ادام سەنگىسىز اقشالار

مەكسيكالىقتار العاشىندا اقشا ورنىنا كاكاو ءدانىن قولدانعان. كوستا- ريكا مەن نيكاراگۋادا دا كاكاو اقشا رولىن اتقارعان. ال قازىر بۇل كۇلكىلى اڭگىمە بولار؟ !
عالىم س. ەرداۋلەتوۆ وسى تۋراسىنداعى دەرەكتەردى بىلايشا اڭگىمەلەپ بەرەدى. پلۋتارح اڭگىمەلەرىنەن بەلگىلى بولعانداي، ەرتەدەگى پەلوپونەستە اقشا اينالىمى ورنىنا جاي عانا وگىز جۇرگەن. كەيىنىرەك ونى ۇساق مالعا ايىرباستاۋ ءادىسى جۇرگىزىلگەن. ال افينىدا ول ءۇشىن 5 قوي، ريمدە 10 قوي بەرگەن. سول كەزدەردە باعا ولشەمى ورنىنا وگىز جۇرگەنىن "پەكۋنيا" دەگەن لاتىن سوزىنەن شىققان اتاۋ دا كۋا بولا الادى، "پەكۋس"- "وگىز" دەگەن ماعىنانى بىلدىرەدى.
ال جەلىنەتىن اقشا ءرولىن اتقارعان ازىقتار تۋرالى بىلەسىز بە؟ ەندەشە ايتالىق، سۋماترا ارالىندا "جەلىنەتىن" اقشا قىزمەتىن كۇرىش ولشەمى ءبىلدىرىپتى. وسى ءادىستىڭ ماقساتىن جاپونيا ۇزاق جىلدار پايدالانىپ تا كورگەن ەكەن. ءۇندىستاننىڭ شىعىس اۋداندارىندا اقشا ورنىنا باگو (وسىمدىك كراحمالىنان جاسالاتىن جارما) جۇرگەن، نيكوبار ارالدارىندا- قوسارلانا وسكەن جاڭعاقتار، تيبەتتە يتاليان جاڭعاقتارى اقشا قىزمەتىنە جۇرگەن. ال لاپلانديادا ىرىمشىكتى پايدالانعان. افريكادا "جەۋگە بولاتىن" اقشا قاتارىنا تۇز جاتادى. بەربەرلەر تايپاسى تۇزدى قازىردە دە وسى ماقساتتا پايدالانادى.
وسى جاقىن كەزدەرگە دەيىن ءمارمار اقشالار بولعان مەملەكەت جايلى ەستۋىڭىز بار ما؟ ! بۇل جاڭا گەبريدادا ەدى. ول فارفور مەن فايانستان جاسالعان اقشالاردىڭ جالعاسى بولعان. ايتپاقشى، ءدال وسى اقشالار گەرمانيادا كەزىندە مولليۋسكا اقشالارمەن قاتار جۇرگەن ەدى. ال مەللانەزيانىڭ ءبىرقاتار ارالدارىندا كۇنى بۇگىنگە دەيىن مولليۋسكا اقشالار قولدانىلعان كورىنەدى. ءتىپتى فارفوردان جاسالعان اقشالار دا ەداۋىر ءرول اتقارعان.
نەگىزى جوعارىدا ايتىپ وتكەن جاڭا گەبريدا ارالدارىنىڭ توڭىرەگىنەن الەمنىڭ قاي جەرىندە بولسا دا قولدانىلمايتىن اقشالاردىڭ تۇرلەرى كەزدەسكەن. ونىڭ ءبىرى ورتاسى تەسىك ەداۋىر قوماقتى دوڭگەلەك تاس ەدى. ال ترۋك پەن مورلوك ارالدارىندا اقشا ورنىنا كوكەنىس قابىعىنان جاسالعان دوڭگەكشەلەر اتقارعان.
شۆەتسيادا 1644-1776 -جىلدارى ارالىعىندا ناقىشتالعان اۋىر قالايى اقشالار قولدانىسقا ەنگەن. ونىڭ ەڭ ۇلكەنىنىڭ سالماعى 20 كەلىگە دەيىن جەتەتىن. اقشا يەسى دۇكەننەن زات ساتىپ الۋ ءۇشىن زەمبىلمەن اقشا الىپ جۇرەتىن قىزمەتشى جالدايتىن. رەسەيدە كولەمى تارەلكەدەن ۇلكەن اسا زور تەڭگە I پەتر تۇسىندا شىعارىلدى. كۇمىستەن ىستەلگەن الىپ تەڭگەلەر ىشىندە ءبىرىنشى ورىندى افينىلىق تەڭگە يەلەنەدى، ونىڭ سالماعى 68 كەلىگە جەتكەن.
شەگە دە اقشاعا اينالعان زامان بولىپتى. بەلگىلى ساياحاتشى ۋەەلستىڭ كەمەسى تايتي ارالىنا جەتكەن كەزدە بۇرىن اقشا دەگەندى بىلمەيتىن جەرگىلىكتى تۇرعىندار سول تەڭىزشىلەردەن ايىرباسقا العان ادەتتەگى شەگەلەردى اقشا ورنىنا پايدالانا باستاعان. سول كەمەلەردىڭ ارالعا قاتىناۋى قانشالىق سيرەگەن سايىن شەگەنىڭ دە باعاسى ارتقان. اقىرىندا ونىڭ قىمباتتاعانى سونشالىق، ءبىر شەگە ءبىر ايەلدىڭ باعاسىمەن تەڭ كەلگەن.
ورالدا ⅩⅨ عاسىردىڭ باسىندا پلاتينانىڭ ۇلكەن كەنى اشىلۋىنا بايلانىستى رەسەي پاتشالىعى وسى ءبىر باعالى مەتالدان اقشا ءوندىرۋدى باستاپ كەتەدى. جۇرتشىلىق بۇل اقشانى باسىندا دۇرىس قابىلداي قويمايدى، ءارى ونى جاساپ شىعارۋشىلار دا كوبەيىپ كەتەدى. قولدان اقشا جاساۋعا بايلانىستى العاشقى قىلمىس تا وسى كەزدە باستالىپ كەتكەن ەدى. ءتىپتى ءولىم جازاسىنا كەسىلۋشىلەر دە بولعان.
1923 -جىلى گەرمانياداعى گيپەرينفلياتسيا ناتيجەسىندە ۆاليۋتانىڭ قۇنى تىپتەن تومەندەپ، قۇنسىز بولعانى سونشالىقتى، ولاردى بالالارعا ويناۋ ءۇشىن نەمەسە قابىرعاعا جابىستىرۋ ماقساتىندا پايدالانعان.
ال "ماسساگەتتىڭ" قىزىقتى دەرەكتەرىنەن توقتالايىق. امەريكانىڭ ۆاليۋتاسىنا جالعان اقشا جاساۋدان بارىنەن باسىپ وزعان ءبىر ەل بار. ول - سولتۇستىك كورەيا.
اۋستراليانىڭ مانەت سارايى "Perth Mint" الەمدەگى ەڭ ءىرى مانەتتى جاساپ شىعارعان. ديامەترى - 80 س م، قالىڭدىعى - 12 س م، سالماعى - 1,012 كەلى. اتالعان مانەت تازالىعى% 99,99- دان تۇراتىن التىننان جاسالعان. بۇگىنگى تاڭدا نارىقتاعى باعاسى 50 ميلليون دوللارعا باعالانىپتى.
تۇماۋدىڭ ۆيرۋسى اعزادان 48 ساعات تىسقارى ءومىر سۇرە الادى ەكەن. ءبىر ايتا كەتەرلىگى، اقشا بەتىندە 10 تاۋلىككە دەيىن ساقتالاتىن ء(ومىر سۇرەتىن) كورىنەدى.
مارتا ۆاشينگتون (ا ق ش پرەزيدەنتى دجوردج ۆاشينگتوننىڭ جارى) - پورترەتى امەريكالىق اقشالاردىڭ بەتىنە شىققان جالعىز ايەل.
قانشا زامان وتسە دە اقشا ءوزىنىڭ بەينەسىن سان مارتە وزگەرتكەنىمەن، ءوز دەڭگەيىنەن تۇسكەن جوق. ونىڭ ءرولى ايىرباس جاساۋدىڭ ءتۇرلى جولدارىن دا وتكەردى. "جەيتىن تاعام" اقشالار دا، ادام ءوزى كوتەرە المايتىن اۋىر تۇرلەرى دە، ءتىپتى باعالى مەتاللدار مەن قولعا ۇستاۋعا كەلمەيتىن سۇيىقتاردان دا قۇرالدى. كۇن وتكەن سايىن اقشانىڭ دا ءتۇرى جاڭارىپ، زامانمەن بىرگە جاڭعىرىپ، ءوز بەينەسى كورسەتىپ كەلەدى. ءار ەلدىڭ اقشاسى- ءوز ۆاليۋتاسىمەن قورعالدى، قۇنتتالدى، قۇندى قازىناعا اينالدى. ونىڭ ەل ەكونوميكاسى ءۇشىن ەلەۋلى ءرول اتقارىپ وتىرعانى دا بەلگىلى. الەمدى اقشا بيلەپ كەتتى. ادامدار دا اقشاقۇمار بولۋعا ۇيرەندى. ءبىراق، وسى دۇرىس پا؟ !
دايىنداعان: دوسجان بالابەك ۇلى
«ايقىن»