شىمىلدىق ادەبىن بىلەمىز بە؟

استانا. قازاقپارات - ازرەت سۇلتان مەشتىنىڭ رەسىمي سايتىندا جاريالانعان سۇراق-جاۋاپتى نازارلارىڭىزعا ۇسىنامىز.

اسسالامۋ الەيكۋم!

يسلام دىنىندە ءاربىر امالدىڭ ءوز ادەبى بار. وسى ورايدا سۇرايىن دەگەنىم، ەرلى- زايىپتىلاردىڭ قوسىلۋداعى ادەبى بار ما؟ بولسا سول جايلى تۇسىندىرە كەتسەڭىز؟ جاقسىلىق، استانادان

ۋا الەيكۋم اسسالام!

 ءيا، ەرلى- زايىپتىلاردىڭ توسەك قاتىناسىنا بايلانىستى بىرنەشە ادەپ ەرەجەلەرى بار. ول ادەپ ەرەجەلەرىنىڭ ماقساتى جۇبايلاردىڭ ادامي تۇرعىدان لايىقتى تۇردە ادال توسەك ءلاززاتىن الۋى ءۇشىن تۇزىلگەن. سەبەبى، ەرلى- زايىپتىلاردىڭ توسەكتە قاناعاتتانارلىق دارەجەدە ءلاززات الۋى حارام ءلاززات، ياعني زينادان قورعايتىنى ءمالىم.

شاريعاتىمىزداعى شىمىلدىق ادەبى جايلى حاديستەردى نەگىزگە الا وتىرىپ، تومەندەگىنشە ادەپتەردى اتاپ وتۋگە بولادى:

1. ءيىس سۋ پايدالانۋ. ەرلى- زايىپتىلار ءبىر- بىرىنە جاقىنداعاندا بويلارىنان قوش ءيىس شىعىپ تۇرۋى ءبىر- بىرىنە دەگەن ىنتىقتىعىن ارتتىرادى. ايشا انامىز (ر. ا. ) : «مەن اللا ەلشىسىنە (س. ع. س. ) ءيىس سۋ سەبۋشى ەدىم.. .[1]» ، - دەگەن؛

2.العى شارت. ايەلدىڭ بويىنان قۇمارلىعىن وياتۋ ءۇشىن قۇشاقتاۋ، ءسۇيۋ سياقتى توسەكتىڭ العى شارتتارىن جاساۋ؛

3.دۇعا وقۋ. قوسىلماس بۇرىن الدىن الا: «(بيسميللاھ، اللوھۋمما جاننيبناش شايتونا، ۋا جاننيبيش شايتونا ما رازاقتانا) «بيسميللاھ، اللاھىم شايتاندى بىزدەن الىس ەت جانە شايتاندى بىزگە بەرگەن (پەرزەنتتەن) الىس ەت» دۇعاسىن ايتۋ.

يبن ابباس (ر. ا. ) : «سەندەردىڭ ءبىرىڭ ايەلىمەن قوسىلار بولسا: «بيسميللاھ، اللاھىم شايتاندى بىزدەن الىس ەت جانە شايتاندى بىزگە بەرگەن (پەرزەنتتەن) الىس ەت» دەپ دۇعا ەتسىن. ەگەر پەرزەنت ءسۇيۋدى جازسا (سول ءتۇنى انا قۇرساعىنا بالا بىتسە) ، ول بالاعا شايتان ەشقاشان زيان ەتپەيدى[2]» ، - دەگەن پايعامبار (س. ع. س. ) ءسوزىن ريۋايات ەتەدى.

4.قوسىلۋ ءادىسى. ايەلگە الدىنان دا، ارتىنان دا جاقىنداۋعا بولادى. الايدا، تەك ەگىن بەرەتىن (بالا تۋاتىن) جەرىنەن عانا قوسىلۋ ءتيىس. قۇراندا «ايەلدەرىڭ ەگىندىكتەرىڭ. ەگىندىكتەرىڭە قالاي قالاساڭدار كەلىڭدەر.. .[3]» دەگەن ايات بار.

 5. ءلاززاتتى سەزىنۋ. توسەك ءلاززاتىن ەرلى- زايىپتىلار بىردەي سەزىنۋ ءۇشىن كۇيەۋى اۋەلى ايەلىنىڭ قۇمارلىعىن وياتۋى ءتيىس. ءاناس بين ماليك (ر. ا. ) بايانداعان حاديستە: «كىسى جۇبايىمەن قوسىلار بولسا، اۋەلى ايەلىن ازىرلەپ السىن. ايەلى ءلاززات المايىنشا، ءوزى ءلاززاتتانىپ قويۋعا اسىقپاسىن» ، - دەلىنگەن. ەر كىسى قۇمارلىعىن قاندىرىپ قويسا، ال ايەل ءلاززات الماسا زيان كورەدى.

6.تىيىم سالىنعان ءادىس. ايەلمەن ەتەككىر نەمەسە بوسانعاننان كەينگى نيفاس كەزەڭىندە، سونىمەن بىرگە، ارتىنان قوسىلۋعا تىيىم سالىنادى. ءابۋ ھۋرايرا (ر. ا. ) «كىمدە- كىم ايەلىنە ەتەككىر كەزىندە نەمەسە ارتىنان قوسىلسا، مۇحاممەدكە تۇسكەن كىتاپقا كۇپىرلىك ەتكەنى[4]» ، - دەگەن ريۋايات جەتكىزگەن.

7.سىر ساقتاۋ. كۇيەۋى دە، ايەلى دە ەكەۋى جەكە قالعانداعى قارىم- قاتىناستارىن قۇپيا ساقتاۋعا مىندەتتى. سەبەبى، ەرلى- زايىپتىلار اراسىندا بولعان جايتتى بوگدە كىسىگە ايتۋ ۇلكەن كۇناعا جاتادى. ءابۋ ساعيد ءال- حۋداري (ر. ا. ) : «قيامەت كۇنى دارەجەسى ەڭ جامان ادامداردىڭ ءبىرى - ەرلى- زايىپتىلاردىڭ جەكە قالىپ، سوسىن ارالارىنداعى سىردى سىرتقا جايىپ سالۋشى[5]» ، - دەگەن حاديس كەلتىرىلگەن.

 8.عۇسىل قۇيىنۋ. ەرلى- زايىپتىلار ءجۇنىپ بولعاننان كەيىن، سونداي- اق جىنىستىق مۇشەلەرى جاناسسا دا عۇسىل قۇيىنۋى قاجەت. بۇل تۋراسىندا «ۇشى ۇشىنا ەنسە، عۇسىل ءۋاجىپ بولادى[6]» دەگەن حاديس بار.

[1] بۇحاري، عۇسىل ءبولىمى

[2] ءات- تاج جامي ليل ۋسۋل في- احاديس راسۋل، شايح مانسۋر ءالي ناسيف، ستامبۋل، «ماكتابات حانافيا» ، 1-2 توم، نەكە ءبولىمى، شىمىلدىق ادەبى، 308-بەت

[3] باقارا سۇرەسى، 223-ايات

[4] ءابۋ داۋد، تيرميزي

[5] مۋسليم

[6] تيرميزي

 

رۋسلان قامباروۆ

muslim.kz