الەم تانىعان استانا شەجىرەسى - تاۋەلسىزدىك تاريحىمەن ۇشتاسادى - فوتو

استانا. قازاقپارات - بۇگىنگى كۇنى كامەلەت جاسقا تولىپ، از عانا جىلدىڭ ىشىندە الەم تانىعان اسەم قالالاردىڭ قاتارىنان كورىنگەن استانانىڭ تاۋەلسىزدىك تاريحىنداعى ورنى ەرەكشە.

ءتىپتى، تاۋەلسىزدىك جىلدارىنداعى باستى جەتىستىكتەرىنىڭ ءبىرى رەتىندە دە، وتكەن جىلدارداعى «جەتى كەرەمەتتىڭ» ءبىرىنشىسى رەتىندە دە جۇرت وسى الاشتىڭ ايبىندى استاناسىن اۋىزعا الادى. وتكەن 18 جىل ارالىعىندا الەم استانانى قازاق ەلىنىڭ باس قالاسى رەتىندە تانىپ قانا قويعان جوق، ەۋرازيا كىندىگىندەگى ەڭ بەلسەندى ورتالىققا، الەمدىك دەڭگەيدەگى شەشىمدەر قابىلداناتىن ورتالىققا اينالعانىن دا مويىنداپ وتىر.

ال بۇل دەڭگەيگە قازاقتىڭ باس قالاسى قالاي جەتتى؟ وسىعان ۇڭىلە ءتۇسۋ ءۇشىن ون سەگىز جىل بۇرىن قازاقستاننىڭ بۇكىل الەمگە جار سالا جاڭا استاناسىن تانىستىرعاننان بۇگىنگى دامىعان كەزەڭىنە دەيىنگى تاريحىنا نازار اۋدارۋدى ءجون ساناعان ەدىك.

1994-جىلى مەملەكەت باسشىسىنىڭ استانانى كوشىرۋ تۋرالى يدەياسىن ايتى.

1996-جىلى 6- شىلدەدە استانانى الماتىدان اقمولاعا كوشىرۋگە شەشىم قابىلداندى. 1996-جىلى 6- شىلدەدە جوعارعى كەڭەس وتىرىسىندا ەلباسى ن. نازاربايەۆتىڭ ءتۇرلى مەملەكەتتەردىڭ استانانى اۋىستىرۋ جونىندەگى تاريحي تاجىريبەسىمەن، عىلىمي نەگىزدەمەلەرىمەن، گەوساياسي قاجەتتىلىكپەن تۇجىرىمدالعان بايانداماسىمەن جان-جاقتى تۇسىنىكتەرىنەن كەيىن كوپشىلىك داۋىسپەن «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ پرەزيدەنتى ن. ءا. نازاربايەۆتىڭ مەملەكەت استاناسىن اقمولا قالاسىنا اۋىستىرۋ تۋرالى ۇسىنىسىنا كەلىسىم بەرىلسىن» دەگەن تاريحي شەشىم قابىلدانىپ، جاريا ەتىلدى.

بۇل دا ەلباسى كورەگەندىگى ارقاسىندا ەل بولىپ اتقارىلاتىن ۇلكەن ءىستىڭ العاشقى ىرگەتاسى ەدى. ءسويتىپ قازىرگى استانانىڭ ورنىنا جايعاسۋ تاريحىنا دا وسى جىلدىڭ كوپ اسەرى بولدى.

1997-جىلى 10- جەلتوقساننان باستاپ اقمولا قازاقستاننىڭ استاناسى بولىپ رەسمي تۇردە جاريالاندى.

1998-جىلى 6- مامىردا ەلباسى ن. ءا. نازاربايەۆ اقمولا قالاسىن «استانا» دەپ اتاۋعا جارلىق شىعاردى. قازاقستاننىڭ جاڭا استاناسىن اباتتاندىرۋ ءىسى اسا قارقىن الدى. ەلباسىنىڭ استانا يدەياسىنىڭ جۇزەگە اسۋ بارىسىنا وراي سول كەزدەگى ەلوردا اكىمى ادىلبەك جاقسىبەكوۆ بىلاي دەپ ەسكە الادى: «ءبىر كۇنى ەلباسىن ۇزاق ساپاردان كۇتىپ الدىق. تۋرا اۋەجايدا پرەمەر-مينيستر ەكەۋىمىزدى ماشيناسىنا وتىرعىزىپ الدى. ەلوردا اتاۋىن وزگەرتۋ تۋرالى ويدىڭ پىسكەن كەزى. كەزدەسۋلەردە دە بۇل تۋرالى ايتىپ جۇرگەن. ءبىراز ءۇنسىز وتىرىپ... «مۇمكىن، استانا دەپ اتارمىز؟ قاناتتى ءسوز سياقتى. بولاشاققا دەگەن تالپىنىسىمىزدىڭ سيمۆولى بولار ەدى» دەدى.

ادەتتەگىدەي، پرەزيدەنتتىڭ سوزىنەن كەيىن ءبىز ءبىراز ءۇنسىز قالدىق. نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى «بۇگىن رەزيدەنتسياعا كەلىڭدەر. سوندا سويلەسەمىز» دەدى. كەشكە اڭگىمە جالعاستى. استانا ءۇشىن پرەزيدەنت بىرنەشە مىسالدار كەلتىردى. ءبىراق زاڭ بويىنشا، قالالىق ءماسليحات دەپۋتاتتارىنىڭ قولداۋى كەرەك بولاتىن. قولداۋ كورسەتىلدى دە. 1998-جىلعى 6- مامىردا قالالىق ءماسليحاتتىڭ سەسسياسىندا دەپۋتاتتار قالا اتاۋىن استاناعا اۋىستىرۋ تۋرالى ءبىرجاقتى شەشىم قابىلدادى».

1998-جىلى 10- ماۋسىمدا رەسمي تۇردە جاڭا استانانىڭ حالىقارالىق تۇساۋكەسەر تويى بولىپ ءوتتى. بۇدان كەيىنگى كەزدەرى دە استانانىڭ قالا مارتەبەسىنە سايكەس جاڭعىرتۋ جۇمىستارى جالعاسىن تاپتى. ەلوردانىڭ تورىنەن قازاقتىڭ ءۇش ۇلى تۇلعاسى تولە، قازىبەك جانە ايتەكە بيلەرگە ەسكەرتكىش تۇرعىزىلىپ، بابالار الدىنداعى ۇلكەن ءبىر پارىز ورىندالدى.

1998-جىلى يۋنەسكو-نىڭ شەشىمى بويىنشا استانا قالاسىنا «بەيبىتشىلىك قالاسى» جوعارى اتاعى بەرىلىپ، مەدالمەن ماراپاتتالدى. بۇل اتاق قىسقا مەرزىم ىشىندە الەۋمەتتىك- ەكونوميكالىق، ساياسي جانە مادەني دامۋدا نەعۇرلىم اسەرلى ءارى قۋاتتى وسۋگە، تۇراقتى ەتنيكاارالىق قاتىناستى ورنىقتىرۋعا قول جەتكىزە العان عالامشاردىڭ جاس قالالارىنا بەرىلەدى. برازيليادا وتكىزىلگەن بۇل كونكۋرستا استانا بارلىق ولشەمدەر بويىنشا الەمنىڭ ءار ءتۇرلى ەلدەرىنىڭ ون ەكى قالاسىن باسىپ وزدى. الەمنىڭ 15 تەن استام قالاسى قازاقستان ەلورداسىنىڭ باۋىرلاس قالالارى بولىپ تابىلادى، ولاردىڭ اراسىندا ماسكەۋ، بەرلين، ۆارشاۆا، مينسك، كيەۆ، انكارا، بانگكوك، ريگا جانە باسقالارى بار.

2003-جىلى 23-24- قىركۇيەكتە استانادا الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ I سەزى ءوتتى. ونىڭ جۇمىسىنا يسلام، حريستياندىق، يۋدايزم، سينتويزم، يندۋيزم جانە ءبۋدديزمنىڭ مەيلىنشە بەدەلدى وكىلدەرى قاتىستى.

2006-جىلى 12-13- قىركۇيەكتە الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ Ⅱسەزى وسى سەزد ءۇشىن ارنايى سالىنعان جاڭا «بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايى» عيماراتىندا ءوتتى. ەكىنشى فورۋم جۇمىسىنا بۇل جولى 29 دەلەگاتسيا قاتىستى.

2007-جىلدىڭ ماۋسىمىندا نۇرسۇلتان ءابىش ۇلى نازاربايەۆ ەۋرازيالىق عىلىم كلۋبىن قۇرۋ تۋرالى ءسوز قوزعادى. ەۋرازيالىق ەكونوميكالىق عىلىم كلۋبى 2008-جىلدىڭ 27- ماۋسىمىندا قازاقستان رەسپۋبليكاسىنڭ ەكونوميكا جانە بيۋدجەتتى جوسپارلاۋ مينيسترلىگىنىڭ جانە ەكونوميكالىق عىلىمي-زەرتتەۋ ينستيتۋتىنىڭ كومەگىمەن قۇرىلدى. سودان بەرى جىل سايىن استانادا استانا ەكونوميكالىق فورۋمى ءداستۇرلى تۇردە ءوتىپ كەلەدى.

2008-جىلى «قازاقستان رەسپۋبليكاسىنىڭ مەرەكەلەر تۋرالى زاڭىنا» ەنگىزىلگەن وزگەرىستەرگە سايكەس، 6- شىلدە - استانا كۇنى مەملەكەتتىك مەرەكەلەر تىزىمىنە ەندى.

2009-جىلى 1-2- شىلدەدە ەۋروپا، ازيا، تاياۋ شىعىس جانە امەريكانىڭ 35 ەلىنەن 77 دەلەگاتسيا قاتىسقان الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ III سەزى ءوتتى. ونىڭ باستى تاقىرىبىنا كەز كەلگەن ماسەلەنىڭ وڭ شەشىلۋىندەگى رۋحاني كوشباسشىلار ءرولىن ولاردىڭ ءوزارا قۇرمەت پەن ىنتىماقتاستىققا نەگىزدەلگەن تولەرانتتى الەمدى قامتاماسىز ەتۋگە قوسقان ۇلەسى اياسىندا ارتتىرۋ جايى ارقاۋ بولدى.

2009-جىلى قازان ايىندا تاۋەلسىزدىك داڭعىلى بويىنداعى ەلىمىزدىڭ باستى الاڭىندا «قازاق ەلى» مونۋمەنتى اشىلدى.

2010-جىلعى شىلدە ايىندا «حانشاتىر» ويىن-ساۋىق ورتالىعى اشىلدى. ايگىلى ساۋلەتشى نورمان فوستەردىڭ جوباسى بويىنشا سالىنعان ورتالىقتىڭ بيىكتىگى 150 مەتردى قۇرايدى، اۋماعى - 127 مىڭ شارشى مەتر.

2010-جىلدىڭ 1-2- جەلتوقسانىندا ەۋروپادا، ورتالىق ازيادا جانە سولتۇستىك امەريكادا ورنالاسقان 56 ەلدىڭ باسىن بىرىكتىرەتىن ءىرى ايماقتىق ۇيىم - ەۋروپاداعى قاۋىپسىزدىك جانە ىنتىماقتاستىق ۇيىمىنا (ە ق ى ۇ) ءتوراعالىق ەتكەن قازاقستان تاراپى استانادا ە ق ى ۇ ءسامميتىن ۇيىمداستىردى.

2011-جىلى قاڭتار-اقپان ايلارىندا استانا مەن الماتى قالالارىندا قازاقستاندا تۇڭعىش رەت VII قىسقى ازيادا ويىندارى بولىپ ءوتتى.

2011-جىلعى 28-30- ماۋسىمدا استانادا يسلام ىنتىماقتاستىعى ۇيىمى سىرتقى ىستەر مينيسترلەرى كەڭەسىنىڭ (س ى م ك) 38- سەسسياسى ءوتتى. سول ساتتەن باستاپ قازاقستان وسى حالىقارالىق ۇيىمعا ءتوراعالىق ەتۋگە كىرىستى.

2011-جىلى «ماڭگىلىك ەل» سالتانات قاقپاسى اشىلدى. ساۋلەت نىسانىنىڭ بيىكتىگى - 20 مەتر. بۇل - ەل تاۋەلسىزدىگىنىڭ 20 جىلدىعىنىڭ بەلگىسى.

2012-جىلعى 30-31- مامىردا الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ IV سەزى ءوتتى. IV سەزدىڭ باستى تاقىرىبى «بەيبىتشىلىك پەن كەلىسىم ادامزات تاڭداۋى رەتىندە» دەپ اتالدى. فورۋمعا الەمنىڭ 40 ەلىنەن 85 دەلەگاتسيا قاتىستى.

2012-جىلعى 22- قاراشادا ح ك ب- گە مۇشە 161 ەلدىڭ وكىلدەرىنىڭ جاسىرىن داۋىس بەرۋ بارىسىندا استانا جەڭىسكە جەتىپ، EXPO-2017 حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەسى وتەتىن ورىن رەتىندە تاڭدالدى. استانانىڭ ءوتىنىمىن 103 ەل قولدادى. EXPO-2017 ت م د ەلدەرىندە وتەتىن العاشقى كورمە بولماق. EXPO-2017 حالىقارالىق مامانداندىرىلعان كورمەسىن استانادا وتكىزۋ - قازاقستاننىڭ نەگىزگى ءىرى جوبالارىنىڭ ءبىرى. مۇنداي اۋقىمدى شارانى ەلىمىزدىڭ استاناسىندا ۇيىمداستىرۋ تۋرالى باستاما مەملەكەت باسشىسىنا تيەسىلى.

2015-جىلعى 10-11- ماۋسىم كۇندەرى الەمدىك جانە ءداستۇرلى دىندەر ليدەرلەرىنىڭ V سەزى ءوتتى. وعان الەمنىڭ 42 ەلىنەن 80 نەن استام دەلەگاتسيا، ب ۇ ۇ- نىڭ باس حاتشىسى پان گي مۋن، يوردانيا كورولى II ابداللا، فينليانديا رەسپۋبليكاسىنىڭ باسشىسى ساۋلي نينيستە قاتىستى.

ايتا كەتەرلىگى، وسى جىلدار ىشىندە استانادا تاۋەلسىزدىگىمىزدىڭ سيمۆولدارىن ايشىقتايتىن الىپ تا بىرەگەي نىساندار بوي كوتەردى. ماسەلەن، «بايتەرەك» پەن «قازاق ەلى» مونۋمەنتتەرى ماڭگىلىك ەلىمىزدىڭ ەڭسەلى ەسكەرتكىشىندەي. حالىقارالىق دەڭگەيدەگى القالى ءىس- شارالاردى وتكىزۋگە ارنالعان تاۋەلسىزدىك سارايى، بەيبىتشىلىك جانە كەلىسىم سارايى الەمدىك ماڭىزدى ماسەلەلەر قارالاتىن، شەشىمدەر قابىلداناتىن ورتالىق رەتىندە تانىلا باستادى. ال «قازاقستان» كونتسەرت زالى، «استانا- وپەرا» وپەرا جانە بالەت تەاترى، «شابىت» سارايى سەكىلدى بىرەگەي ونەر سارايلارى الەمدىك ساۋلەت ونەرىنىڭ وزىق ۇلگىلەرىنە جاتاتىن عاجايىپ عيماراتتار رەتىندە كەلۋشىلەردى ءتانتى ەتۋدە. بۇل رەتتە استانانىڭ باس ساۋلەتكەرى مەملەكەت باسشىسى نۇرسۇلتان نازاربايەۆتىڭ ءوزى ەكەنىن دە ەسكە سالا كەتكەنىمىز ءجون.

ەلباسىنىڭ يدەياسى مەن ۇسىنىستارىنىڭ ارقاسىندا ەلوردا باتىس پەن شىعىس مادەنيەتىن بويىنا ءسىڭىرىپ، ەۋرازيا كىندىگىندە الەمدىك وركەنيەتتەردى توعىستىرعان كوز تارتار بىرەگەي كەلبەتكە يە بولىپ وتىرعانى دا انىق.

اۆتور: قانات مامەتقازى ۇلى