كەندى التايدىڭ كەرەمەتتەرى

استانا. قازاقپارات - وسكەمەننىڭ ولكەتانۋ مۋزەيى وزىنە نازار اۋدارارلىقتاي وتە قىزىقتى. وتكەندە جۇڭعو جۇرتىنان كەلگەن ءبىر توپ تۋريست تامسانىپ كەتتى.
None
None

وسىنداعى دۇنيەلەردى ورايىن تاۋىپ ناسيحاتتاي الماي جاتقان سياقتىمىز. ايتپەسە، مۇندا ميلليونداعان جىلدار بۇرىنعى توپىراق قىرتىستارىنىڭ تۇزىلۋىنەن باستاپ ХХІ عاسىرعا دەيىنگى ءتۇرلى ءداۋىردىڭ كۋاسى جيناقتالعان. ونىڭ ىشىندە ارحەولوگيالىق مۇرالاردان كەندى التايدىڭ قويناۋىنداعى مينەرالدى شيكىزاتتارعا دەيىن بار. ايتالىق، بۇرىن كەلگەندە بايقاماپپىز، مۋزەيدە مامونتتىڭ ەتىنە دەيىن ساقتالىپ تۇر ەكەن. مامونت قايدا، ءبىز قايدا؟ ارادا قانشاما داۋىرلەر الماستى. ءبىراق عايىپتان تايىپ ءزىلدىڭ (مامونتتى « ءزىل» دەپ تە اتايدى) كەسەك ەتى ءبىزدىڭ زامانىمىزعا جەتىپ وتىر.

مۋزەي ستەندتەرىنىڭ «تۇسىندىرۋىنشە» ، جەر تاريحىنىڭ 2-1 ميلليون جىل بۇرىنعى انتروپوگەن كەزەڭى ادامنىڭ پايدا بولۋى مەن ونىڭ دامۋىن جاريا ەتتى. وسى كەزەڭدە التاي تاۋلارى بىرنەشە رەت قاتتى كوتەرۋلەردى وتكەردى. سونىڭ ناتيجەسىندە، وسى زامانعا ءتان بيىك تاۋلى جەر بەدەرى قالىپتاستى. اۋا رايىنىڭ سۋۋى بيىك تاۋلى اۋدانداردى مۇز باسۋىنا اكەلىپ سوقتى. كليماتتىڭ ءۇش رەت وزگەرۋى (دىمقىل، جىلى، سۋىق) جانۋارلاردىڭ ءبىر تۇرلەرىن باسقالارى الماستىرۋىنا ىقپالىن تيگىزدى. تروپيكتىكتەر قىرىلىپ، ولاردىڭ ورنىنا پوليارلىق جانە دالالىق جانۋارلار تارادى. ياعني، بۇل كەزەڭدە قۇرلىقتا ءىرى جانۋارلاردان مامونت، جۇندەس ءمۇيىزتۇمسىق، ۇلكەن ءمۇيىزدى بۇعى مەكەندەگەن ەكەن.

جالپى، مامونتتاردىڭ قالدىقتارى وسكەمەننىڭ ءوز ىرگەسىنەن كوپتەپ تابىلعان. اسىرەسە، ءزىلدىڭ ازۋ تىستەرىنىڭ باي جيىنتىعى كەزدەسەدى. 1948-1949 -جىلدارى ابلاكەتكا سەلوسىنداعى قۇمنان قازىپ الىنعان مامونتتىڭ ازۋ تىستەرى، 1970 -جىلى گلۋبوكوە كەنتىنىڭ شەتىندەگى قۇم قازىندىلارىنان الىنعان تروگەنتەري ءپىلىنىڭ ءتىسى، سونداي- اق، 1974 -جىلى پراپورشيكوۆو اۋدانىنداعى ەرتىس جاعالاۋىنان تابىلعان مامونتتىڭ ازۋى تاڭعالدىرادى. سول جىلى بىسترۋحا وزەنىنىڭ جاعاسىنان دا ءزىلدىڭ ازۋ تىستەرى تابىلىپتى. 1966 -جىلى شەمونايحا اۋدانى ۆىدريحا اۋىلىنىڭ ماڭىنان تابىلعان مامونتتىڭ الدىڭعى اياعىنىڭ جىلىگى جارتى تۇيەدەي بولىپ، مۋزەيدە ساقتالىپ تۇر. ءۇلبى وزەنىنىڭ جاعاسىنداعى قۇمنان قازىپ الىنعان مامونتتىڭ مويىن ومىرتقالارى مەن كەسەك ەتىنىڭ بۇزىلماي بۇگىنگە جەتۋى دە جاراتىلىستىڭ عاجايىپ جۇمباعى.

سونداي- اق، وسى ءداۋىردىڭ تاعى ءبىر جادىگەرلەرى - بيزوننىڭ مويىن ومىرتقاسى، ءمۇيىزتۇمسىقتىڭ ارعى اتالارى - حيلوتەرييدىڭ جىلىگى مەن كۇرەك تىستەرى، كونە بالىقتار مەن وسىمدىكتەردىڭ تاڭبالارى، مولليۋسكالاردىڭ تاسقا اينالعان قابىرشىقتارى، اعاشتىڭ تاسقا اينالعان بولىگى، دينوزاۆر جۇمىرتقاسى قابىعىنىڭ سىنىقتارى ادامنىڭ وي- ساناسىن سوناۋ ەستە جوق ەسكى دۇنيەنىڭ ەۆوليۋتسيالىق دامۋىنا جەتەلەيدى.

 

دۋمان اناش،

«ەگەمەن قازاقستان»

سوڭعى جاڭالىقتار