الەمدىك پسيحولوگيالىق جينالىستىڭ ەلگە بەرەرى كوپ
- سۆەتا قىدىربەك قىزى، بۇل عالامدىق جيىننىڭ قانداي ءمان- ماڭىزى بار؟
- ەلباسى بەكىتكەن قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا ءبىلىم بەرۋدى دامىتۋدىڭ 2011-2020 -جىلدارعا ارنالعان مەملەكەتتىك باعدارلاماسىندا ءبىلىم بەرۋدى تۇبەگەيلى جاڭارتۋ قاجەتتىلىگىنە باسىمدىلىق بەرىلگەنىن ەسكەرە وتىرىپ ءبىزدىڭ عالىمدار قازىرگى ۋاقىتتا شەتەلدىك كونگرەسس، سيمپوزيۋمدار، كونفەرەنتسيالارعا ءجيى بارىپ، قازاقستاندىق پسيحولوگيا عىلىمىنىڭ تىڭ زەرتتەۋلەرىن الەمگە پاش ەتۋدە. سوندىقتان يوكوگاما قالاسىندا تورتكۇل دۇنيەنىڭ بارلىق ەلدەرىنەن عالىمدار، ساياساتكەرلەر، مەملەكەتتىك قىزمەتكەرلەر كاتىسكان 31-الەمدىك پسيحولوگيالىق جيىننىڭ ماڭىزى وتە جوعارى.
جاپونيا وتە جوعارى دەڭگەيدە قارقىندى دامىپ كەتكەن، 100 ميلليوننان اسا حالقى بار، الەمدىك وپتيكا مەن ەلەكترونيكا سالاسىندا جەتەكشى ورىن العان مەملەكەتتەردىڭ ءبىرى. كونگرەسس وتكەن يوكوگاما - كولەمى جاعىنان جاپونياداعى ەكىنشى قالا، تابيعاتى وتە كەرەمەت، تەڭىز جاعاسىنداعى پورتتى شاھار، تاريحى تەرەڭدە جاتقان، بايىرعى جاپون مادەنيەتى مەن ءداستۇرىن ساقتاعان جاڭا زاماناۋي باعىتتاعى قالالاردىڭ ءبىرى.
كونگرەسس جاعالاۋدا، اتى الەمگە ايگىلى Pacifico Yokohama كونفەرەنتس ورتالىعىندا ءوتتى. كونگرەستىڭ ستاتيستيكالىق بولىمىنە نازار اۋدارساق، الەمنىڭ ەڭ مىقتى عالىمدارى قاتىسقانىن مىنا ءبىر دەرەكتىڭ ءوزى- اق اڭعارتىپ تۇرعانداي. مىسالى، جاپونيادان - 39 پايىز، قىتايدان - 11پايىز، ەۋروپا ەلدەرىنەن - 17 پايىز، سولتۇستىك امەريكادان - 9 پايىز، لاتىن امەريكاسىنان - 2 پايىز، افريكادان - 2،4 پايىز، تىنىق مۇحيتى ەلدەرىنەن 2،5 پايىز عالىمدار قاتىستى. باياندامالاردىڭ بارلىعى 7897 عىلىمي زەرتتەۋدى قۇراعانىن ەسكەرتسەك، عالامدىق جيىننىڭ قانداي دەڭگەيدە بولعانىن وسىنىڭ ءوزى اڭعارتىپ تۇرعانداي.
كونگرەسس بويىنشا عىلىمي ەڭبەكتەر International Journal of Psychology الەمدىك جۋرنالدىڭ 51-بولىمىندە، پسيحولوگيا سالاسى بويىنشا بارلىق عىلىمي ماقالالار جارىق كوردى. بۇل الەمدىك جۋرنالدىڭ مارتەبەسى زور، دەمەك، يمپاكت- فاكتورى دا وتە جوعارى. كونگرەسس جۇمىسىنا افريكادان - 193 عىلىمي- زەرتتەۋلەر، ازيادان - 2052، جاپونيادان - 3076، ەۋروپادان - 1345، لاتىن امەريكاسىنان - 165، سولتۇستىك امەريكادان - 706، تىنىق مۇحيتى ەلدەرى اۋماعىنان 200 عىلىمي- زەرتتەۋلەر ۇسىنىلدى. جالپى العاندا، ولاردىڭ سانى - 7897.
- ت م د ەلدەرى بويىنشا زەرتتەۋلەر بولدى ما؟
- ت م د ەلدەرى بويىنشا ارمەنيادان - 1، ءازىربايجان - 1، بەلارۋسسيا - 1، قازاقستان - 89، لاتۆيا - 2، رەسەي - 149، ۋكراينا - 8، وزبەكستاننان 4 زەرتتەۋ ۇسىنىلدى. مىنە، وسى كورسەتكىشتەر- اق، قاي ەلدە پسيحولوگيا عىلىمىنىڭ قانداي دەڭگەيدە دامىعانىن كورسەتەدى. رەسەيدەن كەيىن تۇرعان قازاقستاندىق زەرتتەۋلەر وسى الەمدىك كونگرەستە 89 ماقالانىڭ جيىنتىعىمەن كوزگە ءتۇستى. ال ونىڭ 8 ى اۋىزشا بايانداما، پوستەر باياندامالار - 76، ونلاين باياندامالاردىڭ سانى - 5 بولدى. مۇنىڭ ءوزى- اق قازاقستانداعى عىلىمي- زەرتتەۋلەردىڭ جوعارى دەڭگەيى مەن كورسەتكىشىن كورسەتتى.
پرەزيدەنتىمىز ن. نازاربايەۆتىڭ «ينتەللەكتۋالدى ۇلت - 2020» يدەياسىن باعدارلاماسىندا ... باسەكەنىڭ باستىسى - ءبىلىمنىڭ باسەكەسى. بۇل ءۇشىن بىرىنشىدەن، ءبىلىم جۇيەسىنىڭ يننوۆاتسيالىق دامۋىنا جول اشۋ كەرەك» دەپ اتاپ كورسەتكەنى بەلگىلى. وسى كونگرەسكە قۇندى يدەيالارىنىڭ جالعاسى رەتىندە ءال- فارابي اتىنداعى قاز ۇ ۋ- دىڭ بىرنەشە عالىمدارى، فيلوسوفيا جانە ساياساتتانۋ فاكۋلتەتىنىڭ جالپى جانە قولدانبالى پسيحولوگيا كافەدراسىنىڭ پروفەسسورلارى س. بەردىبايەۆا، د. دۇيسەنبەكوۆ، ن. توقسانبايەۆا، دوتسەنتتەر ە. قالىمبەتوۆا، ن. جۇبانازاروۆا جانە پەداگوگيكا جانە ءبىلىم بەرۋ مەنەدجمەنتى كافەدراسىنىڭ پروفەسسورلارى ز. مادالييەۆا، ا. مىڭبايەۆا، دوتسەنتتەر ن. اناربەك، ز. سادۋاقاسوۆا قاتىسىپ، قازاقستاندىق زەرتتەۋلەردى الەمدىك دەڭگەيدە باياندادى.
- الەمدىك جيىن جىلدا وتە مە، قازاقستاندىق عالىمداردىڭ بۇل العاش قاتىسۋى ما؟
- الەمدىك پسيحولوگيالىق كونگرەسس 4 جىلدا ءبىر رەت وتكىزىلىپ تۇرادى. 2008 -جىلى بەرلين قالاسىندا وتكەن 29-الەمدىك پسيحولوگيالىق كونگرەسكە (ICP 2008) العاش رەت ءبىزدىڭ ەلدەن بىرنەشە عالىمدار پروفەسسورلار س. جاقىپوۆ، ا. ايماعانبەتوۆا، ا. قۇستىبايەۆا بارىپ قايتتى. 2012 -جىلى وڭتۇستىك افريكادا وتكەن 30-الەمدىك پسيحولوگيالىق كونگرەسكە (ICP 2012) ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ پروفەسسورلارى مەن دوتسەنتتەرى قاتىسىپ، قازاقستاندى الەمگە پاش ەتتى. ولار - پروفەسسورلار س. بەردىبايەۆا، د. دۇيسەنبەكوۆ، دوتسەنتتەر ە. قالىمبەتوۆ جانە ن. ساتىبالدينا.
مىنە، ەندى جاپونياداعى الەمدىك كونگرەسكە تاعى دا ءۇشىنشى رەت قاتىسىپ، ءوز مەملەكەتىمىزدىڭ عىلىمي جەتىستىكتەرىن كورسەتتىك. اقيقاتىنا كەلسەك، ينتەللەكتۋالدى ونىمدەردى ساتۋ ارقىلى ءبىلىم ەكونوميكاسىن جاساۋ كوپتەگەن مەملەكەتتەردىڭ ارمانى. وسى رەتتە ءال- فارابي اتىنداعى قازۇۋ- دىڭ عالىمدارى كونگرەسس باراسىندا كوپتەگەن ەلدەردىڭ پروفەسسورلارىمەن بولاشاقتا بىرلەسىپ زەرتتەۋ جۇرگىزۋ تۋرالى كەلىسىمدەرگە قول جەتكىزدى. سونىمەن قاتار كونگرەسس اياسىندا ۇيىمداستىرىلعان مادەني ءىس- شارالارعا قاتىسىپ، جاپونيانىڭ ءداستۇرى مەن مادەنيەتىنە تەرەڭ قانىقتىق. باسقوسۋ اياسىندا ءبىز ءوز زەرتتەۋلەرىمىزدى حالىقارالىق ارەنادا بايان ەتىپ، قۇندىلىعى جوعارى زەرتتەۋلەرمەن تاجىريبە الماستىق. الەمدەگى تانىمال پسيحولوگتارمەن اتاپ ايتقاندا، دجون بەرري، دەۆيد ماتسۋموتو، سينوبۋ كيتايامامەن كەزدەستىك.
كونگرەستىڭ اشىلۋ سالتاناتىنا قۇرمەتتى قوناقتاردىڭ ءبىرى رەتىندە حانشايىم ماساكو وۆادو كەلدى. كونگرەسكە جاپونيانىڭ پرەمەر- ءمينيسترى سيندزو ابە قۇتتىقتاۋ حاتىن جولدادى. سونداي- اق كونگرەستىڭ اشىلۋ سالتاناتىندا اندرويدتاردىڭ العاشقى اۆتورى، روبوت- تەحنيكا پروفەسسورى Hisoshi Ishiguro (وساكا ۋنيۆەرسيتەتى) Geminoid HI-2 روبوتىنىڭ تۇساۋكەسەر ءراسىمىن وتكىزدى. ءبىر تاڭعالارلىعى، اندرويد كەز كەلگەن اداممەن سويلەسە الادى ءارى بارلىق سۇراقتارعا تولىققاندى جاۋاپ بەرۋگە قابىلەتتى بولىپ شىقتى.
باسقوسۋ بارىسىندا ادامزاتتىڭ كەلەلى ماسەلەلەرى ءسوز ەتىلدى. «بىرگە ءومىر سۇرەيىك» ۇعىمى وسى الەمدىك كونگرەستىڭ ۇرانى ىسپەتتى نەگىزىن قۇرادى. پسيحولوگيا عىلىمى ۇنەمى دامۋشى سالانىڭ ءبىرى. ماتەماتيكا، فيزيكا، حيميا بولسىن، قاي عىلىمدى الساق تا، ەڭ ءبىرىنشى ورىندا ادام اقىل- ويىن زەرتتەۋشى پسيحولوگيا سالاسى تۇرادى. سوندىقتان الەمدىك كونگرەسس ءارتۇرلى سالاداعى پسيحولوگتاردى بىرىكتىرىپ، مەتودولوگيالىق دەڭگەيدە پسيحولوگيانىڭ سوڭعى زەرتتەۋ جەتىستىكتەرىن بىرگە ءبولىسىپ قانا قويعان جوق. الەمدە بولىپ جاتقان وقيعالار مەن جاعدايلاردى دا قۇندى باعالاپ، سول باعىتتا زەرتتەۋلەر جۇرگىزۋگە قۋاتتى سەرپىن بەرگەنىن ايتا كەتۋگە ءتيىسپىز.
پسيحولوگيا قازىرگى قوعام الدىندا تۇرعان گارمونيالىق ماسەلەلەردى شەشۋگە سەبەپشى بولىپ، ارى قاراي دامي بەرەدى دەگەن سەنىمدە كونگرەسس ءوز جۇمىسىن اتقاردى. كونگرەسس وتكەن جاپونيا ەلى ءارى گارمونيانى، ءارى ارتۇرلىلىكتى كورسەتە وتىرىپ شىعىس پەن باتىس مادەنيەتىنىڭ ورتاق قۇندىلىقتارىن كورسەتتى.
- جاپونيا وسىمەن ەكىنشى عالامدىق پسيحولوگتار كونگرەسىن وزدەرىندە وتكىزدى. مۇنىڭ سەبەبى نەدە؟
- راسىندا، مۇنداي الەمدىك باسقوسۋ ازيا ەلدەرىندە وسىمەن ءۇشىنشى رەت ءوتىپ وتىر، ءبىرىنشىسى - 1972 -جىلى توكيودا، ەكىنشىسى - 2008 -جىلى پەكيندە، ەندى مىنە، ءۇشىنشى رەت تاعى دا جاپونيادا ءوتتى. جاپونيا ۇكىمەتى بۇل مۇمكىندىكتى اسا جوعارى باعالادى، كونگرەستى وتكىزۋ ارقىلى ءوز ەلىنىڭ مەنتاليتەتىن الەمگە تانىتۋدىڭ جاڭا مۇمكىندىكتەرىن قاراستىردى. وسى جەردە ايتا كەتەتىن ءبىر جايت، الەمدىك كونگرەسس قاي مەملەكەتتە وتسە، سول ەلدىڭ عىلىم سالاسىنا حالىقارالىق پسيحولوگيالىق ءبىلىم وداعىنان ۇلكەن كولەمدە قارجى بەرىلەدى. جاس عالىمداردىڭ بەلسەندى زەرتتەۋ جۇرگىزۋىنە ارنايى گرانتتار بولىنەدى. سوندىقتان دا ءاربىر مەملەكەت وسىنداي كونگرەستەردى وزدەرىندە وتكىزۋگە وتە مۇددەلى بولىپ، ارنايى كونكۋرسقا قاتىسادى. ءسويتىپ، كونگرەسس وتكىزۋ رۇقساتىن الادى. سوندىقتان جاپونيانىڭ پسيحولوگيا عىلىمدارىنىڭ اسسوتساتسياسى بۇل كونگرەستى وتە جوعارعى دەڭگەيدە ۇيىمداستىردى. سونىمەن قاتار ءوزىنىڭ قاتارىنا 49 قاۋىمداستىقتى بىرىكتىرگەن جاپون پسيحولوگتارىنىڭ اسسوتسياتسياسى دا باسقوسۋعا كوپ قولداۋ كورسەتتى.
باسقوسۋدا الەمنىڭ بارلىق پسيحولوگتارى جينالىپ، ادامزاتتىڭ كەلەلى ماسەلەلەرى بويىنشا وي ءبولىستى.
كونگرەسكە قۇرمەتپەن قوناق رەتىندە شاقىرىلعان پسيحولوگيا عىلىمدارى حالىقارالىق وداعىنىڭ (IUPsyS) پرەزيدەنتى پروفەسسور ساز كۋپەرمەن تاعى دا كەزدەسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. بۇعان دەيىن دە ەكى مارتە جولىعىپ، ەۋروپالىق كونگرەستە ديدارلاسقانبىز. بۇل جولى ساز كۋپەر ءوزىنىڭ «پسيحولوگيا جانە ادام قۇقىعى ۇيلەسىمدى بولا الا ما؟» اتتى جولداۋىن كونگرەسكە ارنادى.
كونگرەسس بارىسىندا سيمپوزيۋمدار، سەمينارلار، ارنايى قۇرمەتپەن شاقىرىلعان نەگىزگى لەكتورلاردىڭ باياندامالارى، تاقىرىپتىق سەسسيالار، كوپشىلىككە ارنالعان بايانداما- زەرتتەۋلەر جانە سەكتسيا جۇمىستار ءبىر اپتا بويى ءۇزىلىسسىز ءبىر- بىرىمەن قوسا قابات ءجۇرىپ، الەمدىك عىلىمي جاڭالىقتارمەن تانىسۋدىڭ ءساتى ءتۇستى. كونگرەسس پسيحولوگيانىڭ 63 باعىتى بويىنشا جۇمىس ىستەدى. سيمپوزيۋمدا اۆستراليا، انگولا، انگليا، الجير، افريكا، اقش، بەلگيا، برازيليا، گەرمانيا، گونكونگ، جاڭا زەلانديا، جاپونيا، ەگيپەت، يزرايل، ءۇندىستان، كانادا، كيپر، كولۋمبيا، كورەيا، قىتاي، مالايزيا، مەكسيكا، پاناما، پەرۋ، رۋمىنيا، تايلاند، تۇركيا، فرانتسيا، شۆەيتساريا، شۆەتسيا، شري لانكا، چەحيا، چيلي جانە باسقا دا مەملەكەتتەردىڭ عالىمدارى ءوز زەرتتەۋلەرىن تانىستىردى. كونگرەسكە ارنايى شاقىرىلعان الەمدىك برەند عالىمدارىنىڭ قاتارىندا بەلگىلى رەسەي عالىمى دميتريي لەونتيەۆ بولدى. ونىڭ بايانداماسىن ارنايى بارىپ تىڭدادىم.
- كونگرەسس قازاقستاندىق عالىمدارعا نە بەردى؟
- الەمدىك كونگرەسكە قاتىسا وتىرىپ كوپتەگەن الەمدىك پسيحولوگيالىق زەرتتەۋلەرمەن تانىستىق، تاجىريبەلەر الماستىق. ءوز ەلىمىزدى تانىستىردىق. كوپتەگەن پسيحولوگيالىق ۇيىمدارمەن كەزدەسىپ، ولاردى قازاقستانعا شاقىردىق. قازاقستاندا پسيحولوگيانى دامىتۋ ءۇشىن الەمدىك تاجىريبە الماسۋ ماقساتىمەن جاپونيا پسيحولوگتارىنىڭ اسسوتسياتسياسىنىڭ (JPA) پرەزيدەنتى توشيكازۋ حاسەگاشا مىرزامەن تانىسىپ، اسسوتسيتسياعا مۇشە بولۋعا كەلىسىمشارتقا وتىردىق. اتاپ ايتساق، اسسوتسياتسيا قوعامداعى kokoro (اقىل جانە جۇرەك) ماسەلەلەرىن شەشۋ باعىتىندا كوپتەگەن عىلىمي پسيحولوگيالىق زەرتتەۋلەردى جۇزەگە اسىرادى. پسيحولوگيالىق دەنساۋلىق، ساياسات، سۋيتسيد، بالا، اتا- انا، وتباسىلىق قاتىناستار، پسيحولوگيالىق قاۋىپسىزدىك جانە ءۇمىت، مادەنيەتارالىق ءتۇسىنىسۋ جانە باسقا دا قۇندى ماسەلەلەردى زەرتتەيدى. بالا- باقشالارمەن، مەكتەپپەن، جاستارمەن تىعىز بايلانىس قۇرعان وسى اسسوتسياتسيا قابىرعاسىندا كوپتەگەن ستۋدەنتتەر وزدەرىنىڭ ديپلومدىق جۇمىستارىن اياقتايدى جانە ولارعا قارجىلىق كومەك كورسەتەدى.
ءبىز قاتىسقان كونگرەستە جاس عالىمدارعا، ستۋدەنتتەرگە ارنايى باعدارلامالار ۇيىمداستىرىلىپ قولداۋ بەرىلدى. جاقسى جۇمىستار اقشالاي ماراپاتتالدى. جالپى ايتقاندا، الەمدىك پسيحولوگيالىق كونگرەستىڭ قازاقستاندىق عالىمدارعا بەرەرى كوپ بولدى. كونگرەسس بارىسىندا الەۋمەتتىك باعدارلامالار دا ءوز دەڭگەيىندە جۇمىس ىستەدى. كوپشىلىككە جاپون ارفاسىن تىڭداۋ، ءشاي دايىنداۋ سالتاناتى، كابۋكي تەاترى، مەديتاتسيا پراكتيكاسى مەن دامۋشى عىلىمدار ۇلتتىق مۋزەيى جانە Nissan Motor Corporation جانە Nissan مۋزەيىنە بارۋ مەن قوسىمشا ەكسكۋرسيا باعدارلاماسى ۇسىنىلدى.
راسىندا، ءوزىنىڭ بايىرعى تاريحي داستۇرلەرىن بارىنشا ساقتاپ وتىرعان ولارعا قۇرمەتپەن قاراۋ قاجەت. جاپون ەلىندە بولعان ادام مۇنى سەزىنىپ، ولاردى تۇسىنۋگە تىرىسادى. ءبىر ەرەكشەلىگى، مۇندا ۇلكەنگە قۇرمەت ەرەكشە. پويىزدا ادامدار كوپ بولسا، كەز كەلگەن جاپوندىك شىعاتىن جولدى مىندەتتى تۇردە بوساتىپ وتىرادى. مەتروعا ايەلدەر مەن ەر ادامدار بولەك كىرگىلەرى كەلسە، ولارعا ارنالعان ارنايى سىزىقتار بار. قىسقاسى، تاريحى مەن ءداستۇرى باي، يننوۆاتسيالىق تەحنولوگياسى دامىعان جاپون ەلى ءارى قۇپيالى ءارى قىزىقتى بولدى. ال كەلەسى الەمدىك پسيحولوگيالىق كونگرەسس الداعى ءتورتجىلدىقتا چەحيادا وتەتىن بولدى.
ايتا كەتەر ءبىر جايت، ءال- فارابي اتىنداعى قاز ۇ ۋ - قازاقستانداعى جوعارى ءبىلىم بەرۋدىڭ فلاگمانى رەتىندە الەمدىك ءبىلىم بەرۋ تۇتاستىعىنا بارلىق ءبىلىم كەڭىستىكتەرىن ينتەگراتسيالاۋ پروتسەسىنىڭ ليدەرى بولىپ وتىر. ۋنيۆەرسيتەت جاڭا ۇلگىدەگى الەمدىك ستاندارتتارعا ساي عىلىم مەن ءبىلىمدى دامىتۋ باعىتىنداعى جۇرگىزىلىپ جاتقان ناتيجەلى عىلىمي ءىس- شارالاردى جۇزەگە اسىرۋدا، وسىعان سايكەس جالپى جانە قولدانبالى پسيحولوگيا كافەدراسىنىڭ عالىمدارى دا ءوز ۇلەستەرىن قوسۋدا.
ۋنيۆەرسيتەت باسشىلىعى مەن وقىتۋشىلارى جانە جالپى جانە قولدانبالى پسيحولوگيا كافەدراسى ءبىلىم مەن عىلىم ساپاسىن كوتەرۋدە شەتەلدەگى كونگرەستەر مەن كونفەرەنتسيالارعا الداعى ۋاقىتتا دا ءجيى قاتىسادى. سوندىقتان جاپونياداعى الەمدىك كونگرەسكە ۇسىنىلعان 89 عىلىمي زەرتتەۋدىڭ 90 پايىزى ءبىزدىڭ ۋنيۆەرسيتەتتىڭ ۇلەسى بولعانىن ۇلكەن ماقتانىشپەن ايتا الامىز. وسىعان وراي ءبىز، ءال- فارابي اتىنداعى قازۇۋ- دىڭ عالىمدارى ءوزىمىزدىڭ كۇش- جىگەرىمىزدى ناقتىلى سەرپىندى يننوۆاتسيالارعا شوعىرلاندىراتىن بولامىز.
- اڭگىمەڭىزگە راقمەت!
سۇحباتتاسقان
بەرىك بەيسەن ۇلى
«ايقىن»
