كيىز ءۇيدىڭ كۇزەتشىسى - بولعان وقيعا
وسى ماقالانىڭ قاي جىلى گازەتكە شىققانىن ىزدەپ تاپپادىم. ءبىراق، سول ماتەريال ءالى ەمىس- ەمىس ەسىمدە. اۆتور وقيعانىڭ ەسىل الدە نۇرا وزەنىنىڭ جاعاسىندا بولعانىن، وندا ادام مەن ءيتتىڭ دوستىعى، ءيتتىڭ ادامعا دەگەن ادالدىعى تۋرالى جازعان ەدى. قىسقاسى، سول وقيعا تۋرالى اۆتور بىلاي جازعان.
سول كەزدە قابانباي باتىر اۋىلىنا كوشىپ كەلگەن ەرلى- زايىپتىلار بىرنەشە جىل بالالى بولماي جۇرەدى. ەكەۋى ون جىلعا جۋىق ۋاقىت بىرگە تۇرسا دا بالانىڭ قىزىعىن كورە الماي، دارىگەرلەرگە تەكسەرىلىپ، ەمشىلەرگە بارىپ، ابدەن قينالادى. ەندى بارماعان دارىگەرى، ەمشىسى قالماعان سوڭ، ەكەۋى اجىراسۋ تۋرالى دا ويلاي باستايدى. ءبىراق، ەكەۋىنىڭ ماحابباتى، ءبىر- بىرىنە دەگەن ىنتىق سەزىمدەرى سونشا، ەرلى- زايىپتىلار ءبىر- بىرىنەن ايرىلعىسى كەلمەيدى. ۋاقىت ءبىر ورىندا تۇرا ما. وسىلاي ۋاقىت ءوتىپ جاتقاندا ءبىر كۇنى ەكەۋى كوشەدە وزدەرىنە جاقسى تانىس ادامدى كەزدەستىرەدى. ول ەرلى- زايىپتىلاردىڭ بۇرىننان بالا سۇيە الماي جۇرگەنىن بىلەدى ەكەن. سول ادام ولارعا جازدىكۇنى وزەننىڭ جاعاسىنا بارىپ، كيىز ءۇي تىگىپ، قۇدايدان بالا تىلەپ، ۋاقىتتى سوندا وتكىزۋ تۋرالى ايتادى. ەرلى- زايىپتىلار ودان مۇنىڭ سەبەبىن سۇراپ، تۇشىمدى جاۋاپ الماعان سوڭ ۇيلەرىنە قايتىپ كەتەدى. ەكەۋىنىڭ ۇيگە بارا جاتقانداعى ويلارى سول وزەن، سول كيىز ءۇي، بالا. ال ۇيگە كەلگەن سوڭ شاي ۇستىندە كۇيەۋى ماناعى اڭگىمەنى ەسكە سالىپ، كەلەسى جازدا وزەن جاعاسىنا بارىپ، كيىز ءۇي تىگۋدى ايتادى. كەلىنشەگى وعان بىردەن كەلىسەدى. ءسويتىپ، ولار جاز شىعا وزەننىڭ جاعاسىنا بارىپ، كيىز ءۇي تىگەدى. كۇندەلىكتى تىرشىلىكپەن اينالىسا باستايدى. قاستارىنا يتتەرىن الادى. قازاق ءيتتى جەتى قازىنانىڭ ءبىرى دەيدى عوي. سول يتتەرى وتاعاسى بولماعاندا كيىز ءۇيدىڭ كۇزەتشىسىنە اينالىپ، بەيتانىس ادامداردى ۇيگە جولاتپايدى. وسىلاي ۋاقىت ءوتىپ جاتقاندا كەلىنشەگى اياعىنىڭ اۋىر ەكەنىن ايتىپ، كۇيەۋىن ءبىر قۋانتىپ تاستايدى. ال كەلەسى جىلى شەكەسى تورسىقتاي ءسابيدى بوسانادى. وسى كۇنى ەرلى- زايىپتىلاردىڭ باسقا ارمانى جوق ەدى. كوپتەن بەرى كۇتكەن بالا دۇنيەنىڭ ەسىگىن اشىپ، ەكەۋىنە باقىت سىيلايدى. ءسابي بەسىككە بولەنەدى. اناسى ونى كۇن سايىن ەمىزىپ، بەسىكتە تەربەتسە، بالانىڭ اكەسى جۇمىسىنا بارىپ، ءۇيدىڭ شارۋاشىلىعىمەن اينالىسىپ جۇرەدى.
كۇيەۋىنىڭ «كيىز ۇيگە جاقىنداي بەرگەندە ىڭگالاعان ءسابيدىڭ داۋىسىنىڭ شىققانى قانداي جاقسى!» ، دەپ ىشتەي ءجيى- ءجيى ايتا بەرەتىنىنى دە وسى كەز ەدى. ءسويتىپ جۇرگەندە ءبىر كۇنى وتاعاسى جامان ءتۇس كورەدى. تۇسىندە قارا جىلان كيىز ۇيگە كىرىپ، بالانىڭ جانىنا بارا جاتادى ەكەن. وسىدان شوشىپ ويانىپ، قارا تەرگە تۇسەدى. جانىندا جاتقان جارى نە بولعانىن سۇراسا وعان ەشتەڭە ايتپايدى. «جاي انشەيىن، ءبىر ءتۇس كوردىم» ، دەپ قويا سالادى. كەلەسى كۇنى جاۋىن جاۋادى. ەرلى- زايىپتىلار جاڭبىر استىندا سىرتتا قالعان زاتتاردى كيىز ۇيگە كىرگىزىپ، ءبىراز ابىگەرگە تۇسەدى. جاۋىن باسىلىپ، كۇننىڭ شۋاعى كورىنگەن سوڭ كيىز ۇيدەگى زاتتاردى سىرتقا شىعارىپ جۇرگەندە ءسابيدىڭ جىلاعان داۋىسى ەستىلەدى. سول كەزدە وتاعاسىنىڭ «بۇل نە داۋىس؟ بالامىز بۇلاي جىلامايتىن ەدى عوي. ۇيگە بىرەۋ كىردى مە؟ » دەپ ويلاپ، ويىنا بىردەن ءيت تۇسەدى. ول ۋاقىت سوزدىرماي ايبالتانى الىپ، كيىز ۇيگە جۇگىرەدى. ايەلى دە ءبىر جاماندىقتى سەزىپ، ۇيگە قاراي شالىنىپ- ءسۇرىنىپ جەتەدى. كيىز ۇيگە كەلسە تىپ- تىنىش. دىبىس جوق. ءبىر كەزدە ەسىكتەن اۋزى قانعا بويالعان، ءتىلىن جالاقتاعان ءيتى اتىپ شىعادى. وتاعاسى كوپ ويلانباي، جەتكەن جەرىڭ وسى ەكەن دەپ ءيتتى ايبالتاسىمەن ءبىر- اق ۇرادى، ءيت قانسىراپ كەتەدى. قولىنداعى ايبالتاسىن لاقتىرىپ، كيىز ۇيگە كىرسە، بەسىكتەگى ءسابي امان- ەسەن. ەكەۋى نارەستەنى قۇشاقتارىنا الىپ، كوزدەرىنە جاس الادى. وسى كەزدە ەرلى- زايىپتىلار كوز جاستارىن ءبىر ءسۇرتىپ، جەرگە قاراسا، بەسىكتىڭ ار جاعىندا كەشە وتاعاسى تۇسىندە كورگەن قارا جىلان قان- قان بولىپ جاتىر ەكەن.
جالپى، مۇنداي وقيعالار ەرتەرەكتە استانانىڭ توڭىرەگىندەگى اۋىلداردا كوپ بولعان دەسەدى. استانانىڭ وزىندە دە ادام سەنگىسىز وقيعالار بولعان. مىسالى، الماتىدان، باسقا جاقتاردان استاناعا كوشىپ كەلگەن ادامدار ۇيدەگى ەلەستەر تۋرالى كوپ ايتادى. سونىڭ ءبىرى - ل. ن. گۋميليەۆ اتىنداعى ەۋرازيا ۇلتتىق ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ عيماراتىنداعى، سارىارقا مەن بوگەنباي باتىر كوشەلەرىنىڭ قيىلىسىندا جاڭادان سالىنعان كوپ قاباتتى ۇيلەردەگى ەلەستەر. بىلايعى جۇرت بۇل ۇيلەردى «سۆەچي» دەپ اتايدى. وسى جەردەگى ەلەستەر تۋرالى كوپ ەستيتىنبىز. ە ۇ ۋ- دە ادامعا كورىنگەن ەلەستەر وسى وقۋ ورنىنىڭ رەكتورى بولعان مىرزاتاي جولداسبەكوۆ ءىرى قارا مال سويدىرعىزىپ، ارۋاقتارعا قۇران باعىشتاعاننان كەيىن كورىنبەي كەتتى دەيدى. ءبىراق ءوز كوزىڭمەن كورمەگەن سوڭ ءبىر جاعىنان ەلەسكە دە سەنۋ قيىن. ال قابانباي باتىر اۋىلىنىڭ تۇرعىندارى مەن ولاردىڭ يتتەرى تۋرالى وقيعا راسىمەن بولعان دەسەدى. وسى شاعىن ماقالاعا ءبىر عانا جەتىسپەي تۇرعانى سول كەزدە شىققان گازەتتىڭ قيىندىسى. ونى گازەت قيىندىلارىنان تاپسام ماقالانىڭ استىنا سالامىن.
داستان كەنجالين
«ەگەمەن قازاقستان»
