ءمىرجاقىپ دۋلات ۇلى: جاقسى بولۋ ءۇشىن دەپۋتات بولۋ شارت ەمەس
جاقسى بولۋ ءۇشىن دەپۋتات بولۋ شارت ەمەس. دەپۋتات بولۋ ءۇشىن جاقسى بولۋ شارت. دەپۋتات بولعان كىسى ابىرويلى، جاقسى بولاتىن بولسا، جۇرتتىڭ الدىنا اللا بەرگەندەر تۇسەتىن ەدى.
***
ورىستىڭ اتتى عاسكەرى «كازاك» اتانعاندىقتان، ءبىزدىڭ قازاق ءوزىنىڭ اتىنان ايىرىلىپ «قىرعىز» اتانىپ جۇرمەكشى ەمەس. قيامەتكە شەيىن قازاق قازاق بولىپ جاساماق.
***
تىرشىلىك - باسەكە، جارىس. دۇنيە - بايگە ۇيرەتۋشى. وزعانعا قاراي بايگە بەرەدى. جارىستىڭ الدى بولىپ كەلگەن، بايگەنىڭ الدىن الادى، ورتاسى بولىپ كەلگەن، ورتاسىن الادى، سوڭىندا قالعان بايگەدەن ءتىپتى قۇر قالادى. دۇنيەنىڭ ءىسى وسىلاي بولعان سوڭ ادامنان ادام، جۇرتتان جۇرت، ۇلتتان ۇلت وزسام دەيدى.
***
ءبىزدىڭ ويىمىزشا، حالىق پەن ھۇكىمەتتىڭ پىكىرى ءبىر جەردەن شىققان ىستەن ارتىق نارسە بولماسا كەرەك.
***
باسقانىڭ ايتقانى، ايداعانىمەن ءجۇرىپ، ءوز قامىن ءوزى ويلاماعان جۇرتتىڭ كۇنى قاراڭ.
***
ادام بالاسى ۇمىتپەن جاسايدى. كىمدە- كىم ىستەگەن ءىسىن اڭعارىپ، تۇسكەن باعىتىنا، يەلەنگەن پىكىرىنە يمان كەلتىرۋمەن اساعاندا عانا، كوزدەگەن ماقساتىنا جەتۋگە بولادى. كەشەگىسىن ۇمىتقان، بۇگىنگىسىن سەزبەگەن، ەرتەڭگىسىن قايعىرماعان ادام كىمگە باسشىلىق قىلادى.
***
زامان بۇل كۇيدە تۇرا بەرمەس، تۇستەن كەيىن بولسا دا حالىقتىڭ ەسى ەنەر. الدى- ارتىنا قارانار. سوندا كىم دوس، كىم قاس ەكەنىن بايقار. كىم جۇرتتى بۇلىنشىلىككە سالماۋ جولىندا، كىم ەلدەگى مومىن شارۋانى جەلۋاز عىپ، اسپانداعى ايدان دامەلى قىلىپ جۇرگەنىن اڭعارار. از كۇنگە حالىق شىداسا، ءبىز دە شىدادىق.
***
ءاربىر ادام شەنەۋنىك بولۋى مۇمكىن. ءبىراق، ءاربىر شەنەۋنىك قازاق بولا المايدى.
***
اداسسام - حالقىممەن بىرگە اداستىم، ساۋلەسى جارىق جولعا ۇمتىلسام - ۇلتىممەن قوسىلا ۇمتىلىپ باعامىن.
***
ھۇكىمەت حالىققا تايانىپ ءىس قىلۋعا ءتيىس. ۇنەمى ھۇكىمەتكە سۇيەنگەن حالىق ىلگەرى باسا المايدى.
***
ۇيىمداسپاعان حالىق، ۇرانداسپاعان توپ ماقساتىنا جەتە المايدى، كورىنگەنگە جەم بولادى، كەز كەلگەنگە قۇل بولادى.
***
ءبىزدى ۇلتشىل قىلعان نارسە - ءبىزدىڭ كەمدىكتە، قورلىقتا جۇرگەندىگىمىز، كورىنگەننەن سوققى جەگەندىگىمىز ەدى.
***
ساياسات جونىندە جۇرتتىڭ بارىنە ۇستاز - ەۋروپا حالقى. ءبىز ورنەكتى ەۋروپا حالقىنان الۋعا ءتيىستىمىز. ءبىراق از ۋاقىتتىڭ ىشىندە قانشا سۇيرەگەنمەن جالپى جۇرت ەۋروپا بولىپ كەتە المايدى.
***
وزگەلەردەن كەم بولماي، تەڭ بولامىن دەگەن جۇرت قاتارىنان قالماسقا تىرىسادى. تەڭ بولعاندا ادام بولسىن، جۇرت بولسىن، ءبىلىمى، ونەرىمەن تەڭ بولادى. قالىسپايمىن دەگەندە وسىلارمەن قالىسپسقا تىرىسادى.
***
جالعىز سۇيەنىش، جالعىز ءۇمىت - وقۋدا. تەڭدىككە جەتسەك تە، جۇرتتىعىمىزدى ساقتاساق تا، دۇنيەدەن سىباعالى ورنىمىزدى الساق تا، ءبىر عانا وقۋدىڭ ارقاسىندا الامىز. جاقسىلىققا باستايتىن جارىق جۇلدىز - وقۋ.
***
وقىتۋداعى ماقسات - جالعىز قۇرعاق ءبىلىم ۇيرەتۋ ەمەس، بىلىممەن بىرگە جاقسى تاربيەنى قوسا بەرۋ.
***
مەن زامانىمدا قانداي ەدىم؟ مەن اقىن، شەشەن، ءتىلمار بابالارىڭنىڭ بۇلبۇلداي سايراعان ءتىلى ەدىم. ءمولدىر سۋداي تازا ەدىم. ەندى قاندايمىن؟
***
بوتەن جۇرتتارمەن ارالاسقان، بوتەن جۇرتتاردىڭ وقۋىن وقىعان ادامنىڭ ءتىلى بۇزىلماسقا امال جوق.
***
قۇداي نە جازسا، سونى كورەمىز دەۋ - سوقىرلىقتىڭ بەلگىسى. تاعدىردىڭ جازعانى بولار دەۋ - اقىماقتىقتىڭ بەلگىسى. ادام نە تىلەسە، قۇداي سونى تاعدىر قىلماقشى.
***
ءبىز مۇسىلمان ەكەنبىز. قۇدايدان تىلەيدى ەكەنبىز. دۇرىس-اق. ءبىراق بىزدەن باسقا مۇسىلماندار قۇر تىلەكپەن وتىر ما؟ جەر جۇزىندە 300 ميلليوننان استام مۇسىلمان بار. ولاردىڭ ىشىندەگى زور مەملەكەت - تۇركيا... ءبىز نە قىلىپ وتىرمىز؟ ءبىز جان- جاقتى جاساعانعا كۇزەتتىرىپ قويىپ وتىرمىز.
***
ءبىز باسىمىزعا تۇسكەن تارشىلىقتى بۇرىنعى بابالارىمىزدان كورەتىن ەدىك. سولار ءبىزدىڭ قامىمىزدى جەگەن بولسا، ءبىز مۇنداي قورلىقتا، تارلىقتا جۇرمەس ەدىك دەۋشى ەدىك. كەيىنگى بۋىننىڭ اتا- باباسى - بۇگىنگى ءتىرى جۇرگەن بىزدەر. ءبىز كەلەشەكتى ويلاماساق، كەيىنگى ءناسىلىمىز ءبىزدى قارعاماي ما؟ اللا قۇزىرىندا، تاريح الدىندا ءبىز جاۋاپكەر ەمەسپىز بە؟
***
سوت تۇزەلمەي، حالىق تۇزەلمەيدى. سوت حالىقتىڭ جايىن، سالتىن، ءراسىمىن، ءتىلىن بىلمەسە، سوت ەمەس، ول - سور.
***
تاريحى، ادەبيەتى جوق حالىقتىڭ دۇنيەدە ءومىر ءسۇرۋى، ۇلتتىعىن ساقتاپ، ىلگەرى باسۋى قيىن. ادەبيەتى، تاريحى جوق حالىقتار باسقالارعا ءسىڭىسىپ، جۇتىلىپ، جوق بولادى. قاي جۇرتتىڭ بولسا دا جانى - ادەبيەت. جانسىز ءتان جاساماق ەمەس.
***
قاي جۇرتتىڭ باسپا ءسوزى مىقتى بولسا، سول جۇرتتىڭ ءوزى دە كۇشتى.
***
مادەنيەتىمىزدىڭ قانشالىق ىلگەرى باسقانىن، ءيا كەرى كەتكەنىن كورسەتىپ وتىراتىن قاتەسىز ولشەۋىشتىڭ ءبىرى - گازەت.
***
شىن قازاقشا جازىلىپ، ءتىل ماسەلەسىن قولىنا الا تۋعان وسى «قازاق» ەكەنىن ەشكىم بەكەر دەي الماس. بۇل نەدەن؟ ارينە، شىعارۋشىدان دەيمىز.
***
ءوزىنىڭ تاريحىن جوعالتقان جۇرت، ءوزىنىڭ تاريحىن ۇمىتقان ەل قايدا ءجۇرىپ، قايدا تۇرعاندىعىن، نە ىستەپ، نە قويعاندىعىن بىلمەيدى، كەلەشەكتە باسىنا قانداي كۇن تۋاتىنىنا كوزى جەتپەيدى. ءبىر حالىق ءوزىنىڭ تاريحىن بىلمەسە، ءبىر ەل ءوزىنىڭ تاريحىن جوعالتسا، ونىڭ ارتىنشا ءوزى دە جوعالۋعا ىڭعايلى بولىپ تۇرادى.
***
ءبىر جاقسى نارسەنىڭ قولعا ءتۇسۋى، جامان نارسەدەن گورى قيىنىراق بولادى.
***
جاقسى ىستەن - جاقسىلىق، جامان ىستەن - جاماندىق تۋماقشى. بۇرىنعىنىڭ «نە ەكسەڭ - سونى وراسىڭ» دەگەن ءسوزدىڭ تەرەڭ ماعىناسى وسى.
***
بىرەۋدىڭ كورنەۋ جاۋىزدىعىن ايتپاۋدىڭ ءوزى جاۋىزدىق. بىرەۋدىڭ ۇرلىعىن بىلە تۇرىپ ايتپاساڭ، سەن ءوزىڭ ۇرىسىڭ.
***
بۇكىل حالىقتىڭ تاربيەسى - ايەلدىڭ قولىندا. ايەل - حالىقتىڭ اناسى. تاربيەسىز انانىڭ وسىرگەن بالاسى قانداي بولماق؟ كۇڭنەن ەر كوڭىلدى، كەڭ پەيىلدى ازامات قالاي تۋادى؟ كۇڭنەن قۇل تۋماقشى ەمەس پە؟
***
ادامنىڭ الدىمەن ادام سيپاتى بولۋى شارت. وزىنەن باسقانىڭ تىلەگىن تىلەي الماعان، ارىن، يمانىن جەكە باسىنىڭ پايداسى ءۇشىن قىسقا كۇننەن قىرىق ساتاتىن سوعىلعانداردان قانى تامىپ تۇرعان ۇلتشىل ارتىق.
***
قۇدايدىڭ امىرىمەن قازىردە حوجا احمەت ياساۋي حازرەتلەرى قابىرىنەن ءتىرىلىپ شىقسا، قازاق حالقىنا ءدىن ۇيرەتپەس ەدى. «وزدەرىڭدە مۇسىلمان ەكەنسىڭدەر»، - دەپ، دۇلدىلىنە ءمىنىپ الىپ، قارا ەدىلدەن الاتاۋعا، ومبىدان ءامۋدارياعا شەيىن قازاق بار جەردى ارالاپ: «تەز جۇرت سالىپ، ءشاھار بولىڭدار، ەگىن سايماندارىن الىپ، جەر جىرتىڭدار»، - دەپ جار سالار ەدى.
***
سالت- سانانىڭ ناعىز تەتىگى - عىلىم ەمەس، كاسىپ جاساۋ. ەلدىڭ قولدانعان كاسىبى، كاسىبىنىڭ ءتۇرى وزگەرمەي، قۇرعاق عىلىم سالت- سانانىڭ وزگەرۋىنە ارتىق سەبەپ بولا المايدى.
«الاش ايتقان اسىل ءسوز» كىتابىنان
