قازاقستاندا ءولىم جازاسى جۇزەگە اسىرىلمايدى

استانا. قازاقپارات - رۋسلان كۇلەكبايەۆتىڭ ءولىم جازاسىنا كەسىلۋىنە بايلانىستى كوپتەگەن قازاقستاندىقتى «ۇكىم جۇزەگە اسىرىلا ما، اسىرىلماي ما» دەگەن ساۋال الاڭداتىپ وتىر.

دەگەنمەن، ساراپشىلاردىڭ باسىم بولىگى قىلمىسكەرگە ەلىمىزدەگى ەڭ جوعارى جازانىڭ قولدانىلمايتىندىعىن ايتۋدا. ويتكەنى، مەملەكەت باسشىسىنىڭ 2003-جىلعى 17- جەلتوقسانداعى 1251№ جارلىعىمەن ەلىمىزدە ءولىم جازاسىنا موراتوري ەنگىزىلگەن. قازاقستان رەسپۋبليكاسى پرەزيدەنتى اكىمشىلىگى مەملەكەتتىك-قۇقىق ءبولىمىنىڭ «قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ءولىم جازاسىن موراتوري ەنگىزۋ تۋرالى» جارلىققا تۇسىندىرمەسىندە ەلباسى جارلىعى قىلمىستىق زاڭنامانى ودان ءارى ىزگىلەندىرۋ تۋرالى قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قۇقىقتىق ساياسات تۇجىرىمداماسىنىڭ قاعيدالارىن ىسكە اسىرۋعا باعىتتالعان جانە ءولىم جازاسىن قولدانۋدى شەكتەۋ جونىندەگى باعدارلامالىق قۇجاتتارمەن بەكىتىلگەن باعىتتىڭ زاڭدى جالعاسى بولىپ تابىلاتىندىعى اتالىپ وتىلگەن.

«رەسپۋبليكا پرەزيدەنتى 1994-جىلعى ناۋرىزدا بەكىتكەن قۇقىقتىق رەفورما باعدارلاماسىنىڭ وزىندە-اق ءولىم جازاسىن كەزەڭ-كەزەڭمەن جويۋدىڭ پەرسپەكتيۆاسى ناقتى بەلگىلەنگەن بولاتىن. قازاقستان تاۋەلسىزدىگىنىڭ العاشقى جىلدارىندا-اق ۇرلىق، جالعان اقشا جاساۋشىلىق، ۆاليۋتالىق وپەراتسيالار تۋرالى ەرەجەلەردى بۇزۋشىلىق، قاراقشىلىق، تۇزەۋ مەكەمەلەرىنىڭ جۇمىسىنا ىرىتكى سالاتىن ارەكەتتەر، زورلاۋ مەن پارا الۋ ءۇشىن ءولىم جازاسى زاڭ جۇزىندە جويىلدى.

كەلەسى قادام 1998-جىلعى 1- قاڭتاردا جاڭا قىلمىستىق كودەكستىڭ قولدانىسقا ەنگىزىلۋى بولدى، وندا ءولىم جازاسى بەيبىت كەزدە ءىس جۇزىندە اۋىرلاتاتىن ءمان-جايلاردا قاساقانا كىسى ولتىرگەنى ءۇشىن عانا ساقتالدى»، - دەلىنگەن قۇجاتتا. سونىمەن بىرگە سوتتار شىعارعان ولىمگە كەسۋ ۇكىمدەرىنىڭ سانى بىرنەشە ەسە كەمىگەندىگى، مۇنىڭ ءوزى اسا اۋىر قىلمىستاردىڭ وسۋىنە اكەلگەندىگى ايتىلعان. ءارى-بەرىدەن سوڭ، قاساقانا كىسى ءولتىرۋ سانى ءتىپتى ازايا تۇسكەن. مۇنىڭ ءوزى ءولىم جازاسىنىڭ بولۋى نەمەسە بولماۋى قىلمىستىلىقتىڭ سەرپىنىنە ايتارلىقتاي اسەر ەتە قويمايتىنىن سەنىمدى تۇردە دالەلدەيدى.

جازانىڭ قاتاڭدىعىنىڭ ءوزى-اق ادامدى قىلمىس جاساۋدان تارتىندىرا الادى دەگەندە يەك ارتۋ ءاردايىم ورىندى بولا بەرمەيدى، ويتكەنى قىلمىسكەر، ادەتتە، جاۋاپكەرشىلىكتەن قۇتىلاتىنىنا سەنىمدى. بۇعان قوسا، كوپتەگەن الەۋمەتتىك ساۋالنامالار تۇرعىنداردىڭ باسىم كوپشىلىگىنىڭ ءولىم جازاسىن تولىق جويۋعا ءالى ەرتەرەك دەپ سانايتىندىعىن قۋاتتاعان.

قوعامنىڭ پىكىرىن ەسكەرمەۋگە بولمايدى، سوندىقتان جازانىڭ ەڭ اۋىر ءتۇرىن قولدانۋدى ودان ءارى شەكتەۋگە كەزەكتى قادام رەتىندە ءولىم جازاسىن ورىنداۋعا موراتوري تاڭداپ الىندى. جارلىق سوتتار شىعارعان ءولىم جازاسى تۋرالى ۇكىمدەردىڭ ورىندالۋىن توقتاتا تۇرۋدى كوزدەيدى جانە جارلىقتى ىسكە اسىرۋعا باعىتتالعان ءارى 2004-جىلعى 1- قاڭتاردان باستاپ جاڭا جازا - ءولىم جازاسىنا ناقتى بالاما بولىپ تابىلاتىن ءومىر بويىنا باس بوستاندىعىنان ايىرۋدى قولدانىسقا ەنگىزۋ تۋرالى زاڭ جوباسىن پارلامەنتكە ەنگىزۋ جونىندەگى ۇكىمەتكە تاپسىرمانى قامتيدى.

بۇل ورايدا ءولىم جازاسىنىڭ ءوزى قىلمىستىق جازا ءتۇرى رەتىندە جويىلمايدى، تەك سوتتار شىعارىپ قويعان ولىمگە كەسۋ ۇكىمدەرىن ورىنداۋ توقتاتىلا تۇرادى. موراتوريدىڭ مەرزىمدىك شەگى جوق، ءبىراق قاجەتتى جاعدايدا ونىڭ كۇشى جويىلۋى مۇمكىن. وسىلايشا، ر. كۇلەكبايەۆقا مەملەكەتتىك ايىپتاۋشى سوتتالۋشىنىڭ مەرزىمىنەن بۇرىن شارتتى تۇردە بوساپ شىعۋ مۇمكىنشىلىگىنەن ايىراتىن ءومىر بويعى باس بوستاندىعىنان ايىرۋعا قول جەتكىزۋ ءۇشىن ەڭ جوعارى جازانى تالاپ ەتتى دەپ بولجاۋعا بولادى.

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق كودەكسىندە ءولىم جازاسى 17 قىلمىس جيىنتىعىندا قاراستىرىلعان جانە ادامداردىڭ ولىمىنە اكەلگەن لاڭكەستىك جانە سوعىس ۋاقىتىندا جاسالعان قىلمىستاردا «جازانىڭ بىرەگەي شاراسى» رەتىندە رەسمي تانىلادى.

ەستەرىڭىزگە سالا كەتسەك، قازاقستاندا ءولىم جازاسىن قولدانۋعا موراتوري 2003-جىلى جاريالانىپ، سول ۋاقىتتان بەرى بىردە-ءبىر ءولىم جازاسى جۇزەگە اسىرىلعان جوق. دەگەنمەن، سوتتىڭ قىلمىسكەردى ءولىم جازاسىنا كەسۋى بولدى. قازاقستاندا ءولىم جازاسى تۋرالى سوڭعى ۇكىم 2003-جىلى 12 ادامعا قاتىستى ورىندالدى. ۇكىم قىلمىسكەردى اتۋ ارقىلى جۇزەگە اسىرىلدى. جالپى، 1990-جىلدان بەرى قازاقستاندا 536 ءولىم جازاسىنا قاتىستى ۇكىم ورىندالعان.

2007-جىلعى 21- مامىرداعى «قازاقستان رەسپۋبليكاسى كونستيتۋتسياسىنا وزگەرتۋلەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭىنا سايكەس 15-باپتىڭ 2-تارماعى مىناداي رەداكسيادا جازىلعان: «ەشكىمنىڭ ءوز بەتىنشە ادام ءومىرىن قيۋعا حاقىسى جوق. ءولىم جازاسى ادامداردىڭ قازا بولۋىمەن بايلانىستى تەرروريستىك قىلمىستار جاساعانى ءۇشىن، سونداي-اق سوعىس ۋاقىتىندا ەرەكشە اۋىر قىلمىستار جاساعانى ءۇشىن ەڭ اۋىر جازا رەتىندە زاڭمەن بەلگىلەنەدى، ونداي جازاعا كەسىلگەن ادامنىڭ كەشىرىم جاساۋ تۋرالى ءوتىنىش ەتۋگە حاقى بار».

قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قىلمىستىق- اتقارۋ كودەكسى 165- بابىنىڭ 5- تارماعىنا سايكەس ءولىم جازاسى تۋرالى ۇكىم ول كۇشىنە ەنگەن كەزدەن باستاپ ەرتە دەگەندە ءبىر جىل وتكەننەن كەيىن، سونداي-اق ءولىم جازاسىن ورىنداۋعا موراتوريدىڭ كۇشى جويىلعاننان سوڭ ەرتە دەگەندە ءبىر جىل وتكەننەن كەيىن ورىندالادى.

وسىلايشا، كۇلەكبايەۆقا قاتىستى ءولىم جازاسى موراتوري الىنىپ تاستالعان جاعدايدا عانا ورىندالادى. ايتا كەتەرلىگى، ساراپشىلاردىڭ باسىم بولىگى، ونىڭ ىشىندە پارلامەنت دەپۋتاتتارى دا ءبىر قىلمىسكەرگە بولا ءولىم جازاسىنا موراتوريدىڭ الىنىپ تاستالۋى مۇمكىن ەمەس دەپ سانايدى.

اۆتور: مارلان جيەمباي