سۇلۋلىق بەتتە ەمەس، جۇرەكتە

استانا. قازاقپارات - سۇلۋلىق - ادام بالاسىنا بەرىلگەن نىعمەتتەردىڭ ءبىرى.

ال كورىكسىز ادامدارعا بۇل نىعمەت بەرىلمەگەن دەگەن ءسوز ەمەس. سۇلۋلىق تەك بەتىڭىزدىڭ تەگىستىگىمەن، كوزىڭىزدىڭ ادەمىلىگىمەن، ءتىسىڭىزدىڭ تۇزۋلىگىمەن ولشەنبەيدى.

سۇلۋ ادام دەپ ناعىز كوركەم مىنەز يەسىن ايتادى. نەبىر اجارلى، كورىكتى، سۇلۋ ادامدار بار، ءبىراق ولاردىڭ دا اتتەگەن- اي دەيتىن تۇستارى جەتەرلىك.

مىسالعا، بىرەۋ كورىكتى، ءبىراق كوپ كۇلەدى نەمەسە قاتتى كۇلەدى. ال ەندى بىرەۋ سۇلۋ بولعانىمەن، كوپ سويلەيتىن ادەتى بولادى. ءيا، وسىلاي العاندا كوپتەگەن كورىكتى ادامدار ادەپ جاعىنان كورىكسىز. كەيبىرەۋلەر ءتۇر جاعىنان ءاپ- ادەمى بولسا دا، مىنەز جاعىنان ۇسقىنسىز. مىنە، وسىدان ءجۇزى جالتىراعاننىڭ ءبارى ادەمى دەپ سانالمايدى. ارينە، ءوزى سۇلۋ، ءوزى كورىكتى، بوي دەسە بويى، وي دەسە ويى بار، مىنەزى جۇمساق، سابىرلى ت. ب. جاقسى قاسيەتتەردى بويىنا جيناعان مەيىرىمدى جاندار بارشىلىق.

وزىنە سۇلۋلىق بەرىلگەن ادام اللا تاعالاعا قانشا شۇكىرشىلىك ايتسا دا جاراسادى. سول سۇلۋلىعىنا ساي مىنەزىن، ادەبىن، تاقۋالىعىن ارتتىرسا قۇبا- قۇپ. سۇلۋلىق بۇل دۇنيەدە بىرەۋدى وزىنە قاراتۋ ءۇشىن، ماقتانۋ ءۇشىن جانە دە ت. ب. بۇزىق نيەتتەرىن ىسكە اسىرۋ ءۇشىن ارنالماعان. ءبارى سۇلۋ بولعىسى كەلەدى. الايدا بارىنە سۇلۋ بولۋ نىعمەتى بەرىلمەگەن. ءبىراق، سۇلۋلىقتىڭ بەتتە ەمەس، جۇرەكتە ەكەنىن ەستەن شىعارماعان ابزال.

مىسالعا دەلىك، كوركەم مىنەزدى ءبىر سانىمەن بەلگىلەپ، سۇلۋلىقتى ءنول دەپ الىڭىز. الگى ءبىردىڭ ارتىنا ءنولدى تىركەسەك، اجەپتاۋىر ون دەگەن سان شىعادى. ال، سودان سوڭ ءبىردى الىپ تاستاساق، ءنولدىڭ ءوزى عانا قالعاندا ءبىر ماعىنا بار ما؟ ! سۇلۋلىق تا سول سەكىلدى عوي. ادامنىڭ يمانى تومەن، مىنەزى اۋىر بولسا، ول قانشا جەردەن سۇلۋ بولسا دا پايدا جوق.

پايعامبارلار تاريحىنا كوز سالساق، ءجۇسىپ (الەيھيسسالام) پايعامبار ءوزىنىڭ سۇلۋلىعىمەن امبە جۇرتقا تانىمال. ول كىسىنىڭ سۇلۋلىعى سونشالىق، ءتىپتى جەمىس- جيدەك تۋراپ جاتقان ايەلدەر قاراعاندا كوزدەرىن ونىڭ جۇزىنەن الا الماعان.

سول قاراعان كۇيى جەمىس تۋراپ جاتقان پىشاقتارىمەن قولدارىن كەسىپ جاتسا دا، اۋىرعانىن سەزبەگەن. وسىلاي دەپ قۇراندا ايتىلادى. بۇل ارينە ەشقانداي سيقىر ەمەس، اللانىڭ بەرگەن ءبىر مۇعجيزاسى دەسەك تە بولعانداي. ءجۇسىپ (الەيھيسسالام) سول كەرەمەت سۇلۋلىعىن جامان ىستەرگە پايدالانعان جوق. ول سۇلۋلىعىمەن ماقتانعان ەمەس، تاكاپپارلانبادى دا. قايتا ەلدى ءبىر اللاعا سەنۋگە، امىرلەرىنە باعىنۋعا شاقىردى. سوندا سول ەلدەگى ادامدار دا: «ءاي، مىناداي كورىكتى، ءجۇزى جىلى ادام استە وتىرىك سويلەمەسە كەرەكتى»، - دەپ ءبىر اللانىڭ بارىنا يمان كەلتىرگەن- ءدى.

نەگىزىندە سۇلۋلىق ادامدى تاكاپپارلاندىرادى. دەگەنمەن اقىلدى دا كورىكتى جاندار بۇدان تىس. ىبىراي التىنسارين اتامىز سۇلۋلىعىمەن ماقتانىپ، ەرەكشەلەنگەن پەندەلەرگە مىناداي وسيەت ايتادى:

ماقتانبا سۇلۋمىن دەپ اجارىڭا،

اجارسىز ادامداردى ال نازارىڭا!

زىليحا، جۇسىپپەنەن سۇلۋ وتكەن،

تۇرماعان اجار ارا اجالىنا.

پايعامبارىمىز (س. ع. س.) دا وتە كورىكتى بولعان. سۇلۋ دا، نۇرلى ءجۇزىن ادامدارعا كورسەتە بەرمەيتىن. ءتىپتى، ونىڭ (س. ع. س. ) سول اجارلى كوركىنە بولا يمان كەلتىرگەندەر دە بولعان. ءابساتتار قاجى دەربىسالى حازرەت ءوزىنىڭ ءبىر ماقالاسىندا بىلاي دەپ جازادى: «ءار ادامنىڭ بەت- الپەتى ءوزىن تانىتاتىن كىتاپ ءتارىزدى. ال پايعامبارىمىزدىڭ نۇرلى جۇزىنەن تەك شىنشىل جان ەكەندىگى بايقالاتىن. مۇنى پايعامبارىمىزدى ءبىر كورگەننەن سەزگەن ياھۋدي عالىمدارىنان ابدۋللا يبن ءسالام: «بۇل كىسىنىڭ وڭىندە جالعاندىق جوق» دەپ دەرەۋ مۇسىلماندىقتى قابىلداسا، ابدۋللا يبن ءراۋۋاھا: «ەگەر پايعامبارلىعىن راستايتىن مۇعجيزالارى بولماعان كۇننىڭ وزىندە ونىڭ نۇرلى ءجۇزى- اق كورگەن ادامنىڭ يمانعا كەلۋىنە جەتكىلىكتى ەدى»، - دەيتىن».

پايعامبارىمىز (س. ع. س. ) جار تاڭداعان كەزدە دە ادەمىلىگىنە قاراڭدار دەگەن. ءبىراق ونىڭ ادەمىلىگى باستى نارسە ەمەستىگىن ەسكەرتىپ ءبىر حاديسىندە بىلاي دەيدى: «ايەلدى نە بايلىعى ءۇشىن نەمەسە سۇلۋلىعى ءۇشىن نەمەسە ءدىندارلىعى ءۇشىن الادى. سەندەر ءدىندار بولعانىن الىڭدار! تەك قانا بايلىعى ءۇشىن العان ادام بايلىعىنا قاۋىشا المايدى. تەك سۇلۋلىعى ءۇشىن العان ادام سۇلۋلىعىنان ماقۇرىم قالادى» (مۋسليم).

اللا تاعالا مىناۋ شەتسىز- شەكسىز عالامدى، جان- جانۋاردى، تابيعاتتى اسەم ەتىپ جاراتتى. ءارقايسىسىنىڭ وزىنە ءتان جاراسىمدىلىعى، ۇيلەسىمدىلىگى بار. ال سولاردىڭ ىشىندەگى ەڭ كوركەم جاراتىلىس ادامدار ەكەن. اللا تاعالا قۇران كارىمدە: «ادام بالاسىن ەڭ كوركەم مۇسىندە جاراتتىم» - دەگەن.

ايتىلعانداي وسى الەمى بۇزاتىن دا، تۇزەيتىن دە ادامنىڭ ءوزى. ارينە، ءبىر اللانىڭ قالاۋىمەن. قازىرگى كەزدە كىم شىعارعانى بەلگىسىز «سۇلۋلىق الەمدى قۇتقارادى» دەگەن ۇران ايتىلىپ ءجۇر. نە دە بولسا استارىندا ءبىر يدەولوگيالىق ءمان جاتقان سۇمپايى ۇعىم. البەتتە، سۇلۋلىق الەمدى بۇزاتىن دا نارسە ەمەس.

الەمدى قۇتقاراتىنداي دۇنيەنىڭ استاڭ- كەستەڭى شىعىپ جاتقان جوق قوي. قايتا ءقازىر سۇلۋلىعى تاكاپپارلىققا بارىپ تىرەلگەن ايەلدەر قاۋىمى بيلىككە ۇمتىلىپ جاتىر. سۇلۋ بولامىن دەپ ارۋلارىمىز كيىمدەرىن جۇقارتقان زامان. ءقازىر وسىنداي ۇرانداردىڭ كەسىرىنەن جان سۇلۋلىعىنان گورى ءتان سۇلۋلىعىنا كوڭىل بولەتىندەردىڭ سانى كوبەيگەن.

سۇلۋلىق قانشا تۇرادى؟ سۇلۋلىق ءقازىر اقشامەن ولشەنەتىن بولدى. سۇلۋ بولۋ ءۇشىن اقشاڭدى اياما دەيتىنى بار تاعى دا. پلاستيكالىق وتا جاساۋ ءادىسى بار سۇلۋ بولۋ ءۇشىن. بىرەۋدىڭ مۇرنى ءداۋ، بىرەۋدىڭ ەرىنى قالىڭ، ال ەندى بىرەۋدىڭ بەتى تەگىس ەمەس بولىپ كەلەدى. وسىنداي كەلەڭسىزدىكتەردىڭ الدىن الۋ ءۇشىن ولار پلاستيكالىق وتاعا جۇگىنەدى. دەگەنمەن كەز كەلگەن ادامنىڭ كەيبىر دەنە مۇشەلەرى ۇلكەن بولسا دا، كىشى بولسا دا وزىنە جاراسىپ تۇرادى. الايدا ونداي جاندار ودان دا ادەمى بولعانىن قالايدى.

بىلايشا ايتقاندا بۇل دەگەنىمىز اللانىڭ جاراتىلىسىنا قارسى شىعۋ دەگەنگە كەلەدى. نەگىزىندە پلاستيكالىق وتا ادامنىڭ ءبىر كەمىستەۋ جەرىن، جاراقاتتان، اپاتتان پايدا بولعان، تىرتىعى كەتپەي قالعان جارالانعان جەرلەردى تۇزەتۋگە ارنالعان. ياعني، مۇقتاج جاعدايدا عانا رۇقسات. دەگەنمەن پلاستيكالىق وتانى قالتاسى كوتەرەتىندەر عانا جاساتا الادى.

سۇلۋلىقتى ولەڭ جىرلارىنا قوسىپ جۇرگەن اقىندار قانشاما. ءبىراق سولار نەنىڭ سۇلۋلىعىن كوبىرەك جىرلايدى. كوبىسى قىزدىڭ سۇلۋلىعىن جىرىنا ارقاۋ ەتىپ جاتادى. مىسالعا، «اي قاباق، التىن كىرپىك، قىزىل ەرىن» دەگەن تىركەستەر قازاقتىڭ حالىق اندەرىندە كەزدەسەدى. ولەڭ جولدارىنا قاراساق، اقىننىڭ ءبىر قىزعا قاراپ، ادەمىلىگىن ابدەن تاماشالاپ، ولەڭمەن ارلەگەنىن كورەسىز. ال دىنىمىزدە ايەل زاتىنا قاراۋعا مۇلدە بولمايتىنىن ەسكەرسەك، مۇنداي ولەڭ جولدارىن قولدانۋ قاتەلىك بولار. مۇنان دا سوراقى ولەڭ جولدارى كوپتەپ كەزدەسەدى. ودان دا تابيعاتتىڭ سۇلۋلىعىن، ءتۇرلى جان- جانۋاردىڭ سۇلۋلىعىن، باسقا دا ايەل زاتىنان وزگە سۇلۋلىقتار تولىپ جاتقان جوق پا؟ ! سولاردى نەگە جىرعا قوسپاسقا؟!

ال ەندى تاقىرىبىمىزعا قايتا ورالايىق. جىلتىراعاننىڭ ءبارى التىن ەمەس دەمەكشى، كورىكتىنىڭ ءبارى سۇلۋ ەمەس. ناعىز سۇلۋ سىرتى سۇلۋ بولعانمەن ءىشى دە سۇلۋ بولعانى، سىرتى سۇلۋ بولماسا دا ءىشى سۇلۋ بولعانى. نەگىزىندە ەر ادامعا قاراعاندا ايەل ادامنىڭ سۇلۋلىعى باسىم. كەيبىر جاستارىمىز قىزدىڭ سۇلۋلىعىنا قاراپ، سول سۇلۋدان ارتىق جان جوق سەكىلدى كورىنىپ، ۇيلەنىپ جاتسا دا، ەرتەسىنە شاڭىراقتارىندا داۋ بولىپ جاتادى.

قازاقتا: «سۇلۋ سۇلۋ ەمەس، سۇيگەن سۇلۋ» دەگەن عوي. سول سەكىلدى ەكى جاس سىرتقى سۇلۋلىعى سەبەبىمەن ەمەس، ىشكى سۇلۋلىعى سەبەبىمەن نەكەلەسسە، نەكەلەسكەننەن كەيىن ءبىر- ءبىرىن ەڭ جاقسى تۇردە تۇسىنىسە بىلسە، مىنە ناعىز سۇلۋلىق دەگەن وسى. ايەل ادام ءوزىنىڭ بار سۇلۋلىعىن ءبىر عانا جانعا، ياعني ءوزىنىڭ ومىرلىك سەرىگىنە (كۇيەۋىنە) عانا كورسەتۋگە قۇقىلى. سول كۇيەۋىنە ءوزىن ۇنامدى كورسەتۋ ءۇشىن سۇلۋ بولۋدىڭ بارلىق قامىن جاساۋ كەرەك. تەك شەكتەن شىقپاسا بولعانى.

سۇلۋلىق بەتتە ەمەس، جۇرەكتە، جان سۇلۋلىعىندا. ومىردە دە كورىپ جۇرگەنىمىزدەي، العاش تانىسقان ادامىڭ كورىكتى ەمەس بولسا دا، ارالاسا كەلە ونىڭ جاقسى قاسيەتتەرىن كورگەندە، سۇلۋلىقتىڭ تەك قانا سىرتقى سۇلۋلىقپەن ولشەنبەيتىنىنە كوز جەتكىزەسىڭ.

قورىتا كەلە ايتارىمىز، اباي اتامىزدىڭ: «ءۇش- اق نارسە ادامنىڭ قاسيەتى: ىستىق قايرات، نۇرلى اقىل، جىلى جۇرەك» دەگەن ءسوزى ەسكە تۇسەدى. سوندىقتان دا، كوركەم مىنەز، ادەمى ادەپ، نۇرلى اقىل ءبىزدىڭ ىشكى دۇنيەمىزدى ارلەپ تۇرسا، قاسيەتىمىز بەن ءقادىرىمىزدىڭ ارتقانى. سۇلۋلىقتىڭ دا بۇل نارسەلەردەن الىس تۇرماسى انىق...

نۇرقانات نۇرداۋلەت ۇلى

muslim.kz