سپورت جۋرناليستيكاسى ءالى قازاقشا سويلەي الماي ءجۇر - كەسكىن

استانا. قازاقپارات - «ۇلى اباي ءبىر قارا سوزىندە «بايگەدەن اتىڭ كەلگەندە كوپشىلىك سەنەن ارتىڭدا قانشا ات بار دەپ سۇرامايدى. الدىڭدا قانشا ات وزىپ كەتتى دەپ سۇرايدى. ارتىمدا مۇنشا ات قالىپ قالدى دەۋ كىمگە مارتەبە» دەپ ايتقان ەكەن.

سول سياقتى ءبىز سپورت جۋرناليستيكامىزدى باسقالاردىكىمەن سالىستىرساق الدە قايدا ارتتا قالعانىمىزدى بايقايمىز». جۋرناليست ومار قۇرماش وسى ءبىر سوزىمەن قازاق سپورت جۋرناليستيكاسىنىڭ بۇگىنگى جاي- كۇيى تۋرالى اتاپ وتكەن ەكەن.

بۇل ماسەلە توڭىرەگىندە سپورت كومەنتاتورى ەسەي جەڭىس ۇلىنىڭ ايتارى كوپ. شىن مانىندە، قازاقستاندا سپورت جۋرناليستيكاسى كەنجەلەپ قالدى ما؟ قازاق ءتىلدى سپورت سايتتارىنىڭ ساپاسى سىن كوتەرە مە؟ وسى سۇراقتار توڭىرەگىندە ايتىلعان اڭگىمەنى ورتاعا سالامىز.

ادىلبەك نيازىمبەتوۆكە سىن ايتۋ ورىنسىز

- ءوزىڭىز بىلەسىز، ريو وليمپياداسىندا ادىلبەك نيازىمبەتوۆتىڭ ەكىنشى مارتە كۇمىس العانىن اركىم ءار ءتۇرلى قابىلدادى. ادىلبەكتىڭ تاراپىنا ايتىلعان سىن كوبەيدى، ءتىپتى جەكە باسىنا اۋىر ءسوز ايتىپ جاتتى...

- مەنىڭ ويىمشا، ادىلبەك سياقتى باتىر جىگىتتەردى اسپانعا كوتەرىپ جۇرسەك تە ارتىقتىق ەتپەيدى. ءبىر ەمەس، ەكى وليمپيادادا ءبىر دەڭگەيدەن كورىنۋ جانە ەكى وليمپيادادا التىننان ۇمىتكەر بولۋ ەكىنىڭ ءبىرىنىڭ قولىنان كەلمەيدى. مۇنداي جەتىستىككە قازاق سپورتشىلارى اراسىنان بولات ءجۇمادىلوۆ قانا جەتكەن. بولاتتىڭ دا كەزىندە ەكى بىردەي التىننان قول ءۇزىپ قالعانى وزەگىمىزدى ورتەيدى. دەسە دە جالپى الەم سپورتىنىڭ تاريحىندا مۇنداي جەكەلەگەن سپورت تۇرىنەن وليمپيادالاردا تۇراقتى تۇردە جەتىستىككە جەتكەن ازاماتتار سانى 100-150 شامالاس قانا. دەمەك، ءبىز ادىلبەكتىڭ بۇل تابىسىن ماقتان تۇتۋىمىز كەرەك. ال ادىلبەكتەن التىن كۇتىپ، الا الماعان سوڭ، تەرىس اينالىپ كەتكەن ازاماتتار وزدەرىنە وزدەرى تورەشى شىعار. بۇل ءبىزدىڭ سپورت تاريحىنان ءبىلىمىمىزدىڭ تايازدىعىن كورسەتەدى. ادىلبەكتى كۋبالىق حۋليو سەسار لا كرۋس ابدەن زەرتتەگەن. سىرالعى قارسىلاسى ءبارىبىر ايلاسىن اسىرىپ كەتتى. بۇل جەردە «تورەشى بۇرا تارتتى، ادىلدىك بولمادى» دەگەن جۇبانىش سوزدەردىڭ قاجەتى جوق. ادىلبەك سياقتى جوعارى دەڭگەيدى ۇستاپ تۇراتىن، تۇراقتى سپورتشىلاردى توبەمىزگە كوتەرۋ كەرەك.

- كۇمىستى قومسىنۋ قازاقتىڭ ەموتسياعا باي، قىزبا حالىق ەكەندىگىنەن بە؟

 - ءيا. الىسقا بارمايىق. ءبىز قاي سپورتشىنى بولماسىن، وليمپيادا وتكەنگە دەيىن كوككە كوتەرىپ ماقتايمىز، اسپەتتەيمىز، بيىككە كوتەرەمىز. ال سول سپورتشىنىڭ باسىنا ءتۇرلى جاعداي تۇسە قالسا، كەرى يتەرىپ، تالاۋعا بارمىز. مىسالى، باقىت سارسەكبايەۆ، ەرماحان ىبىرايىموۆ، باقتيار ارتايەۆ سياقتى ازاماتتاردى الىڭىز. «قىزدى سوققىعا جىقتى» دەپ باقتياردىڭ اتىنا كىر كەلتىردىك. 2004 -جىلعى افيناداعى ەرلىگىن ءبىر- اق ساتتە ۇمىتىپ كەتتىك. ءبىز ەرلىككە قاتتىسۋساعان حالىقپىز. ءبىراق ەرلىكتى جاساعان ادام ءسال جولدان تايسا، ونى ادامزاتتىڭ قورى ەتۋگە اسىقپىز. 2008 -جىلعى بەيجىڭ وليمپياداسىنان كەيىن يليا يلين ءانۋار تۇركەلەري، الەكسەي ني سياقتى باپكەرلەردەن قارا ءۇزىپ ەدى، ءبىز ونى جەردەن الىپ، جەرگە سالدىق. كەرىسىنشە، يلين الەم چەمپيوناتتارىندا، وليمپيادادا رەكوردتاردى جاڭارتىپ، وتە جوعارى دەڭگەيگە كوتەرىلىپ كەتتى. قازىر ونى دوپينگ قولداندى دەپ كىنالاپ جاتسا دا، يليا -  ءوزىن كۇللى الەمگە تانىتا العان تالانت. سول سياقتى، ادىلبەك تە -  ءوزىن دالەلدەپ قويعان جىگىت. ودان ەل تەرىس اينالدى ەكەن دەپ، الەم تەرىس اينالمايدى. تاۋەلسىز قازاقستان تاريحىندا وليمپيادادان ەكى رەت جۇلدە العاندار -  ولگا رىپاكوۆا، سەرگەي بەليايەۆ، ەرماحان ىبىرايىموۆ، بولات جۇمادىلوۆتەر عانا. ساناۋلى عانا سپورتشى! ادىلبەك ريو وليمپياداسىنا بارار الدىندا ومىرتقاسىن جازۋ ءۇشىن ءبىر جىل بويى ەمدەلدى. ول ءوزىن ادام سەنگىسىز سىنعا سالدى. ويتكەنى، ومىرتقا-  كىنامشىل سۇيەك، ول تولىقتاي جازىلماسا، بوكسكە ورالۋ مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان ادىلبەكتىڭ ومىرتقاسىن تولىقتاي ەمدەپ، شارشى الاڭعا ورالۋىن، ريو وليمپياداسىنا جولداما الۋىن، وليمپيادادا فينالعا شىققانىن ەرلىك دەمەسەك بولماس. قاراپايىم ادام ىستەي المايتىن ەرلىك. مەن ادىلبەكتى قازاقتىڭ باتىرى دەپ ەسەپتەيمىن. مۇنداي باتىر بىزگە كەرەك جانە كوپتىك ەتپەيدى.

سپورت جۋرناليستيكاسى - حالىقتىڭ نامىسىن قايرايتىن ونەر

- ادىلبەك ريو وليمپياداسىنان كۇمىس الىپ كەلگەندە، كەيبىر باق قۇرالدارى «كۇمىسبەك تاعى دا كۇمىس الدى» دەگەن مازمۇنداعى جاڭالىقتار جاريالاپ جاتتى. بۇل قانشالىقتى ورىندى؟

 - بۇل جەردە زامان تەندەنتسياسىن دا ۇمىتپاۋىمىز كەرەك. بۇل -  اۋديتوريانى جالت ەتىپ قاراتۋ، ەرىكسىز «ماجبۇرلەۋ» ، ۇگىتتەۋ. ءسىز ايتىپ وتىرعان جالاڭ تاقىرىپتار، بالكىم، ب ا ق- تىڭ اۋديتوريانى وزىنە تارتۋ ءۇشىن قولدانعان ءادىسى شىعار. بىزدەگى ادەت قانداي: جۋرناليستەر كەڭ اۋقىمدى سپورتتىق جارىستار وتكەنشە سپورتتا شارۋاسى جوق، تىنىش جۇرەدى. ال ءدۇبىرلى دودا وتكەندە بارلىعى اياق استىنان سپورت جۋرناليسى بولىپ شىعا كەلەدى. جالپاق تىلمەن ايتقاندا، «جاعا ۇستاتىپ، ينتەرنەتتى جاراتىن» جاڭالىق تاراتۋ ادىسىمەن ەلدى وزىنە قاراتىپ وتىرعان ب ا ق قۇرالدارى كوپ. مەنىڭشە، ولار ادىلبەكتىڭ ەرلىگى قانشالىقتى سالماقتى ەكەنىن سەزبەي، جار سالىپ ءجۇر. ءوز باسىم الەۋمەتتىك جەلىدە جالاۋلاتقان ازاماتتارعا قارسى كەلگەن جوقپىن، تەك كەيبىرىنە جەكەگە شىعىپ: «ءسىز بۇكىل عۇمىرىڭىزدى ارناساڭىز دا، وليمپيادا فينالىنا شىقپاق تۇگىلى، سول دوداعا جولداما الا الار ما ەدىڭىز؟» -  دەپ سۇرادىم. سپورت جۋرناليستيكاسى حالىقتىڭ نامىسىن قايرايتىن ونەر ەكەندىگىن جۋرناليستەردىڭ ءوزى تۇسىنبەي، مۇنداي ەرسى اقپاراتتار تارالا بەرەدى.

 - ەر- ازاماتتار سپورت دەسە ىشكەن اسىن جەرگە قويادى. ولار كۇندەلىكتى تاڭىن سپورت جاڭالىقتارىن وقۋمەن باستايدى... وكىنىشتىسى، كورەتىنى ورىس تىلىندەگى ۆيدەولار، ورىس، اعىلشىن تىلىندەگى سايتتار. قازاق ءتىلدى سپورتتىق سايتتار نەگە از؟ ولاردىڭ ساپاسى قانداي؟

- ورىس ءتىلدى سپورت سايتتارى اناعۇرلىم باي، مالىمەتتى تولىق، ءارى اناعۇرلىم كاسىبي تۇردە جەتىلدىرىلگەنىن مويىنداۋىمىز كەرەك. ورىس رەداكسيالارى اقپاراتتىق پورتالدىڭ گازەتتەن دە پارمەندى بولاتىنىن الدىن الا ءبىلىپ، بارلىق رەسۋرستارىن تەك سايتتارعا قۇيىپ جاتىر. مىسالى، championat.com, sports.ru سايتتارىنىڭ ساپاسىن قاراپ كورىڭىز. قاجەت ەتسەڭىز، زارينا دياستىڭ 2013, 2014, 2015 -جىلدارداعى، ءتىپتى ودان دا ارىداعى جارىسقا قاتىسقان دەرەگىن الا الاسىز. ورىس تىلىندە اقپارات تاراتاتىن سپورت سايتتارى تەك ءوز ەلدەرىنىڭ عانا ەمەس، بۇكىل الەم سپورتشىلارىنىڭ ءجۇرىپ وتكەن جولىن جىلناماعا جازىپ وتىر. مىسالى، زارينا دياس پەن سەرەنا ۋيليامس كەزدەسەتىن بولسا، «Head to head» («بەتپە- بەت») ايدارىندا ەكەۋى بۇعان دەيىن قانشا رەت قاي تۋرنيردە جولىقتى، قايسىسى نەشە رەت ۇتتى، وسىنداي تولىققاندى ستاتيستيكانى وپ- وڭاي شىعارىپ بەرەدى. دەمەك، وقىرماننىڭ اعىلشىن نە ورىس تىلىندەگى سايتتاردى تاڭداۋى ورىندى. قازاق سايتتارىندا مۇنىڭ ءبىر دە ءبىرى جوق. بۇل قازاق سپورت جۋرناليستيكاسىنىڭ ءالى دە دامىماي وتىرعاندىعىنىڭ كورىنىسى. مىسالى، alaman.kz, aladop.kz, kazfootball.kz سياقتى قازاقشا سايتتار دا جاقسى ەڭبەكتەنىپ جاتىر، ءبىراق ولاردىكى ازىرشە تالپىنىس قانا. بۇلاردىڭ ءارقايسىسىن ءبىردى- ەكىلى ادام عانا جۇرگىزىپ وتىر. ءوز باسىمنان ءوتىپ جاتقان جاعدايدى ايتايىن: جاقىندا «ستاتيستيكا جانە سپورت» (statsport.kz) سايتىن ىسكە قوستىم. سول سايتتى شامام جەتكەنشە كۇن سايىن جاڭارتىپ وتىرۋعا تىرىسامىن، ەرىكتى تۇردە سەرىك قانتاي ەسىمدى جىگىت كومەكتەسىپ وتىر. كەيبىر سپورت سايتتارى -  جىگىتتەردىڭ حوببيى عانا، مەملەكەتتەن قولداۋ جوق. ستاتيستيكا -  زاڭدىلىقتى، زاڭدىلىق ءداستۇردى تۋعىزادى. سپورت جاڭالىعىن قاراپ وتىرىپ، وقىرمان دەڭگەيى ءوسۋى كەرەك. تۇتىنۋشىنىڭ دەڭگەيى دە كوتەرىلمەي وتىر. ماسەلەن، كەڭ اۋقىمدى وليمپيادالار كەزىندە حالىق سپورت جاڭالىقتارىن كوپ قارايدى، ال جاي كۇندەرى ەشكىم ايتپاعان اسا ماڭىزدى دەرەك جاريالاساڭ، سول ەسكەرۋسىز قالادى. سونداي- اق، ماتەريالدى بەرۋ ءتاسىلى دە بار.  قىزىلدى- جاسىلدى سۋرەتتەر، ينفوگرافيكالار، اۋديو- ۆيدەولار بىردەن كوزدى تارتىپ تۇرادى. وسى تۇرعىدا دا شەتەلدىك سايتتاردان ۇيرەنىپ جاتساق ارتىق بولمايدى.

سۇحباتتاسقان ايگۇل دادەن

سۋرەت جانە بەينەجازبانى تۇسىرگەن اقەركە گاگارين قىزى