قۇران ادام ميىنىڭ قۇپيالارىن اشتى

استانا. قازاقپارات - ءبىز سوڭعى ءتورت جىلدا قۇران مەن پايعامبارىمىزدىڭ (س. ا. ۋ. ) حاديستەرىن زەردەلەۋ ناتيجەسىندە جەتىنشى عاسىردا قۇراندا ايتىلعان انا قۇرساعىنداعى ۇرىقتىڭ دامۋ كەزەڭدەرىنىڭ جاڭا جۇيەسىن تاۋىپ، تاڭ قالدىق.

VII عاسىر عىلىمنىڭ وركەن جايماعان ءداۋىرى ەدى، الايدا قۇران سول كەزدىڭ وزىندە- اق كۇردەلى ماسەلەنى عىلىمي اقيقاتقا نەگىزدەپ، شىندىقپەن ءتۇسىندىردى. سوندىقتان مۇنى قۇراننىڭ عاجايىپتىعى دەۋگە تولىققاندى نەگىز بار.

نەگە قۇراندا ادام باسىنىڭ الدىڭعى بولىگى جالعان جانە كۇنالى رەتىندە سيپاتتالادى؟ نەگە قۇران ادام جالعانشى ءارى كۇناھار دەپ اتاماعان؟ ادام باسىنىڭ الدىڭعى بولىگىنىڭ وتىرىكشىلىك جانە كۇنامەن قانداي بايلانىسى بار؟ ءبىز ادام باس سۇيەگىنە قاراساق، ميدىڭ الدىڭعى بولىگىن كورەمىز. فيزيولوگيا ميدىڭ وسى بولىگىنىڭ قىزمەتى تۋرالى نە دەيدى؟ «اناتوميا جانە فيزيولوگيانىڭ نەگىزگى ەلەمەنتتەرى» اتتى كىتاپتا وسى جايىندا بىلايشا باياندالادى: «موتيۆاتسيا مەن جوسپارلاۋ ءارى بارلىق قوزعالىستاردىڭ باستاماسى الدىڭعى ميدا جۇزەگە اسادى. الدىڭعى مي بۇل -  اگرەسسيانىڭ فۋنكتسيونالدىق ورتالىعى».

اللا تاعالا پايعامبارىمىز مۇحاممەدكە (س. ا. ۋ) قاعباعا قۇلشىلىق جاساۋعا تىيىم سالعان دىنسىزدەر جونىندە قۇراندا بىلاي دەيدى: «جوق! ەگەر دە ول ء(ابۋ ءجاھل) (پايعامباردى جابىرلەنۋىن) دوعارماسا، ءسوزسىز، ءبىز ونىڭ كەكىلىنەن شاپ بەرەمىز، وتىرىكشى ءارى كۇناھار كەكىلدەن»- دەگەن (الاق,15-16). سونىمەن ميدىڭ بۇل بولىگى جوسپارلاۋعا، جاقسى ءارى كۇنالى مىنەز- قۇلىقتىڭ موتيۆاتسياسىنا جانە جالعاندىق پەن شىندىقتى ايتۋعا جاۋاپتى بولىپ تابىلادى. سول ءۇشىن كىمدە- كىم وتىرىك ايتىپ، كۇنالى ءىس جاساعان كەزدە الدىڭعى مي بولىگىن قۇراندا: «وتىرىكشى، كۇناھار كەكىل»، - دەپ جالعانشى مەن كۇناھارلىعى ءۇشىن ادىلەتتى ايىپتايدى.

بۇكىل الەمگە تانىمال ەمبريولوگ، كانادانىڭ تورونتو ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ جاسۋشا بيولوگياسى مەن اناتومياسىنىڭ پروفەسسورى، كوپتەگەن مەديتسينا سالاسىنداعى وقۋلىقتاردىڭ اۆتورى كەيت ل. مۋر جازعانداي، عالىمدار سوڭعى 60 جىلدىڭ ىشىندە ميدىڭ ماڭداي الدى بولىگىنىڭ قىزمەتتەرىن تاياۋدا عانا اشقان. كەيت مۋر كوپتەگەن حالىقارالىق ۇيىمداردى، ولاردىڭ اراسىندا كانادالىق جانە امەريكالىق اناتومداردىڭ اسسوتسياتسياسىن جانە بيولوگيا عىلىمدارى وداعىنىڭ جانىنداعى كەڭەستى باسقارعان. 1981 -جىلى داممامدا (ساۋد ارابياسى) وتكەن جەتىنشى حالىقارالىق مەديتسينالىق كونفەرەنسيادا پروفەسسور مۋر بىلاي دەپ مالىمدەمە جاسايدى: «ادامنىڭ دامۋى تۋرالى قۇراندا ايتىلعان شىندىقتى تۇسىندىرۋگە كومەكتەسۋ ماعان ۇلكەن قۋانىش پەن راقات سەزىمىن سىيلادى. بۇل سوزدەردىڭ بارلىعى مۇحاممەدكە قۇدايدىڭ تاراپىنان كەلگەنى مەن ءۇشىن اقيقات دۇنيە. ويتكەنى، وسى فاكتىلەردىڭ بارلىعى ودان بىرنەشە ءجۇز جىلداردان كەيىن عانا اشىلدى. ايتىلعان جاعدايلاردىڭ بارشاسى ماعان مۇحاممەدتىڭ اللانىڭ ەلشىسى ەكەندىگىنە ايقىن دالەل بولدى».

سول ساتتە پروفەسسور مۋرعا: «بۇل ءسىزدىڭ قۇران اللانىڭ ءسوزى ەكەندىگىنە سەنگەنىڭىزدى بىلدىرە مە؟» - دەگەن ساۋال قويىلدى. ول: «مەن وسى شىندىقتى قابىلداۋعا كەدەرگى كەلتىرەتىن ەشبىر سەبەپتى كورمەدىم»، - دەپ اعىنان جارىلدى. كەلەسى ءبىر كونفەرەنسيادا عالىم مۋر: «...ادام ۇرىعىنىڭ دامۋ كەزەڭدەرى ۇنەمى وزگەرىستەردە بولعاندىقتان، ساتىلارعا ءبولۋ وتە قيىن، سوندىقتان قۇران مەن سۇننەتتە ايتىلعان تەرميندەردى پايدالانا وتىرىپ، (سوزدەر، ىستەرى نەمەسە مۇحاممەدتىڭ (س. ا. ۋ. ) ماقۇلداۋى) جاڭا كلاسسيفيكاتسيانى ازىرلەۋدى ۇسىندى. ۇسىنىلىپ وتىرعان جۇيەسى، جان- جاقتى قاراپايىم جانە قازىرگى زامانعى ەمبريولوگيا تۇجىرىمدارىمەن سايكەس كەلەدى. سوڭعى ءتورت جىلدا قۇران مەن حاديستەردى جۇيەلى زەرتتەۋ بارىسىندا جەتىنشى عاسىردا بىزگە ءبىرىنشى رەت ايتىلعان شىندىق، ادام ۇرىعىنىڭ دامۋ كەزەڭدەرىن جىكتەۋگە مۇمكىندىك بەردى. ءتىپتى اريستوتەل ەمبريولوگيا نەگىزىن قالاۋشى بولسا دا، تەك ب. ە. د. ءتورتىنشى عاسىردا عانا تاۋىق جۇمىرتقاسىنىڭ قۇرىلىمىن زەرتتەۋ ارقىلى تاۋىق ۇرىعىنىڭ كەزەڭ- كەزەڭدەرمەن داميتىنىن انىقتادى، الايدا اريستوتەل وسى كەزەڭنىڭ ەگجەي- تەگجەيلى سيپاتتاماسىن تولىققاندى بەرە المادى.

ءبىز  ⅩⅩ عاسىرعا دەيىن ەمبريولوگيا تاريحىندا ادام ۇرىعىنىڭ دامۋى مەن جىكتەلۋ كەزەڭدەرى تۋرالى ءىس جۇزىندە ەشتەڭە بىلمەدىك. سول سەبەپتى قۇرانداعى ادام ۇرىعىنىڭ سيپاتتامالارى عىلىمي نەگىزى بولماعان جەتىنشى عاسىرداعى ەشبىر ادامنىڭ ويدان شىعارعانى ەمەس.

وسى دالەلدەردىڭ نەگىزگى تۇجىرىمى: «بۇل دەرەكتەر- اللا ەلشىسى مۇحاممەدكە (س. ا. ۋ. ) اللا تاعالا تاراپىنان كەلگەن عاجايىپ اقيقات بولاتىن. ويتكەنى، ەشقانداي عىلىمي تاجىريبەسى بولماعان پايعامبارىمىز (س. ا. ۋ. ) وسىنداي ەگجەي- تەگجەيلى كۇردەلى ماسەلەنى ءوزى ءبىلۋى مۇمكىن ەمەس ەدى».

اۋدارعان مەرۋەرت باقداۋلەت قىزى