باس پروكۋرور ءبىر وقپەن ەكى قوياندى اتۋدى ۇسىنىپ وتىر - اپتالىق شولۋ
پرەزيدەنت نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ساۋد ارابياسى كورولدىگىنە رەسمي ساپارمەن بارىپ قايتتى. ەلباسى شەتەلدە جۇرگەندە ۇكىمەت كەزەكتى وتىرىسىن وتكىزىپ، ءبىرقاتار ماڭىزدى ماسەلەلەردى تالقىلاپ تاستادى. مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى جانە سىبايلاس جەمقورلىقپەن كۇرەس اگەنتتىگى كەلەسى جىلى "13 جالاقى" مەن مەرەكەلىك سىياقىلاردىڭ بولمايتىنىن تاعى ءبىر مارتە ەسكە سالسا، باس پروكۋرور ۇرلانعان قارجىنى شەتەلگە اسىرماۋدىڭ ءتيىمدى جولىن ۇسىندى. ال اقپارات جانە كوممۋنيكاتسيالار ءمينيسترى داۋرەن ابايەۆ «Kazakh TV» ارناسىنىڭ جاڭارتىلعان نۇسقاسىن ىسكە قوستى، حابارلايدى قازاقپارات.
پرەزيدەنتتىڭ ساپارى قالاي ءوتتى؟
سونىمەن، ەلباسىنىڭ ساۋد ارابياسى كورولدىگىنە جاساعان ساپارىنا توقتالايىق، ن. نازاربايەۆ الدىمەن مۇحاممەد پايعامبار مەشىتىنە بارىپ، ناماز وقىدى. سول جەردە پروۆينتسيا گۋبەرناتورى حانزادا فەيسال بەن سالمان ءال ساۋدپەن ەكىجاقتى كەزدەسۋ وتكىزىپ، ماسدجيد ان- ناباۆي مەشىتىنىڭ ساۋلەتىمەن تانىسىپ شىقتى. وسىدان كەيىن پرەزيدەنت ساۋد ارابياسىنىڭ كورولى سالمان بەن ابدەل ءازيز ءال ساۋدپەن جۇزدەستى. كەلىسسوزدەر بارىسىندا ەكى ەلدىڭ كوشباسشىلارى قازاقستان مەن ساۋد ارابياسى ىنتىماقتاستىعىنىڭ نەگىزگى باعىتتارىن، اتاپ ايتقاندا، ساۋدا- ەكونوميكالىق، ساياسي جانە مادەني- گۋمانيتارلىق سالالارداعى بايلانىستاردى نىعايتۋ پەرسپەكتيۆالارىن تالقىلادى. سونداي- اق تاراپتار ءوزارا ءىس- قيمىلدىڭ ءتۇرلى سالالارىندا، سونىڭ ىشىندە اۋىل شارۋاشىلىعىندا زور الەۋەتكە قول جەتكىزىلگەنىن جانە قارقىندى دامۋ بار ەكەنىن اتاپ ءوتتى.
ال وسى ەلدىڭ ىسكەرلىك ورتاسىمەن وتكەن كەزەدسۋلەر كەزىندە ن. نازاربايەۆ ساۋد ارابياسى كورولدىگى قازاقستاننىڭ تاياۋ شىعىستاعى نەگىزگى سەرىكتەستەرىنىڭ ءبىرى سانالاتىندىعىن باسا ايتتى. «بۇگىنگى كۇنى ءبىزدىڭ ەلدەرىمىز اراسىنداعى تاۋار اينالىمى كولەمىن ەسەلەي تۇسۋگە زور مۇمكىنشىلىك بار. 2015 -جىلدىڭ قورىتىندىسىندا قازاقستان مەن ساۋد ارابياسى اراسىنداعى تاۋار اينالىمىنىڭ كولەمى 16,3 ميلليون دوللاردى قۇرادى. بۇگىنگى كۇنى قازاقستاندا ساۋديا تاراپىنىڭ قاتىسۋىمەن 17 كاسىپورىن جۇمىس ىستەيدى»، - دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ.
سونىمەن قاتار قازاقستان پرەزيدەنتى ەكى ەلدىڭ اراسىندا ەكونوميكالىق ءوزارا قارىم- قاتىناستىڭ پەرسپەكتيۆالى باعىتتارىن دا اتاپ ءوتتى.
«بۇل - تاۋ- كەن مەتاللۋرگيا ءوندىرىسى، مۇناي حيمياسى، اۋىل شارۋاشىلىعى، قارجى جانە يسلامدىق بانكينگ، اتوم ءوندىرىسى جانە باسقا دا سالالار»، - دەدى نازاربايەۆ.
جالپى، وسى جولعى ساپار بارىسىندا 60 ميلليارد تەڭگەنىڭ كەلىسىمشارتتارىنا قول قويىلدى. جۋرناليستەرگە سۇxبات بەرگەن ەلباسى نەگىزگى دەگەن جوبالاردى اتاپ ءوتتى. ولار - وڭتۇستىك قازاقستان وبلىسىنداعى قۇس فابريكاسىنىڭ قۇرىلىسى، اقمولا وبلىسىنداعى ازىق- تۇلىك ونىمدەردىڭ ءوندىرىسى جانە مۇناي جانە گاز، مەتاللۋرگيا مەن حيميا سالالارىنداعى ىنتىماقتاستىق.
«ىسكە قوسىلعان جوبالار بار، ول بىرلەسكەن 17 كاسىپورىن. لوگيستيكاداعى ماسەلەلەرگە بايلانىستى بىزدە ساۋدا مەن تاۋاراينالىم اسا دامىماعان. سوندىقتان ءبىز بولاشاقتا بىرگە جۇمىس جاساۋ ءۇشىن جول كارتاسىن، ەكى جاقتى ۇكىمەتارالىق كوميسسيا، ەكونوميكانىڭ ءتۇرلى سالالارى بويىنشا جۇمىس توپتارىن قۇرۋعا كەلىستىك. (...) باستىسى - بۇل بىرلەسكەن ينۆەستيتسيالىق قارجى قورىن قۇرۋ تۋرالى كەلىسىم. ءبىزدىڭ ەلىمىزدە بىرلەسكەن جوبالاردى قارجىلاندىرۋ ءۇشىن وسىنداي قور قۇرامىز»، - دەپ اتاپ ءوتتى ن. نازاربايەۆ.
پرەمەر- مينيستر بيۋدجەت قارجىسىن تولىعىمەن يگەرۋدى تاپسىردى
ۇكىمەت وتىرىسىندا بيۋدجەت قاراجاتىن يگەرۋ ماسەلەسى قارالدى. ق ر قارجى ءمينيسترى باقىت سۇلتانوۆتىڭ ايتۋىنشا، 2016 -جىلدىڭ 9 ايىندا مەملەكەتتىك بيۋدجەت كىرىستەرى 1 تريلليون تەڭگەگە جۋىق اسىرا ورىندالدى. "اعىمداعى جىلدىڭ 9 ايىندا مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ اتقارىلۋى ساپالى جەتىستىكتەرمەن ەرەكشەلەنەدى. كىرىستەر ايتارلىقتاي اسىرا ورىندالدى. ال سالىقتار بولسا، ءقازىردىڭ وزىندە بۇكىل وتكەن جىلدىڭ كولەمىنە كەلەتىندەي جينالدى. شىعىستار بۇل كەزەڭ ءۇشىن ەڭ جوعارعى مانگە جەتىپ يگەرىلدى. شىعىستاردىڭ جارتىسى الەۋمەتتىك بولىپ تابىلادى. ال 4\1 ى ەكونوميكالىق وسىمگە باعىتتالعان. وڭىرلىك بيۋدجەتتەر ەكونوميكالىق تۇراقتىلىققا ارنالعان جاڭا ترانسفەرتتەرمەن قولداۋ تاپتى. جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەر جالپى جاقسى ءوسىم كورسەتۋدە"، - دەدى مينيستر.
ءمينيستردىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەتتىك بيۋدجەتتىڭ شىعىندارى بيىل 13 پايىزعا وسكەن. ونىڭ كولەمى 7 تريلليون تەڭگەگە جەتىپ وتىر. دارىگەرلەر، مۇعالىمدەر جانە وزگە دە بيۋدجەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسى ءوسىرىلدى. مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەردىڭ جالاقىسىنا كەتەتىن شىعىندار جالپى 18 پايىزعا ۇلعايدى جانە تريلليون تەڭگەگە جەتتى. شىعىنداردىڭ جارتىسىنان كوبى، شامامەن 3,6 تريلليون تەڭگە الەۋمەتتىك سالاعا جۇمسالدى. ونىڭ ىشىندە 1 تريلليون تەڭگە زەينەتاقى تولەمدەرىنە بولىنگەن.
ال ۇلتتىق ەكونوميكا ءمينيسترى قۋاندىق بيشىمبايەۆ 9 ايدا مەملەكەت قاراجاتى ەسەبىنەن 617,2 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇيدىڭ پايدالانۋعا بەرىلگەنىن جەتكىزدى. «قۇرىلىس جۇمىستارىنىڭ كولەمى تۇرعىن ءۇي قۇرىلىسى مەن «نۇرلى جول» مەملەكەتتىك باعدارلاماسىنىڭ اياسىندا ينفراقۇرىلىمدىق جوبالاردى ىسكە اسىرۋ ەسەبىنەن 6,9 پايىزعا ۇلعايدى. 2016 -جىلعى قاڭتار- قىركۇيەكتە تۇرعىن ۇيلەردى پايدالانۋعا بەرۋ 13,6 پايىزعا ءوسىپ، 7,2 ميلليون شارشى مەترگە دەيىن ۇلعايدى. كوپ پاتەرلى تۇرعىن ۇيلەردى پايدالانۋعا بەرۋ 26,0 پايىزعا (3,4 ميلليون شارشى مەترگە دەيىن) جانە جەكە تۇرعىن ۇيلەردى پايدالانۋعا بەرۋ 4,4 پايىزعا (3,7 ميلليون شارشى مەترگە دەيىن) ءوستى. اعىمداعى جىلعى 9 ايدا مەملەكەت قاراجاتى ەسەبىنەن 617,2 مىڭ شارشى مەتر تۇرعىن ءۇي پايدالانۋعا بەرىلدى»، - دەدى بيشىمبايەۆ.
ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، تۇرعىن ءۇيدى پايدالانۋعا بەرۋ قارقىنى پاۆلودار وبلىسىندا - 68,9, اقمولا وبلىسىندا - 38,8، اقتوبە وبلىسىندا - 30,9، قىزىلوردا وبلىسىندا - 23, ال استانا قالاسىندا 29 پايىز دەڭگەيىندە بايقالىپ وتىر. جالپى قۇرىلىس كولەمىنىڭ ءوسۋى رەسپۋبليكانىڭ 8 وڭىرىندە بايقالادى. قۇرىلىستىڭ ەڭ جوعارى قارقىنى اتىراۋ وبلىسىندا جانە استانا قالاسىندا تىركەلگەن.
«بۇل وڭىرلەردە تۇرعىن ءۇيدى پايدالانۋعا بەرۋ جوعارى بولسا، پاۆلودار جانە قىزىلوردا وبلىستارىندا قۇرىلىس جۇمىستارى كولەمىنىڭ ەلەۋلى تومەندەۋى بايقالدى»، - دەدى مينيستر.
ال ۇكىمەت باسشىسى باقىتجان ساعىنتايەۆ جىل سوڭىنا دەيىن بيۋدجەت قارجىسىن تولىق يگەرۋدى تاپسىردى. «وتكەن جولى ءبىز سىزبەن «بيزنەستىڭ جول كارتاسى - 2020» باعدارلاماسى اياسىندا بيزنەس ءۇشىن ينفراقۇرىلىم جۇرگىزۋگە بولىنگەن 627 ميلليون تەڭگەنى يگەرۋگە ماسەلەسى جايلى سويلەسكەن ەدىك. سىزگە يگەرىلمەۋ تۋرالى ەسكەرتۋ عانا جاساماي، ونى سۇراماعاندىعىڭىزدى دا ايتتىق. جاعداي نە بولىپ جاتىر؟» - دەپ سۇرادى پرەمەر- مينيستر اتىراۋ وبلىسىنىڭ اكىمى نۇرلان نوعايەۆتان.
«باقىتجان ءابدىر ۇلى، نەگىزى ول قاراجات 692 ميلليون تەڭگە. 184 ميلليون تەڭگەنى وسى ايدىڭ اياعىنا دەيىن، ال جالپى قارجىنى جىلدىڭ سوڭىنا دەيىن يگەرەمىز. بۇل جەردە ەشقانداي پروبلەما جوق. بۇل كونكۋرستاردىڭ كەش وتكىزىلۋىنە بايلانىستى بولدى»، - دەدى وبلىس اكىمى.
«جارايدى، جىلدىڭ سوڭىندا كورەمىز»، - دەدى ۇكىمەت باسشىسى.
سونىمەن قاتار ول بارلىق اكىمدەرگە بيۋدجەتتىڭ ءاربىر تەڭگەسىن دەر ۋاقىتىندا يگەرۋ بويىنشا جۇمىستار جۇرگىزۋ قاجەتتىگىن قاتاڭ تاپسىردى.
«ءبىز 9 -قىركۇيەكتە 400 ميلليارد تەڭگەدەن استام قارجى بولدىك. جۇمىستاردا قانداي دا ءبىر كەمشىلىكتەر بار بولۋى مۇمكىن. ءبىراق، جىل سوڭىنا دەيىن بارلىق قارجىنى يگەرۋ قاجەت»، - دەدى ساعىنتايەۆ.
«Kazakh TV» ارناسى جاڭاردى
وسى اپتادا ق ر اقپارات جانە كوممۋنيكاتسيالار ءمينيسترى داۋرەن ابايەۆتىڭ قاتىسۋىمەن جاڭارعان «Kazakh TV» ارناسى رەسمي تۇردە ىسكە قوسىلدى. «اقپارات كەڭىستىگىندە وزىندىك ورنى بار «Kazakh TV» تەلەارناسىنىڭ جاڭا فورماتقا كوشۋىمەن شىن جۇرەكتەن قۇتتىقتايمىن. بيىلعى جىلى ەلىمىزدەگى باسقا دا مەملەكەتتىك مەديا قۇرىلىمدارمەن بىرگە «حابار» تەلەارناسىنىڭ رەسۋرستارىن جاڭعىرتۋ بويىنشا ۇلكەن جۇمىستار جۇرگىزىلىپ جاتىر. بۇل رەتتەگى شارالار ەلباسىنىڭ وتاندىق بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ساپاسىن ارتتىرۋ جونىندەگى تىكەلەي تاپسىرماسى بويىنشا اتقارىلۋدا. بۇگىنگى كۇنى ءبىزدىڭ الدىمىزدا ءبىرقاتار ماڭىزدى مىندەتتەر تۇر. سولاردىڭ ءبىرى ەلىمىزدى حالىقارالىق دەڭگەيدە ناسيحاتتاۋعا بايلانىستى. وسىعان وراي شەتەلدىك اۋديتوريانى قامتىعان تۇڭعىش وتاندىق «Kazakh TV» مەن «ءبىلىم جانە مادەنيەت» تەلەارنالارى بىرىكتىرىلىپ، جاڭارعان فورماتتا حابار تاراتۋعا كىرىستى. وسىلايشا، ەلىمىزدىڭ ساياسي- ەكونوميكالىق جانە مادەني جاڭالىقتارى الەم نازارىنا كەڭىنەن ۇسىنىلا باستايدى»، - دەدى داۋرەن ابايەۆ.
بۇل رەتتە مينيستر «ءبىلىم جانە مادەنيەت» تەلەارناسىنداعى ساپالى كونتەنت وسى ءۇشىن قولدانىلاتىنىن اتاپ ءوتتى. ەڭ باستىسى - جاڭارعان تەلەارنانىڭ حابارى شەتەلدىك اۋديتورياعا مەملەكەتتىك تىلدە جانە اعىلشىن تىلىندە تاراتىلماق.
«جالپى، بۇقارالىق اقپارات قۇرالدارىنىڭ ىشىندە تەلەارنانىڭ اسا قۋاتتى قۇرال ەكەنى بەلگىلى. وسىنى ەل ماقساتى، ۇلت مۇددەسىنە ۇتىمدى پايدالانا ءبىلۋ اسا ماڭىزدى. جاڭارعان ارنانىڭ ۇجىمى بۇل مىندەتتى ويداعىداي اتقارادى دەپ سەنەمىن»، - دەپ د. ابايەۆ.
نەسيەگە ءبىلىم العاندار قارىزىن قايتارماي ءجۇر
اعىمداعى اپتادا قازاقپاراتتىڭ جۋرناليستەرى 1999-2005 -جىلدارى ارالىعىندا مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ نەسيەسىن العانداردىڭ قازىرگى قارىزىن ءبىلىپ الدى. اگەنتتىك ءتىلشىسىنىڭ رەسمي ساۋالىنا جاۋاپ بەرگەن ق ر ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنە قاراستى قارجى ورتالىعى مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ جانە مەملەكەتتىك ستۋدەنتتىك نەسيە بەرۋ باعدارلاماسى جۇمىس ىستەگەن كەزەڭدە رەسپۋبليكالىق بيۋدجەتتەن بولىنگەن قارجى 15,3 ملرد. تەڭگەنى قۇراعاندىعىن اتاپ وتكەن. اتالعان سوماداعى نەسيەنى 58 مىڭنان استام ادام العان.
«بۇگىنگى كۇنى 7,7 ميلليارد تەڭگە بيۋدجەتكە قايتارىلدى. بۇل بەرىلگەن نەسيە جالپى سوماسىنىڭ 51 پايىزىن قۇرايدى. كرەديتتەردى قايتارۋ جونىندەگى مىندەتتەمەلەرىن ءوز ەركىمەن ورىنداماي جۇرگەن بورىشكەرلەرگە قاتىستى قارجى ورتالىعىنىڭ تالاپ ارىزدارى بويىنشا ق ر سوتتارى بورىشكەرلەردەن مەملەكەتتىك ءبىلىم بەرۋ كرەديتىن ءوندىرىپ الۋ تۋرالى 8700 دەن استام شەشىم شىعارىلدى. 1500 دەن استام تالاپ سوت ورگاندارىندا قارالۋدا» ، - دەلىنگەن ورتالىق جاۋابىندا. جالپى، قازىرگى كەزدە 37 مىڭ ادام 7,6 ميلليارد تەڭگەنىڭ قارىزىن قايتارماي ءجۇر.
مەملەكەتتىك قىزمەتتە مەرەكەلىك سىياقىلاردى الىپ تاستايدى
قازىرگى كەزدە مەملەكەتتىك قىزمەتتە ءاربىر ادامنىڭ جۇمىسىن باعالاۋ جۇيەسى ەنگىزىلگەن. الايدا ونى بونۋستاردى تولەۋ جۇيەسىنە ءالى قوسقان جوق. اتالعان ەكى جۇيەنى ءوزارا ۇندەستىرىپ، ىسكە قوسقاننان كەيىن بارلىق سىياقىلار مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ جەكە جەتىستىكتەرىنە سايكەس تولەنەتىن بولادى.
«نەگىزى، مەملەكەتتىك قىزمەتتە "13- جالاقى" دەگەن سىياقى جوق. ۇستەمەاقى مەن پرەميا دەگەندەر بار. الايدا قازىرگى مىندەتكە سايكەس، ءاربىر مەملەكەتتىك قىزمەتكەردىڭ جالاقىسى جۇمىستىڭ ناتيجەسى بويىنشا تولەنۋى كەرەك. سول سەبەپتى بۇگىندە جاڭا جۇيە ازىرلەندى. ونىڭ اياسىندا بارلىق بونۋستار ەڭبەكتىڭ ناتيجەسى بويىنشا تولەنەدى. قازىرگى كەزدە مەملەكەتتىك قىزمەتتە جۇمىستى باعالاۋ جۇيەسى ەنگىزىلىپ وتىر. وعان سايكەس، ءاربىر قىزمەتكەردىڭ جەكە جىلدىق جوسپارى بەلگىلەنەدى. وندا ناقتى ماقسات- مىندەتتەر جازىلادى. سونىڭ ناتيجەسى بويىنشا بونۋستار تولەنەدى»، - دەيدى ق ر مەملەكەتتىك قىزمەت ىستەرى جانە سىبايلاس جەمقورلىققا قارسى كۇرەس اگەنتتىگى مەملەكەتتىك قىزمەت دەپارتامەنتىنىڭ مىندەتىن اتقارۋشى جارقىن تىلەۋكەنوۆ.
ونىڭ سوزىنە قاراعاندا، الداعى ۋاقىتتا جۇمىستى باعالاۋ مەن بونۋستاردى بەرۋ جۇيەسىن ءوزارا بايلانىستىرعاننان كەيىن مەرەكەلىك سىياقىلاردى الىپ تاستايدى. سول كەزدە بارلىق بونۋستار، ياعني اقشالاي سىياقىلار ءاربىر قىزمەتكەردىڭ جەكە جەتىستىكتەرى ءۇشىن تولەنەدى. "ول جۇيە بارىنشا اشىق بولادى. ادام بونۋسقا لايىق بولسا، سىياقى الادى. ال جوسپاردى ورىنداماسا، جالاقىنى قاناعات تۇتۋعا ءماجبۇر بولماق. ءبىز اتالعان جۇيەنى كەلەسى جىلدىڭ ەكىنشى جارتىجىلدىعىندا ەنگىزۋدى جوسپارلاپ وتىرمىز"، - دەپ اتاپ كورسەتتى ج. تىلەۋكەنوۆ.
ال پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى ادىلبەك جاقسىبەكوۆ ۇزاق ۋاقىت بويى بوس ورىنداردى ۇستاپ، جۇمىسقا ادام الماي جاتقان مينيسترلىكتەردى سىنعا الدى. ونىڭ ويىنشا، اتالعان مەملەكەتتىك ورگاندار رەزەرۆتە بار ادامداردى قىزمەتكە قويۋعا اسىقپاسا، ونداي ۆەدومستۆونىڭ شتاتىن قىسقارتۋعا ابدەن بولادى. "ماعان تۇسكەن اقپاراتقا سايكەس، "ا" كورپۋسىنداعى ۆاكانتتىق قىزمەتتەرگە (باسشىلىق - اۆت. ) ادام تاعايىنداۋ جۇمىسى دۇرىس جۇرگىزىلمەيدى. قازىرگى كەزدە رەزەرۆتىڭ بارىنا قاراماستان، 16 لاۋازىم ءالى دە بوس تۇر. ءتورت اي بويى التى بىردەي مينيسترلىكتە 8 كوميتەتتىڭ ءتوراعاسى ءالى تاعايىندالماي وتىر. ال وسى قىزمەتكە ۇمىتكەرلەردىڭ رەزەرۆى 39 ادامدى قۇراپ وتىر"، - دەدى ءا. جاقسىبەكوۆ.
ونىڭ ايتۋىنشا، مەملەكەتتىك قىزمەت سالاسىندا مامانداردىڭ ءجيى اۋىسۋى باستى پروبلەمالاردىڭ ءبىرى بولىپ وتىر. سوعان قاراماستان، قارجى مينيسترلىگىندە 970 قىزمەت ورنى بوس تۇرسا، ۇلتتىق ەكونوميكا مينيسترلىگىندە - 900 دەن استام، ال اۋىل شارۋاشىلىعى مينيسترلىگىندە 280 قىزمەتكە ادامدى ءالى قويماعان. وبلىستىق جانە اۋداندىق اكىمدىكتەردە دە سولاي بولىپ تۇر.
"نەگىزى، بوس تۇرعان جۇمىس ورىندارىنىڭ كوپتىگى، باسشىلاردىڭ ءجيى اۋىسۋى مەملەكەتتىك قىزمەت اپپاراتىنىڭ جۇمىسىنا كەرى اسەرىن تيگىزىپ وتىر. بىزگە وسىنى جان- جاقتى زەردەلەپ شىعۋ قاجەت. قازىرگى جاعدايعا نە سەبەپ بولدى؟ نەگە ول ورىندار بوس تۇر؟ بالكىم، سول مينيسترلىكتەردىڭ شتاتىن قىسقارتامىز. سونىڭ ارقاسىندا ءبىراز اقشانى ۇنەمدەۋگە بولادى"، - دەپ اتاپ كورسەتتى پرەزيدەنت اكىمشىلىگىنىڭ باسشىسى.
بۇگىنگى جۇيەنىڭ ءوزى اقشانى ۇرلاۋعا ىڭعايلى بولىپ وتىر
باس پروكۋرور جاقىپ اسانوۆ قارجىنى جىمقىرۋعا قاتىستى قىلمىستىق ىستەردى تەرگەۋ جۇيەسىن وزگەرتۋ كەرەك دەپ سانايدى. سەبەبى قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى ناقتى ءبىر ىسپەن اينالىسىپ جاتقاندا قىلمىسكەرلەر قىرۋار قاراجاتتى شەتەلگە اۋدارىپ، ەلدەن تايىپ تۇرادى. بىلايشا ايتقاندا، تەرگەۋشىلەردىڭ بارلىق كۇش- جىگەرى بيۋروكراتياعا كەتىپ جاتىر. ال ۇرلانعان اقشا بىردەن تاركىلەنسە، قىلمىسكەر ەشقايدا قاشا المايدى.
باس پروكۋراتۋرانىڭ مالىمەتىنە سايكەس، سوڭعى 10 جىلدىڭ ىشىندە تەرگەۋگە الىنعان قىلمىستىق ىستەر بويىنشا 10 ملرد. تەڭگەدەن استام اقشا شەتەلگە شىعارىلدى. بۇل تەك وندىرىسكە الىنعان ىستەر عانا. ال ونىڭ سىرتىندا تەرگەۋگە ىلىنبەي قالعان قىلمىستار قانشاما.
"جاقىندا مەن تايجانوۆ ("ازبۋكا جيليا" باسشىسى - اۆت. ) تۋرالى ايتقان ەدىم. ول 14 ميلليارد تەڭگەنى جىمقىرىپ، اۆسترياعا قاشىپ كەتكەن. سول جەردە ۇرلاعان اقشاعا جىلجىمايتىن مۇلىكتەردى ساتىپ الدى. وكىنىشكە قاراي، ءبىز وسى ىسپەتتى قىلمىستىق ىستەر بويىنشا دۇرىس جۇمىس ىستەپ جاتقان جوقپىز. سەبەبى كوپ جاعدايدا تيىن- تەبەندى عانا قايتارىپ وتىرامىز. ءبىزدىڭ تەرگەۋشىلەرىمىز ادامعا قاتىستى ەڭ قيىن دەگەن ىستەردى شەبەر ورىنداپ جاتادى. وعان داۋ جوق. ۇرلىق- قارلىق، ادامدى ءولتىرۋ، الاياقتىق سياقتى قىلمىستاردى جاقسى تەرگەيمىز. ول جاعىنان ەۋروپا ەلدەرىنەن دا وزىپ تۇرمىز. الايدا قارجىلىق قىلمىستاردى تەرگەۋ جۇمىسى اقساپ جاتىر. نەگە؟ سەبەبى ول قىلمىستى جاسايتىن ادامنىڭ ءبىلىمى دە، تەxنيكالىق مۇمكىندىگى دە جاقسى. ءبىز بولساق، اقشانى بىردەن تاۋىپ، ونى بۇعاتتاپ الۋدىڭ ورنىنا ساراپتاما مەن شىعىننىڭ كولەمىن ەسەپتەپ جاتامىز. وسى ۋاقىتتىڭ ىشىندە قىلمىسكەرلەر ۇرلاعان اقشالارىن وفشورعا اۋدارىپ، وپ- وڭاي شەتەلگە تايىپ تۇرادى"، - دەيدى ج. اسانوۆ "ۇرلانعان اكتيۆتەردى شەتەلدەن قايتارۋ جانە ۇلتتىق قارجىلىق جۇيەسىن دامىتۋ" تاقىرىبىنداعى "دوڭگەلەك ۇستەل" وتىرىسىندا.
وسى ورايدا بىرنەشە مىسال كەلتىردى. اتىراۋدا تەرگەۋشىلەر پروتسەسسۋالدىق شارالاردى اياقتايمىز دەگەنشە بۇرىنعى وبلىس اكىمىنىڭ ەسەپشىلەرى 500 ميلليون دوللاردى شەتەلگە اۋدارىپ، ارتىنان وزدەرى دە انگلياعا قاشىپ كەتكەن. قازىر سول جەردە بوي تاسالاپ ءجۇر. سول سياقتى "قازاتومونەركاسىپ" كومپانياسىنىڭ ۆيتسە- پرەزيدەنتى تۇرسىنبايەۆ تا ءبىراز اقشانى جىمقىرىپ، كاناداعا تايىپ تۇرعان.
"تاعى ءبىر مىسال، استانادا الىمبەتوۆ ۇلەسكەرلەردى 5,5 ميلليون دوللارعا الداپ كەتكەن. قىلمىستىق ءىس تەرگەلگەن ءۇش اي بويى ونىڭ شەتەلدەگى ەسەپ- شوتتارىنا قازاقستاننان قىرۋار قارجى قۇيىلىپ تۇرعان. تەرگەۋ ونى بىلگەن دە جوق. الىمبەتوۆتىڭ ءوزىن ۇستادى. قازاقستانعا قايتاردى. الايدا اقشا سول جاقتا قالدى"، - دەپ اتاپ كورسەتتى ج. اسانوۆ.
باس پروكۋروردىڭ ايتۋىنشا، بۇگىندە شەتەلگە قاشقان قىلمىسكەرلەردى قايتارۋ سالاسىندا بىرنەشە پروبلەما بار. بىرىنشىدەن، شەتەلدىڭ قۇقىق قورعاۋ ورگاندارى قازاقستاننان تۇسەتىن ساۋالداردى كوپ جاعدايدا تۇسىنبەي جاتادى. سەبەبى ءوزىمىزدىڭ ماماندارىمىز ونداي ساۋالداردى تۇسىنىكتى تىلدە جازا المايدى. ەكىنشىدەن، تەرگەۋشىلەر حالىقارالىق تاجىريبەنى، ساۋال جولداپ جاتقان ەلدىڭ ىشكى ءتارتىبىن بىلمەي جاتادى.
وسىعان بايلانىستى بۇگىندە باس پروكۋراتۋرانىڭ باستاماسىمەن شەتەلدەگى قارجىنى قايتارۋعا ارنالعان ارنايى جوبا قولعا الىندى. سونىڭ اياسىندا شەتەلدىك ماماندار قازاقستاننىڭ 10 قىزمەتكەرىن دايارلاپ جاتىر. وسى كۋرستاردان كەيىن ولار شەتەلدىك تاجىريبەنى بۇكىل اپپاراتقا تاراتاتىن بولادى.
