دانيار اليمۇحاممەد ۇلى: تاعدىر ماسەلەسىندە كەيبىر مۇسىلماندار شەكتەن شىعادى

- دانيار اليمۇحاممەد ۇلى، ادام بويىنداعى ىزگىلىك، ادامگەرشىلىك سەكىلدى قۇندى قاسيەتتەر بۇگىندە جوعالىپ بارا جاتقانداي. شىنىندا دا، مەيىرىمدى، ىزگى ادامداردى كورسەك، تاڭىرقاي قارايتىن بولدىق. بۇل قانداي قۇبىلىس؟
- ءبيسميللاھير راحماانير راحيم! جالپى، ىزگىلىك پەن يماندىلىق سياقتى قاسيەتتەر قاي زاماندا بولماسىن ادام بالاسىنىڭ بويىنداعى قۇندىلىق بولىپ سانالعان. «مالىم - جانىمنىڭ، جانىم - ارىمنىڭ ساداعاسى» دەپ قازاق اتامىز ايتپاقشى، ادامنىڭ ىشكى تازالىعى ونىڭ ەڭ ۇلكەن بايلىعى. قازىر قۇنسىزدىق قۇندى بولىپ، قۇندىلىق قۇنسىز بولىپ بارا جاتىر. ادام بالاسى رۋحاني قۇلدىراپ، ىشكى دۇنيەسى ابدەن توزعان ۋاقىتتا ادامدى رۋحاني بايىتاتىن دۇنيەلەر جەتىسپەي جاتادى. بۇل ماسەلە كەز كەلگەن ادامدى ويلاندىرادى. كەز كەلگەن ادام نە ءۇشىن ءومىر ءسۇرىپ ءجۇرمىن دەگەن ويعا كەلەدى. بۇرىن استىڭ الدىندا قۇران وقىلماي، داستارحانعا ۇلكەن كىسىلەر باتا بەرمەي، اسقا ەشكىم قول سوزبايتىن. اتادان بالاعا ميراس بولعان وسىنداي قۇندىلىقتارىمىز بۇگىندە بىرتىندەپ سەيىلىپ، ءتىپتى، ءۇزىلىپ بارا جاتقانداي. بۇل ءبىر عانا مىسال.
ارينە، مۇنداي جاعدايلار ۇلتتىعىمىزدان، يمانىمىزدان، دىنىمىزدەن ايىرىلۋعا سەبەپشى بولادى. سول ءۇشىن مۇنداي دۇنيەلەردى ءدىن جولىنداعى بىزدەر قاريالارىمىز، ەل اعالارى باستاپ حالىققا يماندىلىقتى ناسيحاتتاپ بارىنشا جەتكىزۋىمىز كەرەك. ەگەر ناسيحاتتىڭ بارلىعى جۇرەكپەن ايتىلسا، ول مىندەتتى تۇردە جۇرەكتەردەن ورىن الادى. بۇگىن ونى ەشكىم باعالاماعان كۇندە دە، ەرتەڭ جاستارىمىز ۇعاتىن بولادى.
جالپى الىپ قاراستىرعاندا «ىزگىلىك» - اۋقىمدى تاقىرىپ. جۇرەگىندە يمانى بار ادام ىزگى بولادى. يماندى ادام دەگەن ءسوز - بىرىنشىدەن ءوزىن ادام دەپ تانىعان، اللا ءبىر، ال مۇحاممەد (س. ع. س. ) پايعامبار ەكەنىن مويىنداعان ادام. بارشاعا بەلگىلى، بيىل ق م د ب تاراپىنان ءتورت قۇجات جارىق كوردى. سول ءتورت قۇجاتتىڭ ءبىرى مۇسىلماننىڭ تۇلعالىق بەينەسىنە قاتىستى. مۇسىلماننىڭ بويىنان تابىلۋى كەرەك ون ءتۇرلى سيپات ايتىلادى. ونىڭ ىشىندە وتانسۇيگىش، ىزگىلىكتى بولۋ، سابىرلى بولۋ، ءبىلىم ىزدەنۋ، مەيىرىمدى بولۋ، جان- جاقتى بولۋ، وتانىن قورعاۋ، وزگەلەرگە مەيىرىمدى بولۋ سياقتى سيپاتتار بەرىلگەن. بۇگىندە مۇسىلمان دەگەن اتتى كوتەرىپ جۇرگەن كوپشىلىك. ءبىراق، ءاربىر مۇسىلماننىڭ بويىنان تابىلۋى كەرەك بولعان وسىنداي قۇندىلىقتار ادامداردىڭ بويىندا ازايىپ كەتتى. كەيبىر ادامداردىڭ بويىندا مۇسىلمانشىلىقتىڭ اتى تۇگىلى، ءيىسى دە جوق. كوپ ادام مۇسىلمان بولۋ كەرەك دەگەندى تۇسىنبەي كەلەدى.
قۇدايعا سەنۋ ءوز الدىنا، قۇدايعا سەنگەننەن كەيىن ادام ءوزىنىڭ بولمىسىن، ادامي قاسيەتىن ساقتاپ، دىنگە، مۇسىلماندىققا كىر كەلتىرمەي عۇمىر كەشۋى كەرەك. ونىڭ وتباسىنىڭ الدىنداعى، قوعامنىڭ الدىنداعى مىندەتتەرى، قىزمەت ورنىنداعى ادالدىعى ءاربىر ازاماتقا بۇگىنگى كۇنى وتە قاجەت دۇنيە. ءبىز ۇلاعاتتى سوزدەردى بۇرىندا ۇلكەن كىسىلەردەن ەستيتىنبىز. ال ىزگىلىككە باعىتتايتىن سوزدەردى قازىر عالامتوردان ىزدەيتىن بولدىق. قازىرگى ادامدار كەز كەلگەن ءبىر سۇراق تۋىنداسا، دەرەۋ عالامتورعا جۇگىنەدى. ءبىراق، عالامتور بىزدەرگە اقىلشى بولا المايدى. بۇل اقپارات قۇرالى عانا. ادامدارعا اقىلشى بولاتىن تۇلعالار كەرەك.
قاي زاماندا بولماسىن، ادام بالاسى ازعىندىققا، يمانسىزدىققا بەت الىپ وتىرعان. اللا تاعالا ادامدارعا پايعامبارلاردى جىبەرىپ، نەنىڭ اق، نەنىڭ قارا ەكەنىن تۇسىندىرگەن. ەندى بۇگىنگى تاڭدا پايعامبارلار كەلمەگەنىمەن، اللاعا شۇكىر بىزگە ۇلگى، باعىت- باعدار بولا الاتىن قۇرانىمىز بار. پايعامبارىمىز (س. ع. س. ) بار. پايعامبارىمىزدىڭ (س. ع. س. ) ناقىل سوزدەرىن جەتكىزگەن عۇلامالارىمىزدىڭ ەڭبەكتەرى بار. ادام بالاسى ءار ۋاقىتتا ىزدەنىستە بولۋى كەرەك. مەن اللا ءۇشىن نە ىستەدىم دەگەن ويدىڭ بولعانى ءجون. ادام اللاعا ءبىر قادام جاقىنداسا، اللا تاعالا بىزگە ون قادام جاقىنداي تۇسەدى ەكەن. ول دەگەن ءسوز - اللا بىزگە ون جاقسىلىقتىڭ ەسىگىن اشادى. ون بالەنىڭ الدىن الادى. دارەجەمىزدى ارتتىرادى.
بۇگىندە ادام بالاسىنىڭ جاقسىلىققا قادام باسۋى نەلىكتەن قيىن بولىپ قالدى؟ ادامدى ازعىرۋشى ءىبىلىس بار. ماتەريالدىق نارسە بۇگىن ادامدى ابدەن جاۋلاپ الدى. دۇنيەدەگى قۇندىلىق پەن اقىرەتتەگى يمان قۇندىلىعى ەكەۋى ەكى نارسە. بۇل ەكەۋىنىڭ ءبىرى ءسال باسىم بولسا، ەكىنشىسى السىرەي تۇسەدى. ەگەر ادامنىڭ رۋحاني قۇندىلىعى ارتسا، ونىڭ سوڭىنان دۇنيە قۇندىلىعى وزدىگىنەن ىلەسە بەرەدى. ادامنىڭ يمانى كۇشەيگەن سايىن، ادام ءوزى ويلاماعان، مۇلدە قيالىنا كەلمەگەن ىرىزدىق- نەسىبەنى بەرىپ قويادى. ال، تەك دۇنيە قۇندىلىعىمەن عانا عۇمىر كەشكەن ادامنىڭ يماندىلىعى السىرەي تۇسەدى. يمان ەش ۋاقىتتا دۇنيەنىڭ سوڭىنان قۋمايدى. عۇلامالارىمىز بىزگە وسى نارسەنى تۇسىندىرگەن.
- قوعامدا بولىپ جاتقان ءتۇرلى كەلەڭسىزدىكتەرگە قاراپ، پايعامبارىمىز (س. ع. س. ) ايتىپ كەتكەن اقىرزامان بەلگىلەرىن اڭعارۋعا بولادى. ءتىپتى، ول بەلگىلەردىڭ كوپتىگى سونشا، قيامەت جاقىن قالدى ما دەگەن وي كەلەدى...
- اسىل ءدىنىمىزدىڭ باستاۋ بۇلاعى سانالار قۇران مەن سۇننەتتە قيامەتتىڭ قاشان بولاتىنى تەك اللاعا عانا ءمالىم ەكەنى ايتىلعان. مىسالى، «ءنامل» سۇرەسىنىڭ 65-اياتىندا: «كوكتەر مەن جەردەگى كومەستى اللادان باسقا ەشكىم بىلمەيدى» دەلىنەدى. ال قيامەتتىڭ بەلگىلەرى جايلى قۇران اياتتارى مەن پايعامبارىمىزدان (س. ع. س. ) ساحيح تىزبەكپەن جەتكەن حاديستەر جايلى يسلام عۇلامالارىنىڭ توم- توم كىتاپتارى بار.
دىنىنە بەرىك ءار مۇسىلمان قيامەتتىڭ بەلگىلەرىنە وي جۇگىرتىپ، پىكىر قىلۋى ساۋاپتى ءىس. سەبەبى، مۇندا اقىرعى كۇنگە دايارلىق، اللا الدىنداعى سۇراق- جاۋاپقا ازىرلىك، ءولىمدى ەسكە الۋ ءتارىزدى ءدىنىمىزدىڭ باستى بۇيرىقتارىنا مويىنسۇنۋشىلىق جاتىر. ال قيامەت كۇنىنە بەيقامدىق - مۇسىلمان پەندەلەردى يماننان الىستاتىپ، تاقۋالىقتان توسادى ءھام قيامەت ازابىن ۇمىتتىرادى.
قازىرگى كۇنگى قيامەتتىڭ الدىندا ءومىر سۇرۋدەمىز. ءاھلي سۇننەت عالىمدارىنىڭ باسىم كوپشىلىگىنىڭ پىكىرىنشە، قيامەتتىڭ كىشى بەلگىلى بۇگىنگى كۇنى اينالامىزدا بولىپ جاتىر.
پايعامبارىمىزدىڭ (س. ع. س. ) حاديستەرىندە قيامەتتىڭ كىشى جانە ۇلكەن بەلگىلەر دەپ ەكىگە بولىنەدى. ول كۇن جايلى اللا تاعالا «اعراف» سۇرەسىنىڭ 187 اياتىندا: «(مۇحاممەد (س. ع. س. ) !) ولار سەنەن قيامەتتىڭ قاشان بولاتىندىعىن سۇرايدى. «شىنىندا، ونىڭ مالىمەتى راببىمنىڭ قاسىندا، ونىڭ مەزگىلىن ول عانا بىلدىرەدى. كوكتەر مەن جەردەگى اۋىر جاعداي (قيامەت) سەندەرگە كەنەتتەن كەلەدى»، - دەدى. ولار سەن ونى زەرتتەپ وتىرعانداي- اق سۇراستىرادى. «شىنىندا، ونىڭ ءبىلىمى اللانىڭ قاسىندا، ءبىراق ادامداردىڭ كوبى ونى تۇسىنبەيدى»، - دەپ ايت» دەلىنەدى.
مىسالى: پايعامبارىمىز مۇحاممەد ﴾ س. ع. س. ﴿ حۋزايفادان ﴾ ر. ا. ﴿ جەتكەن حاديسىندە: «ءبىز جينالىپ قيامەت كۇنىن ەسكە الىپ وتىرعانىمىزدا، ءنابي (س. ع. س. ) كەلىپ: «سەندەر نە ماسەلەنى تالقىلاپ وتىرسىڭدار؟» - دەدى.
- قيامەت كۇنىن ەسكە الىپ وتىرمىز.
- سەندەر ون بەلگىنى كورمەي قيامەت كۇنى بولمايدى.
حاديستە ايتىلعان ون بەلگى ءتاپسىرشى عالىمداردىڭ پىكىرىنشە قيامەت كۇنىنىڭ جاقىنداۋىنىڭ ۇلكەن بەلگىلەرىنە جاتادى.
ال قيامەت كۇنى جاقىنداعانىندا ۇلكەن بەلگىلەرى بىرىنەن سوڭ ءبىرى قاتار كەلەدى. ۇلكەن قيامەتتىڭ بەلگىسى كوپ. ماسەلەن، ءماھديدىڭ شىعۋى، حازرەتى يسانىڭ كوكتەن ءتۇسۋى، ءدابباتۋل اردتىڭ كەلۋى، ءياجۋج جانە ءماجۋج قاۋىمىنىڭ شىعۋى، دۇنيەنى ءتۇتىن قاپتايدى، كۇن باتىستان شىعادى، جەر بەتىن وتتىڭ شارپۋى، جەرلەردىڭ شوگۋى، قاعبانىڭ قۇلاتىلۋى ۇلكەن ون بەلگىگە جاتادى.
ءيا، عالىمدار: «قيامەتتىڭ جاقىنداۋ بەلگىلەرى بۇزىقتىق پەن ادەپسىزدىكتىڭ جايىلۋى؛ كورشىلەردىڭ حاقىسىنىڭ بۇزىلۋى؛ تۋىستىق قاتىناستاردىڭ ءۇزىلۋى. وپاسىزدىڭ سەنىمگە يە بولىپ، امانات جۇكتەلگەن ادامنىڭ قياناتقا بارۋى؛ ءبىلىمنىڭ جوعالۋى (بەدەلىنىڭ جوعالۋى)، ساۋاتسىزدىقتىڭ تورگە شىعۋى، جەزوكشەلىكتىڭ جەر ءجۇزىن قاپتاۋى، اراق ءىشۋدىڭ كۇندەلىكتى ادەتكە اينالۋى، ەلۋ ايەلگە ءبىر كۇيەۋ بولاتىنداي دارەجەدە ەركەكتەردىڭ سانىنىڭ ازايۋى قيامەت بەلگىلەرىنە جاتادى»، - دەگەن.
- قازىرگى اداسقان اعىم كوپ. سولاردىڭ اراسىندا تاعدىرعا سەنبەۋشىلەر مەن ونى جوققا شىعارۋشىلار دا بار. بۇل تۋرالى نە ايتاسىز؟
- ۋمەيا حاليفاتىنىڭ العاشقى كەزەڭىندە «تاعدىر» مەن «قازا» ماسەلەسى توڭىرەگىندە ءتۇرلى پىكىرتالاس بولعان. مىنە، وسى تاعدىر ماسەلەسىندە كەيبىر مۇسىلماندار شەكتەن شىعادى. «اللا ادامنىڭ ىسىنە ارالاسپايدى، پەندەنىڭ ءوزى بارلىق ءىسىن تاڭداۋمەن ەرىكتى تۇردە جاسايدى، تاعدىر دەگەن جوق» دەگەندى العا تارتادى. تاعدىردى جوققا شىعارۋشى بۇل توپتى «قاداريا» دەپ اتادى.
قاداريا اعىمىنىڭ شىعۋ تاريحى جايىندا تاريحشىلار ءتۇرلى پىكىر ايتادى. الايدا كوپتەگەن تاريحشى عالىمداردىڭ پىكىرىنشە، بۇل اعىم يراك ەلىندەگى باسرا قالاسىندا پايدا بولعان. سەبەبى، يراك سول كەزەڭدەردە يدەولوگيالىق تارتىستىڭ وشاعىنا اينالعان ەدى. مىنە، وسىنداي ءبىر كەزەڭدە تاعدىردى جوققا شىعارۋشى توپ پايدا بولعان. تاعدىرعا سەنۋدى العاش رەت تەرىستەگەن، تاعدىرعا يمان ەتۋدى قابىل ەتپەگەن - ءماعباد ءال- جۋھاني مەن عايلان ءاد- ديماشقي. ولار يراكتىق حريستياننان ۇيرەنگەن سەنىمدەرىن وزگەلەرگە ناسيحاتتاۋعا كوشەدى. ماعباد ءال- جۋھاني ءوز ميسسياسىن يراك ايماعىندا ۋاعىزداۋعا تىرىسسا، عايلان ءاد- ديماشقي شامدا جايۋعا تالپىندى.
عايلان ءاد- ديماشقي شام قالاسىندا ءوزىنىڭ سەنىمىن تاراتا وتىرىپ، حاليفا ومار يبن ابدۋلازيزبەن سەنىم ماسەلەسىندە پىكىر تالاستىرىپ، ءتىپتى، حاليفا ومار يبن ابدۋلازيزگە: «ءاي، ومار! كورىپ تۇرسىڭ، ءبىراق تۇسىنبەيسىڭ. قارايسىڭ، ءبىراق كورە المايسىڭ. ءاي، ومار! سەن يسلامنىڭ قۋراعان تۇسىنىكتەرى ىشىندە ءوسىپ جەتىلگەنىڭدى ءبىلىپ قوي. سۇننەت اياق استى ەتىلىپ، بيدعاتتار كوبەيۋدە. عالىمدار قورىققانىنان ەشتەڭە ايتا المايدى. ۇممەتتى قۇتقاراتىن يمام بولعانداي، اپاتقا دۋشار ەتەتىن يمام دا بار. سەن قايسى يمامنانسىڭ؟»، دەپ حات جولدايدى. حاتتا باستان- اياق حاليفا ومار يبن ءابدۋلازيزدى سىنايدى. ومار يبن ابدۋلازيز عايلاندى رايىنان قايتۋعا شاقىردى. اقىرىندا عايلاندى جەڭىپ، تاۋبەگە كەلتىرگەندە عايلان حاليفا ومار يبن ابدۋلازيزگە: «ەي، مۇمىندەردىڭ ءامىرشىسى! ساعان اداسۋشى بولىپ كەلدىم، سەن مەنى تۋرا جولعا سالدىڭ. ساعان كور بولىپ كەلىپ ەدىم، كوزىمدى اشتىڭ. ساعان ساۋاتسىز بولىپ كەلىپ ەدىم، ساۋاتىمدى اشتىڭ. اللاھقا انت ەتەمىن بۇدان كەيىن بۇل ماسەلەدە ەشتەڭە ايتپايمىن»، - دەگەن.
الايدا حاليفا ومار يبن ابدۋلازيز 720 جىلى قايتىس بولعان سوڭ، عايلان ءاد- ديماشقي ەسكى اۋەنىن قايتا باسادى. كەيىننەن كەلگەن حاليفا ھيشام بيلىككە قارسى ايتىلعان ءسوز ياكي ارەكەتتىڭ سىبىسىن ەستىسە، قاۋىپتىڭ الدىن الۋ ءۇشىن اياۋسىز جازالايتىن.
ھيشام يبن ابدۋلماليك عايلاندى باقىلاۋعا الىپ، ەمىن- ەركىن ۇگىت- ناسيحات جاساۋىنا قاتاڭ تىيىم سالدى. ءبىراق عايلاندى سەبەپسىز ءولتىرۋدى ءجون كورمەي، ءبىر سىلتاۋ ىزدەيدى. ءسويتىپ، سول كەزەڭدەگى تانىمال شام عۇلاماسى، فاقيھ (قۇقىقشىسى) يمام اۋزاعيمەن پىكىر تالاستىرۋعا شاقىردى. عايلان ھيشامنىڭ الدىنا بارعاندا حاليفا وعان: «وسى ەل سەن جايىندا كوبىرەك اڭگىمە ايتادى»، - دەگەندە، ول: «ەي، حاليفا يەم! مەنىمەن پىكىر تالاستىرۋعا قالاعان كىسىنى شاقىرىڭىز، ەگەر مەن سوزدەن جەڭىلسەم باسىمدى شابىڭىز»، دەيدى. وسى سوزدەن سوڭ يمام اۋزاعيمەن پىكىر تالاستىرادى.
يمام ءاۋزاعي عايلانعا:
- ءبىر سۇراق سۇرايىن با، الدە ءۇش پە، مۇمكىن ءتورت سۇراق قويايىن، - دەگەندە، عايلان:
- ءۇش سۇراق قوي، - دەيدى. يمام ءاۋزاعي:
- اللا تاعالا تىيىم سالعان ءبىر نارسەگە ۇكىم بەرىپ، سونى تاعدىرعا تەلۋ مۇمكىن بە؟ وسىنى ايتشى، - دەيدى. عايلان:
- مۇنى بىلمەدىم، - دەپ جاۋاپ بەرەدى. يمام ءاۋزاعي:
- اللا تاعالا ءامىر ەتكەن نارسەسىنىڭ جاسالۋىنا ءوزى كەدەرگى بولا ما؟ - دەپ سۇرايدى. عايلان:
- بۇل بىرىنشىسىنەن دە قيىن ەكەن. مۇنى دا بىلمەدىم، - دەيدى. يمام ءاۋزاعي:
- اللا تاعالا حارام ەتكەن ءبىر نارسەنىڭ جاسالۋىنا كومەكتەسە مە؟ عايلان:
- بۇل سۇراق الدىڭعى ەكەۋىنەن دە قيىن ەكەن. مۇنى دا بىلمەيمىن، - دەپ جاۋاپ بەرەدى.
ءوز اۋزىنان قاعىنعان عايلان ءاد- ديماشقي وسىلايشا باسى كەسىلەدى. بۇل سۇراقتاردىڭ جاۋابى مىناداي ەدى:
1. اللا ادام اتاعا جانناتتا ءبىر جەمىستى جەۋگە تىيىم سالعانىمەن، سول جەمىستى جەۋدى تاعدىرعا جازىپ قويعاندىقتان، ادام اتا سونى جەگەن.
2. اللا ادامدى جاراتىپ، ىبىلىسكە ساجدە ەت دەپ بۇيىرىپ، ساجدە ەتۋ ءامىرىنىڭ ورىندالۋىنا كەدەرگى بولدى (اللا قالاسا ءىبىلىستى كۇشتەپ ساجدە جاساتار ەدى).
3. اللا ولەكسە، قان، دوڭىز ەتىن حارام ەتكەنىمەن قيىن- قىستاۋ ۋاقىتتا جەۋگە رۇقسات بەرەدى. وسىلايشا حارام ەتكەن ءبىر ءىستىڭ ورىندالۋىنا مۇمكىندىك بەردى.
قاداريا اعىمى ۋاقىت وتە كەلە جاڭا سيپات الىپ، تاريحتا مۋعتازيلاعا ورىن بەرەدى. قاداريا اعىمى ءوز اراسىندا ون سەگىز توپقا ءبولىندى. ولاردىڭ باسىم كوپشىلىگىن مۋعتازيليتتەر قۇرادى.
- الەمدى دۇرلىكتىرىپ وتىرعان د ا يش ۇيىمىنىڭ نەگىزگى ۇستانىمدارى سالافيلىك اعىم ەكەندىگى بەلگىلى. بۇل اعىمدى قولداۋشىلار ءبىزدىڭ ەلىمىزدە دە سوڭعى ۋاقىتتا ءجيى كورىنىپ ءجۇر. بۇل اعىم ءبىزدىڭ ەلگە قاشان جانە قالاي كەلىپ ۇلگەردى؟
- سالافيلىك تاريحتا «حاريجيتتىك» ارەكەت رەتىندە دە تانىمال بولعان. ويتكەنى ولاردىڭ ارەكەتتەرىندەگى قاتىگەزدىك، ءوز ۇستانىمدارىنا قوسىلماعانداردى كاپىر دەپ ايىپتاۋ اركەتتەرى حاريجيت اقيداسىنىڭ (سەنىمىنىڭ) كوشىرمەسى ىسپەتتى. سونداي- اق، ولار وزدەرىن «مۋۋاححيدۋن» (بىرلىك جولىنداعىلار) دەپ اتاعان. يبن تايميانىڭ جولى مەن حانبالي ءمازھابىن ۇستاناتىندارىن ايتقانىمەن، حانبالي ءمازھابىنا قايشى كەلەتىن تۇستارى جەتەرلىك. سالافيلەر وزدەرىن: «ءبىز سەنىمدە ءسالاف، امالدا حانبالي ءمازھابىن ۇستانامىز. نەگىزىندە احماد يبن حانبال سەنىمدە ءسالافتى ۇستاعان. ءبىز دە امال مەن يتيقادتا ءحانباليمىز. سالافيلىك دەگەن نارسە جوق. مۇحاممەد يبن ابدۋلۋاھھاب بىلىمىمەن جانە ىسىمەن وسى ءمازھابتى جاڭارتقان شايحۋليسلام»، دەپ سيپاتتايدى. شىندىعىندا ولاردىڭ تاريحتا جاساعان قاتىگەزدىك پەن زۇلىمدىقتارى يسلامعا قايشى كەلەدى.
سالافيلىك يدەولوگيانى قولداۋشىلار يسلام الەمىنىڭ كوپتەگەن ەلدەرىندە بەلسەندى جۇمىس جاساۋدا. كەڭەس ۇكىمەتى قۇلاعاننان كەيىن ورتا ازيا ەلدەرىنە، سونىڭ ىشىندە قازاق جەرىنە تاۋەلسىزدىك العاننان كەيىنگى جىلداردا كەلە باستادى. سالافيلىك يدەولوگيا وكىلدەرى ەلىمىزدە العاشقى كەزدە قايىرىمدىلىق قورلار اشىپ، ءدىني ساۋات اشۋ كۋرستارىن، اراب ءتىلىن ۇيرەتەتىن وقۋ ورىندارىن اشىپ، كوپتەگەن جاستاردىڭ ساناسىن ۋلادى. قالا بەرسە ورىس تىلىنە اۋدارىلعان تەگىن ءدىني ادەبيەتتەر تاراتۋمەن ءدىني ساۋاتى جوق قانداستارىمىزدى ءوز قاتارلارىنا تارتا ءبىلدى. توقسانىنشى جىلدارى كوپتەگەن جاستار ءدىني ءبىلىم الۋ ماقساتىندا اراب ەلدەرىنە بەت الدى. سونىڭ ىشىندە وسى يدەولوگيانىڭ شىرماۋىنا ىلىككەن كەيبىر جاستار وقۋىن تامامداپ، ەلگە ورالعان سوڭ سول ءدىني اعىمنىڭ ۇستانىمدارىن جايۋعا كوشكەندىگىن ءابساتتار قاجى دەربىسالى «ءبىز ۇستاناتىن ءدىني جول» اتتى ەڭبەگىندە اتاپ وتەدى.
ولار العاشقى كەزدە دىنگە ىقىلاس تانىتقان ادامعا ءتۇرلى ءدىني ادەبيەتتەر، ۋاعىز جازىلعان اۋديو- بەينە جازبالار ۇسىنادى. ونداي ۋاعىزداردا اشىق جيھادقا شاقىرۋ، حاليفات قۇرۋ سەكىلدى ەكسترەميستىك يدەيالار بولمايدى. ءبىراق بۇل كىتاپتار مەن بروشيۋرالاردىڭ نەگىزگى ماقساتى - ادام ساناسىنا سالافيلىكتىڭ بازالىق يدەيالارىن (شيرك، بيداعات ت. ب. ) ءسىڭىرۋ، سول ارقىلى بولاشاقتا ەكسترەميستىك يدەيالاردى (كاپىرلەرگە، اداسقاندارعا قارسى جيھاد، مەملەكەتتىك قۇرىلىمدى قۇلاتۋ ت. ب. ) جاتسىنبايتىنداي ەتۋ بولاتىن. بۇگىندە ەلىمىزدە بولىپ جاتقان لاڭكەستىك ارەكەتتەر سول جۇمىستارىنىڭ «جەمىسى».
بۇل اعىم وكىلدەرى ءاھلي سۇننەت جولىن ۇستانۋشى 4 ءمازھابتىڭ بىرەۋىن دە ۇستانباي وزدەرىن «سۋننا» جولىندا ءجۇرمىز، «ءسالافپىز» دەپ سانايدى. ال نەگىزگى ءاھلي سۇننەت جولىن ۇستانۋشىلار حانافي، شافي، ماليكي، حانبالي ءمازھابتارى ەكەندىگى تاريحي شىندىق. يسلام تاريحىنداعى شىنايى ءسالاف جولىن ۇستانۋشىلار قوعام بىرلىگى مەن ىنتىماعىنا، مۇسىلماننىڭ اۋىزبىرشىلىگىنە سىزات تۇسىرەتىن ەشقانداي وعاش قىلىق كورسەتپەگەن. ال اتالمىش اعىم وكىلدەرى وزدەرىن ءسالاف ساناي وتىرىپ، ءوزى سەكىلدى سەنىمدى ۇستانباعان مۇسىلماندى كاپىر، مۇشىرىك دەپ، ونداي جانعا قول كوتەرۋدى كۇنا سانامايدى. ءاھلي سۇننەت عالىمدارى رۇقسات بەرىپ، قانشاما عاسىر بويى جالعاسىن تاۋىپ كەلگەن كەيبىر ءدىني ماسەلەنى بيدعات ساناپ، مۇسىلمان جاماعاتى اراسىندا ىرىتكى سالۋدا.
ءبىزدىڭ ەلىمىزدە سالافيلىك اعىمنىڭ شىرماۋىنا نەگىزىنەن 17 مەن 40 جاس ارالىعىنداعى جاستار، سونىڭ ىشىندە ستۋدەنتتەر كوبىرەك تارتىلعان. توقسانىنشى جىلدارى اراب ەلدەرىنەن كەلگەن ازاماتتار اشقان كۋرستار مەن قورلار سالافيلىك «ءىلىمدى» ناسيحاتتادى. قازاقستان رەسپۋبليكاسى اۋماعىندا رەسمي ءدىني بىرلەستىك بولىپ تىركەلمەسە دە، ولار كوبىنەسە ءتۇرلى قايىرىمدىلىق قورلاردىڭ اتىن جامىلىپ، ءوز يدەولوگياسىن تاراتىپ كەلدى.
وكىنىشكە قاراي، بۇل اعىم وكىلدەرى ىزگىلىك پەن مەيىرىمدىلىكتىڭ ورنىنا قاتىگەزدىك پەن دورەكىلىكتى تۋ ەتىپ ۇستانىپ، يسلام دىنىنە ورنى تولماس زالالىن تيگىزدى. مىسالى، يسلامداعى وتباسىن قۇرۋ ماسەلەسىن مۇلدەم ۇيات جاعدايعا جەتكىزدى. ءدىنىمىزدىڭ كوپ ايەل الۋعا رۇقسات بەرگەن كەڭشىلىگىن دۇرىس پايىمداماي ۇيلەنۋ مەن اجىراسۋدى ءناپسى قالاۋلارىنا سايكەس جاساپ، قاراپايىم جۇرتشىلىقتى يسلامعا ۇركە قارايتىن جاعدايعا جەتكىزدى.
بۇگىندە بۇل باعىتتى ۇستانۋشىلاردىڭ وزدەرى بىرنەشە اعىمدارعا ءبولىنىپ كەتتى. نەگىزى كەز كەلگەن اعىم ۋاقىت وتە كەلە ءوزارا كەلىسە الماي تارماقتارعا بولىنەتىندىگى اقيقات. ولاردىڭ بۇلاي بولىنۋىنە بىرنەشە سەبەپتەر تۇرتكى بولعان. ماسەلەن، امال ەتپەگەن جان «كاپىر مە، الدە مۇسىلمان با؟»، «كاپىرلەرمەن وداقتاسۋعا بولا ما، بولماي ما؟»، «باسشىعا باعىنۋ»، «پاتشانىڭ ساياساتىن قولداۋ نەمەسە قولداماۋ» سەكىلدى ءارى اقيداعا ءارى ساياساتقا قاتىستى ماسەلەلەر توڭىرەگىندە كەلىسە الماي «مادحاليتتەر»، «سۋرۋريلەر»، «تاكفيرلەر» بولىپ ءبولىنىپ كەتكەن. اتالمىش اعىم وكىلدەرىنىڭ ۇستازدارى مەن نەگىزگە الاتىن ادەبيەتتەرى ءبىر بولا تۇرا ءبىر- بىرلەرىن اداسۋشىلىقپەن، كۇپىرلىكپەن ايىپتاپ، تەك وزدەرىن عانا تۋرا جولدا جۇرگەن مۇسىلمان رەتىندە سانايدى.
- اڭگىمەڭىزگە راحمەت!
سۇحباتتاسقان ءالىمحان سىرباي
E-Islam.kz