رەسەي مەن ناتو اسكەري قاقتىعىسقا بارا ما؟

استانا. قازاقپارات - رەسەي پرەزيدەنتى ۆلاديمير پۋتين تۇركياعا بارعان ساپارىندا تۇرىك پرەزيدەنتى ەرەجەپ ەردوعانعا ارزانعا گاز ساتاتىن بولىپ كەلىستى. جانە تۇرىكتىڭ ورىك- مەيىزىن رەسەيگە اكەلۋگە رۇقسات ەتتى.

 «بۇگىن ر ف ۇكىمەتى رەسەيلىك نارىققا ءبىر توپ تۇرىك تاۋارىن - اۋىل شارۋاشىلىعى ونىمدەرى: سۇيەكتى جەمىستەر مەن سيترۋس جەمىستەرىن كىرگىزۋ تۋرالى شەشىم قابىلدادى»، - دەدى ۆ. پۋتين.

سۇيەكتى جەمىستەر قاتارىنا شيە، الشا، ورىك، قاراورىك جانە شابدالى، ال تسيترۋستارعا - اپەلسين، گرەيپفرۋت، ليمون جانە ماندارين سياقتى جەمىستەر جاتاتىنىن ايتا كەتەيىك.

وسىلايشا ءبىر جىل بۇرىن عانا رەسەيدە سانيتارلىق تالاپتارعا ساي كەلمەيدى دەگەن ۋاجبەن بۋلدوزەرمەن جانشىلعان تۇرىكتىڭ جەمىستەرى مەن كوكونىستەرى ۆ. پۋتيننىڭ سوزىمەن ايتقاندا ەلدىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى وندىرمەيتىن، سول سەبەپتى قاراپايىم رەسەيلىكتەرگە قاجەت ءارى قولجەتىمدى ونىمگە اينالىپ شىعا كەلدى. كونتراباندالىق جولمەن كەلگەن جەمىس- جيدەكتى قىمبات باعاعا ساتىپ الۋعا ءماجبۇر بولعان رەسەيلىك زەينەتكەرلەر مەن بيۋدجەت قىزمەتكەرلەرىنىڭ كرەمل قوجايىنىنا شەكسىز العىس بىلدىرەتىنى ءسوزسىز.

ءوز كەزەگىندە ۆ. پۋتيندى اتاجاۋىنداي كورگەن ە. ەردوعان ماسكەۋ ۇسىنعان «تۇرىك اعىنى» دەپ اتالاتىن گاز قۇبىرى قۇرىلىسىن سالۋعا كەلىستى.

تۇرىكتەر سيريامەن شەكارالاس اۋداندا رەسەيلىك اسكەري ۇشاقتى اتىپ تۇسىرگەننەن كەيىن باستالعان ەكى ەل اراسىنداعى ەكونوميكالىق سوعىستىڭ ەرەجەپ ەردوعاننىڭ كەشىرىم سۇراۋىمەن اياقتالعانى بەلگىلى. ۇردا- جىق مىنەزدەرى ۇقساس پرەزيدەنتتەردىڭ اياقاستىنان تاتۋلاسۋىنا باتىسپەن ارازداسىپ قالعان ەكى ەلدىڭ ەكونوميكالىق احۋالى مەن گەوساياسي جاعداي ماجبۇرلەدى. ەۋروپالىق وداقپەن ءجۇز شايىسقان ەردوعان «جاۋىمنىڭ جاۋى - مەنىڭ دوسىم» دەگەن قاعيدانى ەسىنە العانداي.

ءوز كەزەگىندە ماسكەۋدىڭ تاياۋ شىعىستاعى باستى وداقتاسى ساناعان يراننان كوڭىلى قالا باستادى. ەكونوميكالىق ەمبارگو توقتاعالى بەرى باتىسپەن قارىم- قاتىناسى تۇزەلگەن تەگەران قازىر «ا ن» نەمەسە «ت ۋ» ۇشاقتارىن ەمەس، «بوينگتەردى» ساتىپ الۋدا، ەۋروپانىڭ تەحنولوگيالىق كومپانيالارىمەن ميللياردتاعان دوللار تۇراتىن كەلىسىمشارتتارعا قول قويدى، جاڭا مۇناي- گاز كەنىشتەرىن بارلاۋعا رەسەيلىكتەردىڭ ورنىنا باتىس كومپانيالارىن شاقىرىپ جاتىر. ال ەڭ باستىسى، ۇلكەن شىعىنعا ۇشىراي باستاعان سوڭ يران سيريا پرەزيدەنتى باشار اسادقا قولداۋ كورسەتۋدى ەداۋىر ازايتتى. بۇل وڭىردەگى سوعىستان دا ماسقاراسى شىقپاۋى ءۇشىن كرەملگە ۋاقىتشا بولسا دا انكارامەن دوستاسقان ءتيىمدى بولىپ شىعادى. سوندىقتان سيرياداعى سوعىس پەن سونىڭ سالدارىنان تۋعان باتىس پەن رەسەي اراسىنداعى جاڭا تەكەتىرەس تۇرىك شارۋالارىنا جەمىس- جيدەگىن رەسەيگە ساتۋعا جول اشىپ بەردى. ال جاڭا گاز قۇبىرى ىس جۇزىندە ەكونوميكادان گورى ساياساتتىڭ مۇددەسىنە بولا سالىناتىن كەزەكتى جوباعا كوبىرەك ۇقسايدى.

«سيريا قاقپانى»

سوڭعى اپتالاردا الەم جۇرتشىلىعى رەسەي مەن ناتو، كرەمل مەن ۆاشينگتون اراسىنداعى تەكەتىرەستىڭ كۇرت شيەلەنىسىپ بارا جاتقانىن كورىپ وتىر. رەسەي ناتو مەن ا ق ش- تى بالتىق جاعالاۋى ەلدەرىندە جانە شىعىس ەۋروپادا ەكسپانسيالىق ساياسات ۇستانادى دەپ ايىپتايدى. ءوز كەزەگىندە ەۋروپا سيرياداعى سوعىستان بولەك، كالينينگرادتا «يسكاندەرلەرىن» ورنالاستىرعان كرەملدى ەۋروپانىڭ القىمىنا يادرولىق قارۋىن تاقاعانى ءۇشىن كىنالايدى. رەسمي بەرلين ءتىپتى رەسەي تاراپىنان تونگەن قاۋىپتىڭ «قىرعي- قاباق سوعىس» كەزىنەن دە جوعارى ەكەنىن ايتتى.

ازىرگە كرەملدىڭ سيريا، ەگيپەت جانە كۋبادا جاڭا اسكەري بازالار قۇرۋ تۋرالى مالىمدەمەلەرى مەن پەنتاگون باسشىلىعىنىڭ رەسەيمەن سوعىسۋ قاۋپىنىڭ وتە جوعارى ەكەنى جايلى سوزدەرى جەكپە- جەك الدىندا بۇلشىق ەتتەرىن ويناتىپ، ءبىر- بىرىنە سەس كورسەتۋگە تىرىسقان اۋىر سالماقتاعى بوكسشىلاردى ەسكە تۇسىرەدى. ايماقتارداعى سوعىس وشاقتارى سونبەي جاتىپ، جاھاندىق سوعىس باستاۋدىڭ زاردابى قانداي بولارىن تەكەتىرەسكەن قوس تاراپ تا جاقسى تۇسىنەدى دەپ ويلايمىز. بۇل ورايدا باتىستىڭ كەي ساراپشىلارى رەسەيدىڭ سوڭعى كەزدەردەگى دەمارشىن ۆ. پۋتيننىڭ جاڭادان سايلاناتىن امەريكالىق پرەزيدەنت پەن ونىڭ اكىمشىلىگىمەن ساۋدالاسۋ الدىنداعى دايىندىعى دەپ سانايدى. ويتكەنى بۇرىنعى كەڭەس وداعىنىڭ اسكەري بازالارىن قالپىنا كەلتىرۋ اۋىر ەكونوميكالىق جاعدايدا وتىرعان رەسەي ءۇشىن جۇزەگە اسپايتىن شارا. رەسەيدىڭ 2017-2019 -جىلدارى اسكەري شىعىندى جىلىنا 6 پايىزعا قىسقارتۋدى كوزدەپ وتىرعانىن ەسكەرسەك، شىنىندا دا بۇل بوپسالاۋعا جاقىن مالىمدەمە سەكىلدى.

 ماسەلەنىڭ ءتۇپ- توركىنى ۆ. پۋتين باسقاراتىن بۇگىنگى رەسەيدىڭ ءوزىن ا ق ش- پەن تەرەزەسى تەڭ، الەمدىك ويىنشى رەتىندە كورگىسى كەلەتىنىندە. ال ۆاشينگتون رەسەيدى ءارى كەتكەندە ايماقتىق دەڭگەيدەگى دەرجاۆا ەسەبىندە قابىلدايدى. بالكىم، ۆ. پۋتين تەكەتىرەستى ۋشىقتىرۋ ارقىلى رەسەيلىكتەرگە باتىستىڭ وزدەرىن قالاي سىيلايتىنىن دالەلدەگىسى كەلەتىن بولار. ال ودان كەيىن تۇرىكتەرمەن كەلىسكەندەي «ەكونوميكالىق مۇددە ءۇشىن» قايتادان باتىسپەن قارىم- قاتىناستى جاقسارتۋدى كوزدەۋى مۇمكىن. ءبىراق باتىس ەلدەرى مەن ۆاشينگتون ەندى رەسەي بيلىگىمەن ىمىرالاسقىسى كەلمەيتىن سىڭاي تانىتۋدا. كەڭەس وداعى قۇلاعالى بەرى ا ق ش پەن رەسەيدىڭ قارىم- قاتىناسى بىرنەشە مارتە ۋشىعىپ، قايتا شەشىلگەندەي كورىنگەنىمەن، ءبىر- ءبىرىن مويىندامايتىن دەرجاۆالار ساياساتكەرلەر جيى ايتاتىن «قىزىل سىزىق» شەگىنە تىرەلگەن ءتارىزدى.

رەسەيدىڭ ا ق ش سەكىلدى الىپ دەرجاۆاعا قارسى سوعىسا المايتىنىن قوس تاراپ تا ءبىلىپ وتىر. سول سەبەپتى يادرولىق قارۋ تۋرالى باستامانى دا ەڭ ءبىرىنشى رەسەي بيلىگى مالىمدەدى. امەريكالىقتار مۇنى كەڭەس زامانىنان كەلە جاتقان قۇر بوپسالاۋ رەتىندە قابىلدايدى.

رەسەيدىڭ ناتو- مەن تەكەتىرەسۋىن كۇشەيتۋى، سيرياداعى سوعىسقا بەلسەنە ارالاسۋى، ەل نازارىن ىشكى پروبلەمالاردان باسقاعا اۋدارۋ، قاراپايىم رەسەيلىكتەردىڭ جالعان نامىسىن جانۋعا كوبىرەك ۇقسايدى.

ەكىنشى جاعىنان، بۇل جاعداي كورشى ەلدىڭ بيلىگىندە اسكەريلەردىڭ ازاماتتىق ساياساتتىڭ باقىلاۋىنان شىعا باستاعانىن كورسەتەدى. ءبىر جىل بۇرىن فەدەراتسيا كەڭەسىنىڭ پرەزيدەنتكە شەتەلدە شەكتەۋسىز اسكەري كۇش قولدانۋعا تولىق قۇقىق بەرگەنى ەسىمىزدە. رەسەي ەكونوميكاسى قازىر اۋىر جاعدايدا تۇر جانە جاقىن ۋاقىتتا ونىڭ تەز وڭالاتىنىنا دا كەپىل جوق. ءدال قازىر بيلىككە ءوزىن دالەلدەيتىن جولداردى ىزدەۋ كەرەك. بۇرىن قاراپايىم جۇرتتى مۇنايدان تۇسكەن تابىسپەن الداندىرعان بيلىك ەندى اسكەري كوسەم ۇلگىسىنە كوشە باستاعانداي. ءبىراق مۇنداي ويىن قىرۋار قارجىنى جانە حالىقتىڭ تولىق قولداۋىن قاجەت ەتەدى. كرەمل سيرياداعى اسكەري وپەراتسيانى بىرنەشە ايعا عانا سوزىلادى دەپ ەسەپتەگەنى بەلگىلى. بىلتىرعى باسپا ءسوز كونفەرەنسياسىندا ۆ. پۋتين سيريادا تۇراقتى جانە قىمباتقا تۇسەتىن بازا ۇستاۋدىڭ قاجەتتىگى جوقتىعىن، جاۋعا «قاجەت بولسا، ءوز جەرىندە وتىرىپ تا سوققى بەرە الاتىندارىن» مالىمدەگەنى بار. الايدا قازىر رەسەيدىڭ اسكەري اۋە كۇشتەرى مەن زىمىران كەشەندەرىنسىز باشار اساد رەجيمىنىڭ كۇنى ساناۋلى ەكەنى بەلگىلى بولدى. ال سيرياداعى سوعىس قازىردىڭ وزىندە بيۋدجەتتەن جىلىنا 1 ميلليارد دوللارعا دەيىن جالماۋدا. «قىرىم بىزدىكى» دەگەن رەسەيلىكتەر قازىرگى جاعدايدا الىستاعى سيرياعا سونشا اقشا جۇمسالعانىن قۇپتاي قويا ما؟ سول سەبەپتى سيريادا جاڭا اسكەري بازالار سالۋ گەوساياسي جەڭىستەن گورى، رەسەي اڭداماي تۇسكەن «سيريالىق تۇزاققا» كوبىرەك ۇقسايدى. مۇنداي تىعىرىق جاعدايىندا جەڭىستى تەك سوعىستان ىزدەيتىندەردىڭ دەگەنى بولىپ، جاڭا سوعىستىڭ تۇتانۋ قاۋپى كۇشەيەدى.

ەگەر كرەمل مەن ۆاشينگتون قانداي تۇرعىدا ارىپتەس بولا الاتىندارىن، ال قاي جەردە ءبىر- بىرىنىڭ ىستەرىنە ارالاسپايتىندارىن ايقىنداي السا، شەگىنە تاياعان شيەلەنىستى شەشۋگە بولادى. ءبىراق ازىرگە رەسەي مەن ا ق ش- تىڭ اراسىنداعى تىكەلەي بايلانىستىڭ جەلىسى ءۇزىلىپ قالعانداي كورىنەدى. جانە كورشى ەلدىڭ ۇستانىمى بىزبەن ساناسپاساڭدار، ەشكىمگە تىنىشتىق بەرمەيمىز دەگەن سىڭايدا بولىپ تۇر. ال بۇل ەشكىمگە وپا بەرمەيتىن ساياسات.

ءادىل ۇزاقباي.

«جاس الاش» گازەت