دومبىرا تارتۋ كۇنا ەمەس دەگەنگە دالەل بار ما؟

استانا. قازاقپارات - ادەتتە كەيبىر ازاماتتار «دومبىرا تارتۋدىڭ حارام ەمەستىگىن ناقتى كورسەتەتىن دالەل بولسا، ايتىڭىزدارشى! ءالسىز دە بولسا، ايتىلعان بار ما؟» دەگەن سۇراقتارىن ءدىن ماماندارىنان سۇراپ جاتادى.

دومبىراعا بايلانىستى ايتار بولساق، دەرەكتەردە شافيعي عۇلاماسى يمام حارامەين ءوزىنىڭ «ءان- نيھاياتۋل ماتلاب...» اتتى ۇلكەن ەڭبەگىندە بىلاي دەگەندىگى ايتىلادى:

«سەنىمدى تاريحشىلاردان جەتكەن دەرەك بويىنشا، ساحابا ابدۋللا يبن ءزۇبايردىڭ «ليۋتنيا» * (نەمەسە «ۋد» ) اسپابىندا وينايتىن ءۇش كۇڭى بار ەدى...» [1].

وسىنداعى "ليۋتنيا" ءسوزى - دومبىراعا ۇقساس شەرتپەلى مۋزىكا اسپابىن بىلدىرەدى. اراپشاسى - عود/ۋد. ونىڭ شاناعى دومبىراعا، ال، موينى قوبىزدىڭ كەجەگەسىنە ۇقساس كەلەدى. اتالمىش دەرەككە قاراي، دومبىرانى حارام دەگەننەن گورى، حالال دەگەن دۇرىس سياقتى. اللاھۋ اليام.

جالپى العاندا، ءان تىڭداۋ مەن مۋزىكالىق اسپاپتاردا ويناۋ ماسەلەسى سوناۋ ەرتە زاماننان بەرى جالعاسىپ كەلە جاتقان داۋ- دامايلاردىڭ ءبىرى. ءالى كۇنگە شەيىن كۇن تارتىبىنەن تۇسپەي كەلە جاتقان تاقىرىپ. مۋزىكالىق اسپاپتاردا ويناۋدى ەرتەرەكتە ءومىر سۇرگەن يسلام عالىمدارىنىڭ كوپشىلىگى حارامعا شىعارىپ، مۇلدەم بولمايدى دەسە، ءبىر سىپىراسى رۇقسات بەرگەن. وسى سوڭعىلارىنىڭ اراسىندا ابىرويى اسقاقتاعان بەدەلدى عۇلامالار دا بار.

ەندى، مۇنشا داۋ، تالاستىڭ تۋۋىنا سەبەپ بولعان نە نارسە؟ ارينە، سەبەپ - ەكىنشى توپتاعى عالىمداردىڭ ءناپسىقۇمارلىعى نەمەسە تاقۋالىقتارىنىڭ ازدىعى ەمەس. حارامدىعىن كورسەتەتىن ناقتى بۇلتارتپاس دالەلدىڭ جوقتىعى. بۇعان قوسا، كەيبىر ساحابالار مەن تابيعيندەردىڭ ءان تىڭداپ، ءتىپتى كەيبىرى كەي مۋزىكالىق اسپاپتى قۇپ كورگەندىگىن بىلدىرگەن بازى ريۋاياتتاردى اتاساق بولادى.

ال، مۋزىكا اسپاپتاردىڭ حارامدىعى ايتىلعان «ساحيح بۋحاري» مەن ءتيرميزيدىڭ «ءسۇنانىندا» (حاديس كىتابى) كەلتىرىلگەن ريۋاياتتار، «ءان- كۇيدى» رۇقسات ساناعان عالىمدار تاراپىنان (ونىڭ ىشىندە حاديس مايتالماندارى دا بار) «ءالسىز» دەپ تانىلىپ: «حارام! دەپ، كەسىپ ايتۋعا بولاتىنداي ناقتى ەمەس» - دەلىنگەن. اسىرەسە، «ساحيح بۋحاريدا» كەلتىرىلگەن حاديس «مۋنقاتي» دارەجەسىندە ەكەندىگى انىقتالعان[2].

ايتكەنمەن، «ءاننىڭ دە ەستىسى بار، ەسەرى بار» دەمەكشى، شاحۋاتتى وياتاتىن، ادامدى ازعىندىققا باۋليتىن ت. ب. ەسەر اندەردى شىرقاپ، ولاردى تىڭداۋ حارام ەكەندىگىندە عالىمدار اراسىندا داۋ جوق. ەڭ دۇرىسى - اللاعا ءمالىم!

 

دەرەككوز islam.kz