كەيكى باتىردىڭ ۇرپاقتارى باباسىنىڭ باس سۇيەگىن سالتاناتتى تۇردە قارسى الا المادى
الايدا، باس سۇيەكتىڭ بۇل ۋاقىتتان بۇرىن ارنايى رەيسپەن جەتكىزىلۋىنە بايلانىستى جينالعان قاۋىم ونى سالتاناتتى تۇردە قارسى الا المادى.
«ءبىزدىڭ ەستىگەن اقپاراتقا سۇيەنسەك، باتىردىڭ باس سۇيەگى ارنايى رەيسپەن كەلىپ جاتىر. وسى ورايدا ەلىمىزدىڭ تانىمال عالىمى، بەلگىلى ەتنوگراف، پروفەسسور نۇرسان ءالىمباي رەسەيدە باس سۇيەكتى قابىلداپ الىپ، ەلگە جەتكىزدى دەپ ەستىدىك. ەندى عالىمدار ارنايى ساراپتاما وتكىزەتىن بولار. باتىر بابانىڭ باس سۇيەگىن سالتاناتتى تۇردە قارسى الۋ كەرەك ەدى، ويتكەنى استانا اۋەجايىنا ەل ازاماتتارى، باتىردىڭ ۇرپاقتارى مەن تۋىستارى كەلدى. بۇل تۇرعىدا كۇندىز ۇكىمەت رەسمي تۇردە ءوز مالىمدەمەسىن جاسايدى دەگەن ويدامىن»، - دەدى ساياساتتانۋشى، قوعام قايراتكەرى بەرىك ءابدىعالي ۇلى.
بۇدان بۇرىن ول فەيسبۋكتەگى پاراقشاسىندا بۇگىن تاڭەرتەڭ 04:50-دە ماسكەۋدەن ارنايى بورتپەن 1916 -جىلعى ۇلت- ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ باتىرى، 1923 -جىلى بولشيەۆيكتەر قولىنان قازا تاپقان كەيكى باتىردىڭ باس سۇيەگى اكەلىنەتىنىن حابارلاعان ەدى.
«قازاقستان مەن رەسەي ۇكىمەتتەرى اراسىنداعى ۋاعدالاستىق اياسىندا كەيكىنىڭ باس سۇيەگى جەتكىزىلىپ تۇر. مەنىڭ ەستۋىم بويىنشا ارنايى كوميسسيا قۇرىلىپ، جەرلەۋ ماسەلەسىن قاراستىرادى. سونىمەن قاتار باتىردىڭ ەسىمىن قايتا جاڭعىرتۋعا بايلانىستى ءىس- شارالار قامتىلىپ، الداعى ۋاقىتتا ناقتى قاي وڭىردە جەرلەنەتىنى تالقىعا سالىنادى. ارينە، حالىق پەن باتىردىڭ تۋىستارىنىڭ ويى ەكىگە ءبولىنىپ تۇر. بىرەۋلەر استاناداعى ۇلتتىق پانتەونعا، ال كەيبىرەۋلەر قوستاناي وبلىسىنىڭ امانگەلدى اۋدانىنداعى كەسەنەگە قويىلسا دەگەن تىلەكتەرىن ايتۋدا. وسى رەتتە بۇل ۇسىنىستار قاراستىرىلىپ، ءتيىستى شەشىم قابىلدانادى»، - دەدى ب. ءابدىعالي ۇلى.
ەسكە سالا كەتسەك، رەسەيلىكتەر تاراپىمەن جادىگەردى ەلگە قايتارۋعا كوپ جىلدان بەرى كەلىسسوزدەر جۇرگىزىلدى.
كەلىسسوزدەر ناتيجەسىن بەرىپ، 12 - تامىزدا قازاقستان ءوتىنىشى بويىنشا ر ف پرەمەر- ءمينيسترى دميتري مەدۆەديەۆ كەيكى باتىردىڭ باس سۇيەگىن استاناعا قايتارىپ بەرۋ جاعىن قاراستىرۋعا ۋادە بەرگەن بولاتىن.
«بىزدە ءبىر ماسەلە بار. مەنىڭ سىزدەن سۇرار ءوتىنىشىم: سول كەزەڭدە ۇلت ازاتتىق كوتەرىلىس جەتەكشىلەرىنىڭ ءبىرى بولعان كەيكى باتىردىڭ ر ع ا ۇلى پەتر اتىنداعى انتروپولوگيا جانە ەتنوگرافيا مۇراجايىنداعى باس سۇيەگى تۋرالى ماسەلەنىڭ انىق- قانىعىن ءبىلىپ بەرۋگە تاپسىرما بەرسەڭىز. ونىڭ سۇيەگىن قازاقستان توپىراعىندا جەرلەۋ ءۇشىن قايتارىپ بەرۋ ماسەلەسىنىڭ شەشىمىن تابۋ مۇمكىندىگىن قاراستىرساق»، - دەدى سول كەزدەگى ۇكىمەت باسشىسى ك. ءماسىموۆ.
سونىمەن قاتار، قازاقستاندىق تاراپ تاعى ءبىر ۇلت ازاتتىق كوتەرىلىس جەتەكشىسى كەنەسارى حاننىڭ باس سۇيەگىن وتانىنا قايتارۋ ماسەلەسىن كوتەردى. رەسەي پرەمەرى بۇل سۇراقتى رەتتەۋگە اتسالىساتىنىن ايتىپ، ۋادە بەردى.
بۇعان دەيىن حابارلانعانداي، باس سۇيەك ەلگە اكەلىنگەن سوڭ ونى تۋعان جەرى تورعايعا، امانگەلدى اۋىلىنا جەرلەپ، كەيكى باتىر كەسەنەسىن تۇرعىزۋ كوزدەلگەن.
كەيكى (نۇرماعانبەت) كوكەمباي ۇلى (1871-1923) - 1916 - جىلعى تورعايدا بولعان ۇلت- ازاتتىق كوتەرىلىسىنىڭ باتىرى، اتاقتى مەرگەن. قوستاناي وبلىسى امانكەلدى اۋدانىنىڭ بايتۋما قوپاسىندا دۇنيەگە كەلگەن.
جاستايىنان اڭشى، مەرگەندىگىمەن، وجەتتىگىمەن ايماققا تانىلعان.
كەيكى كوكەمباي ۇلى رەسەي پاتشاسىنىڭ 1916 -جىلعى ماۋسىم جارلىعى سەبەپ بولعان (ەل اۋزىندا «يۋن جارلىعى» دەپ اتالادى) تورعاي قازاقتارىنىڭ ۇلت- ازاتتىق كوتەرىلىسىنە العاشقى كۇندەرىنەن بەلسەنە ارالاسىپ، سول كوتەرىلىستى ۇيىمداستىرۋشىلاردىڭ ءبىرى بولدى. كۇيىك قوپاسىنداعى سوعىستا، تورعاي قالاسىن قورشاۋ كەزىندە جانە پاتشانىڭ جازالاۋشى وتريادتارىنا قارسى سوڭعى ۇرىس - دوعال شايقاسىندا ەرەكشە ەرلىك كورسەتتى.
1919 -جىلى 18 - مامىردا تورعاي ويازدىق سوعىس كوميسسارى، حالىق باتىرى امانگەلدى يمانوۆ ولتىرىلگەننەن كەيىن كەيكى باتىر قۋعىنعا ۇشىرايدى. بۇل سۇرگىن تورعايدا كەڭەس وكىمەتى ورناعاننان كەيىن دە تولاستامايدى.
ءبىراز جىل ۇلىتاۋ، قىزىلقۇم جاعىندا بوي تاسالايدى. اقىرى، 1923 -جىلدىڭ كوكتەمىندە ارنايى تاپسىرمامەن ءوزىن الداپ قولعا تۇسىرۋگە كەلگەن كوميسسار ا. توكاريەۆتىڭ سوزىنە سەنىپ تورعايعا ورالعان كەيكى جولدا ونىڭ شىن نيەتىن سەزىپ قالىپ، الەكساندر توكاريەۆتى سول جەردە اتىپ تاستايدى. ءبىراق كەيكىنىڭ ىزىنە ءتۇسىپ، ارتىنان الىستان اڭدىپ ەرىپ كەلە جاتقان قىزىل اسكەردىڭ سولداتتارى، ونى سول كۇنى تۇندە جاتقان جەرىندە قورشاپ الىپ، ايۋاندىقپەن ولتىرەدى. ولار مەرگەننىڭ ەكى قولى مەن باسىن كەسىپ الادى. كەيكى باتىردىڭ باسىن ءبىر اي بويى تورعاي قالاسىنىڭ ورتالىق الاڭىنا سىرىققا شانشىپ قويادى. كەيىن مەرگەننىڭ باس سۇيەگىن ورىنبورعا جونەلتەدى، ال 1926 -جىلى رەسپۋبليكا استاناسى قىزىلورداعا كوشۋىنە بايلانىستى، سانكت- پەتەربورعا الىپ كەتكەن. ول ءقازىر سانكت- پەتەربورداعى انتروپولوگيالىق قوردىڭ كۋنستكامەراسىندا ساقتاۋلى.
كەيكى باتىر كوكەمباي ۇلىنىڭ ۇرپاقتارى قوستاناي وبلىسىنىڭ امانگەلدى اۋدانىنداعى اقتاس، تاستى ەلدى مەكەندەرىندە تۇرادى. 1996 -جىلى كەيكى باتىردىڭ 125 جىل تولۋىنا بايلانىستى اس بەرىلىپ، ەسكەرتكىش ورناتىلدى.
اۆتور: رۋسلان عابباسوۆ
