قۇندىلىقتار قايشىلىعى

استانا. قازاقپارات - ءبىز وتە قىزىق جانە ءقاۋىپتى دۇنيەدە، قايشىلىقتاردىڭ قايناعان ورتاسىندا ءومىر ءسۇرىپ جاتىرمىز.

قايدا قاراساڭ - تارتىس. داستۇرشىلدەر مەن جاڭاشىلدار، ۇلتشىل-پاتريوتتار مەن باتىسشىلدار، دالالىقتار مەن قالالىقتار، ۋاحابتار مەن سوپىلار، قىسقا ەتەك پەن ۇزىن ەتەك... قابىسپايتىن كوزقاراستار، يىلمەيتىن يدەيالار. كەيدە سول توپتاردا تۋ ۇستاپ جۇرگەندەر دە وزدەرىنىڭ كىم ءۇشىن، نە ءۇشىن جالاۋلاتىپ جۇرگەندەرىن تۇسىنبەيتىن، ءتىپتى، تۇسىنۋگە تىرىسپايتىن سەكىلدى. ويلانۋعا دا ەرىنشەك.

كەيبىرىنىكى جالاڭ ۇران، اقىلدىڭ ازدىعى، كەيبىرىنىكى اشىق ساۋدا، سالقىن ەسەپ. قىرىق-پىشاق ءبولىنىس، قىم-قۋىت قايشىلىق. ءبىر-ءبىرىن مويىندامايدى، اڭديدى، ارىز جازادى. وق اتۋعا دەيىن بارىپ جاتىر. ەندى ءبىر جاعىڭدا اكەسىن ولتىرگەن، بالاسىنا كوز سۇزگەن، ايەلىن ورتەپ جىبەرگەن سىلىمتىكتەر.

ەرىكسىز، ەسىڭىزگە دوستويەۆسكيدىڭ كەيىپكەرلەرى تۇسەدى. «اعايىندى كارامازوۆتار» قۇدايسىزدىق يدەياسى قايدا اپاراتىنىن كورسەتكەن ەدى. ءبىز قازىر ادامدى ولتىرۋگە رۇقسات بەرەتىن تاس جۇرەك، دوگمات قۇداي يدەياسىمەن بەتپە-بەت كەلدىك. «الباستىلار» سوتسياليزمدى جەلەۋ قىلعان قاراقشىلاردىڭ قاندى بولاشاعىن بولجاعان ەدى. ءبىز قازىر ءارتۇرلى نارسەنى سىلتاۋراتىپ، ۇرىسقا كىرگەن نەشە ءتۇرلى «الباستىلاردى» كورىپ ءجۇرمىز. تاريحتان بەلگىلى، ستاۆروگيندەر تۇبىندە ەلدى وڭدىرعان جوق. ال قازىرگى، ءبىزدىڭ اينالامىزداعى ستاۆروگيندەرگە ءتىپتى وڭاي عوي. قاعاز تاراتۋ، جينالىس جاساۋ شارت ەمەس. ولاردى ساربازدار وزدەرى ىزدەپ كەلەدى، اسكەرلەر لەك-لەگىمەن وزدەرى قوسىلادى. قازىرگى سوعىس، ادامنىڭ جانى مەن اقىل-ويى ءۇشىن تارتىس فەيسبۋك پەن ينستاگرامدا ءجۇرىپ جاتىر. «پۋبليكا دەڭگەيىنە جەتپەگەن» (ت. اسەمقۇلوۆ) تۇتىنۋشى حالىقتىڭ ويلانۋعا مۇرشاسى جوق. ويسىزدىقتان، ساراپتىڭ جوقتىعىنان ءار تۋدىڭ استىنا جينالىپ الىپ ىرىلداسىپ ءوتىپ جاتقان ءومىر. ال ءسىز دامىعان بولاشاق تۋرالى ايتاسىز.

ويلاۋ، ساراپتاۋ، اقيقاتىنا جەتۋ بۇقارانىڭ قۇزىرىنداعى شارۋا ەمەس. ءار كەزدە تىرشىلىك اعىمىن ەلەكتەن وتكىزىپ، سىعىندىسىن ۇسىناتىن سۋرەتكەرلەر: رەجيسسەرلەر، سۋرەتشىلەر، جازۋشىلار ەدى. قازىر بولسا ورىس كلاسسيكتەرىندەي «كىم كىنالى؟» «قايتپەك كەرەك؟» دەگەن سۇراقتارعا جاۋاپ بەرەتىن (بولماسا سول سۇراقتاردى ساۋاتتى قويا الاتىن) قۇبىلىس كورە الماي تۇرمىز. بىلاي قاراساڭ، ارسىل دا گۇرسىل، قايشىلىقتىڭ ورتاسى، سۇبەلى پروزا جاساۋعا تاپتىرمايتىن ۋاقىت. ءبىراق ادەبيەتتىڭ تامىر سوعىسى باياۋ. اعا بۋىن بەرەرىن بەردى، ءوز قاتارىمىز «كۇنكورىس قامىمەن ءجۇرمىز» دەيدى. سىلتاۋ ەمەس.

دەمەك، ءبىزدىڭ سانامىز كوزىمىز كورىپ تۇرعان وقيعالاردى سىڭىرۋگە شابان. امەريكادا سۋكەربەرگتەر مەن سنوۋدەندەر وتىزىنا جەتپەي ءبىر بۋىننىڭ بەت- بەينەسىنە اينالدى. ولار تۋرالى كىتاپتار شىعىپ، كينولار تارالىپ جاتىر. دەمەك، بۇگىنگى وقيعا سۇزگىدەن وتۋدە. ءبىز رەفلەكسياعا بەرىلىپ، اۋىلدا وتكەن بالالىق شاعىمىزدى ەسكە ءتۇسىرىپ وتىرعاندا زامان وزگەرىپ كەتتى. اپتا بۇرىنعىداي سوزىلمايدى، اي دەگەن ءسات قانا، جىل دەگەن كوزدى اشىپ- جۇمعانشا. ۋاقىت زۋلايدى، ءومىردىڭ قارقىنى دا زىمىراپ بارادى.

1960-70-جىلدارداعى «دەرەۆەنسكايا» نەمەسە «اۋىل پروزاسىنىڭ» زاڭدى مۇراگەرى 1990-2000 -جىلدارداعى قالا پروزاسى بولۋعا ءتيىس ەدى. ازداعان ۇشقىندارى بولدى، تەندەنسياعا اينالمادى. ويانايىق، اۋىلدى قانشا اڭساعانمەن، قازاق بۇدان بىلاي دا ۋربانيزاتسيالانا بەرەدى. قاڭعىپ جۇرسە دە قالادا جۇرەدى. ءتىپتى، قالادا ما، اۋىلدا ما - ول دا ماڭىزدى ەمەس. ايتىپ وتىرعانىمىز - زامانداستىڭ جاندۇنيەسىندەگى وزگەرىستەر، توڭكەرىستەر، قوزعالىستار. ورتا - ونىڭ فونى عانا. تۇك جوق ەدى دەمەيمىز. جاستاردا تالپىنىس بار، وسى باعىتتاعى ءبىردى- ەكىلى شىعارمانى كوزىمىز شالدى. ءبىراق ونىڭىزدا زەرتتەۋ جەتىسپەيدى، كابينەتتە وتىرىپ الىپ، قىزىل ءسوزدى كوپىرتىپ، قيالمەن جازعانىڭ قازىر ەشكىمدى ەلىكتىرمەيدى.

اعا بۋىندا مۇحتار ماعاۋيننىڭ بىرەر جىل بۇرىن بەستسەللەر بولعان «جارماعى» رۋحاني مايداننىڭ ءبىر شەبىن كورسەتكەن ەدى. وزگە قانشاما تارتىستار، سۋاستى اعىستار بار.

مىسالى، تىنىمباي نۇرماعامبەتوۆتىڭ «مەشكەي» دەگەن پوۆەسىن ەسكە الىڭىز. مەشكەيدە قازاقتىڭ ەڭ ناشار قاسيەتتەرى قوردالانعان: قوماعايلىق، اتاققۇمارلىق، جالقاۋلىق... سوندىقتان، ول تراگەديالىق كەيىپكەر. ءسىز ونى وسى تۇك كورمەگەن، تەكسىز، ماقتانشىل قالپى ءۇشىن ايىپتاي دا المايسىز. تەك قانا ايايسىز. ماتەريالدىق تاپشىلىق پەن رۋحاني جاداۋلىقتا دۇنيەگە كەلۋى - ونىڭ تالايسىز تاعدىرى عانا.

ول ونى سۇراماعان، ودان قاشىپ قۇتىلا دا المايدى. اشقاراقتىق ونىڭ گەنىندە بار. سوندىقتان دا ول، كەنەت باسىنا باق قونىپ، وتىرعان جەرىنەن مۇناي اتقىلاسا دا، قۇلقىنىن تولتىرۋدان باسقا راحاتتى بىلمەيدى. باسقالار وركەنى ءوسىپ جاتقاندا بۇل جەي بەردى، جەي بەردى... اقىرى، جارىلىپ ءولدى. «ءاي، بايقا، جارىلىپ كەتپە». تىنەكەڭنىڭ ەسكەرتۋى عوي بۇل.

ءبىراق بۇل قانشا جەردەن عاجاپ كىتاپ بولسا دا، قالانىڭ قازاعى ودان ايتارلىقتاي اسەرلەنبەس ەدى. ويتكەنى، ول، بۇل ءتىلدى تۇسىنبەيدى. اۋىلدىڭ قازاعى تۇشىنىپ وقىپ، كەڭكىلدەپ كۇلىپ، جانى جادىراعان ءماتىن قالانىڭ قازاعىنا جات بولىپ قالعان. باسقا جۇرتتىڭ قالاسىندا دا، اۋىلىندا دا ءبىر حالىق. بىزدە ەكەۋى ەكى عالامشاردان كەلگەن سياقتى. قانى مەن گەنى ءبىر بولسا دا، رۋحانياتى، قۇندىلىقتارى، ءومىر سالتى مۇلدە بولەك. مويىندايىق، قالا مەن اۋىلدىڭ بۋدانداسۋىنان جاڭا ءبىر ءناسىل دۇنيەگە كەلدى. ءبىز وسى ءناسىلدى زەرتتەۋىمىز كەرەك. ويتكەنى، تارتىستىڭ ءبارى - سونىڭ جۇرەگىندە.

كۇدەر ۇزبەيمىز. كۇتىپ ءجۇرمىز. دوستويەۆسكيگە سۇرانىپ تۇرعان زاماندا بىزدەن دە ءبىر دوستويەۆسكي شىعاتىن شىعار.

 

ءاسيا باعداۋلەت قىزى