اۋىر اتلەتيكانىڭ اۋىر احۋالى

استانا. قازاقپارات. سپورت جانكۇيەرلەرىن الاڭداتپاي تۇرا المايدى سوڭعى جىلدارى حالىقارالىق ارەنادا قازاق سپورتىنىڭ ابىرويىن اسقاقتاتىپ جۇرگەن اۋىر اتلەتتەرىمىز اۋىر حالگە ۇشىرادى.

حالقىمىزدىڭ شىنايى سۇيىسپەنشىلىگىنە بولەنگەن، يليا يلين باستاعان چەمپيوندارىمىز دوپينگ قولدانعان بولىپ شىعىپ، بەيجىڭ مەن لوندون وليمپيادالارىندا العان التىن مەدالدارىنان ايىرىلىپ قالعالى تۇر...

دوپينگ داۋىنداعى ساياسي استار

زىلتەمىردى جۇلقا دا، سەرپە دە كوتەرگەن قىز- جىگىتتەرىمىز دوپينگ «قارماعىنا» ءىلىنىپ، اعزالارىندا تىيىم سالىنعان ءدارى- دارمەكتەر بولعانى اشكەرەلەنە باستاعان تۇستا ءبىز ويلانباستان، مۇنىڭ سەبەبى مەن استارىن بىردەن ساياساتقا اپارىپ تىرەدىك. جانكۇيەرلەر مەن مامانداردىڭ كوبىسى «رەسەيمەن «توننىڭ ىشكى باۋىنداي» بولىپ كەتۋىمىزدىڭ كەسىرىنەن» دەستى. باستاپقى بۇل پىكىرگە ءبارىمىز ۇيي كەتتىك. بۇعان قازىرگى كەزەڭدە الەمدە قالىپتاسىپ وتىرعان ساياسي احۋال تاپتىرماس سىلتاۋ بولدى. ءسويتىپ، بار كىلتيپاندى باتىستىڭ انتيرەسەيلىك كوزقاراسىنا تەلي سالدىق. بۇعان سوڭعى جىلدارى دوپينگ قولدانعاندارى دالەلدەنىپ جاتقان رەسەي سپورتشىلارىنىڭ قاراسى شەكتەن تىس كوبەيىپ كەتكەنى دە ءبىر سەبەپ بولعان سياقتى...

وسى ءدۇمپۋ مەن دۇرلىگىستىڭ دۇرمەگىندە، ءتىپتى، الاستاۋدىڭ ءتۇپ- تامىرىن الىستاعى امەريكادان ىزدەۋشىلەر دە تابىلدى. الايدا، مۇنىڭ ءبارى «سۋعا كەتكەن تال قارمايدىنىڭ» كەرى عانا ەدى. بىلە بىلسەك، ءبىز ءسوز ەتىپ وتىرعان امەريكانىڭ ءوزى دە وسى كەزگە دەيىن مۇنداي تەپەرىش پەن تەپكىلەۋدىڭ نەشە ءتۇرلىسىن باستان كەشكەن. ونىڭ دا قانشاما اتاعىنان ات ۇركەتىن سپورتشىلارى ءبىر- اق كۇندە بار سولكەبايلارىنان ايىرىلىپ، جايداق اتقا تەرىس ءمىنىپ شىعا كەلگەن. قايتا الەمدە مۇنىڭ قۇقايىن كورگەندەر تاپ وسى ەلدە بارىنەن دە كوپ شىعار. ال ءبىز، ءبىرىنشى كەزەكتە، نەگە WADA (بۇكىلالەمدىك دوپينگكە قارسى اگەنتتىك) «تابانى كۇرەكتەي» سەگىز جىلدان كەيىن ءبىزدىڭ سوڭىمىزعا «ماي شام» الىپ ءتۇسىپ، سەرگەلدەڭگە سالىپ قويعانىن جىلىكتەپ كورەيىك.

سپورتشى سىنامالارى 10 جىل ساقتالادى

دوپينگ-سىنامالار سپورتشىنىڭ قانىنان، نەسەبىنەن جانە تاعى دا باسقا مەديتسينالىق جولدارمەن الىنادى. قاننان الىنعان سىنامالار قازىر 10 جىل ساقتالادى. مۇنىڭ ءبارى بۇكىلالەمدىك دوپينگكە قارسى اگەنتتىك كودەكسىندە تايعا تاڭبا باسقانداي ەتىپ انىق جازىلعان. مىسالى، WADA كودەكسىندە «تەستىلەۋ جانە تەكسەرۋ جونىندەگى حالىقارالىق ستاندارت» دەگەن بار. وسى ستاندارت 2003 -جىلى قابىلدانىپ، 2004 -جىلدىڭ 1 -قاڭتارىنان باستاپ ءوز كۇشىنە ەنگەن. سودان بەرى وعان بىرنەشە رەت وزگەرتۋلەر مەن تۇزەتۋلەر ەنگىزىلدى. اتاپ ايتقاندا، العاشقى وزگەرىستەر 2008 -جىلى بەكىتىلىپ، 2009 -جىلدىڭ 1 -قاڭتارىنان، كەلەسى ءماتىنى 2011 -جىلى قابىلدانىپ، 2012 -جىلدىڭ 1 -قاڭتارىنان باستاپ ءوز كۇشىنە ەندى. ەڭ سوڭعى تولىقتىرۋلارى 2013 -جىلى 15 -قاراشادا يوحاننەسبۋرگتە وتكەن بۇكىلالەمدىك كونفەرەنتسيادا تالقىلانىپ بەكىتىلدى. ءارى وسى قۇجاتتار 2015 -جىلدىڭ 1 -قاڭتارىنان قولدانىسقا ەندى.

2008 -جىلى WADA حالىقارالىق وليمپيادا كوميتەتىنىڭ قولداۋىمەن ءدۇبىرلى دودالاردا (وليمپيادا ويىندارىندا، الەم چەمپيوناتتارىندا) الىنعان دوپينگ- سىنامالاردى 8 جىل ساقتاۋ جونىندە شەشىم قابىلداعان. بۇل جەردە كومپيۋتەر ءداۋىرى مەن اتوم زامانىندا ءبارى وزگەرىپ، تەحنولوگيا اتاۋلىنىڭ قارىشتاپ دامىپ كەلە جاتقانى ەسكەرىلىپ، دوپينگتىڭ كوپتەگەن تۇرلەرىن انىقتاۋدىڭ جاڭا ادىستەرى پايدا بولسا، بۇرىنعى سىنامالاردى قايتادان تەكسەرۋ قاراستىرىلعان ەدى. ال 2015 -جىلدىڭ 1 -قاڭتارىنان بۇل مەرزىم 8 جىلدان 10 جىلعا دەيىن ۇزارتىلعان. ياعني «جاۋدى» سىرتتان ىزدەۋدىڭ قاجەتى جوق. استىمىزدان «ور» قازىپ جاتقان دا ەشكىم جوق. WADA ءوز شەشىمىنە ساي، زاڭدى تۇردە ءبارىن قايتا قوپارىپ جاتقانداي.

ءارى كوپتەگەن سپورتشىلاردىڭ بۇرىنعى جەڭىستەرى مەن جەتىستىكتەرىنىڭ سىرى اشكەرە بولىپ، ماسقارا بولىپ جاتقاندارى بيىل عانا ەمەس. ايتپاعىمىز، دوپينگ داۋىنان ساياساتتىڭ قيتۇرقى استارىن ىزدەۋىمىز دۇرىس ەمەس سياقتى.

امەريكا جۇلدىزدارى دا اتاقتان ايىرىلعان

بىرنەشە جىلدان كەيىن وليمپيالىق ويىنداردا دوپينگ قولدانعاندارى اشكەرە بولىپ، «التىن- كۇمىستەرىنەن» ايىرىلىپ قالىپ جاتقان الەم سپورت جۇلدىزدارى از ەمەس. بۇل رەتتە، رەسەي جەڭىل اتلەتتەرى مەن بياتلونشىلارىن دا اتاپ وتۋگە بولار ەدى.

ءبىراق ءبىز امەريكانىڭ داڭقتى جەلاياق ارۋى مەريون دجونسقا توقتالىپ وتسەك دەپ وتىرمىز. قاراتورى سۇيكىمدى قىز 2000 -جىلى سيدنەي وليمپياداسىندا ءۇش التىن، ەكى قولا مەدال جەڭىپ العان بولاتىن. الايدا، قىسقا قاشىقتىقتاردا الدىنا جان سالماعان ا ق ش جۇلدىزى 2007 -جىلى وسى جۇلدەلەرىنىڭ بارىنەن ايىرىلدى. ول - ول ما، بەتىن اۋلاق قىلسىن، سوتتا جالعان اقپاراتتار بەرگەنى ءۇشىن 2008 -جىلى تۇرمەگە قاماۋ تۋرالى شەشىم شىعارىلىپ، قاتاڭ جازاعا تارتىلدى. ناتيجەسىندە 2 جىل شارتتى تۇردە بەرىلىپ، 6 اي تۇرمەگە قامالاتىن بولىپ، 800 ساعات قوعامدىق جۇمىس اتقارۋعا جازالاندى. تورتكۇل دۇنيەگە تانىمالدىعى مەن اتاق- داڭقى ءبىزدىڭ يليننەن دە اسىپ تۇسەتىن ا ق ش جۇلدىزىنىڭ، اياۋلى ارۋىنىڭ دوپينگ قولدانعانى وسىلاي اشكەرە بولىپ، ارتىنان ءبارىن ءوزى مويىنداعان.

وزىمىزگە جاقسى تانىس، «استانا» ۆەلوكلۋبىنىڭ ساپىندا باق سىناعان لەنس ارمسترونگ تا 2012 -جىلى 1998-2005 -جىلدار ارالىعىنداعى بارلىق جەڭىستەرى مەن اتاقتارىنان ايىرىلعان. جەلمەن جارىسقان كانادا جۇيرىگى بەن دجونسوننىڭ دۇنيەجۇزىلىك رەكوردتارى دا جوققا شىعارىلعان. تىزە بەرسەك، وندايلار كوپ.

مۇنىڭ بارىنە كىنالى كىم؟

سونىمەن، WADA سىنامالارىنىڭ تەكسەرىستەرىنە قاراعاندا، اۋىر اتلەتتەرىمىز بەيجىڭ جانە لوندون وليمپيادالارىندا دوپينگ قولدانعان بولىپ شىقتى. بۇكىل الەمدىك دوپينگكە قارسى اگەنتتىك مۇنىڭ ءبارىن ارنايى زەرتحانادا تەكسەرىپ، كوزدەرى جەتكەن سوڭ كەسىمدى تۇردە جاريالاپ وتىر.

ارينە، سپورتشىلار تىيىم سالىنعان ءدارى- دارمەكتى قاساقانا قولدانبايدى. ولاردىڭ ءبارى دە وزدەرىن دايىنداپ جۇرگەن ماماندارعا، ياعني جاتتىقتىرۋشىلارعا، دارىگەرلەرگە، ءتىپتى، باسشىلارعا سەنەدى. ءبىراق، ماماندار دا دوپينگتى ولاردىڭ اۋىزدارىنا ماجبۇرلەپ تۇرىپ تىقپالامايدى. بۇل دا - ايدان انىق.

دەسەك تە، اۋىر اتلەتتەردى دايىنداۋ مەن العا قويعان ماقساتقا قول جەتكىزۋ بارىسىندا قاتەلىكتەر، اعاتتىقتار كەتكەن بولىپ تۇر. زىلتەمىرشىلەردىڭ مۇمكىندىكتەرى مەن الەۋەتتەرىن ارتتىرۋ ماقساتىندا قانداي امال- ايلا، ادىستەمەلەر قولدانىلادى، ونىڭ ءبارى بىزگە بەلگىسىز، بەيمالىم.

دارۋمەندەر قولدانىلا ما، جوق پا، ونى دا سەنىمدى تۇردە ايتا المايمىز. مۇنىڭ ءبارى - «ءبىزدىڭ ەلدەگى فۋتبولشىلاردىڭ جالاقىسى قانشا ەكەن» دەگەن سياقتى، ءبىز ءۇشىن «قولجەتىمدى ەمەس»، جابۋلى قازان كۇيىندەگى اقپاراتتار.

سوندا تىيىم سالىنعان ءدارى- دارمەكتەر اۋىر اتلەتتەرىمىز اعزالارىنا قالاي تۇسكەن؟ مىنە، ءبىز ءۇشىن شەشۋى شىقپاي تۇرعان جۇمباق وسى. ءتىپتى، ۆلاديمير سەدوۆ سەكىلدى ابدەن كۇيىنگەن زىلتەمىرشىمىز دە اشىپ ايتا الماي وتىر.

بىزگە انىعى، سپورت سالاسىنداعى مەديتسينامىز بەن عىلىمىمىز وزگەلەردەن الدەقايدا قالىپ قويعان. ءاۋ باستا «سپورت پەن عىلىمنىڭ ءبىر- بىرىنە قانداي قاتىسى بار» دەپ اڭتارىلعانىمىز دا راس. ەلىمىزدەگى اۋىر اتلەتيكا سپورتىن اينالسوقتاپ جۇرگەن كەيبىر ماماندارىمىز ء«بىزدىڭ باپكەرلەر ەسكى، كەڭەستىك داۋىردەگى ادىستەمەلەردى قولدانادى، ارزان بيولوگيالىق قوسپالارعا ءۇيىر» دەگەندى مەڭزەيدى. ءبىراق، اشىپ ەشتەڭە ايتپايدى. تاپتىشتەپ سۇراي جونەلسەك، ات- توندارىن الا قاشادى...

ني ايىلىن جيار ەمەس

وسىلاي اۋىر اتلەتيكا سالاسىندا ونداعان جىلدار بويى قاسىقتاپ جيناعان ابىرويىمىز ايرانداي توگىلسە دە، ازىرشە جاۋاپقا تارتىلعان ەشكىم جوق. باس باپكەر - سول بۇرىنعى ورنىندا. ءتىپتى، ەكى جولداماسىنان ايىرىلعان ۇلتتىق قۇرامامىزدى ريو وليمپياداسىنا باستاپ بارعالى تۇر.

مۇنى كورگەن شەتەلدىكتەر نە دەيدى؟ «مىنا قازاقتارعا داۋا جوق ەكەن» دەيتىن شىعار-اۋ. سەبەبى، ەرەن جەتىستىككە توتە جولمەن جەتۋ ءۇشىن شەتەلدەن اكەلگەن اۋىر اتلەتتەرىمىزدىڭ دوپينگ قولدانعاندارى اشكەرە بولىپ، ۇشەۋى ريو وليمپياداسىندا باق سىناۋ قۇقىعىنان ايىرىلعان. ولار - ءزۇلفيا چينشانلو، مايا مانەزا جانە سۆەتلانا پودوبەدوۆا. ايتسە دە، اۋىر اتلەتيكادان قازاقستان ۇلتتىق قۇراماسىنىڭ باس جاتتىقتىرۋشىسى الەكسەي ني ريو وليمپياداسىنا بارىپ، ەل نامىسىن قورعايتىن قىز- جىگىتتەر قاتارىنا تاعى دا ءۇش لەگيونەردى قوسىپ وتىر. ولاردى ارلي چونتەي، فارحات حاركي جانە نيجات راحيموۆ قۇرايدى.

جالپى، اۋزىمىز كۇيسە دە، ۇرلەپ ءىشۋدى ۇيرەنبەي قويدىق. اۋىر اتلەتيكادا ەنۆەر تۇركەلەريدىڭ اۋزىنا قاراپ تەلمىرىپ، الەكسەي نيدىڭ ايتقانىن ەكى ەتپەي، سوزدەرىنە يلانىپ جۇرگەندەيمىز. بىلە بىلسەك، تۇركەلەري مىرزا اۋەلى بولگاريانى «جارعا»، ودان سوڭ تۇركيانى «ورعا» جىققان. سودان سوڭ قازاقستان اۋىر اتلەتيكاسىن «ورگە سۇيرەۋگە» كىرىستى. اياعى نەمەن اياقتالىپ وتىرعانى... مىنە، بارشاڭىزعا ءمالىم. ءبىزدىڭ ەل دە اۋىر اتلەتيكا سالاسىندا بولگاريا مەن تۇركيانىڭ كەبىن كيىپ، سپورتتىڭ وسى سالاسىندا ۇلكەن ۇياتقا قالدى.

ءيا، الەكسەي نيدى «تاماشا تاكتيك»، «مايتالمان مامان» دەپ، ءىسىنىڭ بارىنە ءتانتى بولدىق. يلين باستاپ، باسقا دا اۋىر اتلەتتەر ودان ازار دا بەزەر بولىپ قاشا باستاعاندا دا، وعان «تەڭدەسسىز، ۇزدىك باپكەر»، دەپ شاڭ جۋىتپاي قويدىق. تۇركەلەريدى تورگە شىعاردىق، ءنيدى توبەگە كوتەردىك.

نەگىزى، اتالعان ەكى ماماننىڭ اسىرە شەتەلشىل بولىپ كەتكەندەرىنىڭ كەسىرى تيگەن دە سياقتى. ءبىزدىڭ باپكەرلەر شەتەلدەن دايىن سپورتشى تاسىپ، جەتىستىككە «توتە» جولمەن جەتۋدى ادەتكە اينالدىردى. وزىمىزدە جاس تالانتتار بوي كورسەتە باستاعانىمەن، قىتاي مەن رەسەيدەن، ەندى ازەربايجاننان دايىن زىلتەمىرشى اكەلۋدى دوعارمايمىز. ءسويتىپ، ءتورت جىلدا ءبىر وتەتىن وليمپيالىق ويىندارعا دا سولاردى اپارامىز.

اۋانىنان اۋىتقىپ كەتكەن اۋىر اتلەتيكانىڭ احۋالى ءبىزدى وسىنداي ويلارعا جەتەلەيدى.

نۇرعازى ساسايەۆ، جۋرناليست

 استانا  

«ەگەمەن قازاقستان»