قازاق وقىرمانى قاشان قالىپتاسادى؟
شەت ەلدە قالاي؟ و جاقتا كىتاپ باسۋ، كىتاپ وقۋ، ونى جان- جاقتى جارنامالاۋ سىندى ۇردىستەر نارىققا بەيىمدەلىپ، جىلدام دامىپ كەلەدى. ەۋروپادا تەاتر ونەرى قالاي باعالانسا، كىتاپ وقۋ، جاڭا كىتاپ شىعارۋ ءىسىنىڭ سالتاناتى ودان ءبىر كەم تۇسپەيدى. دامىعان ەلدەردە تەحنولوگيانىڭ ءسات سايىن قارىشتاپ جاتقانىنا قاراماستان، ءداستۇرلى كىتاپقا دەگەن كوزقاراس وزگەرە قويمادى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، «ايپاد»، «ايفونى» بار اعايىننىڭ قولىنان ءالى كۇن كىتاپ تۇسە قويمادى.
بىزدى مازالعان ماسەلە - قازاقستانداعى كىتاپ ءىسىنىڭ ءالى دۇرىس جولعا قويىلماي جاتقانى. كىنا كىمنەن؟ ايىپ نەدەن؟
وقىرمان پورترەتى
ءتۇرلى ستاتيستكالىق دەرەكتەر ءار جىل سايىن، كىتاپتىڭ سانى ارتىپ، باسپالاردىڭ بەلسەندىلىگى كوبەيگەنى تۋرالى اقپارات بەرەدى. ءبىراق ءبىزدىڭ قوعامدا كىتاپ وقۋ مادەنيەتىنىڭ ءالى دە تومەن ەكەنىن مويىنداعان ءجون. ءداستۇرلى كىتاپقا قىزىعۋشىلىقتىڭ تومەندەۋى - الەمدىك ءۇردىس، زاڭدىلىق دەلىك، الايدا ەلەكتروندى كىتاپتى وقىپ وتىرعاندار دا كوپ ەمەس.
ءامىرحان بالقىبەك ايتقان «سۇزگىدەن، ساندىق كورسەتكىشتەن تۇراقتى ساپالىق دەڭگەيگە ءوتىپ جاتقان» وقىرمان ءالى تولىق قالىپتاسقان جوق. الدە بار گاپ كوپ ىشىندەگى «اسىراسىلتەۋشىلىكتەن ادا، سۇرانىسى شىنايى» وقىرماندار قاناعاتىنىڭ وتەلمەۋىندە جاتىر ما ەكەن؟..
قازاقستاننىڭ بارلىق اۋماعىنا زەرتتەۋ جاساۋ ءالى قولعا الىنباسا دا، الماتى تۇرعىندارى اراسىنان كىتاپقا دەگەن قىزىعۋشىلىعىن انىقتاۋ ماقساتىندا كىتاپ پالاتاسى الەۋمەتتىك زەرتتەۋ جۇرگىزدى. زەرتتەۋدىڭ ەڭ ءبىرىنشى نىسانى - كىتاپحانالار بولدى.
كىتاپحانا قىزمەتكەرلەرى ۇسىنىلعان انكەتا قورىتىندىسى بويىنشا, وقىرمانداردىڭ نەگىزگى بولىگى (%80 شاماسىندا) 18-40 جاس ارالىعىندا ەكەن. بۇلاردىڭ دەنى ستۋدەنتتەر مەن عىلىمي قىزمەتكەرلەر بولىپ شىقتى. ولاردى كوركەم شىعارمالار، ەكونوميكا جانە تاريح تاقىرىبىنداعى كىتاپتار جانە مەملەكەت پەن قۇقىق ماسەلەلەرى جايى قىزىقتىرادى.
كەشەگى كەڭەس داۋىرىندە «جاپپاي كىتاپ وقىعىشتار» قازىر ءبىراز جاستى القىمداپ قالدى دەسەك، ولاردىڭ كىتاپقا دەگەن ماحابباتىنىڭ تەز ءوشىپ قالعانى كوڭىلگە كۇدىك ۇيالاتادى. ولاردىڭ بۇل ساۋالنامادا %20 عا دا جەتپەۋىن قۇندىلىقتاردىڭ الماسۋىنان كورەمىز بە، الدە كىتاپ جيناۋدى ءسان كورۋ ءداۋىرى كەلمەسكە كەتتى دەپ تۇيىندەسەك بولا ما؟ «جاستار كىتاپ وقىمايدى» دەپ جاعى تالماي ايتاتىن ايعايشىل اعا بۋىننىڭ كىتاپ وقۋعا دەگەن «ادالدىعى» اناۋ عاسىردىڭ ەنشىسىندە قالىپ كەتكەن سەكىلدى.
بۇنداي ساۋالناما جاستارعا دا (ستۋدەنتتەر مەن الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىلارى) جۇرگىزىلدى. زەرتتەۋدىڭ ءبىر ماقساتى كوپ وقىلىمدى اۆتورلاردى دا انىقتاۋ ەدى.
ناتيجە تومەندەگىدەي: ءبىرىنشى ورىندا - قازاق ادەبيەتىنىڭ كلاسسيكتەرى (اباي، م. اۋەزوۆ، م. ماقاتايەۆ، ءى. ەسەنبەرلين، ت. ب. ) بولسا، ودان كەيىن - XXI عاسىرداعى قازاقستاندىق اۆتورلار (ءا. نۇرشايىقوۆ، م. شاحانوۆ، و. سۇلەيمەنوۆ، ءا. كەكىلبايەۆ، ت. ب. ). «سۇيىكتى كىتابىڭىز» سۇراعىنا بارلىق فاكۋلتەت ستۋدەنتتەرى د. روۋلينگتىڭ «گارري پوتتەر» تۋرالى كىتاپتار سەريالارى، «اباي جولى» جانە «كوشپەندىلەر» كىتابىن اتاعان.
بۇگىندە قازاقستان جازۋشىلار وداعىندا 800 گە تارتا مۇشە بار دەلىك، سوندا قازاق بالالارى ءالى كۇن اۋەزوۆتەن باسقا جازۋشىنى تانىماي ما، «كوشەندىلەردەن» وزگە شىعارما كوزدەرىنە تۇسپەگەن بە؟ ياعني، بۇل قازىرگى قالامگەرلەردىڭ وقىرمان اراسىنداعى ناسيحاتىنىڭ ءالى دە تومەن ەكەندىگىن كورسەتەدى.
كىتابى جوق كىتاپحانالار
جاقسى كىتاپ جەردە قالماۋى كەرەك. قازاقستاندا ءونىمدى تۇتىنۋشىعا جەتكىزۋ - كىتاپ سالاسىنداعى وزەكتى ماسەلەلەردىڭ ءبىرى.
باسپا, كىتاپحانا ءىسىنىڭ ماماندارى بۇل ماسەلەنى شەشۋ ءۇشىن كىتاپتى تەلەديدار ارقىلى جارنامالاۋ، مەرزىمدى باسىلىمدارداعى تانىمال بەتتەرگە شىعارۋ سەكىلدى ۇسىنىستار ايتۋدا. وتاندىق باسپالاردان شىعاتىن كىتاپتاردىڭ تارالىمى وتە از. مىسالى، مەملەكەتتىك تاپسىرىسپەن شىعاتىن كىتاپتار 2 مىڭ دانا عانا بولادى. قازىر بۇرىنعىداي قويشى اۋىلعا دەيىن كىتاپ تاراتپاق تۇگىلى، كىتاپحانالارىمىزدى تولىق قامتاماسىز ەتە الماي وتىرمىز. كوپتەگەن كىتاپحانالار كىتاپ تارالىمىنىڭ كوبەيگەنىن قالايدى. ماسەلەن، وڭتۇستىك قازاقستان وبلىستىق امبەباپ عىلىمي كىتاپحاناسى وبلىستا 437 كىتاپحانا بولسا، ءبىر اتاۋمەن بار بولعانى 180 دانا كىتاپ تۇسەتىنىن ايتادى. سان بار جەردە ساپا ارتادى. كەڭەس وكىمەتى كەزىندەگىدەي سان مىڭداعان تارالىممەن كىتاپ باسپاساق تا، وقىرماندارىمىزدىڭ قالاۋ- تىلەگىن ورىنداۋ ءۇشىن ارەكەت ەتكەن ءجون.
كىتاپ - تاۋار
رەسپۋبليكاداعى بارلىق ايماقتارعا كىتاپ ونىمدەرىن تاراتۋدى تەجەپ وتىرعان فاكتورلاردىڭ ءبىرى - لوگيستيكا. الماتى قازاقستاندا تۇرعىندارىنىڭ تۇتىنۋشىلىق قابىلەتى وتە جوعارى قالالاردىڭ ءبىرى. تولەم قابىلەتتىلىگى جاعىنان استانا، ال تۇرعىندار سانى جاعىنان قاراعاندى، شىمكەنت قالالارى ۇقساس، مۇندا تۇرعىنداردىڭ تابىسى اسا جوعارى ەمەس.
بولشەكتەپ ساتۋدىڭ العا قويىلماۋى دا كىتاپ ءىسىنىڭ دامۋىن تەجەيدى. نارىقتاعى بارلىق باسىلىمداردى رەسپۋبليكا دۇكەندەرىنىڭ بارلىعى دەرلىك ساتىپ الا المايدى.
كىتاپتى ءداستۇرلى تۇردە باسپالار، كىتاپحانالار، كىتاپ ونىمدەرىن بولشەكتەپ ساتۋمەن اينالىساتىن ساۋدا بولىمدەرى تاراتادى. قازاقستاندا كىتاپ تاراتۋدىڭ ەرەكشەلىگى جىلداعىداي - رەسەي كىتاپ ونىمدەرىنىڭ كىتاپ ساۋداسى باسىم. مامانداردىڭ ايتۋى بويىنشا، ءارتۇرلى كىتاپ ساتۋ مەكەمەلەرىندە رەسەي باسىلىمدارى %65-90 دى قۇرايدى.
رەسەي كىتاپتارىنىڭ ىشىندە كوركەم ادەبيەتتەر، سونىڭ ىشىندە بالالار (كوركەم جانە دامىتۋشى) جانە وقۋ ادەبيەتتەرى كوبىرەك سۇرانىسقا يە. وسى ورايدا، وتاندىق كىتاپتاردىڭ شەتەلدە دە ساتىلىمدا تۇعانىن ايتا كەتكەن ءجون. ماسكەۋدەگى كىتاپ دۇكەنىندە قازاقستان باسپاگەرلەرى شىعارعان كىتاپتار ساتاتىن ارنايى ءبولىم بار.
P. S. شەت مەملكەتتە ءار كوشەنىڭ بويىناشن كىتاپحانالار مەن كىتاپ دۇكەندەرىن، بۋككروسينگ، جىلجىمالى كىتاپ اۆتوبۋسىن كورەسىز. كىتاپ وقۋ ءۇشىن قالانىڭ ءۇش- ءتورت جەرىندە عانا ورنالاسقان كىتاپحاناعا بارىپ، ۋاقىت كەتىرۋدىڭ قاجەتى جوق. كوشەدەگى تاماقتاناتىن ورىنداردىڭ وزىنەن QR- كود ارقىلى كىتاپتىڭ ەلەكتروندىق نۇسقاسىن جۇكتەپ، كەرەك اقپاراتتى الا الاسىز. ءتىپتى ەۋروپادا جاڭا شىققان كىتاپ ءبىر ايدىڭ ىشىندە ساتىلىپ كەتەدى ەكەن. ەگەر قوعامدىق ورىنداردا، كينوتەاترلاردا كىتاپتىڭ جارناماسى جارقىراپ تۇرسا، باسپا مەن وقىرماندى بايلانىستىراتىن ادەبي اگەنتتەر جۇمىس جاساسا وتاندىق كىتاپتىڭ تاعدىرى دا ءدال وسىلاي بولار ما ەدى...
ارداق الىمبەتوۆا،
"قازاق ادەبيەتى" گازەتى
