قاناتتىڭ ايبارى دا، ايدارى دا - قازاق! قانات يسلامنىڭ جەكپە- جەگىنەن تۋعان وي
بۇل سپورتشىلارعا ءتان جاعداي. ونداي لاقاپ اتتار نەگىزىندە «ايۋ» ، «ديۋ» ، «اكۋلا» ، «جويپان» ، «شويىن» ، «جۇدىرىق» دەگەن سياقتى ايبارلى، ۇرەي شاقىرىپ، قورقىنىش تۋدىرار سوزدەردەن بولادى. ال قانات بولسا، قاراپايىم عانا، قاراپايىم بولعاندا اسا قاسيەتتى، قاستەرلى تۋعان ۇلتىنىڭ قازاق اتىن وزىنە مەنشىكتەيدى. وسىدان- اق قاناتتىڭ كوكەيكەستى ارمانىن، ۇلى ماقسات- مۇراتىن تانۋعا بولادى. قاناتتىڭ ايبارى دا، ايدارى دا قازاق! اۋەلى ول شىعىسىمىزداعى ميللياردتان استام جان سانى بار ەلدەن توپ جارىپ شىعىپ، قازاقتىڭ اتىن اسپانداتقانىمەن جات جۇرتتىڭ نامىسىن قورعاپ، جات ەلدىڭ تۋىن كوككە جەلبىرەتتى. قانشاما جەردەن «مەن قازاقپىن» دەپ كوكىرەگىن كەرگەنىمەن قازاقتىڭ ەمەس، ءوزى ازاماتى بولىپ سانالاتىن ەلدىڭ اتى شىقتى. ءوزىنىڭ كۇش- قايراتىنا كامىل سەنگەن قانات ەندىگى جەردە قازاق ەلىنىڭ ابىرويىن اسقاقتاتىپ، كوك تۋىن كوتەرسەم دەگەن اق جارما ادال نيەتپەن تاريحي وتانىنا ءبىرجولاتا ورالدى. ءبىراق ءبىزدىڭ بيلىك بۇنى قابىلداي المادى. سويتسە دە قانات العان بەتىنەن قايتپادى. قالايدا قازاق اتىن شىعارۋعا بەل بۋدى. مۇحيت اسىپ، امەريكادان ءبىراق شىقتى. بۇل كۇندە قانات، قازاق حالقىنا بەرگەن ۋادەسىن، ايتقان انتىن ابىرويمەن ورىنداپ، سەرتىندە تۇرعانىنا الەم كۋا!
قانات 2016 -جىلى قازاننىڭ 29 - كۇنى الماتىدا «الماتى- ارەنا» سپورت سارايىندا افريكالىق ازاماتپەن جەكپە- جەككە شىعىپ، ونى ايقىن باسىمدىقپەن جەڭدى. ون بەس مىڭعا جۋىق كورەرمەن ونىڭ ىشىندە قارشاداي بالادان باستاپ، قاريا- قارتقا دەيىن، قوعامنىڭ ءار ءتۇرلى سالاسىنىڭ وكىلدەرى ايەل- ەركەك دەمەي بارىپ تاماشالادى. قاناتتى قولداپ سوققان قول مەن ايعايلاعان داۋىستار الىپ زالدىڭ توبەسىن توڭكەرىپ تاستاي جازدادى. ءار ءبىر اينالىم سايىن قاناتتىڭ سوققىسىنا قول سوعىپ قانا قويماي، ونىڭ قارسىلاسىن ەسىنەن تاندىرىپ، ۇرىپ جىقپاعانىنا ايىزى قانباعاندار «ۇر! تاناۋدان سوق! سۇلات! ۇرىپ جىق! نوكاۋت!...» دەپ ودان ارمەن «جىگەرلەندىرىپ» جاتتى. مۇرنىنان قان كەتىپ، قىزىل قاسقا بولىپ قانتالاپ، مارەگە جەتكەن قاناتتىڭ جەڭىسىنە ەل بولىپ قۋاندىق، قول سوقتىق، قولپاشتادىق. وزىمىزدە: «تۋىس ءارى بوتەنسىڭ، //قىلىش كەسپەس جەتەمسىڭ.// امان جۇرسەڭ. قاناتىم، // دەگەنىڭە جەتەرسىڭ، // قىزعانىشتىڭ قۇربانى، // بولىپ كەتپەسە ەكەنسىڭ» دەپ تاقپاقتاتىپ تا جىبەردىك. وسىلاي دەپ قاناتتىڭ جەڭىسىنە ءماز بولا وتىرىپ، عابيت مۇسىرەپوۆ جارىقتىقتىڭ «جەڭگەن ەل، سەن وسىنداي كۇيگە ۇشىراساڭ، جەڭىلگەننىڭ كۇنى قانداي ەكەن؟ » دەگەنى ويىما ورالا بەردى.
ءيا، قانات ءوزىنىڭ اسقان شەبەرلىگىن كورسەتتى، ال توپەشتەپ ۇرىپ، زىلدەي سوققىمەن پەرگىلەپ جاتسا دا ءمىز باقپاي، قاسارىسقان قارسىلاس تا قايسار، ءتىلىپ السا قان شىقپاس قايىس ەكەن، ءۇش رەت وزدىگىنەن قۇلاپ تۇسسە دە السىزدىگىن بىلدىرمەي كەتتى. ەگەر قاناتتىڭ قارسىلاسىنان قان شىعىپ نەمەسە ەسىنەن تانىپ، جەر قاۋىپ قۇلاپ تۇسسە قايتەر ەدىك؟ قۋانىشتان، شىن قۋانىشتان جىندانىپ كەتەر مە ەدىك؟ قانات ءبىزدى وسىدان ساقتاندىردى. قاناتتىڭ بۇل جولعى جەڭىسى قارىنىڭ قارىمىندا ەمەس، اقىلىنىڭ الىمدىلىعىندا بولدى دەپ ەسەپتەيمىن. ويتكەنى، قان، قىزىل قان - ءبىرىن- ءبىرى تىرىدەي جەگەلى تۇرعاندار تۇگىل سولاردىڭ سويقانىنا قاراپ وتىرعان ادامنىڭ ءوزىنىڭ دەلەبەسىن قوزدىرىپ، اقىلىن الىپ، كوزىن قىزارتىپ اكەتەتىن قۇدىرەتى بار كيەلى دۇنيە.
البەتتە، قازاق اتام زاماننان بەرى ويىننىڭ مۇنداي ءتۇرىن قالاماعان. ەرلەرىنىڭ كۇشىن كۇرەستىرۋ، ات ۇستىنەن اۋدارىسپاق جاساتۋ، كوكپار تارتتىرۋ، اساۋ ۇيرەتتىرۋ، جاياۋ جارىس جاساتۋ، جامبى اتتىرۋ سياقتى اسا مادەنيەتتى، ايۋاندىقتان ادا، حايۋاندىقتان ازات سايىستار ارقىلى سىناپ، تەكسەرىپ- تەڭشەپ، ادامي سانانىڭ وزىق، جەتىلگەن، وركەنيەتتى ۇلگىلى ونەگەسىن كورسەتىپ، تاماشالاپ كەلىپتى.
ال ادام بالاسىن 6*6 مەتر شارشى الاڭدى ارقانمەن قورشاپ الىپ، «ەرەجەسىز توبەلەستە» تەمىر تورعا قاماپ الىپ، ادام مەن ادامدى يتشە تالاستىرىپ، قىزىل قانعا بوكتىرىپ، ءبىرىن- ءبىرى ەسى اۋىسقانشا سوققىلاپ، تالدىرىپ جىعىپ، قاتىگەزدىك پەن قانعا ايىزى قانىپ، سودان ءلاززات الىپ، قۇماردان شىعۋ ادامشىلىققا، كىسىلىككە، اقىل- ويى بار ءوسىپ- وركەندەپ، جەتىلىپ، كەمەلدەنگەن وركەنيەتتى ادام بالاسىنا جاراسار جاراسىمدى قىلىق ەمەس، بۇل 21- عاسىر ادامنىڭ اقىل- ويىنىڭ ولشەمى سول باياعى ءبىزدىڭ داۋىرىمىزدەن ءۇش- ءتورت مىڭ جىل بۇرىنعى افريكالىق قۇلداردى ساتىپ اكەلىپ ءبىرى ءولىپ، ءبىرى قالعانشا جۇلىستىرىپ، تالاستىرىپ قۇماردان شىعاتىن گرەك يمپەراتورلارىنىڭ، ەلليندەر زامانىنىڭ ادامىنىڭ اقىل- وي دەڭگەيىندە مەشەۋ قالعاندىعىنىڭ كورسەتكىشى بولسا كەرەك. ونسىز دا جەر بەتىندە يمپەريالار شايقاسىنان بۇل كۇندە توگىلىپ جاتقان قان از با؟
مىناۋ، سيريادا بالاباقشالار مەن مەكتەپتەردى بومبالاپ، بەيكۇنا سابيلەر مەن بەيبىت ەلدىڭ توگىلگەن قانى از با؟ قۇداي، وسى قان ىشەرلەردىڭ زاۋالىن قاشان بەرەدى؟ قۇداي بەيكۇنا، ناقاقتان اققان قاننان ساقتاسىن!
باقىتبەك ءبامىش ۇلى- بۋرىلالتاي
minber.kz
