تيبەت قازاقپارات نازارىندا: لحاسا - پۇتتار مەكەنى
تيبەتتەگى تۋريستەردىڭ دەنى ق ح ر ازاماتتارى، ال قالعان %5 عا جۋىعى شەتەلدىكتەر. تۋريزمدى ىلگەرىلەتۋ جونىندەگى بيلىكتىڭ جوسپارىنا قاراماستان ءوڭىر ءالى دە اشىلماعان، جۇمباق كۇيىندە قالىپ كەلەدى. شەتەلدىكتەر تيبەتكە تەك توپتىق ۆيزا ارقىلى جانە ت ا ا تۋريزم باسقارماسىنىڭ ارنايى رۇقساتىمەن عانا كەلەدى.
قازاقپارات وقىرماندارعا قىتايداعى مەنشىكتى ءتىلشىسى فوتورەپورتاجىنىڭ ءبىرىنشى بولىگىن ۇسىنادى.
بۇرىن بەيجىڭنەن تيبەتكە ساپار جارتى جىلعا سوزىلسا، قازىر جاڭا تەمىرجولمەن («شينحاي- تيبەت» ) جانە اۋە قاتىناسىمەن («بەيجىڭ - چىڭدۋ- لحاسا» ) بۇل ۋاقىت تاۋلىككە نەمەسە 5 ساعاتقا قىسقارعان.
تيبەت تاۋلى ايماعى - الەمدەگى ەڭ بيىك ءارى ەڭ ءىرى الاپ (2,2 ميلليون. ك ۆ. ك م) . ونىڭ كوپ بولىگى تەڭىز دەڭگەيىنەن 3-4 مىڭ مەتر بيىك. سوندىقتان ونى «الەمنىڭ شاتىرى» دەپ اتايدى.
تاۋلاردىڭ ۇشىن قار جانە مۇزدىقتار باسىپ جاتىر. سوندىقتان تيبەتتى قارلى تاۋلار ەلى دەپ تە اتايدى. وسىندا تيبەت پەن نەپال شەكاراسىندا الەمنىڭ ەڭ بيىك نۇكتەسى - دجومولۋنگما (ەۆەرەست) جاتىر، ونىڭ بيىكتىگى - 8848 م.
تيبەتتەن يند، براحماپۋترا، مەكونگ، ساتلەدج، سالۋين، يانتسزى، حۋاڭحى سياقتى ازيانىڭ ءبىرقاتار بەلگىلى وزەندەرى باستاۋ الادى.
تيبەت اۆتونوميالىق اۋدانى ورتالىعىنىڭ اكىمشىلىگى - لحاسا قالاسىنىڭ گونگگار اۋەجايى - تەڭىز دەيگەيىنەن 3700 م بيىكتە جاتىر. ول الەمنىڭ ەڭ بيىك جەرىندەگى اۋەجايلارىنىڭ قاتارىندا. ۇشۋ جولاعى 4 مىڭ مەتر. مۇندا قىسىم استانا مەن بەيجىڭگە قاراعاندا ەكى ەسە تومەن، وتتەگى دە از.
تيبەتتە قوناقتى ءداستۇرلى جىبەك ماتا - «حاداكتارمەن» قارسى الادى، ول قوناقجايلىلىقتى، ادال نيەتتى بىلدىرەدى. اۋەجايدا جانە قوناقۇيلەردە وتتەگى باللونى، تاۋ اۋرۋىنا قارسى دارىلەر ساتىلادى.
لحاسا تيبەت تىلىنەن «قۇدايلار مەكەنى (ورنى) » دەپ اۋدارىلادى. قالا اۋەجايدان 62 كم جەردە ورنالاسقان. جولدار ادەمى - جاڭا، كوپتەگەن تۋننەلدەرى مەن توراپتارى بار.
تيبەتتە 3 ميلليوننان استام ادام تۇرادى، ولاردىڭ %92 ى تيبەتتىكتەر، %8 ى حاندىقتار. لحاسا قالاسىنىڭ تۇرعىندار سانى شامامەن 250 مىڭ ادامدى قۇرايدى، ال لحاسا قالالىق وكرۋگىنىڭ تۇرعىندار سانى 520 مىڭنان اسادى.
لحاسا كەز كەلگەن قىتايلىق قالاعا ۇقسايدى: كوشەلەر دە، دۇكەندەر دە، كولىكتەر مەن موتوتسيكلدەر دە سول. بىردەن كوزگە تۇسەتىنى تاۋلار. لحاسا ءۇشىن دوس قالا كالمىكيا رەسپۋبليكاسىنىڭ ەليستا قالاسى (ر ف) .
2006 -جىلدان باستاپ، تيبەتتە 408,3 مىڭ تۇرعىن ءۇي سالىندى، بۇل ءوڭىردىڭ %88,7 فەرمەرى جانە باقتاشىنىڭ سۇرانىستارىن قامتاماسىز ەتەدى.
1951 -جىلعا دەيىن تيبەتتە ءبىلىم بەرۋ مەكەمەلەرى بولماعان، ال تۇرعىندار اراسىنداعى ساۋاتسىزدىق دەڭگەيى %95 دى قۇرادى. بۇگىندە ءت ا و- دا 60-تان استام بالاباقشا، 1500 جۋىق مەكتەپ، جەتى تەحنيكۋم مەن التى ج و و بار. جاستاردىڭ بارلىعى مىندەتتى تۇردە 9 جىلدىق ءبىلىم الادى، بارلىق وقۋشىلار تەگىن وقۋلىقتارمەن، داپتەرلەرمەن قامتاماسىز ەتىلگەن. شارۋالار مەن مال وسىرۋشىلەردىڭ بالالارى تەگىن تۇراتىن ورىنمەن جانە تەگىن تاماقتانۋمەن قامتاماسىز ەتىلەدى. كەدەي جانۇيالاردان شىققان تەحنيكۋم ستۋدەنتتەرىنە جىلىنا 1500 يۋان (227 دوللار) شاكىرتاقى بەرىلەدى، قاراپايىم شاكىرتاقى 900 يۋاندى (136 دوللار) قۇرايدى.
تيبەت ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ زەرتحانالارىندا Windows جانە Linux وپەراتسيالىق جۇيەلەرىنىڭ نۇسقالارى، سونىمەن قاتار تيبەت ءتىلىن مەڭگەرۋ باعدارلاماسى قۇراستىرىلدى.
تانكا (تحانكا) - بۇل ءدىني سۋرەتتەر، VII - XII عاسىرلاردا قالىپتاسقان تيبەت ءداستۇرى. بۋددالىق تحانكا نەگىزى ءۇندىستاندىق ءدىني ونەردەن شىققان، الايدا وعان نەپالدىق، قىتايلىق جانە كاشمير ءستيلى دە ونىڭ دامۋىنا اسەر ەتتى.
تانكا - بۇل ارنايى كەنەپتەگى زەرلى جىبەك ماتاعا توقىلعان كوركەم سۋرەت.
مەملەكەت «تانكا» تيبەت كەسكىندەمەسى مەكتەپتەرىن دامىتۋدى قولدايدى. مۇندا تەگىن ءبىلىم بەرەدى. وقۋشىلار ءوز سۋرەتتەرىن ساتۋعا قۇقىلى.
تيبەت تۇرعىندارىنىڭ باسىم بولىگى ءداستۇرلى ەگىن جانە مال شارۋاشىلىعىمەن اينالىسادى.
تيبەتتىڭ العاشقى جانە جالعىز فۋتبول- باسكەتبول كلۋبى. 2015 -جىلى تامىزدا قۇرىلدى. گيننەسستىڭ رەكوردتار كىتابىنا الەمدەگى ەڭ جوعارى تاۋلى رەتىندە ەندى. فۋتبول كومانداسىنىڭ %90 تيبەتتىكتەردەن، باسكەتبول قۇراماسى% 60 حاندىقتاردان تۇرادى.
دجوكانگ ءموناستىرى («دوم گوسپودا» ) - تيبەتتىڭ ەڭ قاسيەتتى ورنى. مۇندا جىل سايىنعى دۇعا وقۋدىڭ ۇلى فەستيۆالى، سونىمەن قاتار دالاي- لاما مەن پانچەن- لامانى ۇلىقتاۋ (دارەجەگە كوتەرۋ) شارالارى وتەدى. 2000 -جىلى دجوكانگ ءموناستىرى يۋنەسكو دۇنيەجۇزىلىك قۇندىلىقتار تىزىسمىنە ەندى.
دجوكانگ شاتىرىنداعى التىن مارالدار مەن دحارما دوڭعالاقتارى.
دجوكانگتى 639 -جىلى تيبەت پاتشاسى سونگتسەن گامپو سالا باستادى. بۇل جەردى فەنشۋي كومەگىمەن زەرتتەگەن قىتايلىق حانشايىم ءۆەنچەننىڭ كەڭەسى بويىنشا شاعىن كول كەپتىرىلىپ، ونىڭ ورنىنا عيباداتحانا تۇرعىزىلدى.
اڭىزعا سايكەس، كولگە قۇم سەبۋگە ورماننان كەرمارالدار شىعىپ كومەكتەسكەن. وسىعان بايلانىستى دحارما دوڭعالاعىن ۇستاعان ەكى كەرمارالدىڭ سۋرەتى ءبۋدديزمنىڭ باستى سيمۆولدارىنىڭ بىرىنە اينالدى. دحارما دوڭعالاعى - بۋددا شاكيامۋني ءىلىمىنىڭ سيمۆولى، ونىڭ سەگىز سىمى بۋددانىڭ «سەگىزدىك جولىن» بىلدىرەدى.
موناستىر تيبەتكە ءبۋدديزمدى اكەلىپ، تيبەت تاريحى مەن مادەنيەتىنىڭ اجىراماس بولىگىنە اينالدى. ونىڭ اينالاسىندا را- سا قالاسى پايدا بولدى، ۋاقىت وتە ول لحاسا - «قۇدايلار مەكەنى (ورنى) » رەتىندە بەلگىلى بولدى. 
