قانداستارىمىزدىڭ قازاقستانعا كوشى-قونى: بۇگىن جانە ەرتەڭ

استانا. قازاقپارات - ەلىمىز تاۋەلسىزدىك العاننان بەرگى جۇزەگە اسقان يگى ىستەردىڭ ءبىرى - الەمنىڭ ءار تۇكپىرىندەگى قازاق قانداستارىمىزبەن بايلانىس ورناتىپ، ولاردىڭ اتاجۇرتقا ورالۋىنا كەڭ جول اشۋىمىز بولدى.

بۇل ماسەلەگە قازاقستاننىڭ تۇڭعىش پرەزيدەنتى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءارقاشان دا ايرىقشا كوڭىل ءبولىپ كەلەدى. ياعني، ەلباسى مەملەكەت تىزگىنىن قولىنا العان العاشقى كۇننەن باستاپ الىس- جاقىنداعى اعايىنداردىڭ باسىن قوسۋعا بەلسەنە كىرىستى. سونىڭ ناتيجەسىندە 1992 -جىلى الماتى قالاسىندا دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ تۇڭعىش قۇرىلتايى ۇيىمداستىرىلدى.

بۇل قۇرىلتايدا ەلباسى كولەمدى بايانداما جاساپ، اتامەكەننىڭ ەسىگى سىرت جەرلەردەگى اعايىندارعا اركەز اشىق ەكەندىگىن اتاپ ايتتى. وسىعان وراي، سىرت جەرلەردەگى قانداستارىمىزدىڭ قازاقستانعا كوپتەپ كوشىپ كەلۋىنە، ياعني ەتنوستىق كوشى- قونعا بايلانىستى ناقتى ءىس- شارالار قولعا الىندى. وسىنىڭ ارقاسىندا بۇگىنگى تاڭدا اتامەكەنگە 1 ميلليونعا جۋىق قانداستارىمىز ورالىپ، ەلىمىزدىڭ الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق، مادەني- رۋحاني دامۋىنا ۇشان- تەڭىز ۇلەس قوسۋدا.

الداعى ۋاقىتتا دا بۇل كوش جالعاسا بەرۋگە ءتيىس. الەم قازاقتارىنىڭ استانادا وتكەن سوڭعى ءتورتىنشى قۇرىلتايىندا دا ەلباسى بۇل جونىندە ءتيىستى ورىندارعا ناقتى تاپسىرمالار بەرگەن بولاتىن.

سودان بەرى ەلباسىنىڭ بۇل تاپسىرماسى ويداعىداي ورىندالىپ كەلە جاتقان ەدى. ايتسە دە، سوڭعى كەزدە ەتنوستىق كوشى- قون جونىندە ءبىراز قيىندىقتار دا تۋىنداي باستادى. بۇعان ناقتى ءۇش مىسال كەلتىرەيىك.

ءبىرىنشى - قايتا ورالاتىن قانداستارعا قازاقستاندا تۇراقتى تۇرۋعا رۇقسات بەرۋ ماسەلەسى. ەلىمىزدىڭ ىشكى ىستەر جانە سىرتقى ىستەر مينيسترلىكتەرىنىڭ بەكىتكەن قازىرگى ەرەجە- تارتىپتەرىنە سايكەس، شەتەلدىك قازاقتار تۇراقتى تۇرۋعا رۇقسات الۋ ءۇشىن بىرنەشە قۇجات جيناپ، وتكىزەدى. سولاردىڭ ەڭ باستىلارىنىڭ ءبىرى - بۇرىنعى تۇرعان ەلىنىڭ قۇزىرەتتى ورگانى كۋالاندىرعان سوتتىلىعىنىڭ جوق ەكەندىگى تۋرالى انىقتاما. ءبىراق مۇنىڭ ءبىراز قيىنشىلىقتارى بار.

مىسالى، قىتايداعى اعايىندار مۇنداي انىقتامانى الۋ وتە قيىن، ءتىپتى، مۇمكىن ەمەس دەيدى. ەڭ باستىسى، العان كۇندە دە ول انىقتامانى كۋالاندىرۋ ءۇشىن مىندەتتى تۇردە بەيجىڭگە نە شاڭحايعا بارۋ كەرەك. باسقا جەردە ول انىقتامانى ەشكىم دە كۋالاندىرمايدى. قىتايدىڭ شىڭجاڭ ولكەسىندە تۇراتىن قاراپايىم قازاق سوناۋ ءبىر قيىرداعى بەيجىڭ مەن شاڭحايعا بارىپ، سوتتىلىعى جوق دەگەن انىقتامانى كۋالاندىرىپ اكەلە الا ما؟ وعان شاماسى، قارجىسى جەتە مە؟ بۇل - وتە كۇماندى ماسەلە.

جالپى، سوڭعى 20 جىلدا قىتايدان قازاقستانعا 100 مىڭعا جۋىق اعايىن قونىس اۋداردى. ءبىراق، ولاردىڭ ەشقايسىسى دا اتاجۇرتقا جەتۋ ءۇشىن ەڭ الدىمەن ءبىر قيىردان قۇجات جيناپ، وسىنشا اۋرەگە تۇسكەن جوق ەدى. ءتىپتى، مۇنداي تالاپ شەكارانى تارس جاۋىپ وتىرعان كەشەگى كەڭەس وداعىنىڭ كەزىندە دە بولماعان. ال سوندا بۇگىنگىدەي تاۋەلسىزدىككە قول جەتكىزىپ، بۇكىل الەم تانىعان مەملەكەت بولعان كەزىمىزدە، اتاجۇرتقا بەت بۇرعان اعايىندى اۋرە-سارساڭعا سالاتىن مۇنداي ەرەجە- تالاپتى كىم ويلاپ شىعارعان؟ بۇل تۇسىنىكسىز. تەك وسىنىڭ سالدارىنان قىتايداعى اعايىنداردىڭ قازاقستانعا تۇراقتى تۇرۋعا كەلۋى بارىنشا ازاياتىنى انىق.

ەكىنشى ماسەلە - قايتا ورالاتىن قانداستارعا ازاماتتىق بەرۋ جونىندە. بۇل دا جىل وتكەن سايىن قيىنداپ بارادى.

مىسالى، بۇرىن اتاجۇرتقا كەلگەن بويدا تۇراقتى تۇرۋعا قاجەتتى قۇجاتتارىن دايىنداپ، وعان قوسا بۇرىنعى تۇرعان ەلىنىڭ ءتولقۇجاتىن وتكىزىپ، قازاقستان ازاماتتىعىنا وڭاي قول جەتكىزەتىن. ال ءقازىر الىستان كەلگەن اعايىن ەڭ الدىمەن ورالمان مارتەبەسى مەن ىقتيارحات الادى. سودان كەيىن ازاماتتىققا قۇجات وتكىزىپ، قازاقستان ازاماتتىعى بەرىلگەنى تۋرالى پرەزيدەنت جارلىعىن كۇتەدى. سودان بەلگىلى ءبىر ۋاقىتتان كەيىن جارلىق تا شىعادى. بۇرىن الىستان كەلگەن قانداسىمىز مۇنداي جارلىق شىققان بويدا كوشى- قون پوليتسياسىنا بارىپ، قازاقستان ازاماتىنىڭ جەكە كۋالىگىن ەشقانداي ىڭ- شىڭسىز بىردەن الاتىن.

ال قازىر بۇل دا بارىنشا قيىنداعان. ياعني، قولدانىسقا ەنگەن سوڭعى ەرەجە بويىنشا قازاقستان ازاماتتىعىنا قابىلدانعان قانداسىمىز وتىز كۇن ىشىندە ءوزى بۇرىن تۇرعان ەلدىڭ وكىلەتتى ورگانىنا، ياعني ەلشىلىگىنە بارىپ ءتولقۇجاتىن وتكىزىپ، ول جاقتاعى ازاماتتىقتان شىققاندىعى تۋرالى انىقتاما اكەلۋ كەرەك. ەگەر بۇل مەرزىمدە ۇلگەرمەسە، اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشى رەتىندە جاۋاپقا تارتىلادى. بۇل جونىندە وبلىستىق كوشى- قون پوليتسياسى باسقارماسى قانداستاردان ارنايى مىندەتتەمە جازدىرتىپ الادى.

ءبىراق، مۇنداي انىقتاما الۋ دا وتە قيىن. مىسالى، ءبىز بىلەتىن شەتتەن كەلگەن ءبىر قانداسىمىز ءتولقۇجاتىن وتكىزىپ، ازاماتتىقتان شىعارۋ تۋرالى ءوتىنىشىن وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ قازاقستانداعى ەلشىلىگىنە بيىلعى جىلدىڭ ناۋرىز ايىندا وتكىزگەن، ال ونىڭ جاۋابىن الداعى جىلدىڭ مامىر ايىندا الماقشى. دەمەك، ءتيىستى انىقتامانى ءبىر اي ىشىندە ەشقاشان دا الا المايدى، سوعان بايلانىستى ول قازىر اكىمشىلىك قۇقىق بۇزۋشىنىڭ قاتارىنا قوسىلىپ، ەندى ءوزىنىڭ قانداي جازاعا تارتىلاتىنىن كۇتىپ وتىر.

جانە تاڭعالارلىعى، مۇنداي قانداستارىمىزدىڭ قازاقستان پرەزيدەنتىنىڭ جارلىعى بويىنشا قازاقستان ازاماتى، ال قولىنداعى ءتولقۇجاتى بويىنشا وزبەكستان ازاماتى، ال سوندا ماسەلەسى ءبىرجاقتى شەشىلەتىن ءبىر جىلعا دەيىن ول كىسى نە ىستەيدى، قاي ەلدىڭ ازاماتىمىن دەپ جۇرەدى - ونى ءوزى دە تۇسىنبەيدى. مۇنى، ءتىپتى، ىشكى ىستەر مينيسترلىگى مەن ونىڭ قۇرامىنداعى كوشى- قون پوليتسياسى باسقارماسىنداعىلار دا بىلمەيتىن بولسا كەرەك.

بۇل جونىندە جانە ءبىر قيىن ماسەلە بار. وزبەكستاننان كەلگەن قانداسىمىز الگىندەي انىقتاما الۋ ءۇشىن وزبەكستان ەلشىلىگىنە كونسۋلدىق تىركەۋگە تۇرۋعا ءار ادام باسىنا 10 مىڭ تەڭگە، ال ازاماتتىقتان شىققاندىعى تۋرالى انىقتاما الۋ ءۇشىن 110 اقش دوللارى كولەمىندە، ياعني ورتاشا مولشەردە 150 اقش دوللارىنداي تولەماقى تولەيدى ەكەن. وزبەكستانداعى قانداستارىمىزدىڭ ءبارى دەرلىك كوپبالالى، سوندىقتان ولار وتباسى مۇشەلەرىنىڭ ءارقايسىسىنا الگىندەي اقشا تولەي الا ما؟

ونىڭ ۇستىنە، ولاردىڭ ءبىرازى سوناۋ ماڭعىستاۋ، اقتوبە سياقتى الىس وبلىستارعا ورنالاسقان، سوندىقتان ءتولقۇجاتىن تاپسىرۋ ءۇشىن الماتىداعى وزبەكستان رەسپۋبليكاسىنىڭ ەلشىلىگىنە قالاي كەلەدى، شارۋاسىن ءقايتىپ بىتىرەدى؟ ءقازىر ورالماندارعا ءۇي دە، ەشقانداي قارجىلاي جاردەماقى دا بەرىلمەيتىنى بەلگىلى، سونداي جاعدايدا ولار قۇجات جيناپ وتكىزۋگە قاجەتتى تولەماقى مەن جول ءجۇرۋ شىعىندارىن قايدان تابادى؟ بۇل سۇراق تا ەتنوستىق كوشى- قون ماسەلەسىمەن تىكەلەي اينالىساتىن دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگى مەن ىشكى ىستەر مينيسترلىگىن ونشا ويلاندىرمايتىن سياقتى.

جانە ءبىر ماسەلەگە توقتالا كەتۋگە ءماجبۇرمىز. جوعارىدا ازاماتتىقتان شىعۋ ءۇشىن ءار اعايىن شەتەلدىڭ ەلشىلىكتەرىنە 150 اقش دوللارى مولشەرىندە تولەماقى تولەيتىنىن ايتتىق. دەمەك، ءبىزدىڭ ەلىمىزگە 1 مىڭ قانداسىمىز كەلسە، ولاردىڭ قۇجاتتارىن رەتتەۋگە سىرت جەرلەرگە 150 مىڭ اقش دوللارى كولەمىندە قارجى شىعادى. ال سوندا قازاقستانداعى ەتنوستىق كوشى- قون وزىمىزگە ەمەس، ەڭ الدىمەن شەتەلدەردىڭ پايداسىنا جۇمىس ىستەي مە؟ بۇل دا - ناقتى جاۋاپتى قاجەت ەتەتىن ماسەلە.

وسىعان وراي جانە ءبىر ساۋال تۋىندايدى. سوڭعى جيىرما- جيىرما بەس جىلدا قازاقستاننان سىرت جەرلەرگە 3-4 ميلليونداي حالىق كوشىپ كەتتى. ءقازىر ولاردىڭ ءبارى وزگە ەلدەردىڭ ازاماتتىعىن قابىلداعان. مىنە، وسى سان ميلليون حالىقتىڭ ءبىر دە بىرەۋى قازاقستانعا قايتا كەلىپ، سوتتىلىعى تۋرالى كۋالاندىرعان انىقتاما سۇرادى ما؟ قازاقستان ازاماتتىعىنان شىعۋ ءۇشىن ءبىر تيىن اقشا تولەدى مە؟ ءبىزدىڭ بۇعان دا كۇمانىمىز بار. ال سوندا وزگە ەلدەردىڭ ەشقايسىندا جوق الگىندەي تالاپتاردى ءبىز قايدان ويلاپ تاپقانبىز؟

مىنە، وسى ايتىلعان جاعدايلاردىڭ سالدارىنان قازىرگى كەزدە الماتىداعى وزبەكستان رەسپۋبليكاسى ەلشىگىنىڭ الدىنا بارساڭىز، شارۋالارىن بىتىرە الماي، اۋرە- سارساڭعا ءتۇسىپ جۇرگەن قالىڭ اعايىندى كورەسىز. جاعداي وسى قالپىمەن تۇرا بەرسە، الداعى ۋاقىتتا وزبەكستاننان كەلەتىن ەتنوستىق كوشتىڭ دە بارىنشا ازايىپ، توقتاۋعا بەت الارى انىق.

شەتەل قازاقتارىنىڭ اتاجۇرتقا كەلۋىنە قيىندىق تۋعىزىپ وتىرعان ءۇشىنشى جاعداي -  وقۋ ماسەلەسى. بۇرىن قازاقستانداعى جوعارى وقۋ ورىندارىنا قابىلداۋدىڭ تيپتىك ەرەجەسىنە سايكەس ۇلتى قازاق شەتەلدىك ازاماتتار مەملەكەتتىك تاپسىرىس بويىنشا كونكۋرستىق نەگىزدە تەگىن ءبىلىم الۋعا قۇقىلى ەدى. سوعان وراي، شەتەلدەگى قازاق جاستارى قازاقستانعا كەلىپ، كەز كەلگەن جوعارى وقۋ ورنىنا كونكۋرستىق نەگىزدە تۇسە الاتىن. بۇعان قوسا، ولارعا ەكى پايىزدىق مولشەردە كۆوتا بولىنەتىن؛ 1500 تالاپكەرگە ارنالعان دايىندىق كۋرستارى دا جۇمىس ىستەيتىن. ءبىراق ەندىگى جەردە بۇل جەڭىلدىكتەردىڭ دە بولاشاعى كۇماندى بولىپ تۇر. ياعني، جاقىندا ءبىزدىڭ قولىمىزعا ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگى دايىنداعان جوعارى وقۋ ورىندارىنا قابىلداۋدىڭ تيپتىك ەرەجەسىنىڭ جاڭا جوباسى ءتيدى. بۇل جاڭا ەرەجەدە شەتەلدىك قازاق جاستارىنا ارنالعان جەڭىلدىكتەر مۇلدەم الىنىپ تاستالعان. ياعني، ەرەجە وسى قالپىمەن بەكىتىلسە، شەتەلدەگى قازاق جاستارىنىڭ قازاقستانعا كەلىپ، وقىپ، ءبىلىم الۋى ءبىرجولاتا توقتالادى.

ءبىلىم جانە عىلىم مينيسترلىگىنىڭ مۇنداي ەرەجەنى قانداي قيسىنعا سۇيەنىپ جاساپ وتىرعانى تۇسىنىكسىز. قازىرگى كەزدە باسقا ەلدەردى بىلاي قويعاندا، كورشى رەسەيدىڭ ءوزى جەر جۇزىندەگى بارلىق وتانداستارىنا وقۋ- ءبىلىم جونىنەن ەسىگىن ايقارا اشىپ قويعان. سونىڭ ناتيجەسىندە، قازاقستاندا مەكتەپ بىتىرگەن جاستاردىڭ دا ءبىرازى سول جاققا كەتىپ، تەگىن وقۋعا ءتۇسىپ جاتىر. ءبىز ەڭ بولماسا سولاردان نەگە ۇلگى المايمىز؟

جانە ءبىر تاڭعالارلىعى، بۇل جاڭا ەرەجەدە قازاقستاندا تۇراقتى تۇراتىن، ازاماتتىعى جوق شەتەلدىك ازاماتتاردىڭ تەگىن وقۋ مۇمكىندىگى بۇرىنعىسىنشا ساقتالىپ قالعان. دەمەك، ءبىز ءۇشىن ءوز اعايىندارىمىزدان گورى وزگە شەتەلدىكتەر الدەقايدا ارتىق بولعانى ما؟

ال سوندا ەلىمىزدەگى ەتنوستىق كوشى- قون سالاسىنداعى ۇزاق جىلداردان بەرى جۇزەگە اسىپ كەلە جاتقان جاقسى ىستەردىڭ اياق استىنان كەدەرگىگە ۇشىراپ، بۇرىن- سوڭدى بولماعان قيىندىقتارعا كەزدەسۋىنىڭ سەبەبى نەدە؟ ءبىزدىڭ ويىمىزشا، مۇنداي جاعداي ەڭ الدىمەن كوشى- قونعا قاتىسى بار مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ بۇل سالانىڭ ءمان- جايىن جان- جاقتى زەردەلەپ، دۇرىس تۇسىنبەۋىنەن تۋىنداپ وتىر.

ياعني، سوڭعى ۋاقىتتا بۇكىل دۇنيەجۇزى بويىنشا كوشى- قون ەڭ كۇردەلى ماسەلەلەردىڭ بىرىنە اينالىپ، سوعان وراي، بۇل جونىندەگى ەرەجە- تارتىپتەر بارىنشا قاتايتىلۋدا. ءبىراق، بۇل تالاپ، نەگىزىنەن، بوسقىندار مەن زاڭسىز ەڭبەك كوشى- قونىنا قاتىستى جۇزەگە اسىرىلۋدا. ال ەتنوستىق كوشى- قون، ياعني ءوز قانداستارى مەن وتانداستارىن كوشىرىپ اكەلۋدەگى شارت- تالاپتار بارلىق ەلدەردە دە بۇرىنعىداي، بارىنشا جان- جاقتى جەڭىلدىكتەر جاساۋ نەگىزىندە جۇزەگە اسىرىلۋدا. بۇعان يزرايل، گەرمانيا، پولشا سياقتى ەلدەردەن باستاپ، رەسەيدەگى ەتنوستىق كوشى- قون تۋرالى جۇرگىزىلىپ جاتقان جاقسى ىستەر ايقىن دالەل. ال قازاقستان ۇكىمەتى مەن ونىڭ كوشى- قونعا قاتىستى مەكەمەلەرى بوسقىندار مەن زاڭسىز ەڭبەك كوشى- قونىن ەتنوستىق كوشى- قوننان اجىراتا المايتىن سىڭايلى. ياعني، ولار ءۇشىن شەتەلدەن كەلگەن بوسقىن دا، جۇمىس ىزدەپ جۇرگەن گاستەربايتەر دە، اتاجۇرتقا ورالعان ورالمان دا - بارلىعى بىردەي سياقتى.

سونداي- اق، رەسەيدەن باستاپ، وركەنيەتتى ەلدەردىڭ بارىندە دە كوشى- قون جۇمىستارى ءبىر ورتالىقتان باسقارىلىپ، جان- جاقتى ناقتىلانعان ايقىن جۇيەمەن جۇمىس ىستەيدى. وكىنىشكە قاراي، بىزدە بۇل ماسەلە دە ەسكەرىلمەيدى. كەرىسىنشە، بىزدە كوشى- قونمەن ناقتى كىم اينالىساتىنى بەلگىسىز. بۇرىنعى جەكە كوشى- قون كوميتەتى الدەقاشان تاراتىلعان. ءقازىر ول - دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگىنىڭ قۇرامىنداعى ەتنوستىق جانە ىشكى كوشتى رەتتەۋ دەپ اتالاتىن شاعىن عانا باسقارما. ول باسقارمانىڭ بۇكىل حالقىمىزدىڭ بۇگىنى مەن بولاشاعى ءۇشىن اسا ماڭىزدى ەتنوستىق كوشى- قون ماسەلەسىن تولىق شەشۋگە شاماسى دا، مۇمكىندىگى دە جەتپەيدى.

كوشى- قونعا قاتىسى بار باسقا دا مەملەكەتتىك مەكەمەلەردىڭ بۇل سالاداعى جۇمىستارى ويداعىداي ەمەس. مىسالى، «حالىقتىڭ كوشى- قونى تۋرالى» زاڭدا ەتنوستىق كوشتى شەتەلدەردە ۇيىمداستىرۋ سىرتقى ىستەر مينيسترلىگىنە جۇكتەلەتىنى اتاپ كورسەتىلگەن. ءبىراق، مينيسترلىك زاڭدا كورسەتىلگەن بۇل مىندەتىن ويداعىداي ورىنداپ وتىر دەپ ايتا المايمىز.

شەتەلدەن اتاجۇرتقا ورالعان اعايىنداردىڭ كوپ شارۋاسى، جوعارىدا اتاپ ايتقانىمىزداي، ىشكى ىستەر مينيسترلىگىنىڭ كوشى- قون پوليتسياسى باسقارمالارىنا بارىپ تىرەلەدى. ءبىراق، بۇل مينيسترلىك تاراپىنان دا ەتنوستىق كوشى-قوننىڭ ەرەكشەلىكتەرىن تەرەڭ ءتۇسىنىپ، جاناشىرلىق تانىتۋ كەنجە قالىپ تۇر.

وسىعان وراي تاعى ءبىر ماسەلەنى ايتا كەتكىمىز كەلەدى. بۇگىنگى تاڭدا ءبىزدىڭ ەلىمىزدە ەڭ كوپ ءسوز بولىپ، ءجيى تالقىلاناتىن ماسەلەنىڭ ءبىرى - ەتنوستىق كوشى- قون، ياعني شەتتەن كەلگەن اعايىندارىمىزدىڭ جاعدايى. بۇل ماسەلەنى ءتۇرلى قوعامدىق ۇيىمداردىڭ بەلسەندىلەرىنەن باستاپ، پارلامەنت دەپۋتاتتارىنا دەيىن ءجيى كوتەرىپ، تولىپ جاتقان ۇسىنىستار جاساپ، تالقىلاۋلار وتكىزەدى.

«حالىقتىڭ كوشى- قونى تۋرالى» زاڭ دا الدەنەشە رەت قايتا جاسالدى. ۇكىمەت تە بۇل ماسەلەگە ۇنەمى نازار اۋدارىپ كەلەدى. سولاردىڭ ءبىرى - جاقىندا عانا دەنساۋلىق ساقتاۋ جانە الەۋمەتتىك دامۋ مينيسترلىگى وتكىزگەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسى ۇكىمەتىنىڭ كوشى- قون جونىندەگى جاڭا ساياساتى» تاقىرىبىنداعى دوڭگەلەك ۇستەل. ءبىراق، وسىنشالىقتى تالقىلاۋلار مەن جيىندار ەتنوستىق كوشى- قوننىڭ كوبەيۋىنە ەمەس، كەرىسىنشە، ازايۋىنا اكەلىپ سوعىپ وتىر. نەگە بۇلاي؟ الدە، جوعارىدا ايتقان قازاقستان ۇكىمەتىنىڭ كوشى- قون جونىندەگى جاڭا ساياساتى وسىعان، ياعني ەتنوستىق كوشتى ازايتۋعا بەيىمدەلگەن بە؟ بۇل ماسەلە اشىق، انىق ايتىلۋعا ءتيىس.

تاۋەلسىزدىكتى جاڭا عانا العان سوناۋ 1992 -جىلى قازاقستان ۇكىمەتى «شەتەلدەگى قازاق دياسپوراسىنىڭ وكىلدەرىن قازاقستان رەسپۋبليكاسىندا بولعان كەزىندە الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق جەڭىلدىكتەرمەن قامتاماسىز ەتۋ تۋرالى» №791 -قاۋلى قابىلداپ ەدى. كولەمى الاقانداي عانا وسى شاعىن قاۋلى 2004 -جىلعا دەيىن شەتەلدەن كەلگەن بارلىق قازاقتىڭ تۇراقتى تۇرۋ، ازاماتتىق الۋ، وقۋعا ءتۇسۋ سياقتى ماسەلەلەرىن ەشقانداي اۋرە- سارساڭعا سالماي، بىردەن شەشەتىن نەگىزگى قۇجات بولدى. ءبىراق كەيىن بەلگىسىز سەبەپتەرمەن ول قاۋلىنىڭ كۇشى جويىلدى. الداعى ۋاقىتتا وسى ماسەلە قايتادان قولعا الىنسا دەيمىز.

ياعني، قازاقستان ۇكىمەتى شەتەلدەگى قازاق دياسپوراسىنا قولداۋ كورسەتۋ جونىندە بۇگىنگى زامان تالابىنا ساي جاڭا قۇجات دايىنداپ، سوعان وراي ناقتى ءىس- شارالاردى قولعا الۋعا ءتيىس. ەگەر بۇل ماسەلە شەشىلسە، تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ 25 جىلدىعى قارساڭىندا شەتەلدەگى سان ميلليون قانداسىمىزعا جاسالعان ۇلكەن قامقورلىق، ەرەكشە تارتۋ بولار ەدى. بۇعان تولىق مۇمكىندىك بار ەكەندىگىنە دە ناقتى دالەل كەلتىرەيىك. وسىدان ەكى جىلداي بۇرىن تاراز قالاسىندا ەلىمىزدىڭ پرەمەر- ءمينيسترى ك. ءماسىموۆ شەتەل قازاقتارى جانە ورالماندار وكىلدەرىمەن ارنايى كەزدەسۋ وتكىزدى.

بۇل كەزدەسۋگە دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى اتىنان ءبىز دە قاتىسىپ، شەتەل قازاقتارىمەن بايلانىس جاساۋ جانە ەتنوستىق كوشى- قوننىڭ وزەكتى ماسەلەلەرىن ورتاعا سالىپ ەدىك. پرەمەر- مينيستر كەزدەسۋ سوڭىندا بۇل ماسەلەلەردىڭ وڭ شەشىم تاباتىنىنا سەندىرگەن بولاتىن. ۇكىمەت باسشىسىنىڭ سول سوزىنەن ناتيجە شىعاتىن ۋاقىت كەلدى دەپ ەسەپتەيمىز.

الداعى 2017 -جىلى دۇنيەجۇزى قازاقتارىنىڭ كەزەكتى قۇرىلتايى وتەدى دەپ جوسپارلانعان. بۇل باسقوسۋعا الەمنىڭ ءار تارابىنداعى قازاقتاردىڭ وكىلدەرى كەلىپ، بۇرىننان قالىپتاسقان ءداستۇر بويىنشا جيىنعا ۇكىمەت پەن پارلامەنت مۇشەلەرى قاتىسىپ، ەلباسى بۇكىل حالقىمىزعا ورتاق ماسەلەلەر جونىندە ماڭىزدى بايانداما جاسايدى. مىنە، وسىنداي سالتاناتتى ساتتە شەتەل قازاقتارىنىڭ اتاجۇرتقا كەلۋىنىڭ بۇكىل جولى مەن مۇمكىندىكتەرىن تارس جاۋىپ تاستاپ، اعايىنداردىڭ الدىندا ىڭعايسىزدىققا ۇشىراپ، جەرگە قاراپ وتىرماعانىمىز ابزال. بۇل ماسەلەنى دە وسى باستان ويلاستىرعان دۇرىس.

سوعان وراي، قازاقستان ۇكىمەتى جوعارىدا ايتىلعان ماسەلەلەردى جان- جاقتى قاراستىرىپ، ەتنوستىق كوشى- قون جۇمىستارىن وركەنيەتتى ەلدەردەگىدەي ناقتى ءبىر جۇيەگە تۇسىرسە دەگەن ۇسىنىس- تىلەك بىلدىرەمىز.

سۇلتان-ءالى بالعابايەۆ، دۇنيەجۇزى قازاقتارى قاۋىمداستىعى ءتوراعاسىنىڭ ورىنباسارى، قازاقستاننىڭ ەڭبەك سىڭىرگەن قايراتكەرى

الماتى