ەر مىنەزدى ۇرپاق تاربيەلەۋگە ارنالعان كەڭەستەر

استانا. قازاقپارات - ءاربىر بالا كىرشىكسىز مىنەز- قۇلىقپەن، كۇنا اتاۋلىدان پاك قالپىندا دۇنيەگە كەلەدى.

پايعامبارىمىز دا (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) وسى تازالىققا بارىنشا قامقورلىق تانىتاتىن جانە وزگەلەرگە دە وسىنى بۇيىراتىن. سابيلەردى قولعا كوتەرىپ ءجۇرۋ، ءسۇيۋ، يىسكەۋ -  ونىڭ سۇيىكتى ىستەرىنەن بولدى.

«بالا تاربيەسى - تاۋدان سىرعاناعان شانا سەكىلدى. باعىتتاپ وتىرساڭ بولدى. جاس بالانىڭ جۇرەگى تازا بولعان سوڭ، جاقسى تاربيە بەرسەڭ، سوعان قاراي ۇيىپ تۇسەدى». وسى ورايدا ءبىز بۇگىن اللا ەلشىسىنىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) سۇننەتىنەن ونەگەلى مىسالدار كەلتىرىپ، باتىل، ەر مىنەزدى ۇرپاق تاربيەلەۋگە قاتىستى قاعيدالاردى توپتاستىرىپ كورمەكپىز. كەڭەس -  بىزدەن، ال ونى امالعا شىعارۋ -  سىزدەن بولماق...

1. «كىشىگە دە -  ىزەت». بالا ءوزىنىڭ وتباسىنداعى ماڭىزدى ورنىن، جاۋاپكەرشىلىگىن سەزىنۋ جانە بولاشاق وتاعاسى، اكە، باسشى رولىنە دايىن بولۋ ءۇشىن ەرەسەكتەر تاراپىنان وزىنە دەگەن قۇرمەتتى سەزىنۋى كەرەك. «سەن مىنادايسىڭ، سەن انادايسىڭ» دەگەن سوزدەر مەن ۇنەمى كەۋدەدەن يتەرۋدىڭ كۋاسى بولعان بالا ىنجىق بولماي ما؟ كەرىسىنشە، ونى جاعىمدى، سىيلى ەسىمدەرمەن شاقىرعان ابزال.

حالقىمىزدا «ابەكە، جاكە» سىندى قۇرمەت كورسەتۋدى مەڭزەيتىن ەسىمدەر، سۇننەت بويىنشا، «پالەنشەنىڭ اعاسى، تۇگەنشەنىڭ بالاسى» سەكىلدى اتاۋلار قولدانىلادى. ماسەلەن، ادامنىڭ ءالي ەسىمدى ۇلى بولسا، ونى ءابۋ ءالي دەپ اتاۋ قالىپتاسقان. بۇل تىكەلەي ەسىممەن اتاۋعا قاراعاندا، قۇرمەتتىلىكتىڭ بەلگىسى بولماق. پايعامبارىمىز مۇحاممەد (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) كىشكەنتاي بالالاردى دا (ولاردىڭ بالالارى بولماسا دا) وسىلاي شاقىرعان. ءاناس يبن ماليك ايتادى: «پايعامبارىمىز ەڭ كوركەم مىنەز- قۇلىقتىڭ يەسى ەدى.

مەنىڭ باۋىرىم بار بولاتىن... پايعامبار ۇيگە كەلگەندە ودان: «ەي، ءابۋ ۋمەير، نۋگەير نەمەن اينالىسىپ جاتىر؟» دەپ سۇرايتىن. بۇل -  باۋىرىمنىڭ ۇنەمى وينايتىن قۇسى ەدى». (تيرميزي). اللا ەلشىسى (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) مۇنداي قۇرمەتتى اتتى قىز بالاسىنا دا قولدانعان.

2. «جاسىندا ادەپ ۇيرەنبەگەن كىسىدەن وسكەندە قايىر جوق» دەيدى حالىق دانالىعى. ال مۇحتار اۋەزوۆ: «ادام بالاسىنىڭ جامان قۇلقى جاراتىلىسىنان ەمەس، وسكەن ورتا، العان ۇلگى، ونەگە بىلەتىندىگىنەن جانە تۇزەلۋ، بۇزىلۋ جاس ۋاقىتتا بولادى» دەگەن ەكەن. سوندىقتان دا، بالانى ساليقالى كىسىلەر جينالاتىن ورتاعا ءجيى ەرتىپ بارۋ - قوعامداعى وقيلاردى تۇسىنۋىنە جول اشادى. ولاردىڭ اقىلى تولىسىپ، ۇلكەندەرگە ەلىكتەۋگە تىرىسادى، بوس ويىندارعا دەگەن قىزىعۋشىلىعى باسىلادى. ءبىز بۇل ءادىستى بابالارىمىزدىڭ ءومىر جولىنان دا بايقايمىز ءارى ساحابالار دا پەرزەنتتەرىن وزدەرىمەن ەرتىپ جۇرەتىن بولعان. مۋاۆيا يبنۋ كۋررادان جەتكەن حاديستە: «پايعامبار (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ءبىر توپ ساحاباسىمەن بىرگە وتىردى. سول كەزدە ولاردىڭ ىشىندە كىشكەنتاي ۇلىمەن كەلگەن ءبىر كىسى بولدى. ول بالانى الىپ الدىنا وتىرعىزاتىن". (ءناساي).

3. «بالاپان ۇيادا نە كورسە، ۇشقاندا سونى ىلەدى». جاس ۇرپاققا قيال- عاجايىپ، فانتاستيكالىق قاھارمانداردى ەمەس، شىنايى ومىردە بولعان بابالارىمىزدىڭ، ساحابالاردىڭ ىستەرى مەن ەرلىكتەرىن ءجيى ايتۋدى ادەتكە اينالدىرۋ كەرەك. جالپى، ءجۇز جىل ۋاقىتتان كەيىن ءسىز بەن بىزدە بابا بولامىز، سوندىقتان دا، ۇرپاقتارىمىزعا ۇلگى بولاتىن ىستەر جاساۋ -  اركىمگە جۇك. ونەگەلى تۇلعالاردىڭ ءومىر جولى، دانالىعى، باتىرلىعى، سابىرلىعى، قيىنشىلىققا قاسقايىپ تۇرا ءبىلۋى، قۋانىشتاعى سالماقتىلىعى كىرلەنبەگەن جۇرەككە كەدەرگىسىز قۇيىلادى، ساناسىندا جاتتالادى. بىردە ءبىر كىسى جاسقا تولعان بالاسىن الىپ، دانىشپان كىسىنىڭ الدىنا كەلەدى دە: «بالامدى، قالاي تاربيەلەسەم بولادى؟» دەپ سۇرايدى. سوندا الگى كىسى: «سەن ءبىر جىل، توعىز ايعا كەشىكتىڭ» دەگەن ەكەن. راسىمەن دە، بالا تاربيەسى قۇرساقتان باستالادى. ال ءتاي- ءتاي باسقان بالانىڭ بويىنا مۇسىلمان ادەپتەرىن، يسلام قاعيدالارىن سىڭىرۋدەن كەش قالماۋعا تىرىسىڭىز.

4. «اقىل -  جاستان». ءبىز ۇل تاربيەلەي وتىرىپ، حالىقتى تاربيەلەيمىز، قىز تاربيەلەي وتىرىپ، ۇلت تاربيەلەيمىز». ال حالىقتىڭ ياكي ۇلتتىڭ سوزىنە قۇلاق اسۋ -  جازىلماعان زاڭدىلىق. ەندەشە، ءسىز دە جاس بالانىڭ بويىندا وزىنە دەگەن سەنىمدىلىك، ار- نامىس، ابىروي سىندى قاسيەتتەردى قالىپتاستىرۋ ءۇشىن -  ۇلكەن ورتادا وعان كوڭىل ءبولىپ، قۇقىعى مەن قالاۋىن ەسكەرۋگە تىرىسىڭىز. اقىل مەن ەرلىك -  ەرەسەكتە عانا ەمەس، بالادا دا بار. ونىڭ پىكىرىنە قۇلاق اسىڭىز، وتباسىلىق شەشىم قابىلداۋدا ەسكەرىپ وتىرىڭىز. ساحل يبن سا'د بىلاي دەدى: «پايعامبارعا (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) سۋسىن قۇيىلعان كەسە اكەلىندى، ول كەسەدەن ۇرتتادى. وڭ جاعىندا ءبىر بالا وتىرعان بولاتىن. ول جينالعانداردىڭ ىشىندەگى ەڭ جاسى ەدى، ال سول جاعىندا قاريالار بولدى. (سۇننەت بويىنشا ءىشىپ- جەۋ وڭ جاقتان باستالادى). سوندا پايعامبارىمىز (اللانىڭ وعان يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) الگى بالاعا: «ەي بالا، مىنانى سول جاقتاعى قارتتارعا بەرسەم بولا ما؟» دەدى. سۇيىكتى پايعامبارىنىڭ بەرگەن ءاربىر زاتىندا بەرەكە بار ەكەنىن بىلگەن بالا: «ۋا، اللا ەلشىسى، سەن ماعان بەرگەن زاتتى ەشكىمگە بەرىپ قويمايمىن» دەپ جاۋاپ قاتتى. مۇنى ەستىگەن پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ول ىدىستى بالاعا بەردى». (بۇحاري).

5. «ءتان تاربيەسى دە جان تاربيەسى سەكىلدى ماڭىزدى». ويشىلداردىڭ ءبىرى: «بالاڭ اقىلدى ءارى ەستى بولسىن دەسەڭ، دەنى ساۋ، مىقتى ەتىپ ءوسىر. ول جۇمىس ىستەسىن، ارەكەتتەنسىن، جۇگىرسىن، ايقايلاسىن، تىنىمسىز قيمىل ۇستىندە بولسىن. بالا ويناعاندا قانداي بولسا، ەسەيگەندە جۇمىستا دا سونداي بولماق.. سوندىقتان، بولاشاق قايراتكەردى تاربيەلەۋ -  ەڭ الدىمەن ويىننان باستالادى» دەگەن ەكەن. ياعني، بالانى ناعىز ەر ازاماتقا ءتان سپورت تۇرلەرىنە باۋلىعان ابزال. سۇننەتتە ساداق اتۋ، ءجۇزۋ، سالت ءجۇرىس سەكىلدى سپورت تۇرلەرى قۇپتالادى. بۇل سپورت تۇرلەرىن پايعامبار (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) زامانىندا ءومىر سۇرگەن ادامداردىڭ بارلىعى ەركىن مەڭگەرگەن ەكەن. ەكىنشى جاعىنان، سپورتپەن اينالىسقان بالانىڭ دەنەسى مىعىم ءارى شىمىر بولىپ قالىپتاسادى. ءتاندى اللانىڭ بەرگەن اماناتى دەپ قابىلداۋدى جاستايىنان ۇيرەتۋ ارتىق ەمەس.

6. «ەر -  باس، ايەل -  مويىن» دەيدى دانا قازاق. ايىرماشىلىق بار ما؟ ارينە، بار. باس ءارقاشان باس بولىپ قالۋ كەرەك. سول سەبەپتى، بالانى نازىكتىك پەن ايەل تابيعاتىنا ءتان قاسيەتتەردەن اۋلاق ۇستاعان ءجون. ەر ازاماتتىق -  ادامدى اسقار قۇزدى باعىندىرۋعا، ۇلى ماقساتتارعا جەتۋگە جانە وسى جولدا كەزدەسەتىن قيىندىقتار مەن كەدەرگىلەرگە توتەپ بەرۋگە يتەرمەلەيتىن قاسيەت. بۇل -  وزگەلەردەن تالاپ ەتپەس بۇرىن، ءوز پارىزدارى مەن مىندەتتەرىن ورىنداۋعا اسىعاتىن جەكە جاۋاپكەرشىلىك سەزىم. بالاڭىزدى جاستايىنان جىلاڭقىلىقتان، ارىزقويلىقتان، اسىرا ساندەنۋدەن، اينا الدىندا كوپ وتىرۋدان تىيىڭىز. ەردىڭ ايەلگە، ايەلدىڭ ەرگە ۇقساۋى شاريعاتتا حارام نارسە بولىپ سانالادى. اتا- انا وعان ءوز جىنىسىنا ءتان ءجۇرىس- تۇرىس، مىنەز، كيىم، سويلەۋ ادەپتەرىن ءتۇسىندىرۋى كەرەك. ءاردايىم ساناسىنا «سەن -  ءوز وتارىڭنىڭ «باقتاشىسىسىڭ، قورعانسىڭ، وتاعاسىسىڭ، ەل تۇتقاسىن ۇستار ەر ازاماتسىڭ» دەگەن سوزدەردى قۇيىپ وتىرۋدان جالىعۋعا بولمايدى. ومار يبن ءال- حاتتاب (وعان اللا رازى بولسىن) : «قيىن ومىرگە بەيىمدەلىڭىزدەر، سەبەبى، سىزدەردە ۇنەمى ساتتىلىك بولمايدى» دەگەن ەكەن. بالانى قاتال ءارى قيىن ومىرگە تاربيەلەۋ ونى شىڭداي تۇسپەك.

7. «باتىر ءبىر ولەدى، قورقاق مىڭ ولەدى» . قورقاقتىق، وزىنە دەگەن سەنىمسىزدىك، جاسقانشاقتىق، وزگەنىڭ سوزىنە كوزسىز ەرۋشىلىك - ەر ادام بويىنداعى ەڭ جاعىمىز قاسيەتتەردىڭ ءبىرى. بۇل - وعان ۇنەمى ۇرىسۋدان، داۋىس كوتەرۋدەن، وزگەنىڭ كوزىنشە نامىسىنا تيۋدەن، ءجيى قول كوتەرۋدەن تۋىندايدى. ءوزىن ەشكىمگە كەرەكسىز، وزگەدەن تومەن سەزىنىپ وسكەن بالادان قوعام قايراتكەرى شىعۋى ەكى تالاي. وعان ءوز ورنىن ماڭىزدى سەزىنۋگە مۇمكىندىك بەرىڭىز.

8. «تاربيە باسى -  ءتىل». وعان جاقسى ءارى ساليقالى سوزدەردى ايتۋ، ۇيگە كەلگەندە جانە كەتكەندە ۇنەمى اللانىڭ سالەمىن تىلەۋ تەك جاقسى تۇسىنان اسەر ەتپەك. ءاناس يبن ماليكتىڭ (وعان اللا رازى بولسىن) سوزدەرىنەن اللا ەلشىسىنىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) جاس بالالاردىڭ جانىنان وتكەندە ۇنەمى سالەم ءسوزىن ايتاتىندىعى جەتكىزىلەدى. اكەسى بالاسىنا ۇيگە كىرگەندە دە، شىققاندا دا وسىلايشا نازار اۋدارسا، بالا ءوزىنىڭ ماڭىزدىلىعىن، دارەجەسىنىڭ جوعارىلىعىن، قوعامعا كەرەكتىگىن سەزىنەدى ءارى وسكەندە دە ءوز بالالارىنا وسىنداي قۇرمەت كورسەتەدى. جالپى، ءبىر اكەنىڭ تاربيەسىن ءجۇز مەكتەپتىڭ بەرە المايتىنى داۋسىز.

9. «سەنىم العا جەتەلەيدى». بالانى جەكە جاۋاپكەرشىلىككە تاربيەلەۋدىڭ ءبىر جولى -  وعان قۇپيالاردى سەنىپ تاپسىرۋ، ماڭىزدى ىستەرگە جۇمساۋ. ءاناس يبن ماليك (وعان اللا رازى بولسىن) ايتادى: «مەن بالالارمەن ويناپ جاتقان كەزدە، پايعامبار (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) كەلدى. ول بىزبەن سالەمدەستى دە، مەنى ءوز شارۋاسىنا جۇمساپ جىبەردى، ءسويتىپ مەن ۇيگە كەش كەلدىم. مەن كەلگەن كەزدە انام: "نەگە كەشىكتىڭ؟" دەپ سۇرادى. مەن وعان: "مەنى اللا ەلشىسى (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ءوز شارۋاسىنا جۇمسادى" دەدىم. انام مەنەن: "ول قانداي شارۋا؟" دەپ سۇرادى. مەن وعان: "شىندىعىندا، بۇل -  قۇپيا» دەدىم. سوندا انام: "اللا ەلشىسىنىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) قۇپياسىن ەشكىمگە ءتىس جارىپ ايتپا" دەدى. (مۋسليم). كەلەسى ءبىر حاديستە ابدۋللا يبن ابباس (وعان اللا رازى بولسىن) پايعامباردىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ءوزىن جۇمساعاندىعىن ايتادى.

بۇل - بولاشاق ەر ازامات باسپالداقتارىنىڭ ءبىر بولىگى عانا. اسىلىندا، پايعامباردىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) بالا تاربيەسى - ۇلكەن مەكتەپ. ال ءبىز وسى مەكتەپتى تەرەڭىرەك مەڭگەرۋ ارقىلى تۇشىمدى جەمىس بەرە الماقپىز. تاربيە دەگەنىمىز - تاربيەلەۋشىلەردىڭ بەلگىلى ءبىر ادامگەرشىلىك داعدىلارىن مەڭگەرۋگە كوندىرۋ ماقساتىمەن ءبىر ادامنىڭ ەكىنشى ادامعا جاسايتىن ىقپالى. سوندىقتان دا، تاربيەشىنىڭ ءوزى تاربيەلەنگەن بولۋعا ءتيىس. ءسىزدىڭ جاقسى دەپ ساناعانىڭىز - بالاڭىزعا جاقسى. الدىمەن، ءوزىڭىز جاقسىلىقتىڭ جارشىسى بولۋعا اسىعىڭىز...

اللا تاعالا قۇراندا: «ادامداردى اللانى ەسكە الۋدان، نامازدى (بارلىق شارتتارىن ساقتاپ، بەرىلە) تولىق ورىنداۋدان جانە زەكەتتى بەرۋدەن ساۋدا دا، ساتۋ دا الاڭداتپايدى. ولار جۇرەكتەر مەن كوزدەر (قورىققانننان) اۋدارىلىپ تۇراتىن كۇننەن (قايتا ءتىرىلۋ كۇنىنەن) قاۋىپتەنەدى. اللانىڭ ولارعا ىستەگەن امالدارىنان دا جاقسى قايتارىم سىي بەرۋى ءارى ءوز كەڭشىلىگىمەن ارتتىرىپ بەرۋى ءۇشىن. اللا قالاعانىن ەسەپسىز وتە مول ريزىق بەرەدى». («نۇر» سۇرەسى، 36-37-اياتتار) دەيدى. ەندەشە، ەلىمىزدە قۇران سيپاتتاعان، اللا سۇيەتىن، سۇننەتتى سەرىك ەتۋشى، ەل تۇتقاسىن ۇستار ايبىندى ازاماتتار كوپ بولسىن دەپ تىلەيىك!

 

asylarna.kz