قازاقستان قارجىگەرلەر ءۇشىن «جۇماققا» اينالدى
قازاقستاننىڭ نەگىزگى ەكسپورتتىق ءونىمى سانالاتىن مۇناي مەن قارا مەتالل سىندى شيكىزاتتىڭ الەمدىك نارىقتاعى باعاسى قۇلدىراپ، قادىرى كەتىپ تۇر.
ايتەۋىر، وپەك ەلدەرىنىڭ كەلەسى جىلدان باستاپ مۇنايدى ءوندىرۋ كولەمىن تومەندەتەمىز دەگەن كەلىسىمىنەن كەيىن عانا ونىڭ باعاسى اۋپىرىمدەپ تۇراقتالا باستاپ، بارەلى 50 دوللارعا جەتكەنى بەلگىلى. ال مۇنداي جاعدايدا ەل ەكونوميكاسىنا سىرتتان ينۆەستيتسيا تارتا ءبىلۋ ماڭىزدى بولا تۇسەدى.
سوندىقتان وزگە ەلدىڭ ينۆەستيتسياسىنا الەمنىڭ كوپتەگەن مەملەكەتتەرى كوز تىگىپ، قىزىعۋشىلىقتارىن ارتتىرىپ، باسەكەلەستىكتى ارتتىرا تۇسۋدە. مىنە، ءدال وسىنداي باسەكەلەستىكتىڭ قىزىپ تۇرعانىنا قاراماستان قازاقستان ءوزىنىڭ ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعىن ساقتاپ قانا قويماي، سىرتتان تىكەلەي ينۆەستيتسيا تارتۋ كولەمىن دە ەسەلەي تۇسۋدە. ويتكەنى، بۇگىنگى كۇنى ينۆەستيتسيالىق بەلسەندىلىكتى ارتتىرۋ ەكونوميكالىق ءوسىمنىڭ وڭ قارقىنىن قولداۋدىڭ باستى شارتتارىنىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. ناقتى دەرەكتەرگە جۇگىنەر بولساق، اعىمداعى جىلدىڭ 11 ايىندا ەلىمىزگە تارتىلعان ينۆەستيتسيالار كولەمى 4,7 پايىزعا ارتىپ، 6 تريلليون تەڭگەگە دەيىن ءوسىم كورسەتتى.
«نۇرلى جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسى، «ي ي د م ب» جانە داعدارىسقا قارسى باعدارلامالار اياسىندا يندۋستريالىق- يننوۆاتسيالىق جانە ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋ دا ەلىمىزگە تارتىلعان ينۆەستيتسيا كولەمىنىڭ وسىمىنە ىقپال ەتتى. مۇنداي دەرەكتى ەلىمىزدىڭ ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى قۋاندىق بيشىمبايەۆ تا ايتىپ وتىر. «جىل باسىنان بەرى تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردىڭ وڭ قارقىنىن اتاۋعا بولادى. ماسەلەن، اعىمداعى جىلعى قاڭتار- قىركۇيەكتە تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيالاردىڭ تازا اعىنى 12,1 ميلليارد ا ق ش دوللارىن قۇرادى، بۇل وتكەن جىلعى دەڭگەيدەن 4,4 ەسەگە جوعارى»، - دەيدى ول.
جالپى، قازاقستاننىڭ ينۆەستيتسيالىق تارتىمدىلىعىن ارتتىرۋعا باعىتتالعان ءبىرقاتار جۇيەلى شارالار اتقارىلدى. اتاپ ايتقاندا، «شەتەلدىك مەكەمەلەر - ورتالىق - وڭىرلەر» قاعيداتى بويىنشا شەتەلدىك ينۆەستورلارمەن جۇمىس ىستەۋدىڭ تىكەلەي شوعىرلاندىرىلعان جۇيەسى قۇرىلدى. وڭىرلىك دەڭگەيدە ينۆەستورلاردى قولداۋ ءۇشىن ينۆەستورلارعا قىزمەت كورسەتۋ ورتالىعى جەلىسى اشىلدى.
باسىمدىقتى مەملەكەتتەر مەن سەكتورلار، سونداي- اق، باستى جوعارى تەحنولوگيالىق ترانسۇلتتىق كورپوراتسيالار ايقىندالدى. ينۆەستورلاردى ناقتى مەملەكەتتىك قولداۋعا باعىتتالعان ءبىرقاتار نىسانالى ءىس- شارالار جۇرگىزىلدى. مەملەكەتتىك ورگاندار مەن ينۆەستورلار اراسىندا ينۆەستورلار ءوز ۇسىنىستارىمەن تىكەلەي بولىسە الاتىن ديالوگتىق الاڭدار كەڭەيتىلدى. ءبىراق، بۇلاردىڭ ىشىندەگى ەڭ باستىسى ەلباسىنىڭ تاپسىرماسىمەن جۇزەگە اسىرىلعان شارالار ەكەندىگى ءسوزسىز. ماسەلەن، 11 ميلليون ەۋرو جانە ودان جوعارى ينۆەستيتسيا سالىپ، ەكونوميكانىڭ باسىمدىق بەرىلگەن سالالارىندا جۇمىس ىستەيتىن ينۆەستورلارعا جەڭىلدىكتەر قاراستىرىلعان. ولار كورپوراتيۆتىك جانە تابىس سالىعىنان، 10 جىلعا دەيىنگى مەرزىمگە جەر سالىعىنان، مۇلىك سالىعىنان سەگىز جىلعا دەيىن بوساتىلادى. مۇنان بولەك، ينۆەستورلار ءۇشىن جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ كەزەڭىندە جانە ونى ىسكە قوسقاننان كەيىنگى ءبىر جىل بارىسىندا قانداي دا ءبىر كۆوتالارسىز، رۇقساتتارسىز شەتەلدىك جۇمىس كۇشىن تارتۋعا دا رۇقسات بەرىلگەن. ينۆەستورلارعا «جالعىز تەرەزە» قاعيداتى بويىنشا دا جاعدايلار جاسالعان.
ياعني، ينۆەستور كەلگەننەن سوڭ، بارلىق ماسەلەلەرىن ءبىر عانا جەردەن شەشە الادى. سونىمەن قاتار ەلىمىزدە 10 ارنايى ەكونوميكالىق ايماق قىزمەت ەتەدى. ولاردا دا ينۆەستورلار ءۇشىن جەر، مۇلىك سالىعىنان بوساتۋ، اەا اۋماعىندا تۇتىنىلاتىن تاۋارلاردى ق ق س- تان بوساتۋ سەكىلدى جەڭىلدىكتەر بەرىلگەن. ال وسى ايماقتارداعى جەر تەلىمدەرى ون جىلعا دەيىن تەگىن پايدالانۋعا ۇسىنىلادى.
قازاقستان پرەزيدەنتى جانىندا ارنايى شەتەلدىك ينۆەستورلار كەڭەسى دە جۇمىس ىستەپ تۇر. كەڭەس مۇشەلەرى جىلىنا 2 مارتە باس قوسىپ، ينۆەستيتسيا تارتۋ سالاسىنداعى تۇيتكىلدى ماسەلەلەردى شەشىپ قانا قويماي، ەلىمىزدىڭ ۇكىمەتىنە ەكونوميكانىڭ ءتۇرلى سالالارىنداعى مىندەتتەردى شەشۋگە قاتىستى ۇسىنىستار بەرىپ وتىراتىندىعى تاعى بار. ءدال وسى جايتتار قازاقستاندى «ينۆەستورلار ءۇشىن جۇماق» الاڭىنا اينالدىردى دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس. مىنە، ينۆەستورلارعا وسىنداي جەڭىلدىكتەر بەرىلەتىندىگىن بىلەتىن شەتەلدىك الپاۋىت كومپانيالار سوڭعى ۋاقىتتا قازاقستاننىڭ نارىعىنا ايرىقشا نازار اۋدارا باستادى.
ماسەلەن، وسى جىلدىڭ وزىندە عانا كورشى قىتاي ەلىنىڭ ينۆەستورى ەكىباستۇزدا كۇلدەن كرەمنيي شىعارۋ كاسىپورنىنا 7 ميلليارد تەڭگە ينۆەستيتسيا سالۋعا ءازىر ەكەندىگىن ءبىلدىردى. ال قىتايدىڭ «SANY Group» كورپوراتسياسىنىڭ ۆيتسە- پرەزيدەنتى لي جينجين ق ح ر- داعى ق ر ەلشىسى شاحرات نۇرىشەۆپەن كەزدەسۋى بارىسىندا ق ر پرەزيدەنتىنىڭ ىسكە اسىرىلىپ جاتقان «نۇرلى جول» جاڭا ەكونوميكالىق ساياساتىنىڭ جانە ونىڭ قىتايلىق «جىبەك جولىنىڭ ەكونوميكالىق بەلدەۋى» باستاماسىمەن ودان ءارى ءتۇيىسۋى اياسىندا قازاقستان ينۆەستيتسيا قۇيۋ ءۇشىن تارتىمدى نارىق بولىپ تابىلاتىنىن اتاپ ءوتتى. جالپى، بۇل ەل سوڭعى جىلدارى قازاقستاننىڭ اۋىل شارۋاشىلىعىنا دا مولىنان قارجى قۇيۋدا.
ايتا كەتەرلىگى، 2006 -جىلدان باستاپ اعىمداعى جىلدىڭ ءبىرىنشى توقسانىنا دەيىن قازاقستان ەكونوميكاسىنا 226 ميلليارد دوللار تىكەلەي شەتەلدىك ينۆەستيتسيا تارتىلعان ەكەن. ونىڭ 65 ميلليارد دوللارى نيدەرلاندىعا، 26 ميلليارد دوللارى ا ق ش- قا، 15 ميلليارد دوللارى شۆەيتسارياعا تيەسىلى. بۇل ەلدەر قازاقستانعا ينۆەستيتسيا سالۋدا كوش باسىندا كەلە جاتىر. بۇلاردان كەيىن ينۆەستيتسيا كولەمى بويىنشا قىتاي، فرانسيا، ۇلى بريتانيا، رەسەي، يتاليا جانە جاپونيا تۇر.
اۆتور: مارلان جيەمباي
