قابدەش ءجۇمادىلوۆتىڭ وي تولعامدارىنان
وسىدان قورقىپ كەلگەن ءبىز ۇلتشىل دەۋگە اۋزىمىز بارماي ۇلتجاندى دەپ ءجۇرمىز... مەن بىلگەندە بۇل فورمادا ايتىلاتىن قازاقتا ەكى-ءۇش قانا ءسوز بار: بايجاندى، قاتىنجاندى، ءيتجاندى. ۇشەۋى دە ۇنامسىز سوزدەر. ۇلت دەگەن قاسيەتتى ۇعىمدى ءويتىپ قورلاۋعا بولمايدى. مەن شار تارتقان شاعىمدا «بىردەڭەجاندى» اتانعانشا، جاسىمدا كوپ بەينەتپەن العان «ۇلتشىل» دەگەن اتاعىمدى ساقتاپ قالعىم كەلەدى.
***
باسقا ەلگە كىرىپتار، بودان بولعانىڭ ەشتەڭە ەمەس-اۋ. بارىنەن دە سەنى قۇل ەتكەنى ءۇشىن، سول وتارشىلدارعا ءومىر بويى قارىزدار بولىپ، راقمەت ايتقان جامان ەكەن!
***
قازاقتا ءار ءجۇز، ءار ۇلىستىڭ وزىنە ءتان بوداندىق، قۇلدىق تاريحى بار. بىرەۋى ءسال ەرتەرەك، ەكىنشىسى ءسال كەيىنىرەك... قازىر ايتساڭ كۇلكى: «اق پاتشاعا ءبىز بۇرىن قاراعانبىز» دەپ، قۇلدىق ستاجىمىزدىڭ ۇزاقتىعىمەن ماقتانعان كەزىمىز دە بولدى-اۋ!
***
كەشەگى كەڭەستىك ءداۋىردى ويلاسام، مەنىڭ كوز الدىما الدەبىر دوڭعالاقسىز ۆاگوندى قارا جەردىڭ قىرتىسىن كوشىرە، رەلسسىز سۇيرەپ بارا جاتقان جانكەشتىلەر ەلەستەيدى. سودان كەيىنگى ءبىر سۋرەت - ءتۇبى تەسىك تايقازان. الگىگە تاپقان- تايانعانىڭدى اكەلىپ قۇيا بەرەسىڭ، قۇيا بەرەسىڭ، ءبىراق ءومىرى ءبىر تولمايدى. ايانىشتى-اق!
***
سوڭعى ءجۇزجىلدىقتا وزگەرىس، توڭكەرىس اتاۋلى ءبىزدىڭ ەلگە سىرتتان كەلىپ تاڭىلدى. ويتكەنى قازاقستان - رەسەي كەرۋەنىنە تىركەلگەن بۇيدالى تايلاقتىڭ ءبىرى بولاتىن. «ءيت سورلىسى كوشباسشىعا ەرەدى» دەگەندەي، ءبىز يمپەريا كوشىنە ىلەسىپ، قايدا بارمادىق، قاي تاراپتا ساندالمادىق؟!
***
زامان ازىپ، زاڭ توزايىن دەگەندە، حالىق تا ءوزىنىڭ ەجەلگى ەرلىك، جاۋىنگەرلىك سالتىنان ايىرىلىپ قالادى ەكەن عوي. مۇندايدا كەشەگى باتىردان - بارىمتاشى، بارىمتاشىدان - ۇرى، ۇرىدان - قارى تۋادى. ال قارىدان ءبارى تۋادى...
***
يسپاننىڭ ۇلى جازۋشىسى سەرۆانتەس «جالعان اقشا جاساعاندار سەكىلدى، جالعان تاريح جازۋشىلاردى دا دارعا اسۋ كەرەك!» دەگەن ەكەن. ونىڭ بەتىن ارى قىلسىن، ەگەر ول كىسىنىڭ ايتقانى بۇلجىماي ىسكە اساتىن بولسا، ءبىزدىڭ تاريحشى عالىمدار مەن جازۋشىلاردىڭ قاتارى قاتتى سيرەپ قالار ەدى.
***
بىرەۋلەر ويلاپ جۇرگەندەي، تاريح دەگەنىمىز ساباداعى ساۋمال ەمەس - ۇستىنە نە قۇيسا دا بوجىپ تۇرا بەرەتىن. تاريح - ءوزىن-ءوزى تازارتىپ تۇراتىن تەلەگەي تەڭىز ىسپەتتى. ول ءوز تابيعاتىنا جات دۇنيەنى ەشقاشان قابىلدامايدى. سىرتتان كەلىپ قوسىلعان كىر- قوقىس، جاپىراق- جاڭقانى تولقىنمەن شايىپ، جاعالاۋعا شىعارىپ تاستايدى.
***
ادەتتە سوت زالىندا كۋالاردىڭ «شىندىقتى، تەك قانا شىندىقتى ايتام» دەپ انت ۇستايتىنى بار عوي. ءبىزدىڭ قالام ۇستاپ جۇرگەن قاۋىم دا حالىق الدىندا دا سولاي قۇران ۇستاپ، انت بەرسە ارتىق بولماس ەدى.
***
شىدامنىڭ دا شەگى بار. جات ورتادا جۇرگەن از ۇلت وكىلدەرى بەلگىلى شەككە دەيىن عانا ءوزىن ساقتاي الادى. قىرىق كۇنشىلىك شولدە تۇيە جانۋار وركەش مايىن سورىپ كۇن كورەدى دەگەن ءسوز بار. وسى تۇرعىدان كەلگەندە، قالىڭ قارا تاسقىننىڭ استىندا قالعان قىتايداعى قازاقتاردىڭ دا «وركەش مايى» سارقىلۋ الدىندا.
***
ءوز باسىم ۇلتتىق توپىراقتان تىس، بۇكىل الەمگە ورتاق ادەبيەت بولادى دەگەنگە سەنبەيمىن. ۇلى اباي ءتورت بولىس توبىقتىعا قاراپ وتىرىپ، بۇكىل قازاقتى تانىدى. اقىننىڭ قازاققا ارناعان سوزدەرىن ءدۇيىم دۇنيە تامسانا وقىدى. ۇلى جىراۋ جامبىل «تىڭدا، قاستەك، قاسكەلەڭ!» دەگەن ەكەن. ەكى اۋىلدىڭ اراسى - ۇزاسا 40 شاقىرىم. ال جاكەڭنىڭ ءۇنىن جەر شارى تۇگەل ەستىدى.
***
قازىرگى قازاق ءتىلىنىڭ جاعدايىن ويلاعاندا، مەنىڭ كوز الدىما كوپ جىلدار كورىنگەن جايداقتاپ جاۋىر قىلعان، قۇيرىق- جالى سۇيىلعان، ابدەن قانجىلىك بوپ، ءتورت اياعىنان بىردەي تۇرالاعان تۇلپار ەلەستەيدى.
***
قازىر راديو مەن تەلەديداردا ءتىل بەزەيتىن قازاقتاردى تىڭداي وتىرىپ، تاڭ قالاسىڭ. كىلەڭ شۇلدىرلەك، بىدىقتار مەن تۇتىقتار، كەكەشتەر قايدان قاپتاپ كەتكەن؟!
***
ءبىر كەزدە ۇلى بيلەردىڭ كوكىرەگىندە دامىلداپ، كورىگىندە شىڭدالعان وسىناۋ عاجايىپ تىلدە سۋىرىلىپ سويلەيتىن بىردە- ءبىر شەشەن قالمادى دەگەن نە سۇمدىق؟
***
بۇل كۇندە دۇنيەجۇزىندە ۇكىمەتى مەن پارلامەنتى مەملەكەت تىلىندە سويلەمەي، وزگە تىلدە سايرايتىن ءبىر عانا ەل بار. ول - ءبىزدىڭ قازاقستان.
***
ماركسشىلدەردىڭ «ءتىل - قاتىناس قۇرالى» دەيتىن قاعيداسىنىڭ استارىندا حارامدىق بار. ءتىل - قاتىناس قۇرالى عانا بولسا، ونى كەز كەلگەن باسقا تىلمەن الماستىرا سالۋ قيىنعا تۇسپەيدى. ءبىراق شىندىعى سولاي ما؟ ءتىل - جاي قاتىناس قۇرالى عانا ەمەس، ءار ۇلتتىڭ باستان كەشكەن تاريحى، سالت- ساناسى، ادەت- عۇرپى، ءدىل- يمانى، ءبىر سوزبەن ايتقاندا، جانى ەمەس پە؟! ءتىلدى الماستىرۋ - جانىڭدى، يمانىڭدى الماستىرۋمەن بىردەي.
***
بازار بيلەگەن زاماندا ساۋداعا تۇسپەيتىن دۇنيە جوق. قاجەت بوپ بارا جاتسا، مالدى دا، مۇنايدى دا، كومىر مەن تەمىردى دە، التىن- كۇمىس، اسىل تاستاردى دا، ءبارىن دە بۇلداپ وتكىزۋگە بولادى. تەك، دۇنيەنىڭ بار بايلىعىن ۇسىنسا دا، ساۋداعا سالۋعا بولمايتىن ءبىر كيەلى نارسە بار. ول - قازاق ەلىنىڭ تاۋەلسىزدىگى.
