا بولدى. اياعى اسپانعا قاراپ ىلىنگەن شىرشا روجدەستۆو كۇنى اسپاننان تۇسكەن تەپپەشەكتى بىلدىرسە، شىرشاداعى ءىلىنىپ تۇرعان المالار جانە ءتۇرلى تاتتىلەر پەيشتەگى ءتاتتى ءومىردى ەلەستەتەدى دەگەن.
نەگە باسقا اعاشتى ەمەس، ءدال شىرشانى قاسيەت تۇتتى؟
بۇل سۇراققا بىلاي جاۋاپ بەرۋگە بولادى: ەسكى گەرمان حالقىندا «يول» ءتۇنىن اتاپ ءوتۋ ءداستۇرى بار- تىن. بۇل مەيرام - جىلدىڭ ەڭ ۇزاق تۇنىنە ساي كەلەدى (21-22 جەلتوقسان). جەرگىلىلىكتى حالىق يون مەزگىلىنىڭ قۇرمەتىنە ۇلكەن توي وتكىزەتىن بولعان. سول زامانداعى گەرمان حالىقتارىنىڭ نانىمىندا، ءومىرى جاسىل بولىپ تۇراتىن وسىمدىكتەر «ماڭگىلىكتىڭ» ، «ومىرشەڭدىكتىڭ» كورىنىسى رەتىندە ەسەپتەلەتىن. وسىعان وراي، قىسى- جازى جاسىل كۇيىن جوعالتپايتىن شىرشانى تاڭداپ الۋىنىڭ توركىنى سوندا جاتسا كەرەك.
رەسەي جەرىندە شىرشانى بەزەندىرۋ ءداستۇرىن العاش رەت 1819 -جىلى ۇلى كنياز نيكولاي پاۆلوۆيچ ءوزىنىڭ پرۋسسيالىق شارلوتتا ەسىمدى ايەلىنىڭ ءوتىنىشى بويىنشا باستادى.
1915 -جىلى، ءبىرىنشى دۇنيە جۇزىلىك سوعىستا رەسەي پاتشاسى نيكولاي Ⅱ جاڭا جىلداعى مەيرامدا شىرشانى بەزەندىرۋ ادەتىنە تىيىم سالسا، كەيىننەن پاتشالىق وكىمەتتىڭ ورنىن باسقان بولشيەۆيكتەر شىرشاعا وڭدى كوزقاراس تانىتتى. بولشيەۆيكتەردىڭ كوسەمى ۆ. ي. لەنين جاڭا جىلدىق شىرشانى جاقسى كورەتىن بولعان.
الايدا، لەنين ولگەننەن سوڭ، شىرشانى بەزەندىرۋ قىلمىس رەتىندە سانالىپ، 1926,1929 -جىلدارى كوممۋنيستيك بيلىكتەگىلەر روجدەستۆو مەيرامىمەن قوسا، شىرشانى بەزەندىرۋ عۇرىپىن دا رەسمي تۇردە توقتاتتى.
تەك ارادان بىرنەشە جىل وتكەننەن كەيىن بارىپ، 1935 -جىلى ۋكراينانىڭ ورتالىق كوميتەتىنىڭ ەكىنشى حاتشىسى پاۆەل پوستىشيەۆ، موسكۆاعا كەلگەن ساپارىنداعى ستالينمەن كەزدەسۋ بارىسىندا، وسى شىرشانى بەزەندىرۋ ماسەلەسىن قايتا قوزعايدى: «ستالين مىرزا، شىرشانى بالالارعا قايتارساق، قالاي بولادى؟»، - دەپ ءوتىنىش بىلدىرگەننەن كەيىن، ستالين رۇقسات بەرەدى. وسىنىڭ ارتىنشا پ. پوستىشەپ گازەتكە شىرشاعا بايلانىستى ماقالا جازادى. ونداعى «شىرشانى قايتارايىق» دەگەن ۇسىنىسى قولداۋ تاۋىپ، بارلىق جەردە جاڭا جىل مەيرامى شىرشاسىز وتپەيتىن بولدى.
سول ۋاقىتتاردا قازاقستان جەرى سوۆەت وداعىنىڭ قۇرامىندا بولعاندىقتان (العاشقىدا قازاق اكسر، كەيىننەن قازاق كسر) شىرشانى بەزەندىرۋ ادەتى دە ەل اراسىنا شامامەن سول كەزەندەرى ەنە باستاسا كەرەك.
شاريعي تۇرعىدا:
جالپى العاندا يسلام ءدىنى وزگە دىندەگىلەردىڭ ءدىني راسىمدەرىن، ءدىني مەيرامدارىن قايتالاپ، ولارعا ۇقساۋ ماقساتىندا ورىنداۋدى قۇپ سانامايدى. ويتكەنى، ارداقتى پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ. ) «كىم ءبىر قاۋىمعا ۇقساسا، ول سولاردان» [5]، - دەگەن.
شىرشا قۇرۋ ادەتىنىڭ تۇپكى ءپالسافاسى ۇمىتىلىپ، كوپ ادام ءجاي «جاڭا جىلدىڭ ءرامىزى» رەتىندە قاراعانىمەن، نەگىزگى استارىندا وزگە ءدىني سەنىمدەگىلەرگە ەلىكتەۋشىلىك جاتىر. وسىعان وراي، يسلام ءتالىمىن تۋ ەتىپ جۇرگەن نامازحان كىسىلەر جاڭا جىلدا ۇيلەرىنە شىرشا قۇرماعاندارى ابزال.
ال، شىرشا قۇرعان ادامعا دا كۇناھار كوزبەن قاراۋدىڭ قاجەتى جوق (اسىرەسە، ءوزىن مۇسىلمان ساناعانىمەن دىننەن الىستاۋ ادامعا). نەگە دەسەڭىز، شامامەن ءبىر عاسىر بويى ەلىمىزدەگى مۇسىلمان جۇرتشىلىعىنىڭ ساناسىنا ءسىڭىپ ۇلگەرگەن بۇل ادەتكە بىردەن «حارام» دەپ بايبالام سالعاننان گورى، يسلام دىنىندەگى «ءات- ءتاداررۋج»، ياعني، «مۇسىلمانشىلىق ءاستا- استە» دەگەن قاعيدانى نەگىز ەتكەن دۇرىس دەپ ويلايمىن. يسلام ءدىنى العاش كەلگەن كەزدە، كوپ دۇنيەنى بىردەن ەمەس، بىرتە- بىرتە تىيىپ وتىردى. ءتىپتى، بارلىق جاماندىقتىڭ باسى سانالاتىن «شاراپتىڭ» ءوزىن دە، قۇل يەلەنۋشىلىكتى دە وسىلاي تىيعان.
يسلام داعۋاتىنىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرىنىڭ ءبىرى سانالاتىن «ءات- ءتاداررۋج» قاعيداسىن پايدالانۋدى، سونداي- اق، دىنىمىزدە امالداردىڭ كىسىنىڭ نيەتىنە قاراي باعالاناتىندىعى دا ۇكىمگە əسەر ەتەتىن نەگىزى قاعيداتتاردىڭ ءبىرى ەكەندىگىن ۇمىتپاعانىمىز ءجون. ەڭ دۇرىسى - اللاعا ءمالىم!
