وقۋعا كەلەتىن قانداستار ازايىپ بارادى

استانا. قازاقپارات - ەلىمىزدە جىل سايىن مەكتەپ ءبىتىرۋشى تۇلەكتەرگە بولىنەتىن 35 مىڭ گرانتتىڭ 2 پايىزى شەتەلدەن كەلەتىن تالاپكەرلەرگە بەرىلىپ كەلەدى.

الايدا وتكەن جىلى جوسپارلانعان 700 گرانتتىڭ ورنىنا 2 مىڭ، ال بيىل نەبارى 1 مىڭ ۇمىتكەر قۇجات تاپسىرىپتى. ياعني، شەتەلدەگى قانداستارعا ارنالعان گرانتتاردى يەلەنۋگە دەگەن باسەكەلەستىك تومەندەگەن. ەكى ەسەگە. نەلىكتەن جىل وتكەن سايىن قازاقستانعا كەلەتىن جاستاردىڭ قاتارى كەمىپ بارادى؟ مۇنىڭ سەبەبى، استاناداعى ورتالىق كوممۋنيكاتسيالار قىزمەتىندەگى «شىنتوبە» پىكىرتالاس كلۋبىنىڭ باسقوسۋىندا ايتىلدى. «ورالماندار: اقيقات، ماسەلەلەر جانە پەرسپەكتيۆالار» دەگەن تاقىرىپتى تالقىلاۋعا وزەك ەتكەن وتىرىستى «اتامەكەن» ق ر ۇلتتىق كاسىپكەرلەر پالاتاسى باسقارما ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى مۇرات ابەنوۆ جۇرگىزدى.

 كلۋب جيىنىندا جالپى ورالماندار ماسەلەسى جان- جاقتى اڭگىمەلەندى. مودەراتور م. ابەنوۆ جالپى 24  جىلدىڭ ىشىندە 1 ميلليونعا جۋىق قانداسىمىزدىڭ كوشىپ كەلگەنىن ايتىپ، الايدا سوڭعى جىلدارى ولاردىڭ قاتارىنىڭ ازايۋىنا دا توقتالدى. ارينە، وعان بىرىنشىدەن زاڭ تالاپتارىنىڭ وزگەرۋى مەن بولىنەتىن كۆوتانىڭ كەمۋى سەبەپ بولعانى انىق. ەكىنشىدەن، مودەراتور بىلىكتى مامانداردىڭ كەلمەۋىنىڭ سىرىنا دا توقتالدى. قاتىسۋشىلاردىڭ پىكىرىنشە، شەتەلدەگى بەلگىلى ءبىر كاسىپتى مەڭگەرگەن قانداستار قازاقستانداعى تولەنەتىن جالاقىعا كوڭىلدەرى تولمايدى. سوندىقتان دا كاسىبى بويىنشا وسىندا ورالىپ جۇمىس ىستەگىسى كەلمەيدى. ۇكىمەت مۇنداي ماسەلەنى ويلانىپ، ەلگە كەرەكتى مامانداردىڭ ءتىزىمىن جاساپ، سول بويىنشا قانداستاردى شاقىرتقانى دۇرىس دەگەن توقتام جاسالدى.

 -  قانداستاردىڭ قۇلشىنىسىنىڭ تومەندەۋىنە زاڭدا كورسەتىلگەن كومەكتەردىڭ ءوز دەڭگەيىندە بەرىلمەۋى دە كەسىرىن تيگىزىپ جاتىر، -  دەيدى اقىن اۋىت مۇقيبەك. -  ماسەلەن كوشى- قون تۋرالى زاڭنىڭ 23-بابىندا ورالعان باۋىرلارعا جەرگىلىكتى جۇرتپەن بىردەي قاراپ، شارۋاشىلىق ءۇشىن جەر تەلىمدەرىن ءبولىپ بەرۋ جايى كورسەتىلگەن. وسىنى جەرگىلىكتى اكىمدەردەن سۇراسام، ەشقايسىسى ناقتى جاۋاپ بەرە المايدى. شىن مانىندە، شەتەلدەن جەتكەن اعايىنداردىڭ اراسىندا قاجەتتى جەر تەلىمىنە اكىمدىكتىڭ كومەگىمەن قول جەتكىزىپ جاتقاندارى جوققا ءتان. بۇل دا -  شەشىمىن كۇتكەن جايت.

 قازاقستان مەن قىتاي اراسىندا سوڭعى كەزدەرى جاساسقان كەلىسىمگە وراي الدا كورشىمىزدىڭ 51 كومپانياسى ءبىزدىڭ ەلگە جۇمىس ىستەۋگە كەلمەكشى. ەندى وتاندىق كاسىپكەرلەر سول مۇمكىندىكتى دە ءمۇلت جىبەرمەي پايدالانىپ قالۋدى كوزدەيدى. «قاھان» ج ش س جەتەكشىسى ازات كارىم «قىتايلىق كاسىپكەرلەرگە تالاپ قويۋىمىز كەرەك. قازاق جەرىنە اكەلەتىن كاسىپورىن جۇمىسشىلارىنىڭ 70 پايىزىن جەرگىلىكتى قازاقتاردان بولۋى شارت» دەگەن تالاپتى نەگە ەنگىزبەسكە دەيدى، ءوزى دە شەتەلدەن كەلىپ ءىستىڭ كوزىن تاپقان ىسكەر ازامات.

- جاتجۇرتتا جۇرگەن قانداستاردى قايتارۋدىڭ ءارتۇرلى جوسپارلارىن يزرايل دە جاساپ جاتىر - دەيدى تەل- اۆيۆتىڭ ەلىمىزدەگى ەلشىسى ميحاەل برودسكي. - ونىڭ بىرىندە مەملەكەت پەن جەكەنىڭ بىرىگۋىندە جاسالعان ارنايى قور شەتەلدەردەگى 30 عا تولماعان يەۆرەيدىڭ ءبىر رەت اتاجۇرتىنا ورالىپ، ەكى اپتا كورىپ قايتۋ شىعىندارىن تولىق كوتەرەدى. ەگەر ءارى قاراي تۇراقتى تۇرۋدى ويلاسا، تۇبەگەيلى كوشىپ كەلەتىن بولادى. ال ەكىنشى جوبادا باسقا مەملەكەتتەگى يەۆرەيدى اسكەرگە كەلىسىمشارتپەن قىزمەت ەتۋگە شاقىرىپ، ءوز ازاماتتىق مىندەتىن اتقارۋعا مۇمكىندىك بەرەدى. كەيىن ەلدە قالۋىنا دا جول اشىلادى. قازاقستان دا وسىنداي ءتيىمدى شارالاردى قاراستىرىپ كورگەنى دۇرىس شىعار.

ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى ج و و- دان كەيىنگى ءبىلىم بەرۋ دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى گۇلزات كوبەنوۆانىڭ «2015 -جىلى جالپى بولىنگەن 35 مىڭ وقۋ گرانتىنىڭ 2 پايىزى شەتەلدەن كەلەتىن قانداستارعا ارنالادى. الايدا سول كەزدە 700 ورىنعا 2 مىڭ ۇمىتكەر قۇجات تاپسىردى. ال بيىل بۇل كورسەتكىش 1000 عا دەيىن تومەندەپ كەتتى. ەندى ازايىپ كەتۋ سەبەبىن انىقتاپ جاتىرمىز. مۇمكىن جوعارى وقۋ ورىندارى شەتەلدەردە كەڭسەلەرىن اشىپ، تالاپكەرلەردى وزدەرى ىزدەۋى كەرەك شىعار» دەگەنىنە وتىرىسقا قاتىسۋشىلاردىڭ باسىم بولىگى قارسى شىعىپ، ونىڭ سەبەبىن مۇلدە باسقا جاقتان ىزدەۋ كەرەكتىگىن ايتتى.

 -  مۇنىڭ باستى سەبەبى، قۇجات راسىمدەۋدىڭ قيىندىعىندا جاتىر -  دەيدى «قازءبىلىم ورتالىعىنىڭ» جەتەكشىسى اياتجان احمەتجان. -  زاڭعا سايكەس 16 جاستاعى بالالارعا جەكە قۇجات راسىمدەۋگە رۇقسات ەتىلمەيدى. ول مىندەتتى تۇردە اتا- اناسىمەن بولۋى كەرەك. قىتايداعى نەمەسە موڭعولياداعى قانداستار وقۋ جىلى باستالعاندا قۇجات راسىمدەپ دايىندىق كۋرسىنا كەلەدى. ول سونىمەن بىرگە ورتا مەكتەپتى دە قاتار وقۋى كەرەك. ءبىزدىڭ ورتالىقتا ءدال قازىر وسىنداي 178 وقۋشى وقىپ جاتىر. بۇلاردى استاناداعى مەكتەپتەرگە ورنالاستىرۋ قيامەت- قايىم. قۇجاتى دۇرىس ەمەس دەپ بارلىعى باس تارتادى. قازىر ديرەكتورلار وزىنە تيەسىلى ىقشاماۋدانداعى تۇرعىلىقتى مەكەنجاي انىقتاماسىن، تىپتەن تىركەۋگە تۇرعان ءۇيدىڭ قۇجاتىن سۇراپ اۋرەلەيدى. شەتەلدەن ءبىر اي بۇرىن كەلگەن 16 جاسار بالادا مۇنداي قۇجاتتار قايدان بولسىن؟ ! امال جوق ءتۇرلى جولدارعا بارىپ، ءوزىم جۇمىس ىستەيتىن مەكتەپكە وسى 178 بالانى تۇگەلدەي ورنالاستىرۋعا تۋرا كەلدى. ەگەر شەتەلدەن جەتكەن قانداستارىمىز دايىندىق كۋرسىنان ءوتىپ، كيريلليتسا مەن قازاقستاننىڭ وقۋ باعدارلاماسىن مەڭگەرمەسە ۋنيۆەرسيتەتكە قالاي تۇسەدى. ج و و- عا قابىلدايتىن كەلەسى ماۋسىم باستالعانشا بۇلاردىڭ اشتىرعان 1  جىلدىق ۆيزاسى اياقتالادى. جاڭاسىن الۋ ءۇشىن ۇرىمجىگە قايتىپ، ءوتىنىش بەرىپ، 3 اي كەزەك كۇتۋى كەرەك. سول ارالىقتا قازاقستاندا ج و و- لارعا قابىلدايتىن ۋاقىت اياقتالىپ قالادى. سوندا نە ىستەۋىمىز كەرەك؟ ەڭ الدىمەن، تالاپكەرلەردىڭ ۆيزا ماسەلەسىن شەشپەي بولىنگەن 700 گرانتتى مۇنداي اۋرە- سارساڭمەن تولتىرا المايمىز.

كلۋب وتىرىسىنىڭ بارىسىندا مۇرات ابەنوۆ 24  جىلدا ەلىمىزدەگى كوشى- قوننىڭ جەتىستىگىن سانامالاپ شىقتى. رەسمي مالىمەتتى جاريالاعان ول اتالعان مەرزىمدى قازاق جۇرتىنا  261104 وتباسى نەمەسە  957772 ەتنيكالىق قازاق كەلگەنىن مالىمدەدى. بۇل جالپى ەلىمىزدەگى حالىقتىڭ 5,5 پايىزىن قۇرايدى. قازاقتاردىڭ 61,6 پايىزى وزبەكستاننان كەلدى، 14,2 پايىزى - قىتايدان، 9,2 پايىزى - موڭعوليادان، 6,8 پايىزى - تۇركىمەنستاننان، 4,6 پايىزى - رەسەيدەن جانە 3,6 پايىزى باسقا ەلدەردەن جەتكەن. ورنالاسۋ رەتى بويىنشا تالداساق ورالمانداردىڭ باسىم بولىگى وڭتۇستىك قازاقستانعا قونىستاندى - 21,2 پايىز، الماتى وبلىسىندا - 16,3 پايىز، ماڭعىستاۋ وبلىسىندا - 13 پايىز، جامبىل وبلىسىندا - 9,4 پايىز جانە باسقا ايماقتارعا - 40,1 پايىز. ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ ىشىندەگى ەڭبەككە قابىلەتتىلەرى - 55,6 پايىز، 18 جاسقا دەيىنگى بالالار - 39,9 پايىز جانە زەينەتكەرلەر 4,5 پايىزىن قۇرايدى. ەڭبەككە قابىلەتتى ەتنيكالىق قازاقتاردىڭ ىشىندە 8,8 پايىزىنىڭ جوعارى ءبىلىمى، 20,6 پايىزىنىڭ - ورتا ءبىلىمى، 60,8 پايىزىنىڭ - جالپى ورتا ءبىلىمى بار جانە 9,8 پايىزىنىڭ ءبىلىمى جوق.

دەگەنمەن كۇنى كەشە عانا سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ كونسۋلدىق قىزمەت دەپارتامەنتى ديرەكتورىنىڭ ورىنباسارى كەرىم قوجامبەرديەۆ قىتايداعى قازاقتار ءۇشىن ۆيزانىڭ جاڭا ەرەجەسىنىڭ ەنەتىندىگىن ايتىپ، قۋانتىپ وتىر. «جىل باسىندا كوشى- قون زاڭىنا وزگەرىستەر ەنگىزىلگەن كەزدە بۇل ماسەلەلەر كوتەرىلدى. ءيا، بىزدە قيىنشىلىقتار بار. ءۇرىمجى قالاسىندا دا قيىنشىلىقتار ورىن الۋدا. سەبەبى، ونداعى كونسۋلدىققا ۆيزا اشتىرۋ ءۇشىن كۇنىنە 300 دەي ادام كەلەدى. ۆيزا اشتىراتىنداردىڭ 95 پايىزى - قازاقتار. بۇگىنگى تاڭدا قازاقستان تارابىنان ۆيزا ەشقانداي شاقىرۋسىز جانە كونسۋلدىق الىمسىز تەگىن 1  جىلعا بەرىلەدى. قازاقستانعا كەلگەندە دە ەشقانداي شەكتەۋ بولمايدى. 1  جىلدىق ۆيزاسى بار ادام قالاعانىنشا ءجۇرىپ- تۇرا الادى. ەندى ۇرىمجىدەگى كەزەكتى ازايتۋ ءۇشىن ءبىز جاڭا ەرەجە قابىلداعالى وتىرمىز. جىلدىڭ ورتاسىندا قابىلدايىق دەپ ەدىك، ءبىر زاڭداعى وزگەرىستەرگە بايلانىستى جىل سوڭىنا قالىپ وتىر. جاڭا ەرەجەگە سايكەس ءبىرىنشى رەت قازاقستانعا كەلەمىن دەگەن ورالماندارعا نەمەسە قازاق دياسپوراسىنا 1  جىلدىق، ال ەكىنشى رەت كەلەتىن بولسا 3  جىلعا ۆيزا بەرىلەدى. ءۇش جىلعا بەرىلەتىن ۆيزا ۇرىمجىدەگى كەزەكتى ازايتۋى كەرەك. ال قازاقستانعا ءبىلىم الۋعا كەلگەن جاستاردىڭ 1  جىلدىق ۆيزا مەرزىمى اياقتالسا، قىتايعا بارماستان وسى جەردەن- اق ۇزارتۋعا بولاتىن جاڭا ەرەجەنى ەنگىزەمىز» ، - دەيدى جاۋاپتى ۆەدومستۆونىڭ وكىلى.

بۇل جەڭىلدىكتەر ەندى بوسقا قالىپ جاتقان قازاقستاندىق گرانتتاردى تولتىرۋعا كومەكتەسە مە؟ شاماسى جوعارى وقۋ ورىندارى كەلگەن قانداستاردى عانا قابىلداپ وتىرا بەرمەي، وزدەرى دە بەلسەندى ارەكەتكە كوشۋى كەرەك- اۋ.

 

 بەيسەنباي داۋلەت ۇلى، استانا

«ايقىن»