كوكىرەكبايەۆ: جامبىل وبلىسىندا سۋ ماسەلەسىن شەشۋ جولى - سۋ قويمالارىن سالۋ

استانا. قازاقپارات - ءار توپىراقتىڭ وزىندىك ءبىر ەرەكشەلىگى بار. سوعان قاراي ءار وبلىستىڭ وزىندىك ءبىر تاۋارى، ءونىمى بولادى. اللا تاعالا التىن شىققان جەردى بەلدەن قازسىن دەگەندەي- اق، اۋليەاتا توپىراعىنا بايلىقتى اياماي بەرە سالعان عوي.

وسى وڭىردەگى تالاس، مويىنقۇم جانە سارىسۋ اۋداندارى مەندەلەيەۆتىڭ ايگىلى كەستەسىن «مەنىكى، مەنىكى» دەپ، قايشىمەن كەسىپ- كەسىپ، ءبولىپ الا سالعان سياقتى. جامبىل وبلىسىنىڭ اكىمى كارىم كوكىرەكبايەۆپەن اڭگىمە وسى وڭىردەگى حيميا ونەركاسىبىنىڭ قيىندىعى مەن جەتىستىگىنەن باستاۋ الدى.

- كارىم ناسبەك ۇلى، سوڭعى جىلدارى جامبىل وبلىسىندا حيميا سالاسىنا شىنداپ كوڭىل بولىنە باستادى. حيميا سالاسىنىڭ الىبى - «قازفوسفات» ج ش س بۇگىندە 6 مىڭنان استام ادامدى جۇمىسپەن قامتىپ وتىر. ەندى سارىسۋ اۋدانىنان ورىن تەپكەن رەسەيدىڭ «ەۋرو حيم» كومپانياسى دا وسى سالاعا بەل شەشىپ كىرىسۋدە. ارينە، ەلىمىز وسىنداي الەۋەتتى دە الىپ ينۆەستورلارعا ءزارۋ. دەگەنمەن دە باسەكەلەستىك زامانىندا «ەۋرو حيمنىڭ» جۇمىسىنىڭ جاندانۋى «قازفوسفاتتىڭ» تىنىسىن تارىلتىپ جىبەرمەي مە؟ رەسەيلىك كومپانيا جەرگىلىكتى زاۋىتتى «جۇتىپ» قويۋى مۇمكىن بە؟

- ارينە، بۇل سۇراق ءبىزدى دە كوپ ويلاندىرعان. ءبىراق بۇل الىپتاردىڭ ءبىر- ءبىرىن جۇتىپ قويۋىنا ەشقانداي سەبەپ جوق دەپ ويلايمىن. قازىر حالىق شارۋاشىلىعىندا حيميا ءونىمى قولدانىلمايتىن سالا سيرەك. ول، اسىرەسە اۋىل شارۋاشىلىعىن وركەندەتۋ ءۇشىن اسا قاجەت. ەلباسىمىز ن. نازاربايەۆ حيميا ونەركاسىبىن وركەندەتۋ ەل ەكونوميكاسىنىڭ قارىشتاپ دامۋىنا قول جەتكىزەتىن تابىستى ءىس ەكەنىن ايتا كەلىپ، «حيميا كلاستەرىن دامىتاتىن كەز كەلدى. ەلىمىز فوسفور كەنى جونىنەن الەمدە ءتورتىنشى ورىندا. ونىڭ 15 ميلليارد توننا قورى بارلانعان. كەيىنگى كەزدە كوپتەگەن مەملەكەتتەر ازىق- تۇلىك قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋگە كۇش سالۋدا. اۋىل شارۋاشىلىعى ءونىمىن مول ءوندىرۋ ءۇشىن مينەرالدى تىڭايتقىش اسا قاجەت» دەگەن بولاتىن.

ءدال قازىر ەكى كومپانيا دا ءبىر- بىرىنە ەشقانداي كەدەرگى كەلتىرمەستەن ءوز مىندەتتەرىن ىڭ- شىڭسىز اتقارۋدا. الدىن- الا جاسالعان بولجامدارعا قاراعاندا «قازفوسفاتتىڭ» وزىنە تيەسىلى جەرلەرىندە مىڭ جىلعا جەتەتىن كەن قورلارى بار ەكەن. وسىدان كەيىن كومپانيا ءوزىنىڭ ماتەريالدىق- تەحنيكالىق بازاسىن جاڭعىرتۋ، جاڭا ينۆەستيتسيالىق جوبالاردى جۇزەگە اسىرۋ ارقىلى ءونىمنىڭ وزىندىك قۇنىن تومەندەتۋگە، نارىقتا باسەكەگە قابىلەتتى ءونىم وندىرۋگە جانە قالدىقسىز تەحنولوگيامەن جۇمىس ىستەۋگە بار كۇشىن سالۋدا. مۇنىسى ناتيجەسىز دە ەمەس.

ال، رەسەيدىڭ ايگىلى مينەرالدى تىڭايتقىش وندىرۋشىلەرىنىڭ ءبىرى بولىپ تابىلاتىن «ەۋروحيم» كومپانياسى فوسفوريت كەنىن ءوندىرۋ ماقساتىندا ءۇش كەن وشاعىندا - سارىسۋ اۋدانىنداعى كوكجون كەنىنە قاراستى ارالتوبە ۋچاسكەسىندە، كەسىكتوبە ۋچاسكەسى جانە تۇركىستان ەلدى مەكەنى جەرىندە ورنالاسقان گيم- مەلفارب كەن ورنىندا جۇمىس ىستەپ جاتىر. سونىمەن قاتار، فوسفوريت ءونىمىن قايتا وڭدەيتىن حيميالىق كەشەن قۇرىلىسىن جۇرگىزدى. ەڭ قۋانىشتىسى، ونىڭ جاڭاتاس قالاسىنىڭ جاڭارۋىنا، تىرشىلىگىنىڭ ورىستەۋىنە كوپ سەپتىگى تيمەك. نارىققا كوشكەن جىلدارى تىرشىلىگى تۇرالاپ، ەندى- ەندى ەسىن جيناپ كەلە جاتقان كەنشىلەر قالاسىنىڭ ءومىرىن قىز- قىز قايناتۋدى ءوز مويىندارىنا الماق. قازىردىڭ وزىندە «ەۋروحيم» وسى اۋداننىڭ الەۋمەتتىك جاعدايىن جاقسارتۋعا18 ميلليون ا ق ش دوللارىن جۇمسادى.

جاڭاتاس قالاسىندا تابيعي گاز جوق. سوندىقتان «ەۋروحيم» ۇكىمەتكە گازبەن قامتاماسىز ەتۋ جوباسىن ۇسىنعان بولاتىن. بۇل جوبا وڭ شەشىمىن تاپتى. تاعى ءبىر ايتا كەتەر ماسەلە، جاڭاتاس- تۇركىستان باعىتى بويىنشا تەمىرجول قۇرىلىسى جونىندەگى تەن دايىندالىپ، ۇكىمەتكە ۇسىنىلدى. سوندا بۇل كومپانيا ءونىمىن تارازعا تاسىپ، ودان شىمكەنت، تۇركىستانعا اسىرىپ اۋرە بولمايدى. جاڭاتاستان ءارى قاراي تىكە تۇركىستانعا جىبەرىپ، رەسەيگە كەتەدى. 115 شاقىرىمدىق بۇل تەمىرجول قۇرىلىسى 700 شاقىرىمداي ارتىق جول جۇرۋدەن قۇتقارادى. جالپى العاندا، ەلىمىزدەگى حيميا ونەركاسىبىنىڭ 30 پايىزى جامبىل وبلىسىنىڭ ۇلەسىندە. ۇدەمەلى يندۋستريالىق- يننوۆاتسيالىق دامۋ مەملەكەتتىك باعدارلاماسى اياسىندا (ەكىنشى بەسجىلدىق) وبلىستا جالپى سوماسى 511,4 ميلليارد تەڭگەگە 32 ينۆەستيتسيالىق جوبا ىسكە اسىرىلىپ جاتىر. اتالعان جوبالاردىڭ ىسكە قوسىلۋى قۇرىلىس كەزەڭىندە 5,6 مىڭ جۇمىس ورنىن جانە ىسكە قوسىلعاننان كەيىن 5,4 مىڭ جۇمىس ورنىن اشۋعا مۇمكىندىك بەرەدى.

- جامبىل وبلىسىنداعى حيميا سالاسىنىڭ سوڭعى كەزدەگى تاعى ءبىر قيىن ماسەلەسى قاراتاۋ قالاسىنداعى «Talas Investment Company» ج ش س- ءنىڭ جۇمىسى بولعان سياقتى. ناتري سيانيدىن شىعاراتىن وسى كاسىپورىننىڭ تىرلىگى بىردە ءجۇرىپ، بىردە توقتاپ، ەل ىشىندە ءارتۇرلى اڭگىمەنىڭ وربۋىنە نەگىز بولدى. ءتىپتى، حالىق قالاۋلىلارى دا الاڭ- داۋشىلىق ءبىلدىردى. وسى ماسەلەنىڭ ءتۇيىنىن تارقاتىپ بەرە الاسىز با؟

- بىردەن ايتايىن، «Talas Investment Company» ج ش س وسى كاسىپتى وتە دەر كەزىندە جانە وتە قاجەت كەزدە قولعا الدى. الدىمەن بۇل كاسىپورىن باسشىلارى نە ءۇشىن ناتري سيانيدىن تاڭداعانىنا توقتالا كەتەيىك. نارىقتا ۇلكەن سۇرانىسقا يە ناتري سيانيدى، اسىرەسە التىندى كەرەكسىز قوسپالاردان ايىرۋعا جانە باسقا دا ونەركاسىپ ورىندارىندا پايدالانىلادى. قازاقستاننىڭ ناتري سيانيدىنە سۇرانىسى جىلىنا 11,5-12 مىڭ توننا. ەلىمىزدىڭ التىن وندىرەتىن كەن ورىندارىنىڭ ءبارى بۇعان دەيىن سيانيدتى قىتاي، رەسەي جانە ا ق ش- تان العان ەكەن. قازىر بۇل زاۋىتتان شىعاتىن سيانيدتىڭ ءبىر تونناسى 2600 ا ق ش دوللارىنا باعالانۋدا. ال شەتەلدەن كەلەتىن سيانيدتىڭ باعاسى تاپسىرىس بەرۋشىنىڭ قولىنا تيگەنشە 3500-4000 دوللارعا دەيىن شارىقتايدى.

ءسويتىپ بۇل كاسىپورىن 2014 -جىلدىڭ جازىندا ىسكە قوسىلدى. زاۋىتتىڭ قۇرىلىسىنا 13 ميلليارد تەڭگەگە جۋىق قارجى جۇمسالىپ، 491 ادامدى جۇمىسپەن قامتىدى. ءبىراق، ءوزىڭ ايتقانداي، بىردەن كۇش الىپ كەتە المادى. ءبىر جىل زاۋىتتى داعدىلاندىرۋدان وتكىزدى. سوسىن و باستا زاۋىت وزبەك گازىنا نەگىزدەلىپ سالىنعان ەكەن. ءبىراق سوڭىندا بەينەۋدىڭ گازىن قوسقان كەزدە، ونىڭ قۇرامىندا مەتان تومەن بولىپ، گاز قابىلدايتىن پۋنكتتى سوعان ساي قايتادان سوقتى. وسى كەزەڭدەردە «بۇل زاۋىتتىڭ بولاشاعى جوق ەكەن، جۇمىسى ەندى جۇرمەيدى ەكەن»، دەگەن ءارتۇرلى الىپقاشپا اڭگىمەلەردىڭ شىققانى راس. سيانيد - وتە ۋلى ءونىم. سوندىقتان بۇل ءونىمنىڭ قاۋىپسىزدىگىن قامتاماسىز ەتۋ ماسەلەسى دە تۇبەگەيلى ويلاستىرىلدى. مىنە، كاسىپورىن قۇرىلتايشىلارى وسىناۋ قيىن كەزەڭدەردە تاباندىلىق تانىتىپ، ءبارىن باستان وتكەردى. سوڭعى ءۇش ايدان بەرى زاۋىت تۇراقتى جۇمىس ىستەپ، تاۋلىگىنە 35-40 توننا ءونىم شىعارىپ تۇر.

- شۋ قالاسىندا قۇرىلىسى قىزۋ ءجۇرىپ جاتقان «حيمپارك تاراز» ارناۋلى ەكونوميكالىق ايماعىنىڭ بولاشاعىنان دا ەل ۇلكەن ءۇمىت كۇتىپ وتىر...

- شىنىن ايتۋ كەرەك، كەي كەزدەرى ەل وسىناۋ «حيمپارك تارازدىڭ» قانداي ايماق ەكەنىن، جالپى نەمەن اينالىسادى، ماقساتى نە ەكەنىن جاقسى تۇسىنە بەرمەۋى دە مۇمكىن. قاراپايىم عانا تىلمەن ايتساق، «حيمپارك تاراز» - بۇل ۇلكەن ساۋدا ورنى، كادىمگى كەشەندى بازار سياقتى. ۇلكەن جوبالاردى ىسكە اسىرۋ ءۇشىن بارلىق جاعدايى جاسالعان، بايلانىستىڭ بارلىق ءتۇرى جەتكىزىلگەن ساۋدا ورنى. كەل دە، ورىن الىپ، جۇمىسىڭدى ىستەي بەر. ارينە، بۇل - جوعارى تەحنولوگيا نەگىزىندە جاڭا حيميا ءوندىرىسىن قالىپتاستىرۋدى ماقسات تۇتقان ايماق. جوبا تولىق جۇزەگە اسسا، ءوندىرىس وشاعى الىپ حيميالىق كلاستەرگە اينالماق. «تاراز حيميالىق پاركى» ارنايى ەكونوميكالىق ايماعى توعىز جولدىڭ تورابى شۋ قالاسىنان 15 شاقىرىم جەردە ورنالاسقان. كولەمى - 505 گەكتار. بۇل جەرگە ءبىرىنشى كەزەكتە زاۋىتتارعا قاجەتتى ەلەكتر ەنەرگياسى، اۆتوكولىك جانە تەمىرجولدار مەن سۋ، كوگىلدىر وتىن جەلىلەرى تارتىلعان. راس، و باستا بۇل ايماقتا 16 ءىرى زاۋىت ورنالاسادى دەگەن جوسپار بولعان. ءبىراق الەمدىك قارجىلىق داعدارىسقا بايلانىستى قازىر 5 جوبا بويىنشا جۇمىس جۇرگىزىلۋدە. 28 ميلليارد تەڭگە ينۆەستيتسيا كولەمىندە كاۋستيكالىق سودا مەن حلور، ءۇش حلورلى فوسفور، گليفوسات، مەتانول ءوندىرىسى قولعا الىنىپ، 1000-نان استام جاڭا جۇمىس ورنىن قۇرۋ جوسپارلانۋدا.

- سوڭعى كەزدەرى وبلىستا ەت وڭدەۋ جانە ەتتى ەكسپورتقا شىعارۋ باعىتىندا ءبىرقاتار تىرلىكتەر اتقارىلۋدا. وسى ءىس اياعىنا دەيىن جەتە مە؟ ەلدىڭ كوكەيىندە «ءبىر كۇندە 40 تونناعا دەيىن ەت وندىرەتىن «وڭتۇستىك حالال ەت ونىمدەرى» ج ش س- ءنىڭ جۇمىسى قالىپتى ءجۇرىپ تۇرۋى ءۇشىن سوياتىن مال باسىن تاۋىپ بەرە الا ما؟» دەگەن كۇدىك بار.

- ايتايىن دەپ تۇرعان ويىڭىزدى ءتۇسىندىم... جاسىراتىنى جوق، قازىر ەل ەتتىڭ مايلى، سەمىز بولعانىن عانا ەمەس، حالال بولعانىن دا قالايدى. ياعني، ەل ءۇشىن الدىنداعى اسىنىڭ ادال بولعانى وتە ماڭىزدى. سودان بولار جامبىل وبلىسىنداعى «وڭتۇستىك حالال تاعامدارى» ج ش س- ءنىڭ ونىمدەرىنە سۇرانىس كوپ. ەت وندىرۋمەن اينالىساتىن بۇل كومبينات ۇلكەن ءبىر جوبانى قولعا الدى. جامبىل اۋدانىنا قاراستى قاراتوبە اۋىلدىق وكرۋگىنەن 20 گەكتار جەر بولىنگەن بۇل جوبانىڭ قۇنى 2 ميلليارد 378,7 ميلليون تەڭگەنى قۇرايدى. تولىق قۋاتىمەن ىسكە كىرىسكەن كەزدە تاۋلىگىنە 40 توننا «حالال» ستاندارتىنا سايكەس كەلەتىن ەت ونىمدەرىن شىعارۋعا قاۋقارى جەتەتىن ءوندىرىس ورنىندا 153 جاڭا جۇمىس ورنى اشىلاتىن بولادى.

سونداي- اق، ەڭ الەۋەتتى مەملەكەتتىڭ ءبىرى مالايزيا كومپانيالارى دا جامبىل جەرىندە وڭدەلگەن ەت پەن ءسۇت ونىمدەرىن شەتەلگە ەكسپورتتاپ، ءتىپتى وبلىس تۇرعىندارىنىڭ سۇرانىسىن قاناعاتتاندىرۋدى قولعا الۋدا. مالايزيالىق كاسىپكەرلەر 2016-2018 -جىلدارى 350 ميلليون  ا ق ش دوللارى كولەمىندە قارجى قۇيىپ، ءۇش مىڭ باس مال اكەلۋدى جوسپارلاۋدا. ال، «مويىنقۇم اگرو» ج ش س 3000 باسقا ارنالعان بورداقىلاۋ الاڭى مەن ەت باعىتىنداعى ءىرى قارا وسىرۋمەن اينالىساتىن 5000 باسقا ارنالعان رەپرودۋكتور- شارۋاشىلىق قۇرىلىسىن قولعا الدى. بۇگىنگى كۇنى سەرىكتەستىك رەسەي فەدەراتسياسىنان 900 باس «قالماق» اسىل تۇقىمدى ءىرى قارا مالى مەن 1200 باس جىلقى اكەلدى. جىل اياعىنا دەيىن 1000 باس اسىل تۇقىمدى ەمەس جانە 3000 باس اسىل تۇقىمدى ءىرى قارا اكەلۋ جوسپارلانۋدا. جالپى جوبا قۇنى 5,0 ميلليارد تەڭگەگە جۋىق.

مىنە، «ەت وڭدەۋ كەشەندەرىنە سوياتىن مال باسىن قالاي تاۋىپ بەرەمىز؟ » دەگەن سۇراققا بەرەر جاۋابىم وسى. وسى مۇمكىندىكتى پايدالانۋىمىز كەرەك. ودان بولەك قازىر مالدىڭ بارلىعى دەرلىك جەكەمەنشىكتىڭ قولىندا. مامانداردىڭ ەسەپتەۋىنشە، جەكەمەنشىكتە 3 ميلليوننان استام مال باسى بار. قازىر ءبىر توننا ەت بەرەتىن مالدى بورداقىلاۋعا 4 توننا قۇراماجەم كەتەدى. 4 توننا جەمىڭىز ءارى كەتكەندە 200 مىڭ تەڭگە تۇرادى. ودان بولەك ءشوبى، باعاتىن ادامنىڭ اقىسى بار. ال، ەندى قازىرگى نارىقتا ءبىر توننا ەتتى ەڭ كەمى 1 ميلليون تەڭگەگە ساۋدالايسىز. ياعني، مال باعىپ، ەت وندىرۋدە ۇلكەن تابىس بار. سوندىقتان ەت كومبيناتتارى وتە قاجەت. تەك ۇتىمدى ۇيىمداستىرا ءبىلۋ كەرەك. مەنىڭ ويىمشا، بۇل كومبيناتتارعا مال باسىن جەتكىزۋدە ەشقانداي ماسەلە بولمايدى. جامبىل وبلىسى ءبىر كەزدەرى سوناۋ يرانعا ەت ەكسپورتتاعان. ياعني، بۇل باعىتتا تاجىريبەسى بار. اتالعان ەت وڭدەۋ كەشەندەرىن قاجەتتى ەتپەن قامتاماسىز ەتۋدى اۋدانداردا قۇرىلاتىن دايىنداۋشى ۇيىمدار جۇزەگە اسىراتىن بولادى. وسىلاي تولىق سيكلدى ەت كلاستەرى قالىپتاستىرىلىپ، الداعى ۋاقىتتا قايتا وڭدەلگەن ەت ونىمدەرى ەكسپورتقا شىعا- رىلادى. مىسالعا، الىس اۋداننان بازارعا مال الىپ كەلىپ، ونى ساتا الماعان شارۋا نە ىستەيدى؟ امال جوق، قايتادان شىعىنعا باتىپ، كەرى قايتادى. ەندى ونداي شارۋالار مالدارىن ەت وڭدەۋ كەشەندەرىنىڭ ارنايى ۇيىمدارىنا وتكىزۋلەرىنە بولادى.

ناقتى ەسەپكە جۇگىنسەك، 2015 -جىلى ءىرى قارا مال 1991 -جىلمەن سالىستىرعاندا 4,3 پايىزعا، جىلقى 2 پايىزعا، ال ەت ءوندىرۋ 97,4 پايىزعا ارتتى. قازىر وبلىستاعى مال باسىنىڭ 75 پايىزدان استامى جەكە شارۋا قوجالىقتاردا شوعىرلانعان.

- باسقا ەلدەگى ءبىر قالامەن باۋىرلاس بولۋ وتكەن عاسىردىڭ 90- جىلدارى قاتتى قارقىن الىپ ەدى. بۇگىندە جامبىل وبلىسى بەلارۋستىڭ گرودو وبلىسىمەن وسىنداي قارىم- قاتىناس ورناتىپ، بارىس- كەلىس جاساۋدا. شىنىڭىزدى ايتىڭىزشى، وسىنداي بايلانىستاردان ناقتى قانداي پايدا بار؟ ەكى ءوڭىردىڭ باۋىرلاستىعى تەك اس ءىشىپ، اياق بوساتىپ، ءبىر- ءبىرىن قوناق ەتىپ كۇتۋمەن عانا شەكتەلمەۋى كەرەك قوي.

- ارينە، جامبىل وبلىسى مەن بەلارۋس رەسپۋبليكاسىنىڭ گرودو وبلىسىنىڭ اراسىنداعى ىنتىماقتاستىق تۋرالى كەلىسىمشارتتىڭ استارىندا ەڭ الدىمەن ەكى جاقتى تاجىريبە الماسۋ، جاقسى تىرلىكتەرىن، ۇلگىلى تۇستارىن نازارعا الۋ، وزىمىزدە قاجەتكە جاراتۋ سياقتى ىسكەرلىك ماقسات تۇراتىنى انىق. بەلارۋس ەلىنىڭ اۋىل شارۋاشىلىعى سالاسى وتە جاقسى دامىعان. مىنە، وسىناۋ تىعىز قارىم- قاتىناستىڭ ارقاسىندا شۋ اۋدانىنداعى بۇرىنعى لوكوموتيۆ دەپوسىنىڭ بازاسىندا كومباين قۇراستىرۋ ءىسى قولعا الىندى. بۇل بەلارۋس ەلىنىڭ «ليداگروپرومماش» كومپانياسىنىڭ ارقاسىندا جۇزەگە استى. جاقىندا العاشقى 4 كومباين قۇراستىرىلدى. جانە بۇل كومباينداردى «قازاگروقارجى» ا ق ارقىلى شارۋالارعا ليزينگكە بەردىك.

جالپى العاندا، 2015 -جىلى وبلىس ەكونوميكاسىنا 194,3 ميلليارد تەڭگە ينۆەستيتسيا تارتىلدى، بۇل 1999 -جىلمەن (2,4 ميلليارد تەڭگە) سالىستىرعاندا ناقتى 55,5 ەسەگە ارتىق.

- ەلباسى ن. نازاربايەۆ جالپى ۇلتتىق تەلەكوپىر بارىسىندا «قازىرگى ۋاقىتتا جامبىل وبلىسى جەل ەنەرگەتيكاسىن ورناتۋدا الدىڭعى ورىنداردىڭ بىرىندە دەۋگە بولادى. بۇل تاجىريبەنى بارلىق جەردە دامىتۋ قاجەت. ەڭبەكتەرىڭىزگە راحمەت»، دەگەن بولاتىن. شىنىندا جامبىل وبلىسى بالامالى ەنەرگيا كوزدەرىن دامىتۋدا جانە ونى پايدالانۋدا رەسپۋبليكا بويىنشا الدىڭعى ورىندا كەلەدى. وسى باعىتتاعى شارۋالار تۋرالى ايتا كەتسەڭىز.

- ءيا، راسىندا جامبىل وبلىسى «جاسىل ەكونوميكانى» دامىتۋدىڭ باسىم باعىتى بويىنشا وڭىرلەر اراسىندا كوشباسشىلاردىڭ قاتارىندا. وبلىستا جاڭعىرمالى ەنەرگيا كوزدەرىنىڭ (ج ە ك) 9 نىسانى بار، جالپى قۋاتتىلىعى 114 مۆت. ونىڭ ىشىندە، ءىرى جوبالاردىڭ ءبىرى - «بۋرنوە سولار-1» ج ش س قولعا العان كۇن ەلەكتر ستانساسى. جوبالىق قۇنى - 50 مۆت، جالپى قۇنى - 23,2 ميلليارد تەڭگە. جانە نىساننىڭ قۋاتىن تاعى دا 50 مەگاۆاتقا ۇلعايتۋعا كۆوتا الدى. سونداي- اق، «VISTA INTERNATIONAL» جشس جەل ەنەرگياسىن ءوندىرۋ جوباسى بويىنشا قورداي اسۋىندا ءارقايسىسىنىڭ قۋاتى ءبىر مەگاۆاتتىق 37 جەل ەنەرگياسى قوندىرعىسىن ورناتۋدى باستادى. بەلگىلەنگەن قۇنى 6,4 ميلليارد تەڭگەنىڭ بۇل جاڭا جوباسى تولىق اياقتالعان كەزدە، وندىرىلەتىن ەلەكتر قۋاتى 74 مەگاۆاتقا ارتپاق. ەڭ قۋانىشتىسى، بۇلار باستى ۇرانى «جاسىل ەكونوميكا» بولىپ وتىرعان ەكسپو-2017 كورمەسىندە وبلىستا بالامالى ەنەرگيا كوزدەرىن تاراتۋداعى ەڭ ءتيىمدى جوبالاردىڭ ءبىرى رەتىندە تانىستىرىلماق. ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 -جىلدىق بەلەسىندە ماقتانىپ ايتۋعا تۇرارلىق بۇل جوبالاردىڭ ءالى دە كەڭ قانات جاياتىنى ءسوزسىز.

- جىل سايىن ءبىلىم سالاسىن قارجىلاندىرۋدىڭ ءوسۋى، جاسالعان جاعدايلار ءوز ناتيجەسىن بەرىپ وتىر ما؟

- قازىرگى زامان - ءبىلىمدىنىڭ زامانى. وتكەن وقۋ جىلىندا دارىندى وقۋشىلارىمىز حالىقارالىق، دۇنيەجۇزىلىك وليمپيادالار مەن عىلىمي جارىستاردا 68 مەدال يەمدەنىپ، بەسىنشى جىل قاتارىنان كوماندالىق 1- ورىندى بەرمەي كەلەدى. بۇل وبلىسىمىز ءۇشىن ۇلكەن ابىروي ءارى دارىندى شاكىرتتەرىمىزدىڭ ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 25 جىلدىعىنا جاساعان ۇلكەن تارتۋى دەپ بىلەمىن. ارينە، ءبىلىم بەرۋ جۇيەسىنىڭ تابىستى جۇمىس ىستەۋى ساپالى زاماناۋي ينفراقۇرىلىمعا بايلانىستى.

ەلىمىزدە تاۋەلسىزدىك تۋى جەلبىرەگەلى بەرى ءبىزدىڭ وبلىستا 92 جاڭا ءبىلىم نىسانى ىسكە قوسىلدى، ونىڭ ىشىندە 71 مەكتەپ، 20 بالاباقشا، 1 كوللەدج سالىندى. بۇنىڭ ارقاسىندا 46 توزىعى جەتكەن، 8 ءۇش اۋىسىمدى، 10 ورىن تاپشىلىعى بار، 7 ىڭعايلاستىرىلعان عيماراتتا ورنالاسقان مەكتەپتەر ماسەلەسى شەشىلدى. اتالعان 71 مەكتەپتىڭ 42- ءسى سوڭعى 6 جىلدا سالىنعانىن ايتا كەتكەن ءجون. ال مەكتەپكە دەيىنگى تاربيەمەن قامتىلعان بالالار ۇلەسىن ارتتىرۋ ماقساتىندا وتكەن جىلى 1190 ورىن اشۋ جوسپارلانسا، جوسپار 2 ەسە ارتىق ورىندالىپ، 14 بالاباقشا، 7 شاعىن ورتالىق اشىلدى. ۇستىمىزدەگى جىلى 6 بالاباقشا اشىلىپ، 390 بالا مەكتەپكە دەيىنگى تاربيەمەن قامتىلدى. «نۇرلى جول» باعدارلاماسى اياسىندا 3 بالاباقشا جانە جەرگىلىكتى بيۋدجەتتەن 2 بالاباقشانىڭ قۇرىلىسى جىل سوڭىنا دەيىن اياقتالادى. مەملەكەت- جەكەمەنشىك ارىپتەستىگى نەگىزىندە جىل باسىنان بەرى 5 بالاباقشا اشىلدى.

- ارينە، وبلىستا وڭ جامباسقا كەلىپ، ورايىن تاپقان تىرلىكتەر دە، ءالى كۇنگە قيۋى كەلىسپەي جاتقان ماسەلەلەر دە بارشىلىق. دەگەنمەن، كارىم ناسبەك ۇلى، وبلىس باسشىسى رەتىندە ءسىزدى قانداي ماسەلە كوپ مازالايدى؟

- جامبىل وبلىسىنداعى ەگىستىك جەرلەردىڭ 80 پايىزدايى اعىن سۋ ماسەلەسىندە كورشى قىرعىز ەلىنە تاۋەلدى بولعانى كوپ ويلاندىرادى. اۋىلى ارالاس، قويى قورالاس جاتقان ايىر قالپاقتى اعايىندارمەن الىس- بەرىس، بارىس- كەلىس جىلدان- جىلعا دامىپ كەلەدى. ءبىراق، كەي جىلدارى تاۋ باسىندا قار از ءتۇسىپ، ءبىز تۇگىلى قىرعىزداردىڭ وزدەرى اعىن سۋعا جارىماي، ەككەن ەگىننىڭ كۇيىپ كەتەتىن كەزى دە بار. بۇل تىعىرىقتان شىعۋدىڭ ءبىر عانا جولى - سۋ قويمالارىن كوپتەپ سالۋ. مىنە، قىرعىزستانمەن شەكارالاس جاتقان قورداي جانە مەركى اۋداندارىنان 4 سۋ قويماسىن سالۋ جونىندە جوبالىق- سمەتالىق قۇجات جاساپ، ۇكىمەتكە وتكىزدىك. شەشىمىن تابادى دەگەن ويدامىن.

جامبىل وبلىسى - شىبىق شانشىساڭ شىنار شىعاتىن، توپىراعى وتە قۇنارلى، اۋىل شارۋاشىلىعىنا وتە قولايلى ءوڭىر. مەملەكەتتىڭ قولداۋى مەن وزىق تەحنولوگيالاردى وندىرىسكە ەنگىزۋدىڭ جانە ءارتاراپتاندىرۋدىڭ ناتيجەسىندە 1991 -جىلمەن سالىستىرعاندا مايلى داقىلداردىڭ كولەمى 4,1 مىڭ گەكتاردان 91,2 مىڭ گەكتارعا، كارتوپ 4,6 مىڭ گەكتاردان 8,5 مىڭ گەكتارعا، كوكونىس 5,4 مىڭ گەكتاردان 26,1 گەكتارعا جانە باقشا 1,9 مىڭ گەكتاردان 10,1 مىڭ گەكتارعا دەيىن ارتتى. 2000 -جىلدان باستاپ وبلىستىڭ ەگىنشىلىك سالاسىندا اۋىلشارۋاشىلىق ماندەگى جەرلەردە سۋ ۇنەمدەۋ جانە ىلعال ساقتاۋ تەحنولوگيالارىن ەنگىزۋ ماقساتىندا جۇيەلى جۇمىستار جۇرگىزىلدى.

بۇگىنگى كۇنى وبلىستا سۋ ۇنەمدەۋ تەحنولوگيالارى 11 مىڭ گەكتارعا ەنگىزىلىپ، وتكەن جىلمەن سالىستىرعاندا 2,9 مىڭ گەكتارعا ارتسا، ىلعال ساقتاۋ تەحنولوگياسى 4,1 پايىزعا ءوسىپ، 25,0 مىڭ گەكتاردى قۇرادى.

- اۋليەاتا جەرىن اڭگىمە ەتە وتىرىپ تۋريزم ماسەلەسىن اينالىپ ءوتىپ كەتۋ مۇمكىن ەمەس سياقتى...

- ارينە، وسىناۋ اۋليەلى ولكەدە ەجەلگى داۋىرلەردەن، ورتا عاسىرلاردان، كەيىنگى تاريحىمىزدان جەتكەن ۇزىن سانى 1000-نان اسىپ جىعىلا¬تىن تاريحي- مادەني مۇرا بار. ساۋلەت ونەرىنىڭ ورتاعاسىرلىق ءىنجۋ- مارجانى ايشا ءبيبى، قاراحان، داۋىتبەك كەسەنەلەرى، كيەلى تەكتۇرماس، اقىرتاس ساراي كەشەنى، قالي ءجۇنىستىڭ «شىعىس مونشاسى» سەكىلدى باعا جەتپەس جادىگەرلەر تاراز قالاسىنا ەرەكشە كورىك بەرىپ، جىلدان- جىلعا تۋريستەردىڭ قىزىعۋشىلىعىن ارتتىرىپ كەلەدى. ەندىگى ماقسات - بۇرىنعى بازار ورنىنان اشىلعان «كونە تاراز» تاريحي- مادەني ورتالىعى مەن ارحەولوگيالىق ساياباق، «مىڭبۇلاق» سكۆەرى، دوستىق ءۇيى، اشىق اسپان مۇراجايى، بۇرىنعى «شاحريستان» بازارىنىڭ ورنى، ودان كەيىن جاقىن ماڭداعى قاراحان كەسەنەسى، جالپى كولەمى 20 گەكتاردى الىپ جاتقان وسىناۋ اۋماقتى ۇلكەن ءبىر تاريحي كەشەن جاساۋ. تاريحى ءبىر- بىرىمەن استاسىپ جاتقان بۇل كەشەن تۋريستەردى كوپتەپ تارتاتىنى انىق.

سۇحبات «ەگەمەن قازاقستان» باسىلىمىنان الىندى.