يسلام دىنىندە قۇدا ءتۇسۋ ءداستۇرى قالاي ءوتۋى كەرەك؟
سوندىقتان ءۇي ەگەسى وسى ادەپتى ساقتاپ، قىزىن كەلىندىككە سۇراپ، تورىنە شىققان ادامداردىڭ ارەكەتىن قالاماسا دا، ونىسىن سەزدىرمەي، كوڭىلدەرىنە كەلەتىن دورەكى ءسوز ايتپاي، سىپايى تۇردە، شىعارىپ سالۋ دا سالتىمىزدىڭ ءبىرى.
الەۋمەتتىك جاعدايلارى تومەن نەمەسە جانى قالامايتىن كىسىلەر قىزدارىن ايتتىرىپ كەلگەندە، «سەندەر نە بەتتەرىڭمەن كەلىپ وتىرسىڭدار»، «مەنىڭ قىزىمدى ايتتىرۋعا داتتەرىڭ قالاي بارادى؟!» دەيتىن ادەپسىز سوزدەرمەن وڭ نيەتپەن كەلگەن كىسىلەردىڭ كوڭىلىن قالدىرۋ مۇسىلماندىق سيپاتقا جاراسپايدى.
ەگەر قۇدا تۇسۋشىلەرگە قىز بەرۋدى قالاماسا، مۇنى استارلى سوزبەن، «جاقىندارمەن اقىلداسىپ كورەيىك»، « قىزىمىزدىڭ ءوزى بۇعان نە دەر ەكەن؟» دەگەن سەكىلدى قاشىرتپا جاۋاپپەن ءىستى جىلى جاۋىپ شىعارىپ سالعانى دۇرىس.
قۇدا تۇسۋشىلەرگە تەز ارادا جاۋاپ بەرۋ
قىز جاعىنىڭ تاعى ءبىر ەسكەرەتىن ماسەلەسى - قۇدا تۇسۋشىلەرگە ۋاقىتتى كوپ سوزباي ءبىر جاۋابىن بەرۋى شارت. «ناقتى جاۋابىمىزدى ايتپاي قويا تۇرايىق. مۇمكىن تاعى باسقالار دا قۇدا ءتۇسىپ قالار. ەگەر باسقا ەشكىم قۇدا تۇسپەسە، كەلىسە سالارمىز» دەگەن باقايەسەپتىككە سالىنىپ قارسى جاقتى كۇتتىرىپ قويۋ كىسى اقىسىنا قول سۇققانمەن بىردەي. سوندىقتان قارسى جاقتى كوپ سارسىلتپاي، ءوز ويلارىن تەز ارادا ايتقان ءجون.
ايتتىرىلعان قىزعا قۇدا ءتۇسىپ بارماۋ
يسلام ءدىنى بويىنشا، ايتتىرىلعان قىزدان سىرعا تاققان جاق باس تارتپايىنشا نەمەسە قىز جاق قۇدالىقتى بۇزبايىنشا، قۇدا ءتۇسىپ بارۋعا جول بەرىلمەيدى. ەگەر ءبىرىنشى قۇدا تۇسۋشىلەردىڭ ۇسىنىسى قىز جاعىنان قابىل الىنباسا، ەكىنشى جىگىتتىڭ قۇدا تۇسۋىنە بولادى.
قوعامنىڭ اۋىزبىرشىلىگى مەن تىنىشتىعىن ويلاعان ارداقتى ەلشى مۇحاممەد پايعامبار (س. ا. ۋ. ) بۇل جايىندا حاديسىندە بىلاي دەگەن: «ەشبىرىڭ مۇسىلمان باۋىرى ايتتىرعان قىزعا ءسوز سالماسىن. تەك العاش ايتتىرعان ادام ۇسىنىسىنان باس تارتقان جاعدايدا نەمەسە ءوزى رۇقسات بەرگەن جاعدايدا عانا ءسوز سالۋعا بولادى».
قىزدى ايتتىرۋدى جاريا ەتپەۋ
پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ. ) قىزدى ايتتىرۋدىڭ جاسىرىن جاسالۋىن تاپسىرعان. مۇنى حاديسىندە: «قىز ايتتىرۋدى قۇپيا ساقتاڭدار»، - دەپ باياندايدى. بۇلاي جاساۋدىڭ بىرنەشە پايداسى بار. بىرىنشىدەن، اۋىل ايماقتا وسەك جايىلۋىنىڭ الدىن الادى. ەگەر قىز جاق كەلىسىم بەرمەسە، وندا جىگىت جاقتىڭ ابىرويى توگىلگەندەي بولۋى دا مۇمكىن.
قۇدا تۇسۋشىلەردى كورە المايتىندار ءۇشىن بۇل وسەك تاراتۋعا تاپتىرماس مۇمكىنشىلىك. مۇنى جۇرتقا تاراتىپ ەل الدىندا كۇلكى ەتۋگە بارىن سالاتىندار دا بار. ەكىنشىدەن، ەگەر قۇدا تۇسۋشىلەردى كۇندەۋشىلەر بولسا، قىز جاعىنا بارىپ ولاردىڭ ۇسىنىسىن قابىلداماۋى ءۇشىن نەشە ءتۇرلى جالا جابۋى دا ىقتيمال. «ساقتىقتا قورلىق جوق» دەپ، قىز جاق ناقتى كەلىسىمىن بەرگەنشە ءىستى جاريا ەتپەگەن جاقسى.
ۇيلەنۋ ءۇشىن قىزدىڭ كەلىسىمىن الۋ
قىزىنا قۇدا ءتۇسىپ كەلگەندە، اتا- انا قارسى جاققا جاۋاپتارىن بەرۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە قىزىمەن اقىلداسۋى قاجەت. قىزدىڭ پىكىرىن بىلگەن سوڭ عانا قۇدا تۇسۋشىلەرگە وزدەرىنىڭ جاۋابىن ايتادى. پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ. ): «جەسىر ايەل ۇسىنىستى قابىل ەتپەيىنشە، ال جاس قىزدىڭ ريزاشىلىعى الىنبايىنشا، ايەلدەردى نەكەلەستىرمەڭدەر»، - دەگەن.
جەسىر ايەلدى ۇيلەندىرۋ مىندەتتى تۇردە ونىڭ «كەلىسەمىن» دەگەن سوزىنەن سوڭ عانا ىسكە اسادى. ول ۇسىنىستى قابىل العانىن ءوزى بىلدىرە الادى. ال وڭ جاقتا وتىرعان بويجەتكەندەر مۇنداي ءسوزدى ايتۋدان قىمسىناتىندىقتان، ۇلكەندەر جاعىنىڭ سۇراعىنا ۇندەمەۋى نەمەسە كۇلىمسىرەۋى ونىڭ كەلىسكەنىن بىلدىرگەنى دەپ قابىلدانادى.
ياعني نەكە قيۋ ءۇشىن قانداي جاعدايدا دا ايەل زاتىنىڭ كەلىسىمى بولۋى ءتيىس. سەبەبى پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ. ) ءبىر ساحابانىڭ قىزىنىڭ كەلىسىمىن الماستان قيدىرتقان نەكەسىن بۇزعان. حازىرەت ومار (ر. ا. ) دا بۇل جايىندا بىلاي دەگەن: «قىزدارىڭدى قيناپ ۇيلەندىرمەڭدەر. ولار دا سەندەر سەكىلدى جاقسى مەن ادەمىنى قالايدى». سوندىقتان «مەنىڭ ايتقان ادامىما تۇرمىسقا شىعاسىڭ»، «ايتتىم ءبىتتى، سوعان كۇيەۋگە تيەسىڭ» دەپ قىزدى كۇيەۋگە ەركىنەن تىس بەرۋ ەشقاشان دۇرىس كەلىسىم دارەجەسىندە قابىلدانبايدى.
قۇدا ءتۇسۋ نەكەلەسۋ ەمەس
حالقىمىزدا قۇدا تۇسىلگەن قىزعا بەلگى رەتىندە سىرعا تاعۋ سالتى بار. بۇل ەكى جاقتىڭ كەلىسكەنىن بىلدىرەتىن نىشان. ءبىراق - قۇدا ءتۇسۋدىڭ ەش ۋاقىتتا نەكەلەسكەن بولىپ سانالمايتىنىن ۇمىتپاۋ كەرەك. سوندىقتان قۇدا ءتۇسىپ، قۇيرىق- باۋىر جەلىنسە دە، نەكەسى قيىلمايىنشا، جىگىت پەن قىزدىڭ ەشكىم جوق جەردە جالعىز قالۋلارىنا جول جوق.
سەبەبى قۇدا ءتۇسۋ ولاردىڭ ۇيلەنگەنىن بىلدىرمەيدى. بۇل جاي عانا ەكى جاقتىڭ ەكى جاسقا شاڭىراق كوتەرۋىنە كەلىسىم بەرۋى. ادام بالاسى پەندەشىلىكپەن ۋادەسىنەن تايىپ كەتۋى مۇمكىن. سوندىقتان وسىنى ەسكەرە وتىرىپ، نەكە قيىلىپ، ءدىنىمىز بويىنشا ەكى جاسقا ەرلى- زايىپتى دەگەن ۇكىم تاعىلمايىنشا، ەكى جاقتىڭ دا ساقتىقپەن ارەكەت ەتكەنى ابزال.
