ورالدا يساتاي- ماحامبەت ەسكەرتكىشى بوي كوتەرمەك
الماتىلىق بەلگىلى سۋرەتشى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى، پروفەسسور، رەسپۋبليكالىق جانە حالىقارالىق كورمەلەردىڭ لاۋرەاتى، كەزىندە ۆ. ي. سۋريكوۆ اتىنداعى ماسكەۋ مەملەكەتتىك كوركەمسۋرەت ينستيتۋتىن بىتىرگەن بولات دوسجانوۆتىڭ ايتۋىنشا، بيىل جازدا يساتاي- ماحامبەت ەسكەرتكىشىنە مۇسىنشىلەر اراسىندا رەسپۋبليكالىق كونكۋرس جاريالانعان بولاتىن.
«ارينە، يساتاي- ماحامبەت ەسكەرتكىشىنىڭ ەلىمىزدىڭ باتىس قاقپاسى سانالاتىن ورالدا ورنىعۋى وتە ورىندى. بۇل كوكىرەگىندە وتى بار، ۇلتىن ءسۇيىپ، ەلىن قۇرمەتتەيتىن ءار ازاماتتىڭ كوپتەن كۇتكەن ارمانى دەۋگە بولادى. وسى قوس تۇلعانى جىلدار بويى زەرتتەپ، جۇرەكتەن وتكىزگەن جانداردىڭ ءبىرى رەتىندە وسى بايقاۋعا مەن دە قاتىستىم»- دەدى ب. دوسجانوۆ.
شىلدە ايىنىڭ سوڭىندا بايقاۋدىڭ وبلىستىق كەزەڭى ءوتىپ، وندا مەن جاساعان يساتاي- ماحامبەت مۇسىندىك كومپوزيتسياسى جوعارى باعالاندى. سودان كەيىن استانا قالاسىندا ق ر مادەنيەت جانە سپورت مينيسترلىگىندە ەسكەرتكىشتەر جونىندەگى مەملەكەتتىك كوميسسيانىڭ قورىتىندى وتىرىسىندا مەنىڭ جوبام ۇزدىك دەپ تانىلدى. قازىرگى تاڭدا ەسكەرتكىشتىڭ تەحنيكالىق جانە باسقا ماسەلەلەرى ناقتىلانۋ ۇستىندە.
- ايتارى جوق، بۇل جاڭالىق وسى ماسەلەنى قوزعاپ جۇرگەن، تاۋەلسىز ەلىمىزدىڭ وتكەنىن زەردەلەپ، ەرتەڭىن ويلايتىن جانداردىڭ ءبارىن قۋانتادى. بۇيىرسا، يساتاي مەن ماحامبەتتەي قوس باتىردىڭ تۇلعاسى اق جايىقتا اسقاقتاپ، بارشا ادامعا رۋح، كۇش- جىگەر بەرىپ تۇراتىنى حاق. بولات ساپار ۇلى، وسىناۋ ابىرويلى ىسىڭىزگە ساتتىلىك تىلەي وتىرىپ، ءوز ءومىر جولىڭىزدان دا حاباردار ەتە كەتسەڭىز؟
-ءار ادام بالا كەزىندە سۋرەت سالۋعا اۋەس بولادى عوي. الماتى وبلىسى ىلە اۋدانىندا 1945 -جىلى دۇنيە ەسىگىن اشقان مەن دە بالا جاسىمنان شيمايلاپ سۋرەت سالاتىنمىن. مەكتەپ قابىرعاسىندا وقىپ جۇرگەن كەزىمدە سىنىپ بەزەندىرۋ جۇمىستارىنا جاقسى ارالاستىم. مۇعالىمدەردىڭ بەرگەن تاپسىرمالارىن قالتقىسىز ورىنداپ مەيرام سايىن قابىرعا گازەتتەرىن شىعاراتىنمىن. كۇنى كەشەگىدەي ءالى كوز الدىمدا، جوعارى سىنىپتارعا كوشكەن كەزىم ەدى، ءبىزدىڭ مەكتەپكە قازاقتىڭ كاسىبي تۇڭعىش ءمۇسىنشىسى، قازاقستاننىڭ حالىق سۋرەتشىسى حاكىمجان اعا ناۋرىزبايەۆ كەلدى. مەنىڭ سالىپ جۇرگەن جۇمىستارىمدى كورىپ، ءوزىنىڭ شەبەرحاناسىن كورۋگە شاقىردى. شەبەرحانادان كوپتەگەن جۇمىستاردىڭ ەسكيز، ماكەتتەرىن كوردىم. قىزىعۋشىلىعىم ارتتى، اعايدىڭ ىقپالى دا شىعار، حيرۋرگ بولامىن دەپ جۇرگەن ارمانىمنان اينىپ، ءمۇسىنشى بولام دەپ شەشتىم سول جەردە. الماتى سۋرەت ۋچيليشەسىن بىتىرگەن سوڭ، ماسكەۋدەگى ۆ. سۋريكوۆ اتىنداعى كوركەم¬سۋرەت ينستيتۋتىنان ءبىلىم الىپ، مونۋمەنتالدى ءمۇسىن ونەرى ماماندىعىن الىپ شىقتىم.
- «ۇستازى مىقتىنىڭ ۇستانىمى مىقتى» دەيدى، ەندەشە، ۇستازدارىڭىزدى ەسكە الىپ وتسەڭىز؟
- ءار شەبەردىڭ ارتىندا ۇلكەن ءبىر مەكتەپ، ءداستۇر تۇرادى. ماسكەۋدە اكادەميك ميحايل فەدوروۆيچ بابۋريننەن ءبىلىم الدىم، ول الەمگە اتى ءماشھۇر ءمۇسىنشى الەكساندر تەرەنتيەۆيچ ماتۆەيەۆتەن، ال ماتۆەيەۆ ەسىمى اڭىزعا اينالعان تۇلعا - مانسۋردان ءبىلىم العان ەكەن. سوندىقتان، ءوزىمدى مانسۋردىڭ «شوبەرەسىمىن» دەۋگە قۇقىم بولار. الماتى سۋرەت ۋچيليشەسىندە ءدارىس بەرگەن ۇستازدارىمدى دا ۇمىتپايمىن.
ماسكەۋدەگى ديپلومدىق جۇمىسىمنىڭ تاقىرىبى «قۇرمانعازى» ەدى. ۇستازىم وسى تاقىرىپتى العانىمدى ونشا قالامادى. بىرنەشە رەت ءوتىنىپ سۇراپ كورىپ ەدىم، كەلىسپەي قويدى. مەنىڭ ميىمنان قۇرمانعازى بەينەسى مۇلدەم شىعار ەمەس. نە ىستەۋ كەرەك؟ ءبىراز تولعانىپ، بابامىزدىڭ شىعارمالارىن بۇل كىسىگە تىڭداتىپ كورسەم دەگەن وي كەلدى. سول ءۇشىن پوەزبەن ارنايى الماتىعا كەلىپ، كۇيتاباقتى تاۋىپ، ماسكەۋگە اپاردىم. ۇستازىما «سارى ارقا» كۇيىن تىڭداتتىم. دانا ادام عوي، ميحايل فەدوروۆيچ كۇيدى بار جان- تانىمەن تىڭدادى، ءبىراز ۇنسىزدىكتەن سوڭ «بۇل ادام جاي مۋزىكانت ەمەس، ۇلكەن فيلوسوف ەكەن، جۇمىسىڭدى باستا» - دەدى دە، شىعىپ كەتتى. سول عاجاپ كورىنىس ءالى كوز الدىمدا.
وسىلايشا، قۇرمانعازىدان باستالعان، تاريحي تۇلعالار بەينەلەرى مەنىڭ نەگىزگى تاقىرىبىما اينالدى. ونىڭ ءبارىن ايتۋ قاجەت ەمەس شىعار، تەك سوڭعى جىلداردا جاساعان ەڭبەكتەرىمە توقتالايىن. 1999 -جىلى پەتروپاۆل قالاسىندا ا. س. پۋشكيننىڭ تۋعانىنا 200 جىلدىعىنا ارناپ ەسكەرتكىش اشىلدى. ءمۇسىن ەكى مەتردەن اسا گرانيت ءمارمار تۇعىردىڭ ۇستىنە قويىلعان، جالپى بيىكتىگى ءۇش مەتردەن اساتىن مونۋمەنت. سول قالاداعى تاعى ءبىر ءمۇسىن - قاراساي مەن اعىنتاي باتىرلارعا ارنالعان كومپوزيتسيالىق شىعارما. بۇل ەسكەرتكىش پوگودين اتىنداعى ورىس دراما تەاترىنىڭ الدىنا، ياعني تەاتر الاڭىنا قويىلدى. قولادان قۇيىلعان ەسكەرتكىشتە قازاقتىڭ حاس باتىرلارى اعىنتاي مەن قاراساي يىق تىرەسىپ تۇر.
تاريحي دەرەكتەرگە سۇيەنسەك، قاراساي مەن اعىنتاي اراسىنداعى دوستىق ولاردىڭ تالاي جەڭىسكە جەتۋىنە سەبەپ بولعان. قاشان دا ادامدى ىلگەرى جەڭىسكە جەتەلەيتىن مىزعىماس دوستىق، ايىرىلماس قۇشاق ەكەندىگى بەلگىلى. تالاي جاۋعا بىرگە شاپقان، ايىرىلماس دوس بولعان قوس باتىر ەرلىكتەرىن وسى كومپوزيتسيادا بارىنشا كورسەتۋگە تىرىستىم. ءساتتى شىققان تۋىندى بولسا كەرەك، اتالمىش باتىرلار بەينەسىنىڭ سۋۆەنيرلىك ءتۇرى شىعارىلىپ، قازىر ەلگە كەلگەن سىيلى قوناقتارعا تارتۋ رەتىندە ۇسىنىلىپ ءجۇر.
2010 -جىلدىڭ جازىندا استانادا جەتى مەترلىك تاس تۇعىردا اسپانمەن استاسقان الىپ تۇلعا، قازاقتىڭ ۇلى اقىنى ابايدىڭ ەسكەرتكىشى اشىلدى. مۇنى كوپ ىزدەنىستىڭ، ەڭبەكتىڭ جەمىسى دەپ بىلەمىن. جانە ءبىر ايتارىم، بۇل بۇگىنگى تاڭداعى ەلىمىزدەگى ەڭ ۇلكەن ەسكەرتكىش بولىپ تابىلادى.
2011-2012 -جىلدارى ەلوردادا «قازاق ەلى» مونۋمەنتى ومىرگە كەلدى. بۇل مۇسىندە قازاق تاريحىنداعى باتىرلار مەن حاندار، جازۋشىلار مەن اقىندار، انالار مەن ارۋلاردىڭ بەينەسى كەڭ كورىنىس تاپقان. وسىناۋ اۆتورلار ۇجىمىمەن دۇنيەگە كەلگەن ۇلكەن كومپوزيتسيادا قولتاڭبامنىڭ بولعاندىعىنا قۋانامىن.
- ءسىز اق جايىق وڭىرىنە بارىنشا ءجيى كەلەسىز. وسى ورايدا ورالدا ورناتىلعان ءمۇسىن- ەسكەرتكىشتەر جونىندە نە ايتار ەدىڭىز؟
ەۋروپا مەن ازيانىڭ تۇيىسكەن جەرىندە ورنالاسقان ورال - كورىكتى دە تاريحي قالا. اۋەلدەن وزىندىك ساۋلەت ورنەگى بار، دامۋ ۇدەرىسى جاقسى. وسى جولى دا ءوز ادەتىمە سالىپ، كەلىسىمەن، قالا ساياباقتارى مەن اللەيالارىنا، عيماراتتار الدىنا، كوشەلەرگە كورىك بەرىپ، كوپشىلىكتىڭ كوزايىمى بولىپ تۇرعان ەسكەرتكىشتەردىڭ بارلىعىن قاراپ شىقتىم. ۇلى اباي ايتادى عوي: «اتتەڭ، دۇنيە- اي، ءسوز تانىر كىسى بولسا، كەمشىلىگى ءار جەردە- اق كورىنىپ تۇر- اۋ» - دەپ. قالادان كومپوزيتسيالىق شەشىمى تومەندەۋ ەسكەرتكىشتەر مەن شاعىن ءپىشىندى مۇسىندەردى كوردىم. كەيبىر مۇسىندەردى الىپ، كاسىبي تۇرعىدا دامىتىپ، قايتا جاساپ قويسا، دۇرىس بولار ەدى. وعان ءوزىمنىڭ باي تاجىريبەم نەگىزىندە اقىل- كەڭەسىمدى ايتىپ، ءتىپتى اقىسىز جاساپ بەرۋگە دە كومەكتەسەر ەدىم. قالانىڭ جاڭا شاعىناۋدانىندا ۇلكەن الاڭ اشىلىپتى، ەندى ول ادەمىلىگىن جويماۋ كەرەك.
«كەلىسىپ پىشكەن تون كەلتە بولماس»، - دەگەندەي، تالعاممەن، كاسىبي شەبەرلەرمەن، سۋرەتشى- مۇسىنشىلەرمەن كەڭەسە وتىرىپ شەشۋ قاجەت بارلىعىن. مىسالى، بەلگىلى باتىسقازاقستاندىق سۋرەتشى قۋاندىق ءمادىر باسشىلىق ەتىپ وتىرعان «ب ق و سۋرەتشىلەر وداعى» وسى ماسەلەلەردىڭ باسى- قاسىندا بولسا، ەش ارتىق بولماس ەدى. قازىرگى تاڭدا ءتىپتى اۋدانداردا دا ءتۇرلى مۇسىندەر ورناتىلىپ جاتىر، ءبىراق ولار كوركەمدىك تالاپ- تالعامعا جاۋاپ بەرەدى دەپ ايتۋ قيىن. سوندىقتان ءار ءىستى باستار الدىندا سونى بۇگە- شىگەسىنە دەيىن بىلەتىن ماماندارمەن اقىلداسىپ السا، كەيىن وكىنىش بولماس ەدى.
اۆتور: ەلجان ەرالى
