قازاقستاندا ادەبيەتتى بيزنەسكە اينالدىرۋ مۇمكىن بە؟
راديو حابار تاراتا باستاعاندا- اق باسپا جۋرناليستەرى گازەت، كىتاپتاردى، قاعاز حاتتاردى جوعالىپ كەتەدى دەپ الاڭداعان بولاتىن. ۋاقىت وتە كەلە كىتاپتى دا بيزنەس كوزىنە اينالدىرىپ، كىتاپپەن ءناپاقاسىن تاۋىپ جۇرگەندەر سانى دا وسە بەردى.
ادەبيەت - كينو - بيزنەس. جوعارىدا الپاۋىت مەملەكەتتەر دەپ وتىرعانىمىز ا ق ش، جاپونيا، ۇلىبريتانيا، قىتاي، رەسەي... ءتىزىم وسىلاي جالعاسىپ كەتە بەرەدى. اتالعان ەلدەردىڭ ادەبيەتى كينومەن ۇندەسىپ، الەم تاڭعالاتىن تۋىندىلار جارىق كورۋدە. بۇل تۇستا جازۋشىلار مەن رەجيسسەر اراسىنداعى ءجىپسىز بايلانىستىڭ بارىنا كوزىڭ جەتەدى. ال قازاقستاندا شە؟
كىتاپ شىعارۋدى بيزنەس كوزىنە اينالدىرۋ ماسەلەسى جايلى پىكىر بىلدىرگەن دراماتۋرگ يسرايل ساپارباي «ونداي «كاپيتاليستىك» جۇيەگە ءبىزدىڭ ءدىلىمىز، پسيحولوگيامىز جات» دەگەن ەكەن.
پسيحولوگيامىزدىڭ جات ەكەنىنە «ۆ كونتاكتە» الەۋمەتتىك جەلىسىندەگى «كىتاپتار الەمى» پاراقشاسىندا جۇرگىزگەن ساۋالنامانىڭ قورىتىندىسىن كورىپ، كوز جەتكىزدىم. وقىرماندار اراسىنان «ادەبيەتتى ساتۋ - ادەبيەتكە دەگەن ساتقىندىق» دەگەن پىكىردىڭ قالىپتاسىپ قالعانى، بىزدەگى ادەبيەت پەن بيزنەستىڭ ءبىر- بىرىنە كەرەعار ەكەنىن كورسەتتى. اتالمىش ساۋالناماعا 143 الەۋمەتتىك جەلى قولدانۋشىسى قاتىسىپ، 114 ى جازۋشىلاردىڭ ەڭبەكتەرىن نەگىزگى تابىس كوزىنە اينالدىرۋعا قارسى ەكەندىگىن بىلدىرگەن.
ساۋالناما ناتيجەسىنە سۇيەنسەك، اقىن- جازۋشىلار تۋىندىلارىن ساتۋعا بولمايدى دەگەندى بىلدىرەدى. نەگە؟ شىعارماشىلىق ادامدارى ءوزىنىڭ جازبالارىمەن كۇن كورەدى ەمەس پە؟ شىعارمالارىن ساتىپ، ونى بيزنەسكە اينالدىرىپ، وڭ پايداسىن كورىپ وتىرسا، ونى نەگە «ادەبيەتكە دەگەن ساتقىندىق» دەپ قابىلداۋىمىز كەرەك؟ اقىن، جازۋشىلار ولەڭگە ءسوز جازىپ، ايتىستاعى جۇلدەلەرى جانە ءارتۇرلى جىر- ءمۇشايرالاردىڭ سىيلىقتارىمەن عانا كۇنەلتۋى كەرەك پە؟ قازاقستاندا ادەبي شىعارمالار جەلىسى بويىنشا فيلم شىعارىپ جاتسا، قۋاناتىن جاعداي ەمەس پە؟ ەندەشە نەگە تۇسىرىلمەيدى؟ بۇل رەجيسسەرلار مەن جازۋشىلار اراسىندا بايلانىستىڭ جوقتىعىن بىلدىرە مە؟ .. سۇراقتار وسىلاي كوبەيە بەرەدى. بۇل سۇراقتى جاس رەجيسسەر جاندوس قۇسايىنعا قويىپ كورگەن ەدىك.
- مەنىڭ ويىمشا، بىرنەشە سەبەبى بار، - دەپ باستادى ول ءسوزىن. - بىرىنشىدەن، بىزدەگى، قازاق تىلىندە جازىلعان ادەبي شىعارمالاردىڭ دەنى سوعىسقا دەيىنگى نەمەسە كەيىنگى پەريودتى سۋرەتتەيدى. سايىن مۇراتبەكوۆ، تاxاۋي اxتانوۆ، ءابدىجامىل نۇرپەيىسوۆ، مۇحتار ءماxاۋيننىڭ تۋىندىلارى... تاريxي شىعارمالاردى كينوعا اينالدىرۋ ۇلكەن قارجى مەن قاجىردى، بىلىكتىلىكتى تالاپ ەتەدى. ارينە، بىزدە بىلىكتىلىگى جوعارى رەجيسسەرلەر بار، ءبىراق كاسسالىق تۇرعىدان كورەرمەنگە پوستسوعىستىق سۇرەڭ ءومىر قىزىق پا، الدە ىشەگىڭ قاتىپ كۇلىپ، بىلاي شىعا ۇمىتىپ كەتەتىن «كەلينكا سابينكا» قىزىق پا؟ وسىدان سارالاي بەرۋگە بولادى.
ەكىنشىدەن، زامانۋي اۆتورلار مەن رەجيسسەرلەردىڭ بايلانىسى جوق بولاتىن سەبەبىنىڭ دە بىرنەشە سەبەبى بار. ارنايى اۆتورلىق ورتالىقتار، جاي عانا ماركەتينگتىك ءتاسىلدىڭ جوقتىعى، ياعني، پروديۋسەرلەردىڭ ادەبي شىعارمالارمەن ارنايى اينالىسپاۋى. كورەرمەنگە قىزىق تاقىرىپ توڭىرەگىندە ىزدەنبەۋ. جانە ادەبي شىعارمانى اداپتاتسيا جاساۋداعى دراماتۋرگيالىق كەدەيلىك. بىزدەگى كينوكوش بىرتىندەپ باتىستىق ينتەرتاينمەنتكە كوشىپ كەلە جاتىر. ياعني، كليشە، قالىپ، پريميتيۆ نەمەسە قاتىپ قالعان فورمۋلا... «سۆادبا نا ترويح»، "وستوروجنو، كوروۆا". دەمەك، زامانۋي جازۋشىلاردىڭ شىعارمالارى ءالى دە سول ەسكى ستيلدە. تەرەڭ، ادامزاتتىق قۇندىلىقتار، تاريحي تانىم، ۇلتتىق قۇندىلىقتار، ت. ب. ال قازىر كينو ونەرى كاسساعا تاۋەلدى. تاعى سول كورەرمەننىڭ سۇرانىسىنا كەپ تىرەلەدى.
راسىمەن، بىزدەگى پروزانىڭ باسىم كوپشىلىگى تاريحي. جانە ونى وقيتىنداردىڭ باسىم كوپشىلىگى تيىسىنشە، ۇلكەن بۋىن وكىلدەرى. «ادەبي شىعارمالار، سونىڭ ىشىندە زاماناۋي كىتاپتار قانشالىقتى سۇرانىسقا يە؟» دەگەن سۇراقپەن استانا قالاسىنداعى ۇلتتىق اكادەميالىق كىتاپحاناعا بارعانىمدا كوركەم ادەبيەت ءبولىمىنىڭ قىزمەتشىسى گۇلدەن قاسىم قىزى «جاستار قازاق ادەبيەتىنە قاراعاندا الەم ادەبيەتىن كوپ وقيدى. ولارعا رەمارك، مارك تۆەننىڭ شىعارمالارىمەن قاتار، دەنيەل دەفونىڭ «رابينزون كرۋزوسى» مەن دجوان روۋلينگتىڭ «گارري پوتەرى» قىزىعىراق. «مادەني - تاريحي» كىتاپتار سەرياسىنان عىلىمي جوبا ماتەريالى ءۇشىن الادى. ال قازاق ادەبيەت وكىلدەرىنەن اباي قۇنانبايەۆ پەن مۇحتار اۋەزوۆتىڭ، قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ جانە ءابدىجامال نۇرپەيىسوۆتىڭ كىتاپتارى ءاردايىم سۇرانىستا. بۇلار ەندى پوستكەڭەستىك داۋىردەگى ادەبيەت وكىلدەرى عوي. ال جاس پروزاشىلاردان بەيبىت سارىبايدىڭ كىتاپتارى وتىمدىرەك» - دەيدى.
ۇلتتىق كىتاپحانا سورەسىنەن مەن دە جاس پروزاشىلاردىڭ كىتاپتارى از ەكەنىن بايقادىم.
وتكەن عاسىردا تۇسىرىلگەن بەردىبەك سوقپاقپايەۆتىڭ «مەنىڭ اتىم - قوجاسىن» كورۋدەن كورەرمەن ەشقاشان جالىققان ەمەس. دۋلات يسابەكوۆتىڭ «اپكەسىن» تەلەسەريال رەتىندە كورەرمەن جاقسى قابىلدادى. وسىنداي قازاقشا ادەبي شىعارمالاردىڭ كينوعا اينالعانى ەكى جاقا دا ءتيىمدى دەپ ويلايمىن. اۆتور تانىلىپ، ءوز شىعارماسىن بيزنەسكە اينالدىرىپ جاتسا، قازاق ادەبيەتىنىڭ دە، كينو ونەرىنىڭ دە قاتار دامىعانى ەمەس پە؟
«ەگەمەن قازاقستان»
