قىز- كەلىنشەكتەرگە قاتىستى تىيىمدار
كەلىن ءتۇن ىشىندە سۋعا بارمايدى، كىر جايمايدى. سەبەبى شوشىما اۋرۋىنا ۇشىراۋى مۇمكىن. جۇكتى ايەل ارا، قايشى ۇستامايدى - مەرزىمىنەن بۇرىن بوسانادى. ەكىقابات ايەل قويان ەتىن جەمەيدى، جەسە بالاسى قويانجىرىق بولادى. كەلىن تورگە شىقپايدى - ءتور قوناقتىڭ نەمەسە وتاعاسىنىڭ ورنى. ەكىقابات ايەل تۇسىك تاستاماس ءۇشىن - ەتەگىن ءتۇيىپ قويادى. اياعى اۋىر كەلىنگە ىرىمداتىپ وتقا ماي قۇيعىزعاندا، وت اعارىپ ۇزىن جانسا - ۇل بالا بولعانى، قىزارىپ جانسا - قىز بالا بولادى دەپ ۇعىنعان. تولعاق جەتپەي تۇرسا، ماي ۇزارىپ جانادى. ادامنىڭ كەلىنشەك وتىرعان جاقتاعى اياعى ۇيىپ قالسا، ول ەكىقابات ەكەن دەپ ىرىمدايدى.
جاڭادان قايناتقان سابىندى جوعارى قويسا، ول ۇيگە تۇسكەن كەلىن وركوكىرەك بولادى. «قازاقتىڭ ەتنوگرافيالىق كاتەگوريالار، ۇعىمدار مەن اتاۋلارىنىڭ ءداستۇرلى جۇيەسى» اتتى ەنتسيكلوپەديادا بالا كوتەرە الماي جۇرگەن كەلىندەرگە جاسالاتىن كونە ىرىمداردىڭ ءمانى مەن ماڭىزى ءجىتى ءتۇسىندىرىلىپ بەرىلگەن: «قازاقتا كەيبىر ىرىمشىل كەمپىرلەر كىندىك كەسۋ راسىمىنەن كەيىن سول كىندىكتىڭ كىشكەنە بولىگىن ەتپەن قوسا قۋىرىپ، بالا تاپپاي جۇرگەن كەلىنشەكتەرگە ىرىمداپ جەگىزەتىن بولعان. ءتىپتى سۇندەتكە وتىرعىزعاندا الىناتىن كەسىندىنى تاستاماي، ونى بىلدىرتپەي جەگىزىپ، بالا بولسىن دەپ ىرىم جاسايتىن بولعان» . سونىمەن قاتار كوپشىلىككە تانىس ەمەس، جاۋگەرشىلىك زامانىندا قالىپتاسقان تومەندەگىدەي ىرىمدار بولعان:
«ەسكى سالت بويىنشا ەر جىگىتكە تيگەن وقتى دەنەدەن شىعارۋ ءۇشىن جارالىنىڭ ۇستىنەن ايەلدەرىن ءۇش مارتە اتتاتاتىن. بۇل ىرىم بويىنشا زيناقورلىق جاساماعان، كۇيەۋىنىڭ كوزىنە ءشوپ سالماعان ايەل وق تيگەن جارالى ادامنىڭ ۇستىنەن اتتاپ وتسە، اۋرۋ جازىلادى، ەگەر اتتاعان ايەل زيناقور بولسا، دەرت مەڭدەگەن ادام تابان استىندا ولەدى دەپ تۇسىنگەن» . اۋعا بالىق كوپ ءتۇسۋىن بالىقشىلار جىلىم مايلاندى- اۋ، مايلاندى دەيدى. ءبىراز ۋاقىت اۋعا بالىق تۇسپەسە «اۋ قىرسىقتى» دەپ اۋدىڭ باسىنا ايەلدىڭ ءىش كيىمىن بايلاپ سالىپ «قىرسىق شىعارىپ» ماگيالىق ىرىم جاساعان. بۇل ءوسۋ، ءونۋ، كوبەيۋ ىرىمىمەن بايلانىستى اتقارىلاتىن ەجەلگى عۇرىپپەن تىعىز بايلانىستى.
كەلىنگە بالانى كوتەرۋ مەرزىمى ۇزاققا سوزىلادى دەپ تۇيە ەتىن، ساقاۋ بولادى دەپ ىرىمداپ بالىق ەتىن جەۋگە تىيىم سالعان. ەكىقابات كەلىن ارقان اتتامايدى، اتتاسا بالانىڭ كىندىگى موينىنا ورالىپ قالادى. جۇكتى كەلىننىڭ كۇنى جاقىنداعان كەزدە «جەر انا قۋات بەر» دەپ جالاڭاياق جۇرگىزەدى. بالاسى كىندىگىنە ورالىپ قالادى دەپ ەكىقابات ايەلگە ينە- ءجىپ ۇستاتپايدى.
كەلىننىڭ بوسانار كەزدەگى تولعاعى باستالعاندا قازاقى ىرىمدا «بەلدەن كەمىرىپ جەپ» (قاتتى اۋىرۋى) ، قۋىقتىڭ باسىنا قاراي تارتىپ اۋىرتسا ۇل تابادى دەپ ىرىمداعان. ال بالا قىز بولاردا تولعاق كەرىسىنشە، تومەننەن باستالىپ بەلگە قاراي اۋىسادى دەپ توپشىلاعان.
ولگەن ادامدى جوقتاپ جىلاعاندا، ايەلدەر شاشىن جايىپ جىبەرىپ جىلاسا، ىشىندەگى شەرى تارقايدى دەپ ىرىمدالعان. ايەل ەشۋاقىتتا ەرىنە قول جۇمساماۋى كەرەك، كۇش كورسەتىپ، تاياق الا جۇگىرمەيدى نەمەسە سەس كورسەتپەۋى ءتيىس. ۇرىسقاندا تىلدەپ، بەتكە تۇكىرمەيدى. بۇلاي ىستەگەن ايەلدىڭ اق نەكەسى بۇزىلادى، وزىنەن- ءوزى تالاق بولادى دەپ ىرىمدالادى.
قازاق ايەلدەرى ءوزىنىڭ باسىنا سالىپ جۇرگەن جاۋلىعىن باسقالارعا بەرمەيدى. ولاي ەتسە باسىمداعى باق باسقاعا كوشەدى دەپ ىرىمدايدى. جەرىك بولعان ايەل جەرىك اسىن جەۋى كەرەك. جەرىگى قانباعان ايەلدىڭ بالاسى سۋ اۋىز بولىپ تۋادى، ونداي بالا سۋايت بولادى دەگەن ىرىم بار. ەنە كەلىن تۇسكەن كەزدە ۇل نەمەرەلى بولۋ ءۇشىن وعان ىرىمداپ العاش سويىلعان مالدىڭ ۇلتابارىن جەگىزەدى. جۇكتى ايەل بولسا، بىرەۋدىڭ ۇيىنە ءوز داستارقانىنان اپارعان ءدامدى «قىز تاۋىپ قويام» دەپ جەمەيدى. جۇكتى ايەل شاشىن كەسپەيدى. ويتكەنى مۇنداي قىلىقتان باق تايادى، ىشتەگى بالانىڭ باقىتى كەميدى، كەمتار بولىپ تۋادى، قول- اياعى قىسقا بولادى دەپ ىرىمدالادى. ۇلكەن كىسىلەر قوناقتا بولعان ۇيدەن كەلىنىنە ءدام اكەلىپ بەرەدى. ويتپەسە، دامەتكەن بالالى جاس كەلىنشەكتىڭ ءتوسى ءىسىپ كەتەدى.
anabol.kz
