بۇگىنگى جۋرناليستيكاعا دەگەن كوزقاراسىڭىز قانداي؟

استانا. قازاقپارات - سوڭعى ۋاقىتتا جۋرناليستەردىڭ ءتول مەرەكەسى جىل سايىن ءداستۇرلى تۇردە اتاپ وتىلۋدە.

ال قالام ۇستاعان كاسىپ يەلەرىنىڭ جۇمىسى ءارقاشان حالىقتىڭ نازارىندا ەكەندىگى داۋسىز. سول سەبەپتى دە ولارعا ايتىلاتىن العىس پەن سىني كوزقاراستىڭ قاتار جۇرەتىنى زاڭدى قۇبىلىس. ءتىپتى، ءتىلشىنىڭ جۇمىسىنا كوڭىلى تولماي، «سۇيىق ءسوز بەن وسەك- اياڭعا ءۇيىر بولىپ كەتتى» دەگەن پىكىرىن بۇكپەسىز ايتىپ جۇرگەن وقىرمان دا جەتەرلىك.

ارينە، سىن تۇزەلمەي، ءمىن تۇزەلمەيتىنى راس. دەگەنمەن ءوز جۇمىسىن بىلەتىن، كاسىبي جۋرناليستەر دە بارشىلىق. وسى ورايدا قازاق وقىرمانىنىڭ بۇگىنگى جۋرناليستيكاعا دەگەن بايسالدى كوزقاراسىن ءبىلۋ ماقساتىندا ارنايى ساۋالناما ۇيىمداستىرعان بولاتىنبىز.

راشكۇل وسپاناليەۆا، وبلىستىق ءماسليحاتتىڭ دەپۋتاتى:

«كورە بىلەتىن كوز كەرەك»

- ەلىمىز ەگەمەندىگىن العالى بەرى قازاق باسپا ءسوزى مەن تەلەارنالاردىڭ قاتارى كوبەيدى. بۇل ءبىر جاعىنان ءتيىمدى. ويتكەنى باسەكەلەستىك بولعان جەردە وركەندەۋ ءورىس الا باستايدى. ءبىراق قازىرگى قازاق جۋرناليستيكاسىندا كاسىبي جۋرناليست وتە از. ەسەسىنە قولىنا قالام ۇستاعان ادامنىڭ ءبارى ءوزىن جۋرناليست سانايدى. بۇگىنگى جۋرناليستيكانىڭ ءبىر وسال تۇسى، ولاردىڭ رەيتينگ ءۇشىن جۇمىس ىستەۋىندە. قانداي دا ءبىر تەلەارنا بولسىن، عالامتور سايتتارى نەمەسە گازەت- جۋرنال بولسىن كوپشىلىگىنىڭ ايتاتىنى، جازاتىنى بىرەۋدىڭ بىرەۋدى ۇرىپ- سوعىپ، اتىپ كەتۋى سىندى جاعىمسىز جاڭالىقتار. وسى ارقىلى ولار حالىقتىڭ ساناسىن ابدەن ۋلاپ الدى. ءقازىر وقىرماننىڭ ءوزى جاعىمدى جاڭالىققا ونشا قۇلاق اسپايدى. كەيدە ءبىر كىسىنىڭ ادامگەرشىلىك قاسيەتى، جاقسى مىنەزى تۋرالى جازىلعان ماقالانى وقىپ قالامىز. ءبىراق ول ادامنىڭ ومىردەگى شىنايى بەينەسىن بايقاعان كەزدە اقىسى تولەنگەن دۇنيە ەكەنىن تۇسىنەسىڭ. مۇنداي ماقالادا شىنايىلىق بولمايدى. بالكىم سوندىقتان دا بولار، وقىرمانىن قىزىقتىرا المايدى. شىنايىلىق قاشان دا اڭعارىلىپ تۇرادى ەمەس پە؟!

قازاققا جاۋ سىرتتان كەلمەيدى. ءبىز ءوزىمىزدى ءوزىمىز قۇرتامىز. سوندىقتان ادامنىڭ تەك جامان جاعىن ىزدەي بەرگەنشە، جاقسى قاسيەتتەرىن دە حالىققا ناسيحاتتاي ءبىلۋ ماڭىزدى. جامان دەگەن ادامنىڭ دا ءبىر جاقسى مىنەزى بولادى. سونى كورە بىلەتىن كوز كەرەك. بۇگىنگى جۋرناليستەر قاۋىمى وسىنى ەسكەرسە ەكەن دەيمىن.

قۋاندىق شاماحاي ۇلى، حالىقارالىق جۋرناليست:

«بادامشا ساقاۋلار» ءدارىس بەرەدى»

- قازىرگى قازاق جۋرناليستيكاسىن تۇتاستاي الىپ قاراستىرار بولساق، ونىڭ اياسىندا الەم باسپا ءسوزى تاريحىنىڭ بارلىق كەزەڭدەرىن قامتيتىن ءارتۇرلى تەندەنتسيالاردى اڭعارۋعا بولاتىن سياقتى. دۇنيەجۇزى باسپا ءسوز تاريحىندا «سارى باسپا ءسوز»، «ساپالى باسپا ءسوز»، «ءىز كەسۋ جۋرناليستيكاسى»، «PR- جۋرناليستيكا»، «ۇگىتشى- ناسيحاتشى جۋرناليستيكا» دەيسىڭ بە، الۋان ءتۇرى بولدى، ءالى دە بار. وسىلاردىڭ ءاربىرىن قازىرگى قازاق جۋرناليستيكاسىنان كەزدەستىرۋگە بولادى. قاي جاعىنان قاراساڭ دا، قازاق جۋرناليستيكاسىندا دامۋ بار. ءبىراق، سول دامۋى دەربەس، بەيتاراپ تۇردە جۇرمەگەندىكتەن قالىڭ وقىرمان، كورەرمەن، تىڭداۋشىنىڭ قولداۋىن تابا الماي وتىر. بۇگىنگى اقپارات قابىلداۋشىلاردىڭ تالعامى وتە بيىك. قازاق قوعامىندا باتىستىڭ، شىعىستىڭ اقپاراتتارىن شەت تىلىندە وقىپ، كورەتىن، تىڭدايتىن قاۋىم كوبەيگەن. ينتەرنەت جۇيەسىنىڭ قارىشتاپ دامۋى جالپى حالىقتىڭ اينالاعا دەگەن كوزقاراسىن مۇلدە وزگەرتتى. قازىر ءداستۇرلى گازەت-جۋرنالداردى ايتپاعاننىڭ وزىندە وتاندىق تەلەارنالاردى كورەتىن اۋديتوريانىڭ ءوزى تارىلىپ بارادى. وقىرمان، كورەرمەن قاۋىمنىڭ جۋرناليستيكاعا قوياتىن تالابى قاتال ءارى وتە بيىك دەڭگەيگە جەتىپ وتىرعان بۇگىنگى كۇندە جۋرناليست بىلىكتى بولماسا، جۇرتتىڭ مازاعىنا قالاتىنداي جاعداي قالىپتاسىپ وتىر.

سوعان قاراماستان ءوز دەڭگەيىندە حالىققا اقپارات تاراتۋ ميسسياسىن ءتاۋىر اتقارىپ جۇرگەن ب ا ق ۇجىمدارى بارشىلىق. ال نەشە جەردەن كوپ تارالىممەن شىقسا دا بارشا جۇرت اشىپ، كورىپ، ءبىراق وقىماي جابا سالاتىن گازەتتەر دە بار. قازاق جۋرناليستيكاسىنا جەتپەيتىن دۇنيە - شىعارماشىلىق ەركىندىك پەن ءسوز بوستاندىعى. شىنايى اقپارات تابۋ، ونى تاراتۋ ىسىندە كەزدەسەتىن ءتۇرلى كەدەرگىلەردى ايتىپ تاۋىسا المايسىڭ. رەسمي تۇلعالاردىڭ ءوزى دايەكتى اقپارات بەرۋدەن ات- توندارىن الا قاشىپ جاتادى. شىندىقتى ايتىپ، جازعاندارى ءۇشىن قۋدالاۋ ارەكەتتەرى دا كەزدەسەدى.

ەڭ باستىسى جۋرناليستەرگە كاسىبي جوعارى ءبىلىم بەرۋ جاعى مۇلدە سىن كوتەرمەيدى. شىن مانىندە، ءبارى بولماسا دا، كوبىنەسە جۋرناليستيكادا ەشتەڭە تىندىرا الماعان قايداعى ءبىر «ۇلتان قۇلدار» مەن «بادامشا ساقاۋلار» جۋرناليستيكادان ءدارىس بەرەدى. وسىلايشا، جالىنداپ تۇرعان جاس تۇلەكتەردىڭ جىگەرىن قۇم ەتىپ جاتىر. الدىمەن، جۋرناليستىك ءبىلىم بەرۋ، قايتا دايارلاۋ، جەتىلدىرۋ ماسەلەسىن جەدەل قولعا الماساق، الەم كوشىنەن ارتتا قالىپ قويۋىمىز بەك مۇمكىن.

شارىپبەك جامالبەكوۆ، «و ق و ازاماتتىق اليانسى» زاڭدى تۇلعالار بىرلەستىگىنىڭ ءتوراعاسى:

«انونستار وقىرمانعا بوتەن وي سالادى»

- جەكە ءوزىم جۋرناليستەرگە ۇلكەن قۇرمەتپەن قارايمىن. ويتكەنى قايسى ءبىر تەلەارنا نەمەسە گازەت باسىلىمىنىڭ قىزمەتكەرى بولسىن ولارمەن تىعىز قارىم- قاتىناستا جۇمىس ىستەپ كەلەمىز. ءبىز سەكىلدى مەملەكەتتىك قىزمەتتەگى ازاماتتاردىڭ ءاربىر ايتقان پىكىرى مەن جاساعان جۇمىسىن حالىققا جۇيەلى تۇردە جەتكىزىپ جۇرگەن دە وسى جۋرناليستەر. سوندىقتان مەن ولارعا سىيلاستىقپەن قارايمىن.

كەمشىلىك كىمدە دە بولسا بولادى ەمەس پە؟! ول جۋرناليستيكادا دا جوق ەمەس. كەيبىر گازەتتى قاراپ وتىرىپ، مىناداي ءبىر دۇنيەنى بايقايسىڭ. مىسالى، باسقارما باسشىسىنىڭ نەمەسە قانداي دا ءبىر باسشى ازاماتتىڭ «وسى ماسەلەدەگى تىرلىكتەرىن گازەتتىڭ كەلەسى سانىندا جاريالايمىز» دەپ انونس بەرەدى. مۇنىڭ ارينە ماعان قاتىسى جوق. دەگەنمەن ەگەر باسىلىم ول ادامنىڭ سونداي ءىس- ارەكەتى بار ەكەنىن بىلسە نەمەسە سودان كۇماندانسا وقىرمانعا باسقا وي سالماي، سول ازاماتتىڭ وزىمەن جەكە سويلەسىپ، نەگە شىندىقتىڭ ءتۇپ- تامىرىنا جەتىپ بارىپ جازبايدى ماقالانى؟ ! وسىنداي ۇلگىدەگى اقپاراتتىڭ جالعاسى گازەتتىڭ كەلەسى سانىندا جارىق كورسە، كەيبىرەۋى تىپتەن ءۇشتى- كۇيلى جوق بولىپ كەتەدى. البەتتە مۇنداي ارەكەتتەر وقىرمانعا بوتەن وي سالادى. شىنىن ايتقاندا وسىنداي جاعدايلارعا مەنىڭ كوڭىلىم تولمايدى.

بايدۋللا قونىسبەك، قازاقستاننىڭ «قۇرمەتتى جۋرناليسى»:

«تيسە تەرەككە، تيمەسە بۇتاققا» دەگەن ماسەلە تىيىلعان»

- قازىر قازاق جۋرناليستيكاسى دامىپ، وركەندەپ كەلەدى. تاۋەلسىزدىك العاننان بەرگى جىلداردا قازاق جۋرناليستيكاسىنىڭ قالامى ۇشقىرلانىپ، ويى دا شىڭدالدى. شىعارماشىلىق جاعىنان ءوسىپ- وركەندەپ كەلە جاتقاندىعى ەشقانداي داۋ تۋعىزبايدى. ءبىرى كەم دۇنيە ەمەس پە، قازاق جۋرناليستيكاسى دا كەمشىلىكسىز ەمەس. العاشقى كەزدە قازاق جۋرناليستيكاسى باسشىلاردى جامانداپ، ءتىل تيگىزۋ، سولاردى سىناسا ابىرويى ارتىپ، اتاعى اسپاندايتىنداي كوزقاراستا بولاتىن. سونىڭ سالدارىنان كەيدە «تيسە تەرەككە، تيمەسە بۇتاققا» دەپ جازا بەرەتىن. ال ءقازىر ونداي جوق. بۇگىنگى قازاق جۋرناليستيكاسى ساۋاتتى، ايتاتىن ويى نىق، تولعايتىن ماسەلەسى ماڭىزدى. بارلىعى ءوزىنىڭ شەڭبەرىندە جۇمىس جاساپ كەلەدى. بۇرىنعىداي بيلىك باسىنداعىلارعا بەرەكەسىز تيىسە بەرمەيدى. ەگەر شىن مانىندە كەمشىلىگى بولسا سىناي ايتىپ، تۇزەۋگە كومەكتەسەدى.

جالپى جۋرناليستيكانىڭ ەڭ نەگىزگى ماقساتى - قاراپايىم حالىققا كومەكتەسۋ، بيلىكپەن ارادا «التىن كوپىر» ورناتۋ، حالىقتىڭ جاساپ جۇرگەن جاقسىلىقتارىن بارشاعا جەتكىزىپ، مۇڭ- مۇقتاجىن ءتيىستى دارەجەدە بيلىك باسىنداعىلاردىڭ نازارىنا ۇسىنا ءبىلۋ. وسى تۇرعىدان كەلگەندە ءبىزدىڭ قازىرگى قازاق جۋرناليستيكاسىندا جۇمىس جاساپ كەلە جاتقان باسپا، راديو، تەلەارنالاردا ىلگەرىلەۋشىلىك جوعارى.

باقىتجان الديار، اقىن:

«قاتىن وسەك» ايتۋ بەلەڭ الىپ بارادى»

- قازىرگى جۋرناليستيكا جان- جاقتى دامىپ كەتتى. ونىڭ ۇستىنە، عالامتوردىڭ زامانى بولعاندىقتان، ونىڭ دا تيگىزىپ وتىرعان اسەرى جوق ەمەس. سوڭعى كەزدە جۋرناليست بولىپ جۇمىس ىستەپ جۇرگەن ەر ازاماتتاردىڭ اراسىندا ءبىر جاعداي بەلەڭ الىپ بارادى. ول - «قاتىن وسەك» ايتۋ. بىلايعى كۇنى ءبىر- بىرىمەن ارقا- جارقا اماندىق سۇراسىپ جۇرگەن ازاماتتار ەرتەسىنە گازەت بەتتەرىندە ءبىرىن- ءبىرى وسەكتەپ جازىپ جاتادى. مۇنداي جاعدايدىڭ اسىرەسە ەر كىسىلەردىڭ اراسىندا بولاتىنى وتە ورىنسىز. بىرىنشىدەن، ول - ەر ازامات بولسا، ەكىنشىدەن - جۋرناليست. قاي جاعىنان الىپ قاراساق تا وسەك ايتۋ وزىنە لايىقسىز ارەكەت.

نەگىزى حالىق جۋرناليستەردى تىڭدايدى، ايتقانىنا يلانادى. سولار ارقىلى قوعامدىق پىكىر قالىپتاسادى. ءبىراق سول جۋرناليستەردىڭ كوبىسى كاسىبي تۇرعىدا ساۋاتسىز. ارينە، بارلىعى ەمەس. ءبىراق كوپشىلىگى سونداي. ماسەلەن، قاراپايىم سويلەمنىڭ ءوزىن دۇرىس جازا المايتىندار بار. بۇل «گازەتشىلەرگە» قاتىستى. ءبىراق تەلەجۋرناليستەردەن دە الشاق ەمەس. ولار دا قازاقتىڭ قاراپايىم ءسوزىن ورىندى قولدانا المايدى. سوندىقتان جۋرناليستىڭ ەڭ الدىمەن ءسوزى تۇزەلمەسە، باسقاسى تۋرالى ايتۋدىڭ ءوزى ارتىق.

پىكىرلەردى جيناعان زاميرا ءپىرنازاروۆا

zgepikir.kz