بالاق قىسقارعان سايىن يمان ارتا ما؟

استانا. قازاقپارات - اللا تاعالا ادام بالاسىن بۇكىل جاراتىلىستاردان ۇستەم قىلىپ، ەرەكشە قىلۋىنىڭ ءبىر كورىنىسى - ۇياتتى جەرىن جابۋدى ءامىر ەتۋىندە.

اللا تاعالا: «ءاي ادام بالاسى! ۇياتتى جەرلەرىڭدى جابۋ ءۇشىن كيىم جانە ساندىك بۇيىم تۇسىردىك. نەگىزىندە تاقۋالىق كيىمى جاقسى. سولار اللانىڭ بەلگىلەرى. ارينە، تۇسىنەرسىڭدەر»، - دەيدى.

نەگىزىندە، ۇيات ادامزاتقا ءتان يگى قاسيەت، ەركەكتەردىڭ دە، ايەلدەردىڭ دە ۇياتتى جەرلەرىن جاۋىپ جۇرۋلەرى - ادامگەرشىلىك قاسيەتتەرىنىڭ بەلگىسى بولىپ تابىلادى. پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ءبىر حاديسىندە: «ءاربىر دىننىڭ مىنەزى بار. يسلامنىڭ مىنەزى, ول - ۇيات»، - دەسە، تاعى ءبىر حاديستە: «ۇيات پەن يمان بىر- بىرىمەن وتە تىعىز بايلانىستى. ەگەر بىرەۋىن الىپ تاستاسا، ەكىنشىسى ءوزى كەتىپ قالادى»، - دەيدى.

مۇسىلمان ءۇشىن ۇياتتى جەرىن بوگدە ادامداردان جاسىرۋ - پارىز. الايدا، قۇران اياتىندا كەلگەندەي، ادامنىڭ ەڭ ءبىرىنشى كيىمى ول - تاقۋالىق كيىمى. تاقۋالىق كيىمى ادامدى كۇنا جاساۋدان، شايتاننىڭ قارماعىنا تۇسۋدەن ساقتايدى. يسلام ءدىنىمىز تازا ءارى جاراسىمدى كيىم كيۋدى بۇيىرادى. ۇلىق عالىمداردىڭ ءوزى ادامدار الدىندا كوركەم، جاراسىمدى كيىمدەرمەن شىعاتىن. ويتكەنى، يسلام وسىعان مەڭزەيدى. اللا تاعالا قۇران كارىمدە بىلاي دەيدى: «(مۇحاممەد ع. س. ): «اللانىڭ قۇلدارىنا كوركەم ەتىپ شىعارعان نارسەسىن (كيىمىن) جانە بەرگەن جاقسى نەسىبەلەرىن كىم ارام ەتتى» دە. «بۇل نەسىبە دۇنيە تىرشىلىگىندە يمان كەلتىرگەندەر ءۇشىن. (الايدا، كاپىرلەر دە ورتاق) قيامەت كۇنى مۇمىندەرگە عانا» دە. بىلگەن ەلگە اياتتاردى ءوستىپ تۇسىندىرەمىز».

سونداي- اق، اللا تاعالا مۇسىلماندارعا اللانىڭ ءۇيى مەشىتكە بارعاندا ءساندى، جاراسىمدى كيىم كيۋگە ءامىر ەتەدى: «ءاي ادام بالالارى! ءاربىر قۇلشىلىق ورنىندا زەينەتتەرىڭدى الىڭدار (كيىنىڭدەر). جانە جەڭدەر، ىشىڭدەر دە ىسىراپ ەتپەڭدەر. كۇدىكسىز اللا ىسىراپ ەتۋشىلەردى سۇيمەيدى».

ءاربىر مۇسىلمان ءۇشىن جاس بولسىن، كارى بولسىن اللا تاعالانىڭ بەرگەن نىعمەتىنىڭ اسەرىن ءوز بويىندا كورسەتۋى ءتيىس. امرۋ يبن اش- شۋعايبتان جەتكەن حاديس بويىنشا پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ايتتى: «شىن مانىندە اللا تاعالا ءوزىنىڭ نىعمەتىنىڭ اسەرىن قۇلىنىڭ بويىندا كورگەنىن جاقسى كورەدى»

دەگەنمەن، كيىم كيۋ سانگە اينالىپ كەتپەگەنى ءلازىم. بۇل ءۇردىستى دە، وكىنىشكە وراي، كەيبىر مۇسىلمانداردىڭ بويىنان بايقاۋعا بولادى. ءوزارا كيىم كيۋدەگى باسەكەلەستىك اقىرى، ءبىز- ءدىڭ زامانىمىزدا اداممەن كيگەن كيىمىنە قاراپ سويلەسەتىن دارەجەگە جەتتى. «ادام كوركى - شۇبەرەك» دەمەكشى، ءساندى، ساپالى كيىنۋگە ەشكىم تىيىم سالمايدى، الايدا سول كيىمىنەن تاكاپپارلىقتىڭ لەبى سەزىلمەۋ كەرەك. ەگەر ادامدار كيگەن كيىمىمەن ماقتانىپ، باسقا ادامدى تومەن ساپاداعى كيىم كيگەنى ءۇشىن مەنسىنبەي، ءوزىن جوعارى ۇستايتىن بولسا، سول ناداندىق داۋىردەگى ادامنىڭ كۇيىن كەشەدى.

ال، كەيبىر جات اعىم وكىلدەرى حاديستەردى تىكەلەي ءتۇسىنىپ، «بالاقتارىنىڭ توبىقتارىنان تۇسكەنى توزاقتىق» ، «اللانىڭ قاھارىنا ۇشىرايمىز» دەپ كەرتارتپا پىكىرلەر تاراتۋدا. بالاق قىسقارتۋ ماسەلەسى شاريعاتتا نەگىزگى ماسەلەگە كىرمەيدى.

دەگەنمەن، بۇل تاقىرىپتى وزەكتى تاقىرىپقا اينالدىرىپ، ۋاعىزداردا ادامدارعا قاتاڭ ەسكەرتۋلەر ايتىپ، ونى ورىنداماعان ادامداردى ءدىننىڭ ءبىر ماڭىزدى نەگىزدەرىن ورىنداماعانداي كورەدى. سول سەبەپتى وسى ماسەلە توڭىرەگىندە كەڭىنەن تۇسىندىرە كەتكەندى ءجون كورىپ وتىرمىز.

ۇزىن ەتەكتى (بالاقتى) كيىم كيۋدەگى نيەت: مۋحامماد ابۋسسالام ءال- قۋايري ءوزىنىڭ «فاسلۋل حيتاب في ماسالاتي يسبالي ءاس- سيااب» كىتابىندا بايانداعانداي، پايعامبارىمىزدىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) حاديستەرىندە كيىم ماسەلەسىندە «يزار» ءسوزى ءجيى قولدانىلادى.

جالپى قولدانىستاعى ماعىناسى ادامنىڭ بەلىنەن تومەنگى بولىگىن ورايتىن ماتانىڭ ءتۇرىن ايتادى. اۋىسپالى ماعىنادا «يزارىنا بەكەم» دەپ ايتىلسا، ار- ۇياتىن ساقتاي بىلگەن ادامدى مەڭزەيدى. قازىرگى ۋاقىتتا سومالي، دجيبۋتي، يەمەن سەكىلدى كوپتەگەن اراب مەملەكەتتەرىندە ۇلتتىق كيىم تۇرىنە اينالعان. سول سەكىلدى يندونەزيا، مالازيا ەلدەرىندە دە تانىمال.

يمام ماليكتىڭ «مۋاتا» كىتابىنىڭ «كيىمدەر بولىمىندە» ابدوللا يبن وماردان (اللا ودان رازى بولسىن) جەتكەن حاديس بويىنشا پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ايتتى: «كيىمىن تاكاپپارلىقپەن سۇيرەتكەنگە اللا تاعالا قيامەت كۇنى قارامايدى» . باسقا ءبىر حاديس- تە: «كىمدە- كىم مەنمەنشىلدىكتەن يزارىنىڭ ەتەگىن سۇيرەتەتىن بولسا، اللا تاعالا وعان قيامەت كۇنى قارامايدى» باسقا ساحيح حاديستە: «يزاردىڭ توبىقتان تومەن تۇسكەنى - توزاقتا» ، - دەپ كەلگەن.

وسى حاديستەردى سوزبە- ءسوز تۇسىنگەن ۋاحابيزم اعىمىنداعى ادامدار: «ەگەر بالاعىمىز توبىقتان تۇسسە، توزاقى ەكەنبىز» دەپ، بالاقتارىن بالتىردان كەسىپ، حاديسكە امال جاسادىق دەپ پايىمدايدى. ولاردىڭ ءدىني ۇستانىمداعى نەگىزگى قاتەلىكتەرى دە وسى كەز كەلگەن دالەلدى تۋرا ماعىناسىندا قولدانۋىندا جاتىر.

«يزاردىڭ توبىقتان تومەن تۇسكەنى - توزاقتا» دەگەن حاديسكە كەلەتىن بولساق، ەڭ الدىمەن ادامدا اللا تاعالا ادامدى شالبارىنىڭ توبىعىنان ءبىر ەلى تۇسكەنى ءۇشىن ازاپتاي ما دەگەن وي تۋۋى كەرەك. سول ءۇشىن وسى تاقىرىپتارعا بايلانىستى باسقا دا حاديستەردى قاراستىرىپ، تولىق سيپات العان دۇرىس.

ابدۋللا يبن وماردان ريۋايات ەتىلگەن مىنا حاديستە پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن): «اللا تاعالا تاكاپپارلانىپ كيىمىن جەرگە سۇيرەتكەن كىسىگە قيامەت كۇنى قارامايدى (راقىمدىلىق كورسەتپەيدى)»، - دەيدى. مۇنى ەستى- گەن ءابۋ باكىر: «مەنىڭ يزارىمنىڭ ءبىر جاعى، ەگەر قاداعالاپ كوڭىل بولمەسەم، تومەن ءتۇسىپ تۇرادى»، - دەپ ساۋال تاستادى. پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) «ەي، ءابۋ باكىر! سەن ونى تاكاپپارلانىپ ىستەيتىندەردەن ەمەسسىڭ عوي»، - دەپ جاۋاپ بەردى.

پايعامبارىمىزدىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) ءابۋ باكىرگە بەرگەن جاۋابىنان حاديستەگى شالباردىڭ ۇزىندىعىن توبىقتان اسىرۋعا قاتىستى تىيىمنىڭ جالپى تىيىم ەمەس، تاكاپپارلىققا قاتىستى ەكەنىن تۇسىنەمىز. سول كەزدەگى ناداندىق داۋىرىندەگى ارابتار ءوزىنىڭ اتاق- ابىرويىن كورسەتۋ ءۇشىن ەتەگى جەر سۇيرەگەن كيىمدەر كيگەن، سونىسىمەن ولار ماساتتانىپ باسقالاردان وزدەرىن جوعارى ۇستاعان.

كيىمدەرىنىڭ جەرگە سالبىراعان تۇسىنان كەدەي- كەپشىككە كيىم تىگۋگە جەتەرلىكتەي ىسىراپشىلدىققا بارعان. ياعني، بۇل جەردەگى تىيىم بالاقتىڭ ۇزىندىعىندا ەمەس، سول بالاقتى ۇزىن قىپ كيۋگە يتەرمەلەگەن تاكاپپارلىققا قاتىستى. ويتكەنى، پايعامبارىمىزدىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) مۇباراك حاديستەرىندە كەلگەندەي تاكاپپارلىق ادامدى توزاققا اپاراتىن امالداردان: «كىمدە- كىمنىڭ جۇرەگىندە توزاڭداي وركوكىرەكتىك بولسا، ول كىسى جۇماققا كىرمەيدى»، - دەدى. سوندا ءبىر ادام: «اركىم ءوزىنىڭ كيىمى مەن اياق كيىمىنىڭ ادەمى بولعانىن قالايدى (بۇل دا تاكاپپارلىققا جاتا ما؟ )»، - دەپ ساۋال تاستادى. پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن): «اللا تاعالا كوركەم، كوركەمدىكتى جاقسى كورەدى. تاكاپپارلىق ول - اقيقاتتى مويىنداماۋ ءارى وزگە ادامداردى مەنسىنبەۋ»، - دەپ جاۋاپ قايىردى» . باسقا ءبىر حاديستە: «ىسىراپقا جانە پاڭدانىپ، تاكاپپارلانۋعا جول بەرمەستەن ءىشىپ- جەڭدەر، كيىنىڭدەر ءارى ساداقا بەرىڭدەر!»، - دەيدى. «ءۇش كىسىگە قيامەت كۇنى اللا تاعالا قارامايدى. ءبىرىنشىسى - نە نارسە بەرسە دە، سونىسىن مىندەتسىنەتىن كىسى، ەكىنشىسى - ساۋدا زاتىن وتىرىك انتپەن وتكىزگەن ادام، ال ءۇشىنشىسى - كيىمىنىڭ ەتەگىن تومەن ءتۇسىرىپ (سۇيرەتىپ) كيگەن كىسى»، - دەگەن.

جوعارىداعى حاديستەردەن كورىپ وتىرعانىمىزداي، كوپ جاعدايدا بۇل حاديستەر «خيلا»، «بطرا» («حۋيالا»، «باتاران» ) دەگەن ەكى سوزبەن تىكەلەي بايلانىستى. بۇل سوزدەر اراب ءتىلىندە «تاكاپپارلىق»، «مەنمەنسىنۋ» دەگەن ماعىنالاردى بىلدىرەدى. ياعني، بۇل جەردە ادامنىڭ توزاققا لايىق بولاتىنداي ارەكەتى - ول بالاعىن ۇزارتقانىندا ەمەس، سونى ۇزارتىپ تاكاپپارلانعانىندا. قازىرگى كەز- دەگى كەيبىر جاستاردىڭ اتاقتى برەندتى فيرمانىڭ كيىمىن كيىپ الىپ، باسقالاردىڭ الدىندا ماقتانىپ تاكاپپارلانعانىنداي.

ال بۇحاري، ءمۇسلىم حاديستەر جيناعىندا كەلگەن «يزاردى توبىقتان ءتۇسىرىپ كيۋ ول توزاقى» دەگەن ماعىناداعى ءحاديستىڭ ناقتى نە نارسەنى حارام ەتەتىنى جونىندە كەلەسى حاديستەردە كەلگەن «حۋيالا» ، «باتاران» سوزدەرى حاديستان شىعاراتىن ۇكىمدەردى ىقشامداپ، نەگىزگى ماقسات ەتىلگەن ماعىناسىن باياندايدى. بۇعان دالەل مۇسىلمانداردىڭ اتاقتى عالىمدارىنىڭ ءبىرى قادي ياادتىڭ ءسوزى، ول كىسى بىلاي دەپ ايتتى: «يسلام عالىمدارى ءبىر اۋىزدان كيىم كيگەن كەزدە ۇزىندىق، كولەم جاعىنان قاجەتتىلىكتەن ارتىق كيىنۋدى ماكرۋھ ساناعان» .

مۇسىلمانداردىڭ اتاقتى ءتاپسىر عالىمى قۋرتۋبي يزار ماسەلەسى جايىندا بىلاي دەپ ايتادى: «باسقا حاديستەردە كەلگەن «تاكاپپارلانا سۇيرەۋ» دەگەن ءسوز اتالعان ءحاديستىڭ نەگىزگى ماعىناسىن اشىپ، ادامنىڭ ەشبىر تاكاپپارلىق سەزىم تانىتپاي كيىمدى سۇيرەتە كيۋى اللانىڭ قاتاڭ ەسكەرتۋ اياسىنا كىرمەيدى» .

جوعارىدا كەلگەن حاديستەردى ىقشامداي كەلە، بۇحاريدە كەلگەن مىنا حاديسكە ۇڭىلسەك. ءابۋ باكىر: «پايعامبارىمىزدىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) زامانىندا كۇن تۇتىلدى. پايعامبارىمىز (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) سول كۇن تۇتىلعان كەزدە كيىمىن سۇيرەتىپ ۇيىنەن مەشىتكە شىقتى. ادامدار مەشىتتە جينالعان سوڭ ەكى راكاات نامازدى بىرگە وقىدى، سوسىن كۇن اشىلدى» .

بۇل حاديس تۋراسىندا يمام اسقالاني «فاتحۋل باري» كىتابىندا پايعامبارىمىزدىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) بۇل ارەكەتىنەن ۇزىن كيىمدى تاكاپپارلىق ماقسات بولماسا كيۋگە بولاتىنىن ايتقان.

سول سەكىلدى بۇل حاديس تۋراسىندا بادرۋددين ءال- ايني «ۋمداتۋل قاري» دەگەن كىتابىندا: «پايعامبارىمىزدىڭ (وعان اللانىڭ يگىلىگى مەن سالەمى بولسىن) كۇن تۇتىلعان كەزدە اسىققان كۇيدە نامازعا كيىمىن سۇيرەتىپ شىعۋى ەگەر تاكاپپارلىق نيەتپەن بولماسا رۇقسات ەكەنىن مەڭزەيدى» ، - دەيدى.

ءمارداۋيدىڭ «ينساف» كىتابىندا: «كيىمدى تاكاپپارلىق ماقساتتا ەمەس، قاجەتتىلىك ءۇشىن ۇزىن جىبەرۋگە بولادى، بۇل حانبالي ءمازھابىندا قۇپتالعان ارەكەت»، - دەگەن.

قورىتا كەلە، بالاقتىڭ تىم ۇزىن بولۋى ءناجىس، كىر- قوقىس جيناۋعا اپارۋى مۇمكىن، ول عالىمدارىمىز ايتقانداي ماكرۋھ امالداردان. ال بالاق قىسقارتۋ جانە ونى جاساماعان ادامعا توزاقى دەپ ۇكىم بەرۋ - ناعىز ناداندىقتىڭ بەلگىسى، ويتكەنى جوعارىدا ايتقانىمىزداي، ماتا سول زاماننىڭ قول جەتپەس قۇندى زاتى بولاتىن. سول ءۇشىن ول ۋاقىتتاعى بايلىقتىڭ مەجەسى ماتانىڭ ۇزىندىعىمەن ولشەنەتىن. قازىرگى كەزدە دەنەگە جاباتىن ماتا تاپشى بولماعانىمەن، سونى جاساۋشى فيرمالارمەن ماقتان تۇتاتىن ادامدار، اياق كيىمىمەن، قولىندا- عى ساعاتىمەن، قالتاسىنداعى تەلەفونىمەن ماقتاناتىندار كەزدەسەدى، بۇل دا تاكاپپارلىق- تىڭ بەلگىسى. قازىرگى زاماندا، كەرىسىنشە، بالاق قىسقارتىپ اياقتارىن الشاڭ باسىپ مەشىتكە كەلەتىن كەيبىر باۋىرلارىمىزدىڭ بويىنان وسىنداي تاكاپپارلىق بايقالادى.

اللا ءبىزدى شاڭنىڭ تۇيىرىندەي بولسىن تاكاپپارلىقتان ساقتاسىن!

حامزات قاجىمۇرات ۇلى،

« قىزىلجار» ورتالىق مەشىتىنىڭ ۇستازى،

سولتۇستىك قازاقستان وبلىسى

muftyat.kz

سىلتەمەلەر:

1 ءال- اعراف سۇرەسى، 26-ايات.

2 ءال- اعراف سۇرەسى، 32-ايات

3 ءال- اعراف سۇرەسى، 31-ايات

4 ءتيرميزيدىڭ حاديستەر جينا- عىندا كەلگەن، حاديس «حاسان».

5 يبن ماليكتىڭ «مۋاتا» كىتابى

6 مۋسليم حاديستەر جيناعىندا

7 بۇحاري حاديستەر جيناعى

8 بۇحاري، مۋسليم حاديستەر جيناعىندا

9 مۋسليم حاديستەر جيناعىندا

10 شارح ناۋاۋي الا مۋسليم 14/63

11 قۋرتۋبيدىڭ «مۋفھيم» كىتابى 1/303

12 بۇحاري حاديستەر جيناعى

13 فاتحۋل باري 4/83

14 ۋمداتۋل قاري 21/296

15 ينساف 1/472