شەتەلدەگى قانداستاردىڭ اتامەكەنگە اعىلۋى قارقىن العانى بايقالادى

استانا. قازاقپارات - تاريح دوڭگەلەگى مەن تاعدىر داۋىلىنىڭ كەسىرىنەن الا باعاننىڭ ار جاعىندا قالعان اعايىننىڭ اتاجۇرتقا ورالىپ، تۋعان جەردە تۋىن تىگۋدىڭ قامىن جاساپ جاتقانىنا تالاي جىلدىڭ ءجۇزى بولعان.

سودان بەرى ۇكىمەت تاراپىنان كوش- كەرۋەننىڭ جۇگىن جوندەپ، باعىتىن ايقىندايتىن تالاي ماڭىزدى شارالار قابىلداندى. قانداستاردىڭ كوبىرەك ورالۋىنا كەدەرگى كەلتىرگەن جايتتار دا جوق ەمەس. قالاي بولعاندا دا، ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العان ەلەڭ- الاڭ جىلداردان بەرگى ارالىقتا وزبەكستان، قىتاي، موڭعوليا، رەسەي، يران، تۇركيا سىندى ەلدەردەن 1 ميلليونعا جۋىق قانداسىمىز اتامەكەنگە تابان تىرەپ، تياناق تاپقانىنىڭ ءوزى كوڭىلگە مەدەۋ.

شەتەلدەگى قانداستاردىڭ اتامەكەنگە اعىلۋى بيىل ەرەكشە قارقىن العانى بايقالادى. نەگە؟ بۇرناعى جىلداردا دا شەكارانى ەشكىم جاۋىپ تاستاعان جوق، كەدەندە قانداستاردىڭ كەۋدەسىنەن يتەرىپ، كوڭىلىن قالدىرعان دا ەشكىم بولماعان. ولاي بولسا، ءدال بيىل قازاق كوشىنىڭ قارقىن الۋىنا نە ىقپال ەتتى؟ وعان ىقپال ەتكەن باستى فاكتور - وتكەن جىلى كوشى- قون ماسەلەسىنە قاتىستى ءتيىستى زاڭعا ەنگىزىلگەن وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار.

بۇل زاڭنىڭ جاي- جاپسارىن جالپاق تىلمەن تۇسىندىرە كەتەيىك. 2015 -جىلدىڭ قاراشا ايىندا ەلباسى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ زاڭنامالىق اكتىلەرىنە حالىقتىڭ كوشى- قونى جانە جۇمىسپەن قامتىلۋى ماسەلەلەرى بويىنشا وزگەرىستەر مەن تولىقتىرۋلار ەنگىزۋ تۋرالى» زاڭعا قول قويعان بولاتىن. بۇل قۇجات بۇرىنعى كوشى- قونعا قاتىستى زاڭنامالاردان وزگەرەك. سولاردى سانامالاي كەتسەك، بىرىنشىدەن، اتاجۇرتقا كەلگەندەر قونىستانعان وڭىرلەرىنە قاراماستان، ورالمان مارتەبەسىنە يە بولادى. تۇرعىلىقتى ءومىر سۇرۋگە رۇقسات العاننان كەيىن 1  جىل مەرزىمدە ەلدىڭ تەرەزەسى تەڭ، قۇقى دا كەم ەمەس ازامات اتانا الادى.

تاعى ءبىر ايتا كەتەرلىگى، ەلدە تۇرۋعا ىقتيارحات الۋ ءۇشىن ۇلتى قازاقتاردان تولەم قابىلەتىن راستاۋ تالاپ ەتىلمەيدى. شىنى كەرەك، ەلگە ورالۋعا نيەتتەنگەندەر ءۇشىن ايتارلىقتاي قولبايلاۋ بولعان ماسەلەلەردىڭ ءبىرى وسى ەدى، ونىڭ شەشىمىن تاپقانى تۋرالى الەۋمەتتىك جەلىدە ءسۇيىنشى سۇراعان جاندار دا بولدى.

ۇشىنشىدەن، ۇكىمەت بەلگىلەگەن وڭىرلەرگە قونىستانعان جاعدايدا ولاردىڭ كولىك شىعىنى وتەلەدى، قىزمەتتىك ءۇي نەمەسە باسپانا بەرۋ جاعى دا قاراستىرىلادى. كولىك شىعىنى ءار ءۇيدىڭ وتاعاسى ءۇشىن 50 ايلىق ەسەپتىك كورسەتكىش، ياعني 106 مىڭ تەڭگەدەن اساتىن قارجىعا تەڭ. ودان بولەك، وتباسىنىڭ ءاربىر مۇشەسى ءۇشىن 35 ا ە ك مولشەرىندەگى قاراجات تاعى بار. قىسقاسى، سولتۇستىك قازاقستان، قوستاناي، پاۆلودار، اقمولا، باتىس قازاقستان، اتىراۋ، شىعىس قازاقستان سىندى وبلىستارعا كوشەمىن دەگەندەر كومەكسىز قالمايدى. ەڭ باستىسى - نيەت بولسا بولعانى.

الىستان كەلگەن اعايىن بۇرىن ازاماتتىق پەن الەۋمەتتىك كومەككە قول جەتكىزۋ ءۇشىن قۇجات جيناپ قاجيتىن، اڭعالدارى دەلدالدارعا جەم بولاتىن. قازىر قاعازباستىلىقتان قۇتىلدى. ورالمان مارتەبەسىن الا سالىسىمەن جەكە سايكەستەندىرۋ ءنومىرىن دە يەلەنىپ، بالالارىن مەكتەپ پەن بالاباقشاعا قينالماي ورنالاستىرۋدا. زەينەتاقى جارناسىن، الەۋمەتتىك تولەمدەر اۋدارۋ سىندى جۇمىستار دا وڭاي شەشىلمەكشى.

قازىر كوش باسىن ەلگە تۇزەگەندەر مەنشىكتەرىندەگى مۇلكى، كولىكتەرى كەلگەندە قاڭتارىلىپ قالادى- اۋ دەپ قام جەمەيدى. كەدەن كودەكسى تالاپتارىندا ولار ءتيىستى تولەمدەردەن بوساتىلعان.

قىسقاسى، كوشىپ كەلەمىن دەگەن جانعا كومەك بەرىلىپ وتىر. العاشقى ناتيجەسى دە جامان ەمەس. ءسوز باسىندا قانداستاردىڭ اتاجۇرتقا اسىعۋى قارقىن العانى تۋرالى ايتقان ەدىك. ايتقانىمىز دالەلدى بولۋى ءۇشىن سوڭعى بىرنەشە جىلداعى جانە بيىلعى كورسەتكىشتى قاتار قويىپ قاراستىرايىق. سونىمەن، ەڭبەك، الەۋمەتتىك قورعاۋ جانە كوشى- قون كوميتەتىنەن العان دەرەكتەرگە كوز جۇگىرتسەك، 2011 -جىلى الا باعاننىڭ بەرگى بەتىنە  14803 وتباسى كوشىپ كەلىپتى. 2012 -جىلى - 15 مىڭنان استام، 2013 -جىلى  15338 وتباسى كەلگەن. وسى ءۇش جىلدا اتامەكەنگە تابان تىرەگەن قانداستاردىڭ جالپى سانى 120 مىڭنان اسىپ تۇسەدى. الايدا، 2014 -جىلدان باستاپ كۇرت قۇلدىراپ،  3792 وتباسى، ياعني  8247 ادامعا ءبىر- اق كەمىگەنى وكىنىشتى. 2015 -جىلعى كورسەتكىش بۇدان دا از. وسى كەزەڭدە كوشى- قون ساياساتىنداعى كەيبىر ولقىلىقتار اتامەكەننەن تياناق تابامىز دەپ نيەتتەنگەن قانداستارعا كەدەرگى كەلتىرگەن- دى.

ەندى، مىنە، كەدەرگىلەر الىنىپ، كەرىسىنشە، قولداۋ شارالارى كۇشەيتىلدى. ەڭ باستىسى، اعايىندار كەدەننەن بەرى وتسە بولعانى. سونىڭ ارقاسىندا كوشى- قوننىڭ قارقىنى قايتا ۇدەپ، بيىلعى جىلدىڭ العاشقى 6 ايىندا- اق  6840 وتباسى شەكارانىڭ بەرگى بەتىنە ءوتىپتى. ياعني، 6 ايداعى كورسەتكىشتىڭ ءوزى 2014 -جىلمەن سالىستىرعانداعىدان اناعۇرلىم اسىپ ءتۇسىپ،  14974 ادامعا ارتقان. 15 مىڭعا تارتا ادامنىڭ  9593 ءى ەڭبەككە قابىلەتتى ادامدار.

ءبارىن ايت تا، ءبىرىن ايت، « ءوز ەلىندە ۇلتان بولۋدى» اڭساعان اعايىندارىمىز از ەمەس. ونى ەڭبەك، الەۋمەتتىك قورعاۋ جانە كوشى- قون كوميتەتىنە كەلىپ ءتۇسىپ جاتقان وتىنىشتەردەن دە ايقىن اڭعارۋعا بولادى. الىستاعى باۋىردىڭ تىلەگى مەن جەرگىلىكتى زاڭناما ۇيلەسىم تاپقانىن ەسكەرسەك، قازاقستاندى بەتكە العان كوش- كەرۋەننىڭ لەگى ەندى تولاستامايتىن شىعار دەگەن ءۇمىت باسىم.

ارنۇر اسقار،

«ەگەمەن قازاقستان»