بۇيرەك پەن باۋىر اۋرۋى جاسارىپ بارادى
بۇگىندە رەسپۋبليكا حالقىنىڭ ءبىرازى بۇل اۋرۋدىڭ زاردابىن شەگۋدە. باۋىر مەن بۇيرەكتىڭ اۋرۋىنىڭ سەبەپتەرى كوپ. سونىڭ ىشىندە دۇرىس تاماقتانباۋ باۋىر، بۇيرەك اۋرۋىنىڭ ناشارلاۋىنا دا ءوز اسەرىن تيگىزەدى.
ۇلت دەنساۋلىعى ءۇشىن دۇرىس تاماقتانۋ - ادام دەنساۋلىعىن ءومىر بويى نىعايتۋ مەن ساقتاۋدىڭ باستى فاكتورى. ەگەر دۇرىس تاماقتانۋدىڭ نەگىزگى ەرەجەلەرى مەن قاعيدالارىن ءبىلىپ ساقتاسا، اۋرۋدىڭ الدىن الۋعا بولادى ەكەن.
ءيا، باۋىر اۋرۋى قارت تۇگىلى، جاستار اراسىندا ءورشىپ تۇرۋىنا بايلانىستى بىرنەشە سەبەپتەرگە توقتالايىق. بىرىنشىدەن، جاستار وتە اڭعال ءارى كوپ نارسەگە ءمان بەرمەيدى. ماسەلەن، قىس مەزگىلىندە جاستاردىڭ مۇزدا وتىراتىنىن كوردىم. سۋىق جەردە وتىرعاننان ادامنىڭ جاندى دا، نازىك جەرىنە بىلدىرمەي سۋىق ءوتىپ كەتەتىنى ايداي انىق.
ەكىنشىدەن، جاستار اراسىندا توبەلەس، ءبىرىن- ءبىرى ۇرىپ- سوعۋ كەزدەسەدى. وسىنداي توبەلەستەردەن كەيىن جاستاردىڭ باۋىرى جاراقاتتانىپ جۇرگەنىن كورىپ ءجۇرمىز. ۇشىنشىدەن،قازىرگى تەحنولوگيا زامانىندا قيمىل- قوزعالىس، سپورتپەن اينالىسۋ سيرەپ بارا جاتقانى جاسىرىن ەمەس. كۇنى- بويى تاپجىلماي وتىرۋدىڭ سالدارىنان قازىر جاستار اراسىندا باۋىر اۋرۋى كوبەيىپ بارادى.
بۇدان باسقا قازىرگى جاستار ماشيناعا قۇمارتىپ العان. ادام ورگانيزمى ءبىرتۇتاس الەم ەكەنىن، ءبارى دە ءبىر- بىرىمەن تىعىز بايلانىستى ەكەنىن ەسكەرسەك، جۇيكەگە كۇش تۇسىرەتىن ماشينا باۋىرعا دا ءوز زالالىن تيگىزەتىنى جاسىرىن ەمەس.
تورتىنشىدەن،قازىرگى الەۋمەتتىك جاعداي دا ءوز اسەرىن تيگىزىپ تۇر. بازارعا بارعانىمدا، تالاي قازاقتىڭ تەپسە تەمىر ۇزەتىن جاستارى اربا سۇيرەپ، اۋىر زات كوتەرىپ جۇرگەنىن كورەمىن. اۋىر زاتتاردى كوتەرۋدەن ءارى سۋىق تيگىزۋدىڭ سالدارىنان، كىر قولمەن تاماق ءىشۋدىڭ سەبەپتەرىنەن باۋىر مەن بۇيرەك اۋرۋى جىل وتكەن سايىن جاسارىپ بارا جاتقانى جاسىرىن ەمەس.
ادام دەنەسى - كۇردەلى ورگانيزم. وسى ورگانيزمنىڭ دەنەگە قاجەتسىز سۇيىق ۋدىڭ بارلىعىن سىرتقا شىعارۋعا كومەكتەسەتىن بيولوگيالىق سۇزگى - بۇيرەك. ەگەر ول جۇمىس ىستەۋىن توقتاتسا، دەنەگە ۋ جايىلىپ، ادامنىڭ جاعدايى ناشارلايدى. جالپى بۇيرەك اۋرۋىنىڭ 30-40 ءتۇرى بار ەكەن. سونىڭ ىشىندە ەڭ ءجيى كەزدەسەتىنى - نەفريت، ياعني بۇيرەكتىڭ قابىنۋى. ونىڭ دا ءجىتى جانە سوزىلمالى تۇرلەرى بار.
بۇيرەك اۋرۋىنا الىپ كەلەتىن سەبەپتەر مەن سالدار كوپ. سونىڭ ەڭ ءبىرىنشى سەبەبى - انگينا. انگينانى - بارلىق ينفەكتسياعا قارسى تۇرار قاقپا دەۋگە بولادى، قاقپا اشىلسا، ىشكە ميكروب كىرەدى دە، اعزانى بۇلدىرەدى. بۇل ميكروبتار بۇيرەكتى زاقىمدايدى. تۇماۋ، تاماقتان ۋلانۋ، ريەۆماتيزم، سالقىن تيۋ... مىنە، وسىلاردىڭ بارلىعى بۇيرەك اۋرۋىنا اكەلىپ سوقتىرۋى مۇمكىن.
بۇيرەك اۋرۋىنا سەبەپ بولاتىن تاعى ءبىر نارسە - ساپاسىز اۋىزسۋى. سۋدا ۋ دا، ميكروبتار دا، ءتۇرلى تۇزدار، فەرمەنتتەر دە بولادى. ادام دەنەسىنە زيانىن تيگىزەتىن حيميالىق ەلەمەنتتەر مولشەرىنەن كوپ بولسا، ول بۇيرەككە، سۇزگىگە بارىپ تۇرىپ قالادى دا، سونىڭ سالدارىنان بۇيرەكتە تاس پايدا بولادى. بۇيرەك تكانى بۇلىنسە، ول ءوز قىزمەتىن اتقارا المايتىن حالگە جەتەدى. ناۋقاس جىلدام ەم قابىلداپ، ءوز- وزىنە قاراماسا، ول سوزىلمالى تۇرگە اينالادى دا، ادامنىڭ ءومىرى « جاساندى بۇيرەك» اپپاراتىنا تاۋەلدى بولىپ قالادى ەكەن.
مامانداردىڭ ايتۋىنشا، سوڭعى جىلدارى بالالار مەن ەرەسەكتەر اراسىندا بۇيرەك اۋرۋى كوبەيىپ بارادى. وكىنىشكە وراي، ونىڭ سوڭى كوبىنە- كوپ بۇيرەكتىڭ جارامسىزدىعىنا اكەپ سوقتىرۋدا. سوزىلمالى بۇيرەك تاپشىلىعى قانداعى فوسفور دەڭگەيىنىڭ كوبەيىپ كەتۋىنەن بولادى.
بۇيرەك قىزمەتىنىڭ ناشارلاۋى دەرتىنىڭ ەڭ سوڭعى ساتىسى « سوزىلمالى بۇيرەك جەتىسپەۋشىلىگى» دەپ اتالادى. ونى « بۇيرەك قىزمەتىنىڭ ىستەن شىعۋى» دەسە دە بولادى. بۇيرەك وتە نازىك بولعانىمەن، اتقاراتىن قىزمەتى زور. ادام بۇيرەگى كۇن سايىن ورتا ەسەپپەن 200 ليتر قاندى سۇزگىدەن وتكىزەدى. قاندى ۋلى زاتتاردان تازارتىپ، اعزاداعى ارتىق سۋدى سىرتقا شىعارادى. سوزىلمالى بۇيرەك قىزمەتىنىڭ ناشارلاۋى كەزىندە بۇيرەكتىڭ ءزار شىعارۋ قىزمەتى ىستەن شىعىپ، ۋلى قالدىقتار اعزادا قالىپ قويادى. ءسويتىپ، اعزا ۋلانادى. ۋلى قالدىقتاردىڭ كوبەيۋى ميعا، جۇرەككە، باۋىرعا اسەر ەتەدى. بۇيرەك سونىمەن قاتار، قان قىسىمىن رەتتەپ، ەريتروتسيتتەردى ءوندىرىپ، سۇيەكتەردى سىرقاتتانۋدان ساقتايدى.
قالاي دەسەك تە، ءاربىر ادام ءوز دەنساۋلىعىنىڭ يەسى. سوندىقتان « اۋىرىپ ەم ىزدەگەنشە، اۋىرمايتىن جول ىزدە» دەگەن قاعيدانى بەرىك ۇستانعانىمىز ابزال.
اينۇر باقداۋلەت قىزى، س. ج. اسفەندياروۆ اتىنداعى قازاق ۇلتتىق مەديتسينا ۋنيۆەرسيتەتىنىڭ حالىقارالىق دەنساۋلىق ساقتاۋ كافەدراسىنىڭ دوتسەنتى:
- ادامداردىڭ بۇيرەك اۋرۋلارىن اسقىندىرىپ الۋىنا كوبىنە وزدەرى كىنالى بولادى. بۇيرەكتىڭ بولماشى اۋرۋىنا نەمقۇرايلى قاراۋعا بولمايدى. ماسەلەن، سالقىن تيۋ، تۇماۋ، اۋىر مەتالدار جانە الكوگولدى ىشىمدىكتەردەن ۋلانۋ دا بۇيرەك اۋرۋىنا شالدىقتىرادى. بۇنداي كەزدە بۇيرەكتىڭ سۇزگى قىزمەتى بۇزىلادى. كەيبىر ادامدار تۇماۋ تيگىزىپ السا، وعان جاي تۇماۋ رەتىندە قاراپ، دۇرىس ەمدەلمەيدى. ال كەيبىر تۇماۋ جەدەل بۇيرەك جەتىسپەۋشىلىگىنە اپارۋى مۇمكىن. سونىمەن قاتار بۇيرەك جەتىسپەۋشىلىگىنىڭ بىردەن- ءبىر سەبەپكەرى - قان قىسىمى جوعارى ادامدار ءجيى شالدىعادى.
ەرمەك قامباروۆ، سپورتشى:
- جاسىم جيىرمادان ەندى استى. بۇيرەك اۋرۋىنا جاس كەزىمدە شالدىعامىن دەپ ويلاعان ەمەسپىن. ون جاسىمنان بەرى سپورتتىڭ تايەكۆوندو تۇرىمەن اينالىسىپ كەلەمىن. بۇل سپورت ءتۇرى تەبۋدىڭ ءادىس- تاسىلىنە نەگىزدەلگەن. سپورتتىق سايىستاردا بىرنەشە رەت جاراقات الاتىن كەزدەر ءجيى بولادى. سونداي جارىستاردىڭ بىرىندە بۇيرەگىمنىڭ زاقىمدانعانىن سەزبەپپىن. جالپى، تايەكۆوندوشىلار اراسىندا مۇنداي جايتتار كەزدەسەدى.
قۋانىش جاقسىلىقوۆ، قۇرىلىسشى:
- وتباسىمدى اسىراۋ ماقساتىندا قۇرىلىسشى بولىپ ەڭبەك ەتكەنىمە بەس جىلداي بولدى. وسى از ۋاقىتتىڭ ىشىندە بۇيرەگىمدى زاقىمدادىم. دارىگەرلەر ماعان اۋىر كوتەرگەننەن دەپ ايتتى. ويلاپ وتىرسام، جاس كەزىمدە تالاي رەت مۇزداي ورىندىقتاردا كوپ وتىرعان ەكەنمىن. بۇدان باسقا دوستارىممەن بىرگە وتىرىپ سىرانى كوپ ىشكەن كەزدەرىم بولدى. وسىنىڭ ءبارى اينالىپ كەلگەندە بۇيرەك اۋرۋىنىڭ شالدىعۋىنا الىپ كەلدى. وسى سەبەپتى قازىر مەن جۇمىسسىزبىن. ماماندىعىم - ەكونوميست. بۋحگالتەرلىك سالادا جۇمىس ىزدەپ ءجۇرمىن. دەنساۋلىقتىڭ قادىرىن ەندى عانا تۇسىنگەندەيمىن.
گۇلبانۋ ەرسايىن قىزى، الماتى قالالىق №4 ەمحانانىڭ تەراپيەۆتى:
- قاننىڭ تەپە- تەڭدىك قالپىن ساقتاپ تۇراتىن بۇيرەك قىزمەتى تومەندەگەن سايىن نەفروندار ولە باستايدى. قالعان نەفروندار اۋىر جۇكتەمەدەن جۇمىس ىستەپ، زورىعادى. ولاردىڭ 10 پايىزى عانا قالسا دا، اعزاداعى سۋ ەلەكتروليتتىك تەپە- تەڭدىكتى ۇستاپ تۇرۋعا قاۋقارلى. ءبىراق بىرتە- بىرتە سوزىلمالى بۇيرەك جەتىسپەۋشىلىگى اۋرۋى پايدا بولادى. بۇل ادام ءومىرى مەن دەنساۋلىعى ءۇشىن وتە قاۋىپتى. ءبىزدىڭ ەمحانامىزدا سكرينينگتىك تەگىن تەكسەرۋلەر ءجيى جۇرگىزىلەدى.
نۇرلان قۇمار
