قۇران نەگە اراب تىلىندە جىبەرىلدى؟

استانا. قازاقپارات - بايقاپ قاراساق، بۇكىل الەمدە ءۇش-اق ءارىپتىڭ كومەگىمەن وتە ماعىنالى سويلەم قۇراپ بەرەتىن بىردە- ءبىر ءتىل جوق ەكەن.
None
None

ال، اراب ءتىلى ءۇش ارىپپەن عانا يسلامنىڭ ەڭ ۇلى كۋالىگى - «اللادان وزگە ءتاڭىر جوق» دەگەندى جەڭىل جولمەن جەتكىزە الادى. ياعني، «ءلا يلياحا يللا- للاح» دەگەن سويلەم ءلام، ءاليف جانە حا دەپ اتالاتىن اراب تىلىندەگى ءۇش- اق ارىپتەن قۇرالادى. ال، ەندى نەگە قۇران اراب تىلىندە عانا جىبەرىلگەن دەگەن ساۋالعا جاۋاپ بەرىپ كورەلىك.

ەڭ الدىمەن، ءوز ەلشىسىن كىمگە، قاي ۋاقىتتا جانە قالاي جىبەرەتىنىن ۇلى قۇدىرەتتىڭ ءوزى شەشەدى. بۇل ونىڭ عانا قۇزىرىنداعى ءىس. قۇراندا جاراتۋشىمىز بۇل تۋرالى: «اللا ءوز ەلشىسىن قايدا اتتاندىراتىنىن وتە جاقسى بىلەدى» دەپ اتاپ وتەدى.

ءبىز ارابتاردى باستان- اياق ماقتاۋدان اۋلاقپىز. ويتكەنى، پايعامبارلار قاي ۇلتقا بولماسىن، ۇلكەن عيبراتپەن جىبەرىلگەن. ماسەلەن، اللانىڭ نازارى اۋار شاقتا اراب جارتى ارالى ءارتۇرلى پۇتتارعا تابىنىپ، رۋحاني تۇرعىدا ازعىنداپ كەتكەن بولاتىن. ءتىپتى، دۇنيەگە كەلگەن قىزدارىن تىرىدەي كومەتىن دەڭگەيگە جەتكەن.

ءبىراق، بۇل ەندى بولەك اڭگىمە. بۇكىل ادامزاتقا مەيىرىم رەتىندە جىبەرىلگەن ءدىن - يسلامنىڭ ءتۇپ- تاريحىنا ۇڭىلگەن كەيبىر عالىمدار «بۇل ءتىلدى ءتاڭىردىڭ ءوزى قۇراننىڭ تىلى رەتىندە تاڭداپ الاتىنداي سول زامانداعى ارابتاردىڭ قانداي ەرەكشەلىگى بولدى؟» دەگەن ساۋالعا دا جاۋاپ ىزدەپ كورگەن ەكەن. زەرتتەي كەلە، بۇعان ارابتار ءومىر سۇرگەن ورتا، ولاردىڭ تىلى مەن ۇلتتىق ەرەكشەلىگى سەبەپ بولعان دەگەن قورىتىندىعا كەلگەن.

بىرىنشىدەن، اراب جارتى ارالى جاعراپيالىق جاعىنان سول داۋىردەگى ەڭ قولايلى ايماقتا - افريكا، ءۇندىستان مەن ەۋروپانىڭ ورتاسىندا ورنالاسقان بولاتىن.

ەكىنشىدەن، پايعامبار دا سول تۇستا ءار ەلدىڭ وكىلدەرى ءجيى زيارات ەتەتىن مەككە قالاسىنا جىبەرىلدى. بۇل قالاعا كەلگەندەر كەيىن يسلاممەن تانىسىپ، ونى وزگە ولكەلەرگە ناسيحاتتاۋعا اتسالىستى.

ۇشىنشىدەن، مەككە قالاسىنىڭ تۇرعىندارى ءشولدى جەردىڭ قورشاۋىندا عۇمىر كەشتى. وسىنىڭ ارقاسىندا ولار پارسىلار مەن گرەكتەردىڭ جانە باسقا دا ۇلكەن وركەنيەتتەردىڭ بۇلدىرگى ىقپالىنا اسا كوپ ۇشىراعان جوق. الىسقا ۇزاماي- اق، ءوزىمىز ءومىر ءسۇرىپ وتىرعان قازىرگى زاماندى الايىق. ماسەلەن، فرانسيا مىسىر، ليۆيا، سيريا، ماروككو مەن الجيردى، ال بريتانيا وزگە ەلدەردى باسىپ العانىن بىلەمىز. ءبىراق، اراب جارتى ارالىن ەشكىم تىكەلەي جاۋلاپ العان جوق. ويتكەنى، جۇرتتىڭ كوبىسى بۇل ءوڭىردىڭ قاتال تابيعاتىنان قايمىعاتىن.

بۇدان وزگە، ارابتاردىڭ ءوزى دە وسال حالىق ەمەس ەدى. جەرگىلىكتى تۇرعىندار جۇزدەگەن جولدان تۇراتىن ولەڭ شۋماقتارىن ءبىر ەستىگەننەن- اق ءاپ- ساتتە جاتتاپ الاتىن ەرەكشە ەستە ساقتاۋ قابىلەتىمەن توڭىرەگىنە تانىلعان- تۇعىن. ءشولدى جەردە وسكەندىكتەن، ارابتار قيىنشىلىققا ءتوزىمدى كەلەدى. ەگەر بۇل حالىق جەمىس- جيدەككە تولى باقتاردىڭ ىشىندە ءومىر سۇرسە، پايعامبار كەلگەندە ونى قالاي قارسى الاتىنى بەيمالىم ەدى. «ماعان ول دىننىڭ نە كەرەگى بار؟ المامدى جەپ، تىپ- تىنىش جاتا بەرمەيمىن بە؟» دەمەسىنە كىم كەپىل؟ ءبىراق، ءتاڭىرى ارابتاردىڭ ماڭدايىنا ءشوپ شىقپايتىن ءشولدى ولكە مەن مي قايناتاتىن اپتاپ ىستىقتى جازىپتى. كۇن ەلۋ گرادۋسقا جەتكەندە، بۇل جاقتا جالاڭاياق ءجۇرۋ استە مۇمكىن ەمەس. بۇل، اسىرەسە، قاجىلىققا بارىپ قايتقاندارعا جاقسى ءمالىم. وسىنداي قاتال ومىرگە بەيىمدەلگەن حالىق قانا يسلامنىڭ جاۋاپكەرشىلىگى اۋىر جۇگىن ارقالاۋعا قابىلەتتى ەدى.

سول داۋىردەگى ارابتاردىڭ تاعى ءبىر جاقسى قىرى - ۋادەگە بەرىكتىگى بولدى. اراب بىرەۋدى قورعاۋعا ۋادە بەرسە، وعان ەشكىمنىڭ قول سۇعۋعا قاقىسى بولمايتىن. ال، ەگەر بىرەۋدىڭ ۇيىنە كەلگەن قوناقتى الدەكىم رەنجىتىپ قويسا، ءۇي يەسى قوناعى ءۇشىن كەك قايتاراتىن. مۇنداي حالىقتىڭ تىلى دە وزىندىك ەرەكشەلىكتەرگە باي بولدى.

اراب ءتىلى - تىلدىك جاعىنان ناقتى تەكتەرگە (رودتارعا) بولىنەتىن بىردەن-ءبىر ءتىل. ماسەلەن، ورىس تىلىندەگى وتكەن شاقتىڭ كوپشە ءتۇرىن بىلدىرەتىن «حوديلي» دەگەن ءسوزدى الايىق. بۇدان اڭگىمەنىڭ توركىنى كىمدەر تۋرالى ەكەنىن نەمەسە قاي جەرگە كىمنىڭ بارعانىن ايىرۋ وتە قيىن. ياعني، ايەلدەر مەن ەركەكتەردىڭ قايسىسىن مەڭزەپ تۇرعانى بەلگىسىز. ال، اراب تىلىندە ول جەرگە ايەلدەر عانا بارعانى بىردەن بىلىنەدى. ۇلى جاراتۋشىنىڭ زاڭى جازىلاتىن كىتاپقا مۇنداي دالدىك وتە قاجەت. سونىمەن بىرگە، اراب ءتىلىنىڭ ەرەكشەلىگىنە بايلانىستى قۇران جەتى ءتۇرلى ماقاممەن وقىلادى. وسىدان كەيىن ەرەكشەلىگى وتە كوپ بۇل تىلدى ءتاڭىردىڭ تەگىننەن- تەگىن تاڭداپ الماعانىنا كوزىڭىز جەتەدى.

مۇنداي كۇردەلى ءتىلدى ۇيرەنۋگە ۇمتىلعان ادامعا، ونداعى ءاربىر ءارىپ ءۇشىن ءبىر- ءبىر ساۋاپتان جازاتىنىن اللا تاعالانىڭ ءوزى دە ۇلى قۇراندا ايرىقشا اتاپ وتكەن. بۇل ارابتارعا ەمەس، باسقا ۇلتتارعا بەرىلگەن ارتىقشىلىق دەپ ءتۇسىنۋ قاجەت. وسىنداي مۇمكىندىكتەردىڭ ارقاسىندا قۇراننىڭ بىردە-ءبىر ءۇتىر- نۇكتەسى دە بۇرمالانباي، بۇگىنگى كۇنگە امان جەتتى.

قازىر الەمدە ءىنجىلدىڭ بىرنەشە مىڭ نۇسقاسى بار ەكەن. ولاردىڭ ءارقايسىسى ءبىر وقيعانىڭ ءوزىن ءارتۇرلى تالدايدى. ياعني، بايانداۋلارىندا بىرىزدىلىك جوق. ءتۇپنۇسقاسى ساقتالماعاننان كەيىن بۇل قاسيەتتى كىتاپتىڭ قادىرى جوعالدى. ال، قۇرانعا قۇدايدىڭ ءوزى قورعانىش بولادى. اللا تاعالا ءوزىنىڭ سوڭعى پايعامبارى ارقىلى جىبەرگەن كىتابىندا وسىعان بايلانىستى «بۇل كىتاپتى بىز جىبەردىك، ءارى ونى قيامەتكە دەيىن دە ءبىز قورعايمىز» دەگەن.

ەرتەرەكتە پارسىنىڭ ءبىر جازۋشىسى: «ەگەر ماعان اراب تىلىندە ۇرىسساڭىز، ول ماعان پارسىشا ماقتاۋ ەستىگەننەن الدەقايدا ارتىق» دەپتى. بۇل ونىڭ قۇران تىلىنە دەگەن قۇرمەتىن كورسەتسە كەرەك.

تاريحقا كوز جۇگىرتسەك، اراب ءتىلىن زەرتتەۋشىلەردىڭ بارلىعى باسقا ۇلتتان شىققان ەكەن. سولاردىڭ ءبىرى اتاقتى وقىمىستى سيباۆاي بولاتىن. ول اراب تىلىنىڭ گرامماتيكاسى تۋرالى اڭگىمە قوزعاعاندا، ارابتار ونى ۇيىپ تىڭدايتىن بولعان. بىردە، قارتايىپ، باقيلىق بولايىن دەپ جاتقان سيباۆايعا ۇلى كەلىپ: «بيميايا تۋ سىني، يا ابياتاح؟»، ياعني «بىزگە قانداي وسيەت قالدىراسىڭ، اكە؟» دەپ سۇرايدى. بالاسى «بيميا» دەگەن ءسوزدىڭ سوڭىن سوزىپ جىبەرەدى. بۇنى بايقاعان اكەسى: «مەن ساعان اللادان قورقۋدى، سوسىن بۇدان كەيىن «بيميا» - نى سوزباي سويلەۋدى بۇيىرامىن. بۇل بىلىمسىزدىك جانە اراب ءتىلىن سىيلاماۋ» دەپتى.

اراب ءتىلىنىڭ گرامماتيكاسىن بىلمەي، دىنىمىزدە عالىم اتانۋ مۇلدە مۇمكىن ەمەس. سوندىقتان، يسلامنىڭ اتاقتى ءتورت وقىمىستىسى - اش- شافيعي، ءابۋ- حانيفا، يمام مالىك پەن يمام احماد اراب تىلىن وتە تەرەڭ مەڭگەرگەن ادامدار بولدى. ءبىراق، بۇدان ارابشا ءبىلۋ ءاربىر مۇسىلمانعا مىندەتتى ەكەن دەگەن وي تۋماۋى ءتيىس. قۇران ءتىلىن اركىم ءوزى ءۇشىن ۇيرەنەدى جانە ودان قوعامعا دا كەلىپ- كەتەر پايدا كوپ. ۇلى جاراتۋشىمىز قۇران كارىمدە بۇل جونىندە: «اللا تاعالا سەندەرگە اۋىر نارسەنى جۇكتەمەيدى, جەڭىلدىك بولعانىن قالايدى» دەگەن.

جولىمبەت ماكىشەۆ

mazhab.kz

سوڭعى جاڭالىقتار