استانا - مەملەكەتتىڭ مەرەيى، ۇلتتىڭ كەلبەتى
ارينە، بۇل تاريحتىق ولشەممەن العاندا قىسقا عۇمىر.
سوعان قاراماستان كىسى قىزىعارلىقتاي شىعىس پەن باتىستىڭ ايشىقتارىن قاتار بويىنا ءسىڭىرىپ، ۇيلەسىمدى ۇشتاستىرعان استانا ەۋرازيا كىندىگىندەگى ەڭ بەلسەندى ورتالىققا، الەمدىك دەڭگەيدەگى شەشىمدەر قابىلداناتىن ورتالىققا اينالدى. ايتسە دە، قالانىڭ قالىپتاسۋى وڭاي بولدى ما؟ ءبىر قاراعاندا سولاي دا سەكىلدى، ويتكەنى ەلوردانى مۇناي قاراجاتتارىنىڭ ارقاسىندا سالىندى دەيتىندەر دە تابىلادى. الايدا استانا جىلناماسىنا ۇڭىلسەك وسىدان جيىرما جىلداي بۇرىن بۇنداي باتىل شەشىمدەر قابىلداۋ، وعان جۇرتشىلىقتى كوندىرۋ، كوندىرىپ قانا قويماي، سوعان ەلدى ەرتە ءبىلۋ كەز كەلگەن ساياساتكەردىڭ قولىنان كەلە بەرمەيتىن شارا ەكەنى انىق.
تاۋەلسىزدىك قولعا تيگەن العاشقى جىلدارى قازاقستان جۇرتشىلىعى از قيىنشىلىق كورمەدى. كسرو ىدىراپ، جەتپىس جىل بويى ءبىر ورتالىقتان باسقارىلىپ كەلگەن ەلدىڭ كەلەشەگى بۇلىڭعىر بولاتىن. مىنە، وسىنداي ەل بولۋدىڭ العاشقى جىلدارىندا مەملەكەت باسشىسى ن. نازاربايەۆ رەسپۋبليكا استاناسىن الماتىدان باسقا وڭىرگە، ونىڭ ىشىندە ورتالىققا كوشىرۋ تۋرالى ماسەلەنى كوتەردى. سونىڭ ارقاسىندا 1994 -جىلعى 6 -شىلدە كۇنى قازاقستان رەسپۋبليكاسى جوعارعى كەڭەسىنىڭ استانانى الماتىدان اقمولاعا اۋىستىرۋ تۋرالى شەشىم- قاۋلىسى قابىلداندى.
ال بۇل تاريحي كۇندى ەلباسى بىلاي دەپ ەسكە الاتىنى بار: «1994 -جىل بولاتىن. كەڭەس وداعى ىدىراپ، كۇيرەگەن تۇس. مەملەكەتتە زەينەتاقىعا، مۇعالىمدەر مەن دارىگەرلەرگە جالاقى رەتىندە تولەيتىن اقشا قالماعان ەدى، ميليتسيانىڭ وزىنە جالاقى بىرنەشە ايعا دەيىن كەشىگىپ جاتاتىن. مىنە، وسى تۇستا مەن استانانى اقمولاعا كوشىرۋ كەرەك دەدىم. ويتكەنى، جاڭا مەملەكەتتە جاڭا تىرەك كەرەك بولدى، جاڭا ءوسىم نۇكتەسى بولۋى ءتيىس ەدى. ەڭ اقىرى ءبىر نارسەنى باستان- اياق جاڭادان باستاۋ قاجەت بولدى.
ول 6 -شىلدە كۇنى بولاتىن. مەن تۋعان كۇنىم ەكەنىنە قاراماستان پارلامەنتكە كەلدىم، ويتكەنى مەنىڭ ۇسىنىسىممەن ەشكىم دە كەلىسپەگەن، ءتىپتى ونداي ۇسىنىستى قابىلدامايتىن دا ەدى. پارلامەنت سەسسياسىندا ءسوز سۇراپ، ءوزىمنىڭ تۋعان كۇنىمدە قاۋلى قابىلداۋدى ءوتىنىپ، وسى ىسكە قاتىستى جوبانى العا تارتتىم. سوندا ءبىر سىيلى دەپۋتاتتاردىڭ ءبىرى ءسوز الدى: ء«تىپتى ەگەردە ءبىز شەشىم قابىلداعان كۇننىڭ وزىندە بۇنىڭ ءبارىن سالۋعا شامامەن 30-40 جىل نەمەسە ودان دا كوپ ۋاقىت كەتەدى.
ال بۇگىن ونىڭ تۋعان كۇنى ەكەن. كوتەرىڭكى، جاقسى كوڭىل- كۇيمەن ۇيىنە قايتسىن، وسى قاۋلىنى قابىلدايىق» دەدى. وسىلايشا، مەنىڭ تۋعان كۇنىمدە تاريحي شەشىم قابىلداندى دا كەتتى». مىنە، ەل ورداسىن بۇگىنگى استاناعا كوشىرۋدىڭ تاريحى وسىلاي باستالعان ەكەن.
بۇدان كەيىن، 1997 -جىلى قازاقستان پرەزيدەنتى ن. نازاربايەۆتىڭ ەلوردانى الماتىدان اقمولاعا كوشىرۋ تۋرالى شەشىمى شىقتى. سوعان وراي اقمولاعا قاراي رەسمي كوشتىڭ باسى 1997 -جىلدىڭ كۇزىنە قاراي باستالدى. وسى جىلدىڭ 20 قازانىندا پرەزيدەنت قازاقستاننىڭ جاڭا استاناسى - اقمولا قالاسى بولعانىن رەسمي تۇردە جاريالادى. 1997 -جىلعى 8 -قاراشادا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەملەكەتتىك رامىزدەرى مەن پرەزيدەنت بايراعى اقمولا قالاسىنا جەتكىزىلدى.
وسى سالتاناتتى شارادا مەملەكەت باسشىسى ن. نازاربايەۆ: «بارلىق ساياسي شەشىمدەر بۇگىننەن باستاپ وسى قالادا قابىلداناتىن بولادى»، - دەپ رەسمي جاريالاعان ەدى. كوپ كەشىكپەي، 1998 -جىلى اقمولا قالاسىنىڭ اتى رەسمي تۇردە استانا بولىپ وزگەرتىلدى. ەلوردا مارتەبەسىنە يە بولعان قالا وسى ۋاقىتتان باستاپ تۋعان كۇنىن اتاپ ءوتۋدى يگى داستۇرگە اينالدىردى. جەتى جىل قاتارىنان مەرەكە 10 -ماۋسىم كۇنى تويلانىپ كەلدى. ۋاقىت وزعان سايىن استانا كۇنىنىڭ ماڭىزدىلىعى ارتىپ، ول تەك ەلوردالىقتار عانا ەمەس، بۇكىل قازاقستاندىقتاردىڭ اسىعا كۇتەتىن مەرەكەسىنە اينالدى. سول سەبەپتى، 2006 -جىلى استانا قالاسى اكىمدىگىنىڭ قاۋلىسىنا سايكەس جانە قالالىق ءماسليحاتتىڭ شەشىمىمەن مەرەكەگە - استانا كۇنى رەسمي اتاۋى بەرىلىپ، ال ونى اتاپ ءوتۋ العاشقى رەسمي شەشىم قابىلدانعان كۇن - 6 -شىلدەگە بەكىتىلدى. ال 2008 -جىلى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەرەكەلەر تۋرالى زاڭىنا» ەنگىزىلگەن وزگەرىستەرگە سايكەس، 6 -شىلدە - استانا كۇنى مەملەكەتتىك مەرەكەلەر تىزىمىنە ەندى.
مىنە، سودان بەرگى كەزەڭدە الاش جۇرتىنىڭ ارۋ استاناسى تورتكۇل دۇنيە تامساناتىن، الەمنىڭ اتاقتى استانالارىمەن سالتانات جارىستىرىپ، بوي تالاستىرا الاتىن باس قالاسى رەتىندە قالىپتاستى. تاۋەلسىز قازاقستاننىڭ ەلورداسى جۇمىر جەردى تولعاندىرعان تاقىرىپتار تالقىلاناتىن، ساليقالى ساياسات، تۇعىرلى ەكونوميكا، ءدىنارالىق كەلىسىم كەڭەستەرى وتەتىن جاھاندىق ورتالىق دارەجەسىنە جەتتى.
سونىڭ ايقىن دالەلىنە كەلسەك، 2010 -جىلعى ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك پەن ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا ءتوراعالىق ەتىپ، استانا ءسامميتىن وتكىزگەلى بەرى ەلوردانىڭ مەرەيلى ماجىلىستەر وتكىزە الاتىن دەڭگەيى قۋاتتالا تۇسكەندەي بولدى. ايبارىمىزدى اسقاقتاتقان ازيادانى قوسپاعاندا حالىقارالىق ساياسي ءھام ەكونوميكالىق ماڭىزدى ماسەلەلەر تالقىعا سالىنعان جيىندار، جوعارى دەڭگەيدە حالىقارالىق شەشىمدەر قابىلدانعان ماجىلىستەر سونىڭ ايعاعى. ءبىر سوزبەن ايتقاندا، استانا قازاق دالاسىنىڭ عانا ەمەس، كۇللى ورتالىق ازيانىڭ، ەۋرازيانىڭ دا بەدەلىن العا سۇيرەپ كەلەدى. ال ەكسپو-2017 حالىقارالىق كورمەسى سەكىلدى جاھاندىق دەڭگەيدەگى شارالاردىڭ الداعى ۋاقىتتا دا وتكىزىلۋى ەلوردانىڭ داڭقىن دا ارتتىرا تۇسپەك. راسىندا، ەكسپو حالىقارالىق كورمەسى بايتاق قالامىزدىڭ كوركىن عانا ەمەس، داڭقىن اسىرا تۇسەرىندە ءسوز جوق. مۇنداي اۋقىمدى شارانىڭ ءوزى ەلوردانىڭ ەرتەڭىن كۇرت وزگەرتكەلى تۇر دەسەك ارتىق ايتقاندىق ەمەس.
استانا كۇنىنە ارنالعان سالتاناتتى جيىندا ەلباسى ن. نازاربايەۆ تا وسى ماسەلەگە ەرەكشە نازار اۋدارىپ، ءسوز سويلەگەن بولاتىن.
وندا پرەزيدەنت: استانا ە ى ق ۇ- نىڭ جاڭا مىڭجىلدىقتاعى العاشقى ءسامميتىن قابىلدادى، ەكسپو دۇنيەجۇزىلىك كورمەسىنىڭ 17- استاناسى اتاندى. مۇندا الەمنىڭ 57 يسلام مەملەكەتىنىڭ كوشباسشىلارى قاتىسقان كونفەرەنسيا جانە قازاقستاندى تانىمال ەتكەن باسقا دا كوپتەگەن حالىقارالىق فورۋمدار ءوتتى. بۇل - ءبىزدىڭ استانامىزدى الەمدىك قوعامداستىققا جوعارى دەڭگەيدە تانىلۋىنىڭ كورسەتكىشى. استانا بۇگىندە بولاشاققا كوز تىگەدى، قالانىڭ دامۋ قارقىنى ونى ءومىر ساپاسىنىڭ جاڭا ستاندارتتارىنىڭ ۇلگىسىنە، بۇكىل ەۋرازيا ءۇشىن يننوۆاتسيالىق دامۋدىڭ ۋربانيزاتسيالىق مودەلىنە اينالدىرادى. مۇندا جاڭا وندىرىستەر ىسكە قوسىلىپ، شاعىن جانە ورتا بيزنەس دامىپ جاتىر. قالا ينفراقۇرىلىمى جاقسارۋدا، جاڭا مادەنيەت جانە دەمالىس نىساندارى اشىلۋدا»، - دەدى مەملەكەت باسشىسى.
ەلباسىنىڭ ايتۋىنشا، بۇگىنگى ەلوردا كەز كەلگەن ەلدە بار جاقسى نارسەنىڭ ءبارىن وزىنە شوعىرلاندىرا وتىرىپ، ناقتى مەملەكەتتىڭ ءومىرىن بەينەلەيدى. «ەلوردا - ءاربىر ۇلتتىڭ ۇستىنى. قازاقستاندىقتار ءۇشىن استانا دا وسىنداي مەگاپوليسكە اينالدى. جاڭا ەلوردانىڭ نەگىزىن قالاۋ وتانىمىزدىڭ تاۋەلسىزدىك تاريحىنىڭ التىن پاراقتارى بولىپ سانالادى. استانا ءبىز ءۇشىن - بىرىگۋدىڭ، تۇتاستىقتىڭ، حالقىمىزدىڭ ءوز كۇشىنە، ەرەكشە مۇمكىندىكتەرىنە دەگەن سەنىمىنىڭ رۋحتاندىرۋشى ءرامىزى. استانا رۋحى عاسىرلىق داستۇرلەردى، دانالىقتى، حالىقتىڭ شىعارماشىلىعىن، قازاقستان حالقىنىڭ وتكەنىن، قازىرگىسى مەن كەلەشەگىن ساباقتاستىرادى. ءبىزدىڭ مەملەكەتىمىزدە، ەكونوميكا مەن قوعامدا تاۋەلسىزدىك جىلدارى بولعان تۇبەگەيلى وزگەرىستەر ەلوردامىزدا ايناداعىداي كورىنىس تاپقان»، - دەدى ەلباسى.
مەملەكەت باسشىسىنىڭ ايتۋىنشا، ەلوردا قازىرگىدەي كۇردەلى ۋاقىتتا دا قارقىنىن تۇسىرمەي، قالعان وڭىرلەردى قولداپ، بۇكىل قازاقستانعا سارقىلمايتىن كۇش- قۋات بەرىپ وتىر.
«وسى ۋاقىت ىشىندە ۇلكەن جولدى ارتقا تاستادىق، كوپ نارسە جاسالدى، ءبىراق جاسايتىنىمىز ءالى دە كوپ. ءبىز بۇعان دايىنبىز، ول ءۇشىن قاجەتتى مۇمكىندىكتەر مەن قۇلشىنىس بار. استانا ءبىزدىڭ تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ، دامۋدىڭ شىنايى كورىنىسىنە، ازاتتىق پەن يننوۆاتسيا رۋحىنا اينالدى. قازاقستاندىقتار ءۇشىن جاڭا ەلوردا، بۇل - وتانىمىزدىڭ جۇرەككە جاقىن، تارتىمدى ورتالىعى»، - دەدى نۇرسۇلتان نازاربايەۆ. تۇتاستاي العاندا، استانا تاريح ءۇشىن از عانا جىلدار ىشىندە بيىك بەلەستەردى باعىندىرىپ، ەل ەكونوميكاسىن ىلگەرىلەتەتىن قوزعالتقىشقا اينالدى.
ال جالپى استانانىڭ دامۋ فيلوسوفياسىنا كەلسەك، نۇرسۇلتان نازاربايەۆ ءمۇنى وتە انىق جانە بەينەلى تۇردە ايقىنداپ بەرگەن ەدى. «وسىندا ەجەلگى سارىارقا جەرىندە تەك استانا ەمەس، ەلىمىزدىڭ بولاشاق بەسىگى ومىرگە كەلدى. استانا تاريحى مەن قازاقستاندىقتاردىڭ تاعدىرى ءبىر- بىرىنەن اجىراعىسىز. ەلوردا ءبىزدىڭ رەسپۋبليكامىزدىڭ كۇش- قۋاتىنىڭ ىسكە اسۋىنىڭ، ديناميكالىق دامۋىنىڭ جانە تۇراقتىلىعىنىڭ كورىنىسى. استانا بارشا قازاقستاندىقتاردى بىرىكتىرەتىن جانە العا قاراي قادام باسقان جارقىن، قۋاتتى، گۇلدەنگەن قالاعا اينالدى. ءبىزدىڭ ەلوردامىز وتانىمىزدىڭ جۇرەگى، حالىقتىڭ ءوز كۇشىنە سەنىمى مەن ۇلى تاعدىر- تالايىنىڭ سيمۆولى بولىپ تابىلادى. بۇگىندە استانادا، قازاقستاننىڭ بارلىق وڭىرىندەگى سياقتى، جۇزدەن استام ۇلت وكىلدەرى ءومىر سۇرەدى. حالىقتار دوستىعى، ءوزارا تۇسىنىستىك جانە ىنتىماقتاستىق - استانانى جانە جاڭا قازاقستاندى قۇرۋدىڭ نەگىزى، مىنە، وسىلار»، - دەگەن ەدى ەلباسى ءبىر سوزىندە.
ەندەشە، بۇگىندە قازاق ەلىنىڭ ەلورداسى بولۋىمەن قاتار حالىقارالىق القالى جيىنداردىڭ دا ورداسىنا اينالعان، بەيبىتشىلىك پەن تاتۋلىقتىڭ دىڭگەگى سانالاتىن استانامىزدىڭ مەرەيى تاسىپ، بەدەلى اسقاقتاي بەرسىن دەپ تىلەيىك!
اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى
