ءابدىعاپپار حاندى ناماز وقىپ وتىرعان كەزدە اتىپ كەتكەن جەرگە بەلگى قويىلدى
«بۇل جەر ءابدىعاپپار حاننىڭ سوڭعى دەمى شىققان، قىزىل اسكەردىڭ اتىپ كەتكەن جەرى. ءوزىنىڭ ولەتىنىن بىلگەن ءابدىعاپپار حان جازالاۋىشى اسكەر كەلگەن كەزدە، ولارعا مەن ولەتىن جەرگە جەتكەن كەزدە نامازىمدى وقيىن، سودان اتىڭدار دەپ اقىرعى تىلەگىن ايتقان. سول سوڭعى ساتتە ناماز وقىپ وتىرعان كەزدە ومىردەن وتكەن ەكەن دەيدى. ءابدىعاپپار جانبوسىن ۇلى امانگەلدى باتىر، كەيكى باتىر، تاعىدا باسقا مىڭباسى باتىرلاردىڭ باسىن قوسقان، بىرلىكتە جاۋعا قارسى شىققان كوتەرىلىستىڭ بەلدى ادامى بولعان. سوندىقتان ەلدىڭ بەلسەندى ازاماتتارى تاريحي تۇلعانىڭ قازا بولعان جەرىنە كەلىپ، تاعىزىم جاساپ، قۇران باعىشتاپ، بەلگى قويىپ جاتىر. بولاشاقتا ۇلكەن ەسكەرتكىش تە قويىلىپ، ۇرپاقتارى، ەلى ءوز اماناتىن ورانىندايدى دەپ سەنەم. ءابدىعاپاردىڭ تاعدىرى دا امانگەلدى، كەيكى باتىرلاردىڭ تاعدىرىمەن تاعدىرلاس. حالىق ازاتتىعى ءۇشىن، ەل نامىسى جولىندا قۇربان بولعان تۇلعانى ەسكە ساقتاۋمىز، ۇلعاتتاۋىمىز ورىندى دەپ بىلەم. » - دەيدى « ءور تورعاي ەرلىك مەكەنى» ەكسپەديتسياسىن ۇيىمداسترۋشىلارىنىڭ ءبىرى مەيرام ايدابول.
ءابدىعاپپار جانبوسىن ۇلى (1870-1919) قازاق حالقىنىڭ - 1916 -1917 -جىلدارداعى ۇلت- ازاتتىق قوزعالىستىڭ تورعاي دالاسىنداعى باسشىسى. تىلەۋلى باتىردىڭ ۇرپاعى. ارعى اتاسى نياز ءبي - ابىلاي حاننىڭ سەنىمدى سەرىگى، اكەسى جانبوسىن (1847 - 95) كوپ جىلدار بولىس بولعان. اناسى - الۋا اقتاس قىزى (1840 - 1934) (اقتاس - احمەت بايتۇرسىن ۇلىنىڭ اكەسىنىڭ اعاسى ) .
ءابدىعاپار اۋىلىندا باستاۋىش مەكتەپ اشقان. اعاشتان ويۋ ويعان شەبەر بولعان، سۋارمالى ەگىنشىلىكپەن اينالىسقان، اقىل- پاراساتىمەن ەل اعاسى اتانعان. 1916 -جىلدىڭ جازىندا قاراتورعاي بولىسىنىڭ، كەيىن بۇكىل تورعاي ۋەزىنىڭ كوتەرىلىسشىلەرى ءابدىعاپار ماڭىنا توپتاستى. سول جىلعى 21 - قاراشادا جالداما ءوزەنىنىڭ بويىندا 13 بولىس ەل وكىلدەرىنىڭ قۇرىلتايى ءابدىعاپاردى حان كوتەرىپ، كەنەسارى قولباسشىلارىنىڭ ءبىرى يمان باتىردىڭ نەمەرەسى امانگەلدىنى سارداربەك ەتىپ سايلادى .
ءابدىعاپار كوتەرىلىسشىلەردى 20 ادامنان تۇراتىن حالىق وكىلدەرىنىڭ كەڭەسى ارقىلى باسقاردى. بۇل كەڭەس اسكەري، اكىمش، شارۋاشىلىق ماسەلەلەرىن شەشەتىن باسشى ورتالىق بولدى. جەرگىلىكتى جەرلەردە ءابدىعاپاردىڭ جارلىعىمەن ەلبەگىلەر سايلاندى. كوتەرىلىستى جاقتاعان بولىستار ءوز ورىندارىندا قالدىرىلدى. كوتەرىلىسشىلەر ەجەلگى شىعىس داستۇرىمەن وندىق، جۇزدىك، مىڭدىقتارعا جىكتەلدى. ءابدىعاپار جاساقتاعان اسكەري قۇرىلىم يمپەريانىڭ قارۋلى كۇشتەرىنە اسا تەگەۋرىندى قارسىلىق كورسەتتى. ونىڭ قولاستىنا قازاقستاننىڭ كوپتەگەن ايماقتارىنان كوتەرىلىسشىلەر جاساقتارى كەلىپ قوسىلدى. ءسويتىپ تورعاي ولكەسى قازاقستانداعى 1916 -جىلعى ۇلت- ازاتتىق قوزعالىستىڭ ەڭ ءىرى ورتالىعىنا اينالدى. ءابدىعاپار كەڭەستەردىڭ تورعاي وبلىسى ءى- سەزىنە (ورىنبور، 1918 ج. ناۋرىز) قاتىسىپ، كەيىن كەڭەس وكىمەتىنىڭ ساياساتىن جۇرگىزۋدەن باس تارتتى. 1919 -جىلى قىزىلاسكەرلەر قولىنان زاۋرە قالاسىندا قازا تاپتى. ۇرپاقتارى «حان تۇقىمى» رەتىندە اياۋسىز قۋعىنعا ۇشىرادى .
ەستەرىڭىزگە سالا كەتەيىك,11- قىركۇيەك كۇنى ارقالىق قالاسىنان باستاۋ العان، « ءور تورعاي ەرلىك مەكەنى» اتتى ەكسپەديتسيانىڭ ءبىر اپتاعا مەجەلەگەن ساپارى بارىسىندا ەكى مىڭ شاقىرىم جولدى باسىپ ءوتىپ، تاريحي ماڭىزى زور وتىزدان استام نىسانعا بارۋ جوسپارلانعان. ەكسپەديتسيا قۇرامىندا عالىمدار، ولكەتانۋشىلار، قوعام بەلسەندىلەرى، جۋرناليستتەر مەن بلوگەرلەر بار.
باقىتجول كاكەش
