سپيد- كە شالدىققان ەر ادامداردىڭ كوپشىلىگى سۇندەتتەلمەگەندەر ەكەندىگى انىقتالعان

استانا. قازاقپارات - اقمەشىت اقشامى گازەتىنىڭ ءتىلشىسى ءدىن مەن داستۇردەگى ەرەكشەلىكتەرگە توقتالىپ، وزىنشە كوزقاراس ءبىلدىرىپتى. ماقالاسىن «سۇندەتكە وتىرعىزۋ مۇسىلمانشىلىق جول عانا ەمەس» .. . دەپ اتاپتى.
None
None

.. .قازىنامىزدى قانشالىقتى قادىرلەپ ءجۇرمىز؟

 ولاي دەيتىنىمىز، بۇگىندە كوپ ءداستۇرىمىز بولمىسىن جوعالتقانداي، كونەدەن جەتكەن كەرىم كەلبەتىنەن ايرىلىپ قالعانداي كورىنەدى دە تۇرادى. سونداي عۇرىپتاردىڭ ءبىرى سۇندەتكە وتىرعىزۋ عۇرپى.

 ەسكىدەن جەتكەن «ءداستۇر ەل داۋلەتى» دەيتىن ءتامسىل بار ەدى. قاي كەزدە دە ۇرپاقتىڭ ۇستامى مەن ادەبىن باعامداۋدىڭ ۇكىمىن ءداستۇر ايتاتىن. ءداستۇر ۇلتتىڭ ءدىلى سانالاتىن. ءدىلدىڭ ءبىر اتى جۇرەك ەكەنىن ەسكەرسەك، قازاقى داستۇردەن قىمبات قازىنا جوعى انىق.

اتا سالتىنىڭ جولى ۇلكەندەرىنەن سانالاتىن سۇندەتكە وتىرعىزۋ عۇرپىنىڭ قاي جاعىنان العاندا دا ماڭىزى زور. ءومىرىن ۇرپاعىنا ارناعان قازاق حالقى قۇرساقتوي، شىلدەحانا، بەسىكتوي، قىرقىنان شىعارۋ، تۇساۋكەسەردەن كەيىن سۇندەت توي جاساعان. قادىم زاماننان بەرى ءدىن ءۇشىن دە، ءدىل مەن دەنساۋلىق ءۇشىن دە كەرەكتىگىن دالەلدەپ، قازاق حالقىنىڭ ومىرىنەن ويىپ تۇرىپ ورىن العان سالتتى بۇگىنگى جۇرت قايتىپ ۇعىپ، قالاي اتقارىپ ءجۇر؟

 ەڭ الدىمەن، بۇل سۇندەت پايعامبارىمىز ىستەگەن امالداردىڭ بىرىنەن سانالعاندىقتان مۇسىلمان بالاسى ءۇشىن ۇلكەن ساۋاپ. بالانى بەس جاستان اسقاننان كەيىن سۇندەتكە وتىرعىزىپ، الىس- جاقىنىن شاقىرىپ توي جاساۋ، مال سويىپ قۇران باعىشتاۋدىڭ دا وزىندىك ءتالىمى بار. «ءسوز اتاسى كالامدى ايت» دەگەن بابا دانالىعىمەن قۇرانعا ۇڭىلسەك، كيەلى كىتاپتا ءۇش ادامنىڭ تىلەگى كەرى قايتارىلمايتىنى ايتىلعان. سونىڭ ءبىرى قوناقتىڭ تىلەگى. قىرىقتىڭ ءبىرى قىدىر دەپ توي قىلىپ، قوناعىمەن قۋانىشىن ءبولىسىپ، قول جايىپ باتا سۇراعاننىڭ ءتاڭىرى تىلەۋىن بەرەدى. ال ناقتى ءدىني ۇستانىمعا كەلگەندە، سۇندەتكە وتىرعىزۋ شاريعاتتا قاراستىرىلماعان. ءبىر قىزىعى، بۇل سالت ءبىر عانا مۇسىلمان قاۋىمىنا نەمەسە قازاق جۇرتىنا عانا تيەسىلى ەمەستىگىندە. ياعني، بۇل تەك مۇسىلماندىق جول عانا ەمەس.

 مەديتسينا عىلىمىندا «تسيركۋمتسيزيا» (لات. ءسىrcumcіsىو دوڭگەلەك كەسۋ) دەپ اتالاتىن سۇندەتكە وتىرعىزۋ سالتى الەم عالىمدارى مەن زەرتتەۋشىلەرىنىڭ ۇلكەن قىزىعۋشىلىعىن تۋدىرىپ وتىر. سۇندەتتەلگەن ەر ادامداردىڭ قاتەرلى ىسىك پەن جۇقپالى اۋرۋلارعا شالدىعۋ  قاۋپى تومەن ەكەندىگى دە دالەلدەنگەن. ءتىپتى سپيد- كە شالدىققان ەر ادامداردىڭ كوپشىلىگى سۇندەتتەلمەگەندەر ەكەندىگى دە انىقتالىپ وتىر.

سۇندەتكە وتىرعىزۋعا مەديتسينا ارالاسقالى سالتتىڭ اتقارىلۋىندا العا باسۋلار بايقالعان. حالىق قازىردە ءبىر ۋاق مال اتاپ ارنايى الدىرعان اۋىل مولداسىنىڭ ۇستاراسىنا قاراپ، قولى جەڭىل بولۋىن تىلەپ وتىرمايدى. كوپ جاعدايدا مۇنىمەن تاجىربيەلى حيرۋرگتەر اينالىساتىن بولعان. حالىق ءۇشىن بۇگىندە ءتىپتى لازەرمەن سۇندەتتەۋ دە تاڭسىق ەمەس. سول حيرۋرگتەردىڭ ءارقايسىسىنىڭ ءوز قىزمەتى ءۇشىن قويىپ العان باعالارى دا بارى جاسىرىن ەمەس. لازەرمەن سۇندەتتەۋدىڭ 300-500 دوللار ارالىعىنداعى باعالارىن دا ەستىپ جاتامىز. سونىمەن قاتار، بالاعا مىنگىزىلەتىن اتتى جالعا بەرەمىن دەگەن جارنامالار دا از ەمەس. ات شاپتىرىم زالدارى بار مەيرامحانالار داۋرەنى دە ءجۇرىپ- اق تۇر.

ال قازاقى تانىمدا، بۇل ءۇردىس بالانىڭ ات جالىن تارتىپ ءمىنىپ، قاتارعا قوسىلعانىنىڭ كورىنىسى ەدى. ۇرپاعىنا «ازامات بولۋ پارىزىڭ» دەپ ۇيرەتەتىن قازاق وتباسىنان شىققان كەز كەلگەن ۇل بالا ەسەيۋدىڭ ەڭ العاشقى بۇل سىناعىن باسىنان وتكەردى دەپ ويلايمىز. بالا كەزدە وسى كۇندى ءبىرىمىز قوبالجىپ، ءبىرىمىز قورقىپ، ءبىرىمىز اسىعىپ كۇتتىك. قورقۋدىڭ سەبەبى ايتپاسا دا تۇسىنىكتى. بۇگىندە ەر ازاماتتاردىڭ كوبى ەزۋ تارتىپ ەسكە الاتىن سول وقيعاعا اسىعۋعا دا سەبەپ جوق ەمەس ەدى. ويتكەنى ءدال وسى كۇنى قوناقتاردىڭ سىيلىقتارى مەن اتا- انانىڭ بار تاتتىلەرى الگىندە عانا كىشىگىرىم «وپەراتسيادان» شىققان بالانىڭ باس جاعىنان ورىن العان قورجىندى تولتىراتىن.

وسىلايشا، «اشامايلى اتقا، مۇسىلماندىق تاققا مىنگىزۋ» سالتى نەگىزىنەن نەنى دارىپتەۋشى ەدى؟ بۇرىنعى داستۇرگە سۇيەنسەك، سول كۇنى بالاعا باستان- اياق جاڭا كيىم كيگىزىپ، ەكى يىعىنا ۇكى قادايتىن. سوسىن وزىنە ارنالعان اتقا مىنگەن بالا ءوز تويىنا كەلەتىن قوناقتاردى ءوزى شاقىراتىن. بارعان جەرى بالانىڭ قانجىعاسىنداعى قورجىنىن سىيلىققا تولتىرىپ جىبەرەتىن. بۇرىنعى قازاق سول ارقىلى بالاسىنىڭ ەسەيگەنىن ءبىلدىرۋدى نيەت ەتەتىن. ءتىپتى، كۇنى كەشەگە دەيىن، بالانىڭ ناعاشى جۇرتى «قىرىق سەركەش» ۇلەسىن بەرۋدى وزىنە مىندەت ءھام ۇلكەن دارەجە سانايتىن ەدى. اتا- انا بولسا، مۇنداي سىيدى ۇرپاعىنىڭ ەرتەڭگى داۋلەتىنىڭ باسى دەپ ىرىمدايتىن.

بايقاعانىڭىزداي، بۇرىنعى سالت بالانى ەرەسەك ومىرگە بەيىمدەۋدىڭ باسى بولاتىن.

بارلىعىنا تانىس جايدى بۇلاي تىزبەلەۋدەگى ايتپاعىمىز بابا سالتىنىڭ بۇگىنگى جاعدايى. قازىر العاشقى كۇندەرى ءوتىپ جاتقان تامىز ايى اعايىننىڭ جاسى تولعان بالاسىن سۇندەتكە وتىرعىزاتىن مەزگىلى. ءتىپتى ناۋقانى دەسەك ارتىق ەمەس. ارينە، ەل پىكىرى ەكىگە جارىلعان ءبىر تۇس بار. ونىڭ ءبىرى سۇندەتكە وتىرعىزۋ بابامىزدان قالعان سالت، اركىمنىڭ قاي دەڭگەيدە تويلاۋى ءوز ەركىندە دەسە، ەكىنشىلەرى ىسىراپ دەگەندى العا تارتادى.

وسى تاراپتا قۇرعاق ءسوز، تۇلدىرسىز اڭگىمەدەن الىس بولۋ ءۇشىن قالامىزداعى قاپتاعان تويحانالاردىڭ بىرىندە وتكەن سۇندەت تويعا قوناق بولعانىمىزدا جوعارىدا ايتىلعان سالتتىڭ ءبىرىن دە كورە المادىق. نەگىزىنەن اتقا دا، تاققا دا مىنگىزۋ ۇمىت قالعان كەز از بۇگىندە. ءبىراق مۇنداي جاعدايلار دا كەزدەسەدى ەكەن. ءبىز سۇندەت تويدىڭ كادەسىنەن ادا، بانكەت دەگەن نارسەگە كوبىرەك كەلىڭكىرەيتىن جيىنعا تاپ بولدىق.

نەنى تويلاۋ، قالاي تويلاۋ اركىمنىڭ جەكە شارۋاسى. ءبىراق قانىمىزعا قاسيەت بولىپ سىڭگەن ءداستۇردىڭ ساقتاۋشىسى حالىق ەمەس پە؟

سوندا.. . سالت دەگەن «ۇل- قىزىم ۇلتىنىڭ بولمىسىن ۇعىنسىن» دەپ اتقارىلماي ما؟ ءبىزدىڭ قاي عۇرپىمىزدان بولسا دا قازاقىلىقتىڭ ءيىسى شىعىپ تۇرۋى كەرەك شىعار. وسى ورايدا، ەكىگە جارىلعان ەل پىكىرى تاعى ويعا ورالادى. سالتىن اركىم ءوز مۇمكىندىگىنە ساي اتقارادى. بۇرىنعى زاماندا «بالام ازامات بولدى» دەپ ات شاپتىرىپ، بالۋان كۇرەستىرەتىن داۋلەتتى ادامدار دا كوپ بولعان. ەلگە شاشىلعان نەسىبە ىسىراپ ەمەس دەپ ويلايمىز. ءبىراق ناق وسىنداي سالتتىڭ ءتالىمى مەن ءجون- جورالعىسىنان ادا جيىنعا كەتكەن شىعىن ىسىراپ بولسا كەرەك.. . 

سوڭعى جاڭالىقتار