ت. كەڭەسبايەۆ. قاراڭعى ءتۇننىڭ جۇلدىزى - زۋقا باتىر تۋرالى اڭىزناما
- «جاقسى ءبي اۋىلىمەن كوشىپ جۇرەدى» دەگەن، بۇنىڭ دۇرىس بولدى، اقىت، - دەپ زۋقا ونى قايتا- قايتا قۇشاقتادى. ۇلكەندەر جاعى:
- كەلىن، باتىرىڭدى قۇداي ساقتاپ قالعان ەكەن، ەستىپ جاتىرمىز، بار جامانشىلىق وسىمەن قالسىن، - دەستى.
- امان بولسىن، اينالايىن!
- ەلگە جاساعان جاقسىلىعى كوپ قوي.
- اتا- باباسى تەكتى ادام، كوكتەگى قۇداي دا، جەردەگى پەرىشتە دە بىلەدى.
باباڭ نۇرمۇحامبەت ۇستاز بولعان، اكەڭ ءسابيت مولدانى كوزىمىز كوردى. مارقۇم كەڭ ەدى عوي، اقىلدىڭ كەنى ەدى عوي.
- قاينىمنىڭ جاقسىلىعىن ءبىز دە بىلەمىز، - دەپ اڭگىمە اۋانىن باسقا جاققا بۇرعىسى كەلگەن جەڭگەسىنىڭ ءسوزى دە ەشكىمنىڭ ەزۋىن تارتقىزبادى.
داستارحان جاسالىپ، قوناقتاردىڭ شىنتاعىنا قوس جاستىق تاستالدى. ەكى جىگىت بوساعادان كىشىگىرىم تورپاقتاي قىزىل ىسەكتى اكەپ، توردە وتىرعان دۇرمەكباي اقساقالدان باتا سۇرادى. اقساقال ىقىلاسپەن باتانى جاساپ تاستادى. وسى كەزدە قىزىەكەنىڭ كوزى الدىڭعى كۇنى «كەرەگى جوق» دەگەنىنە قاراماي ساۋداگەر جىگىتتىڭ تاستاپ كەتكەن ارابى كىلەمىنە ءتۇستى. ورنىنان اتىپ تۇرىپ، اياۋسىز كەيىپپەن بۋىلعان كىلەمگە قاراپ، كەنەتتەن قايراتتانىپ، «ۇلكەندەر وتىر ەكەن-اۋ» دەمەي، تىك كوتەرىپ ەسىكتىڭ الدىنا الىپ شىعىپ، جانىپ جاتقان وتتىڭ ورتاسىنا تاستاي سالدى. شىتىرلاپ جانعان قۋ اعاش ۇستىنە كىلەم تۇسكەن كەزدە ودان سايىن لاپىلداپ جانا باستادى. بوساعادان اتتاي بەرە قىزىەكە جىلاپ جىبەردى.
- سىزدەردىڭ جولدارىڭىزدا ساداقا، - دەدى قىزىەكە كۇرسىنىپ.
بۇنى سىرتتاي باقىلاپ تۇرعان اقىت قىزىەكەگە ريزا بولعانى سونداي:
- راحمەت، اينالايىن، بىلگەنىڭ عوي، بىلگەنىڭ عوي، - دەپ تەبىرەنە ءتىل قاتتى.
اڭگىمەنى باسقا جاققا بۇرعىسى كەلگەن قازانباي:
- قىزىەكەنىڭ سولتاشتىڭ بالا كەزىنەن بولاشاق قايىن- جۇرتىنا جيناعان دۇنيەسى، كۇيە تۇسكەن سوڭ وتقا جاققانى عوي، بار بالە وسىمەن كەتسىن، - دەپ اۋەلى وتىرعانداردى كۇلدىرمەك ەدى، ءبىراق ءسوز اياعى كۇرسىنىسپەن اياقتالعانىن ءوزى دە بايقاماي قالدى. وسى كەزدە:
- اسسالاۋماعالەيكۇم! - دەپ ۇستا ابۋباكىر كىردى. جانىندا شىمىر كەلگەن جاس جىگىت بار.
- ۋاعالەيكۇماسسالام! - دەپ زۋقا ورنىنان اتىپ تۇردى.
- ءاي، اقىت، مىنا جىگىت ابۋباكىر ۇستا - تەمىردى قامىرشا يلەيتىن ازامات.
- ا ا، ايتقانسىڭ، ايتقانسىڭ. كەل، باۋىرىم، ءتوس قاعىستىرايىق.
«شەبەردىڭ قولى ورتاق» دەپ قازاق بەكەر ايتپاعان. كەل، كەل! - دەپ جىلى ۇشىراي امانداستى.
ەكەۋى ءتوس قاعىستىردى. ابۋباكىر وتىرا بەرىپ، جانىنداعى جاس جىگىتتى تانىستىرا كەتتى:
- زۋقا اعا، مىنا جىگىت اياگوزدەن كەلگەن سەرىكزات دەگەن اقىن جىگىت.
سەمەيدە الاشوردانىڭ ءبىر جيىنىنا قاتىسىپ، شاكارىم قاجىمەن جاقىن بولعانى ءۇشىن قىزىلدار قۋدالاپ، سوڭىنا ءتۇسىپتى.
- نە دەيدى؟ - دەپ وتىرعاندار ءۇرپيىپ قالدى.
- قىزىلدار دەيسىڭ بە؟
- سوناۋ حابار اسۋى ارقىلى اۋىلعا ارەڭ دەگەندە ءوتىپ، ايتەۋىر جەتى كۇن
دەگەندە زۋقا باتىردىڭ اۋىلى قاي جەردە دەپ سۇراي- سۇراي بىزگە جەتىپتى. قوناق ۇستىنە قوناق بولعانىمىزعا عافۋ ەتەرسىز! ءبىز كەتەيىك.
- ول نە دەگەنىڭ، ءابىش- اۋ؟ ىزدەپ بارىپ ءوزىم دە سالەم بەرەتىن ەدىم عوي.
الىستان كەلگەن ەكەن، قوش كوردىم، باۋىرىم!
الگىندە عانا زۋقا ءبىر شاتاقتى شىعارا ما دەپ ىڭعايسىزدانعان اقىت ءتۇسى جىلىپ:
- اينالايىن، تورلەي عوي، جول ازابىن كورگەن ەكەنسىڭ. بۇل ءۇي اعاڭنىڭ
عانا ەمەس، وسى وتىرعان ءبارىمىزدىڭ ءۇيىمىز. بۇل كەشەگى قاجىعا بارعان، ۇستاز بولعان ادامنىڭ ءۇيى. بۇل شاڭىراقتىڭ كيەسى بار. وسى ءۇيدىڭ ءار ۋىعىندا قازاقتىڭ نەسىبەسى بار، بىرلىگى بار، باۋىرىم، - دەگەن سوزىنە زۋقا ريزا بولىپ:
- اقىت اعاڭ وتە دۇرىس ايتادى، تورلە، باۋىرىم، تورلە، - دەدى.
زۋقا مەن اقىتتىڭ دوستىق پەيىلىن اڭعارىپ قالعان توردە وتىرعان دۇرمەكباي:
- مەنىڭ بەگالىمداي عانا بالا ەكەنسىڭ، كەل، مەنىڭ وڭ جاعىما وتىر، - دەپ
تورگە شاقىردى.
وسى كەزدە ۇيگە اقىرىن باسىپ تولەگەتاي كىردى.
- اسسالاۋماعالەيكۇم، اقساقال!
- اا، تولەش، امانسىڭ با، بارسىڭ با، بالام، - دەدى دۇرمەكباي.
- اقساقال، بەگالىڭىز مىقتى ازامات. جيەنىڭىز وزىڭىزگە تارتىپ تۋعان. وي،
انا جولعى شاۋەشەكتەگى جارمەڭكەدە كۇرەسكەنى- اي! وڭىنان كەلگەندى وڭعا، سولىنان كەلگەندى سولعا جامباسقا الىپ ءاي، ءبىر لاقتىردى- اۋ! ءاي، شاقار عوي! ءاي، باتىر شاقار عوي! شاقار...
- ءيا، اڭگىمە ايتا وتىر، بالام، - دەدى دۇرمەكباي سەرىكزاتقا قاراپ.
- اقساقال، نيەتىڭىزگە راحمەت. «ۇلكەن وتىرىپ كىشى سويلەگەننەن بەز»
دەگەن، مەنىڭ وتىرىپ دومبىرا تارتىپ، ىڭىلداپ ءان ايتاتىن ادەتىم بار ەدى. رۇقسات ەتسەڭىزدەر ماعان سول جەڭىل بولار، - دەپ مەيىرلەنە كۇلگەن سەرىكزاتتىڭ جۇزىنە قاراپ اقىت ىشتەي ريزا بولدى دا:
- شىرقا، باۋىرىم، شىرقا، ءوزىڭنىڭ اعاڭنىڭ ءۇيى.
ماقسۇتبايدىڭ سەرىكزاتى توردە ءىلۋلى تۇرعان دومبىرانى قولىنا الىپ، ءارى-
بەرى شەرتىپ وتىردى دا الدىنداعى شارا تولى قىمىزدى توڭكەرىپ تاستاپ:
- حابار اسۋى - ول قازاقتىڭ قارالى اسۋى ەكەن عوي. سول اسۋدا مەنىڭ دە سۇيەگىم قۋراپ قالۋى كەرەك ەدى. سول جەردەن شەيىت بولعان جانداردان مەنىڭ جانىم ارتىق پا؟ الاشىم ءۇشىن شەيىت بولسام، ارمانىم نە؟ ءبىراق ماعان اق ءولىم دە بۇيىرمادى. شاكارىم قاجى: «ءاي، سەرىكزات، قاراعىم، اقىل - دەنەگە ەگىلگەن ءدان، سۋعارىلسا كىرەدى وعان دا جان، تابانىڭنىڭ استىندا ادامنىڭ دەنەسى قالماسىن» دەپ ەدى. مەن ادامنىڭ قۋ سۇيەگىنىڭ ۇستىمەن ءوتتىم عوي. ءوزىمدى كىنالى سانايمىن، - دەپ توقتادى.
- جوق، باۋىرىم، كىنالاما ءوزىڭدى. وسى وتىرعان ءتىرى جۇرگەن ءبىزدىڭ دە كىنامىز جوق. اللانىڭ ەمەس، بۇل قۋ سوۆەتتىڭ، قىزىلداردىڭ ءىسى. قازاقتىڭ جەرى ەلدىڭ كوزىنىڭ قۇرتى بولعان زامان بولىپ تۇر عوي، باۋىرىم- اۋ، - دەپ زۋقا تولقىپ كەتتى.
وسى كەزدە كوز جاسى ساقالىنان تامىپ- تامىپ تۇسكەن دۇرمەكباي «بالام، باستا، باستا»، - دەدى اقىرىن عانا.
- سول حابار اسۋدان ءوتىپ، جالاۋلىنىڭ تۇسىندا ءبىر ۇڭگىردە تىعىلىپ جاتىپ، ءۇنىمدى شىعارماي، قۋرايدى دومبىرا قىلىپ، ىشتەي ەگىلىپ جازعان ءانىم ەدى. حوش كورەرسىزدەر! - دەپ، سەرىكزات دومبىراسىن سابالاپ- سابالاپ الدى دا، دالانىڭ قوڭىر داۋسىنا سالدى.
«باسىنان مۇنار كوشىپ، بۇلت اۋناعان،
بابامنىڭ قونىسى ەدى بۇل تاۋ ماعان.
تارعىل جول جولبارىستاي تارباعاتاي،
سەن دەسە جۇرەگىمنەن جىر ساۋلاعان.
بەۋ، اسقار بەلى دالامنىڭ،
ەرتەڭىڭە الاڭمىن.
قياناتقا قيمايتىن،
باۋىرىڭدا وسكەن بالاڭمىن.
قىزىلتاس قىران ۇشقان قيا بەلىم،
ياپىر- اي، قاي ولشەمگە سيار ەدىڭ.
مايلىشات - ەر قابانباي تۋىن تىككەن،
ۇلتىما قۇتتى مەكەن، ۇيام ەدىڭ!
داستارعان باسىندا وتىرعاندار تەڭىزدەي تولقىدى. ەرتىستەي ەگىلدى.
سەرىكزاتتىڭ داۋسىن سىرتتا وتىرىپ ەستىگەن اۋىل ادامدارى:
- اپىر- اۋ، ءبىزدىڭ اۋىلدى ايتىپ جاتىر عوي.
- ءبىزدىڭ تاۋدى ايتىپ جاتىر ما؟
- نە دەيدى، اتا- قونىسىمدى ايتىپ جاتىر ما؟ - دەپ، بۇلار وتىرعان كيىز ۇيگە جاقىنداي ءتۇستى. ءجۇزىن جاس جۋعان قىزىەكە سىرتقا شىعىپ كەتىپ، بەتىن ءبىر جۋدى دا، قازان- وشاق باسىندا جۇرگەن كەلىندەردەن قۋىرداق دايىن بولعانىن ەستىپ تاباققا سالعىزا بەردى.
- اقساقال، ەلدىڭ اعاسىسىز، ءيسى البانعا عانا ەمەس، بۇكىل قازاققا قادىرلى ادامسىز. مەنىڭ اكەمنىڭ كوزىن كوردىڭىز، اكەڭ ولسە دە، اكەڭدى كورگەن ولمەسىن دەگەن. مەن سىزگە ۇزاق عۇمىر تىلەيمىن، اقساقال!
- راحمەت، راحمەت بالام! بەك ريزامىن، - دەدى دۇرمەكباي.
- ءاي، زۋقا، ەكەۋمىز اكەگە بالا بولدىق، شەشەگە پانا بولدىق. وسى دۇرمەكباي اقساقالعا نە بولامىز سوندا؟ - دەدى اقىت كۇلىمسىرەي. ونىڭ بۇل ءسوزى اشەيىن دوستىق، قازاقي كوڭىل ەدى. ونى تۇسىنە قويعان زۋقا:
- بۇل كىسىلەرگە بالە ەمەس، بالا بولامىز دا. سەنى بىلمەيمىن، اقىت، مەنىمەن قازانباي ەكەۋمىز بالە بولامىز-اۋ، وسى، - دەپ كۇلدى.
- ە، شىركىن، - دەپ كۇلدى دۇرمەكباي. - قانى تازا، تەگى ءتۇزۋ الباندا ءبىر ءسوز بار، «تەكسىزدەن قورىق» دەگەن. ال، ەكەۋىڭنىڭ دوستىعىڭا، ءىشىنارا تۋىستىقتارىڭا بەك ريزامىن. بالام، التى الاشتىڭ بالاسى اقىت پەن زۋقاداي بولسىن دەپ تىلەيمىن.
- ءاۋمين، ءاۋمين! - دەپ، وتىرعاندار قاۋقىلداسىپ قالدى.
وسى كەزدە داستارحان باسىندا وتىرعان اق جاۋلىقتى ايەلدەر قوزعالاقتاپ قالىپ ەدى، ىشىنەن قاۋيا اپا شىعىپ:
- قاينىم- اۋ، جۇدەپ قالىپسىڭ عوي، - دەدى اقىرىن عانا. ءبارى ءۇنسىز قالدى.
وسى كەزدە زۋقا وتكىر كوزىمەن اعاسى تولەگەتايدى شاقىردى. «نە ايتاسىڭ؟» دەپ ەدى اقىرىن عانا. زۋقا «سەمىز ءبىر تاي بولسا» دەپ سىبىر ەتتى. اعاسى باسىن يزەدى دە ۇيدەن ەلەۋسىز شىعىپ كەتتى.
قۋىرداق پەن بال قىمىز ءىشىپ، قوناقتار ءبىراز ەس جيناعان سوڭ، جاستار جاعى وتىرعانداردىڭ قولدارىنا قۇمعانمەن سۋ قۇيىپ، قىزمەت قىلىپ جاتقاندا ەكى دوس زۋقا مەن اقىت توبە باسىنا شىقتى. وڭاشا اڭگىمەلەسىپ تۇر.
- زۋقا، دوسىم-اۋ، ايتشى، ساعان نە كەرەك؟ نە جەتپەيدى ساعان؟ باباڭ دا، اكەڭ
دە ۇستاز بولعان ادامدار. شاكىرتكە ءدارىس بەرگەن، نە بولعان ساعان جارالى ارىستانداي الاسۇرىپ؟ ەل امان، جۇرت تىنىشتا وزىڭە جاۋ ىزدەپ.
- مەن بە؟ - دەپ زۋقا كوزى جارق ەتە ءتۇستى. - مەن بە وسىنى جاساعان؟
- سەنىڭ قارەكەتىڭدى يمانسىزدىڭ قارەكەتى دەمەيمىن. سەن باتىر ادامسىڭ.
باتىر اڭعال بولادى. ابايلا، قىزبالانبا. مەن ساعان ەلىڭدى قورعاما دەپ ايتىپ تۇرعان جوقپىن. مەن ساعان ابايلا دەپ تۇرمىن. گومينداڭنىڭ ساياساتىن سەن تۇزەي المايسىڭ، بۇل ەلدىڭ ءوز زاڭى بار!
- كەتسىن ءبىزدىڭ ءور التايدان! تابانىن جالتىراتسىن!
- ە ە ە، قايران ءور التاي، مەن قايتەيىن بيىگىڭدى دەگەن عوي. ەكەۋمىز مالتىپ
كورمەگەن تەڭىزدىڭ تۇبىندە جاتىر عوي كوپ سىر، گومينداڭنىڭ قۇيتىرقى ساياساتى. ەي، اڭعال دوسىم- اي! «قۇيرىعى جوق، جالى جوق، جىلان قايتىپ كۇن كورەر» دەگەن بابامىزدىڭ ءسوزى بار عوي. جەلگە قارسى شاپتىرمايدى عوي مۇسىلمان بالاسى.
- ادام بالاسى ەشقاشان قولىنا بەكەر قارۋ ۇستامايدى. ال، جاۋلاسقانمەن جاۋلاسۋ، جاۋدى جەڭۋ ادامنىڭ باستى پارىزى دەپ بىلەمىن، - دەدى زۋقا.
- يسلام اعامىزدىڭ بالاسى وسپانعا بەرگەن باتاڭدى ۇلكەن تانىمدىق جول دەپ بىلەمىن. سەنىكى ەرلىك. وزىڭنەن كەيىن بولماسىن دەگەن جامان نيەتتەن ادا ەكەنىڭدى كورسەتەدى. سەنىكى كەمەڭگەرلىك.
- ە ە ە، اقىت- اۋ، قالام ۇستاعان الدىمدا شاكىرتىم بولسا، جىم- جىرت جۇرە بەرەتىن ەدىم عوي. مەن ادىلەتسىزدىككە توزبەيمىن.
- بىلەم، بىلەم! قازاقتىڭ دالاسى كەڭ ەدى عوي.. . مىنا توبە بىزدىكى ەدى.
- كۇندەردىڭ كۇنىندە جاتتىڭ تابانى تيە مە دەپ قورقامىن. مەنىڭ دە ۇرەيلەنەتىنىم وسى...
- ءيا، ءيا، دۇرىس ايتاسىڭ، دوسىم! ەندىگى ءۇمىت اناۋ ماڭعىستاۋ دالاسىنداعى ءپىر بەكەتتىڭ ءومىرىن، باياناۋىل جوتاسىنداعى ءماشھۇر-ءجۇسىپتىڭ، شىڭعىستاۋداعى اباي اعامىزدىڭ اسىل سوزدەرىن قازاق بالاسى بويىنا سىڭىرە الا ما؟ وسى مەنىڭ ويىم. ءبىز سوعان ۇلگەرەمىز بە؟ ءالىمساقتان مۇسىلماندىعىمىزدى ساقتاي الامىز با؟ قابانباي اتامىزدىڭ قازاققا وسىنشاما جەر الىپ بەرگەندەگى ارمانىن جاس ۇرپاق ء«بىر جەڭنەن قول، ءبىر جاعادان باس شىعارىپ»، بەرەكە- بىرلىك ورناتا الا ما؟ - دەدى اقىت كۇرسىنىپ.
- ءيا، اقىت- اۋ، مەنىڭ دە ويىم سول. كەشەگى حان كەنەنىڭ باسى قايدا؟ سول باستىڭ ىشىندەگى ارمانى قايدا؟ الاشتىڭ ارداقتىسى، مەنىڭ ءتول قۇرداسىم ءاليحان بوكەيحاننىڭ قازاقتىڭ بولاشاعىن ويلاعانى قايدا؟ كىمنىڭ قانجىعاسىندا كەتتى؟ وسى قازاقتىڭ مىقتىلارىنىڭ ارمانىن ورىندايتىن ۇرپاق تاربيەلەي الامىز با؟ كۇرەسكەر بولماساق تا سولاردىڭ كەۋدەسىنە ءبىر ءدان ەگە الامىز با؟ مەن جاتسام-تۇرسام سونى ويلايمىن، دوسىم-اۋ. قازاقتىڭ باسىنا ۇيىرىلگەن بۇلت سەيىلە مە؟ ايتشى. بۇل سۇراقتى سەن قويساڭ، مەن جاۋاپ بەرە المايتىنىمدى بىلەمىن... ويتكەنى ەشكىم قازاقتىڭ سۇراعىنا جاۋاپ بەرە المايتىن زامان كەلدى.
ەكەۋى ءبىر ساتكە ءۇنسىز قالدى. ۇنسىزدىكتى زۋقا بۇزدى.
- اقىت-اۋ، - دەدى دوسىنىڭ يىعىن قاپسىرا قۇشاقتاپ. - سەنىڭ جۇرەگىڭ قازاقتىڭ كەڭ دالاسى سياقتى. سول دالانى كىمدەر ءبىزدىڭ قولىمىزدان تارتىپ الماق؟ قىزىمىزدى كۇڭ، ۇلىمىزدى قۇل ەتپەك؟ بولاشاعىمىز نە بولادى؟ مىنا جاقتان ورىس، مىنا جاقتان قىسىق كوز ەكى وكپەدەن قىسىپ بارا ما دەپ قورقامىن. سولاي بولعان كۇندە دە قوي ەكەش قوي دا باۋىزدار الدىندا تۇياعىن ءبىر سەرپيدى عوي. كۇڭ ايەلدەن قۇل بالا تۋاتىنىن ءاربىر قازاقتىڭ بالاسى بىلسە ەكەن دەيمىن.
وسى كەزدە استىنداعى جورعاسىن تايپالتقان قازانباي كەلدى.
- ءاي، ەكەۋىڭە نە بولدى-ەي؟ داۋىستارىڭ قاتتى شىعىپ جاتىر عوي، - دەپ اتتان ءتۇستى. - جىگىتتەر ءبىر سەمىز تايدى جەتەكتەپ كەلدى. اساۋ ەكەن، قىزىل ماي بولماي تۇرعاندا بارايىق. وبال بولادى.
- وي، دۇرمەكباي اقساقال بار ەمەس پە؟ - دەدى زۋقا.
- ول اقساقال بىرىلداپ ۇيىقتاپ جاتىر. جۇزگە كەلۋ وڭاي دەيمىسىڭ، - دەدى قازانباي.
- شارشاعان- اۋ قاريا. اقىت، سەن بەر باتانى، - دەدى زۋقا.
ۇشەۋى اياڭداپ اۋىلعا كەلگەندە، جىگىتتەر ءبۇيىرى توق قىزىل تايدىڭ اياعىن بۋىپ جاتىر ەدى. اقىت ەكى قولىن الدىعا سوزىپ باتا بەرە باستاعان كەزدە، ءبىر جەل تولقىپ ونىڭ داۋىسىن ەستىرتپەي جىبەردى. تەك ءبىر اۋىز ءسوزىن عانا ماڭىندا تۇرعاندار ەستىپ قالدى: «قازاعىمنىڭ بىرلىگى بولسىن! ءاۋمين!». زۋقانىڭ كوكجال جىگىتتەرى اپاش- قۇپاش قيمىلداپ، ءاپ- ساتتە تايدى جاۋكەمدەپ، تەرىسىن ەسىك الدىنداعى اربانىڭ ۇستىنە تۇزداپ، جايىپ تاستادى. اقىت ۇيگە كىرمەي، ولاردىڭ ءار قيمىلىن ءۇنسىز باقىلاپ تۇردى. كوزىندە قۋانىش بار ەدى. «شۇكىر، وسى جاستارىم امان بولسا، ەلىم دە، جەرىم دە، كەڭ دالام دا امان بولار» دەپ ىشتەي ويلادى.
پالۋان مۇقان دەگەن جىگىت كەلىپ:
- اعالار، مىنانى اكەم مارقۇم بالا كەزىمدە شيكىدەي اساتۋشى ەدى، - دەپ تەلشەنىڭ مايىنان ءبىر- ءبىر كەسىپ الىپ، - اساڭىزدارشى، - دەدى.
- ءپالى، - دەدى اقىت كەڭكىلدەي كۇلىپ. - ءبىزدىڭ جىگىتتەر قازاقتىڭ ءجونىن بىلەدى ەكەن- اۋ، ءا، زۋقا؟!
- ووي، اقىت- اۋ، بۇل سوناۋ بۋىرشىننىڭ جىگىتى، جادىك، ونىڭ ىشىندە بايعارا اتانىڭ ۇرپاعى. جاۋىرىنى جەر يىسكەمەگەن پالۋان.
- تۇلپاردىڭ تۇرىسىنان، سۇڭقاردىڭ قانات قاعىسىنان بەلگىلى عوي.
كورىنىپ تۇر عوي، زۋقا، بۇل باۋىرىمىزدىڭ پالۋان ەكەنى، - دەدى اقىت.
دۇرمەكبايدىڭ ۇيقىسى قانعان كەزدە، جاس ەت بىلقىپ ءپىسىپ ەدى.
باعاناعىداي ەمەس، دۇرمەكباي كوڭىلدەنىپ جان- جاعىنا مەيىرلەنە قاراپ: «اس الىڭدار، قاراقتارىم، اس الىڭدار!» دەپ، جاستارعا ءبىر- ءبىر اساتىپ قويدى.
- اقساقال! - دەدى شەتتە وتىرعان ءبىر جاس جىگىت. - باياعىدا ءسىزدىڭ بالا كەزدەن بىرگە وسكەن دوسىڭىز كەڭەسجان اقساقال ءوز جانازاسىن ءوزى شىعارار الدىندا «كەڭەس اعا، نە ارمانىڭىز بار؟» دەگەندە، «ادام بالاسىندا ارمان كوپ قوي، مەن جاسارىمدى جاسادىم، اسارىمدى اسادىم. نەمەرە- شوبەرەلەرىم ات جالىن تارتىپ ءمىندى. قۇدايعا شۇكىر، ارمانىم ورىندالدى. ءبىر- اق ارمانىم بار، ارتىمدا دۇرمەكباي قالىپ بارا جاتىر» دەپتى، - دەگەن كەزدە وتىرعان جاستار مىرس- مىرس كۇلدى.
جاستاردىڭ كۇلەتىن دە ءجونى بار ەدى. «وتىز تىستەن شىققان ءسوز وتىز رۋلى ەلگە تارايدى» دەگەن، دۇرمەكباي مەن كەڭەسجاننىڭ اراسىنداعى قالجىڭ ەلگە كوكجايلاۋعا جايىلعان قالىڭ جىلقىداي كىسىنەپ كەتىپ ەدى.
دۇرمەكباي جاعى كەڭەسجاننىڭ بالالارىنا «سەندەردىڭ اتالارىڭ ناشار، ءبىزدىڭ اتامىز كوپ جاسادى» دەسە، كەڭەسجاننىڭ بالالارى «سەندەردىڭ دۇرمەكباي اكەلەرىڭ ءبىزدىڭ اكەمىزدەن ءبىر مۇشەل جاس كىشى ەكەن» دەپ، اۋىل اراسىنا ءسوز جاراستىرىپ، بالا بالامەن، كۇيەۋ كۇيەۋمەن، كەلىن كەلىنمەن قالجىڭداسىپ جاتاتىن.
- ەەە، قاراقتارىم- اي، كەڭەسجان كەڭ ەدى عوي. وزگەگە ءولىم تىلەمەيتىن،
وزىنە ءومىر تىلەيتىن ادام ەدى. ەلى مەن جەرىن ويلاعان كەڭ ادام بولاتىن. مىقتى اڭشى، قۇرالايدى كوزگە اتقان مەرگەن ەدى عوي..،- دەدى دۇرمەكباي.
جاڭا عانا مىرس- مىرس كۇلگەن جاستار جاعى ۇيالىپ تومەن قارادى. ەكى قاريانىڭ ەكى دۇنيەدە دوستىعىن ساقتاپ قالعانىنا زۋقا ىشتەي قاتتى ريزا بولدى. ايەلى قىزىەكە جاققا قاراپ، كوزىمەن «بەرى كەل» دەگەندەي بەلگى بەردى. قىزىەكە - تەكتى ەلدىڭ قىزى. دۇنيەنىڭ بەتىنە قاراپ قىزىقپايتىن ادام، بار تىلەگى ەرىنىڭ ۇستىندە. ول لىپ ەتىپ ونىڭ جانىنا كەلدى. زۋقا سىبىر ەتتى. «اقساقالعا شاپان». قىزىەكە ۇيدەن اقىرىن بىلدىرتپەي شىعىپ كەتتى دە، ءاپ- ساتتە كۇيەۋىنىڭ وڭ تىزەسىنە تامان مۇقيات بۇكتەلگەن شاپاندى ەلەۋسىز عانا اكەپ قويدى. بۇل شاپان وقالى ەدى. بىلتىر كوكتەمدە سوناۋ ءۇرىمشىنىڭ جارمەڭكەسىنەن قۇلىندى بيەنىڭ قۇنىن بەرىپ العان- تىن. بوركى قۇندىزبەن كومكەرىلگەن، جاعاسى بۇلعىننان تىگىلگەن ماقپال شاپان ەدى.
- اقساقال! - دەدى ورنىنان تۇرىپ. - ەلدىڭ ۇلكەنىسىز، اۋىلىمىزعا كوپتەن كەلمەپ ەدىڭىز، مىناۋ شاپان سىزگە، - دەپ، توردە وتىرعان دۇرمەكبايدىڭ يىعىنا جاپتى. دۇرمەكباي زۋقانىڭ شەكەسىنەن تومەن قاراي سىزىپ وتكەن قىلىش ءىزىن كورىپ، جۇرەگى شىم ەتتى دە، داۋىسىن قىرناپ:
- امان بول، قاراعىم! «العان جومارت پا، بەرگەن جومارت پا؟» دەگەن ءسوز بار ءبىزدىڭ قازاقتا. سەنىڭ اۋىلىڭدى، اماندىعىڭدى كورىپ، كارى كوڭىلىمە قۋات بەرگەن، بىزگە جول باستاپ كەلگەن اقىت بالامنىڭ يىعىنا جابايىن. شىراعىم اقىت، يىعىڭدا توزسىن وسى شاپان! جاسىڭ، عۇمىرىڭ ۇزاق بولسىن! كەمەڭگەرسىڭ! ەكەۋىڭنىڭ دوستىعىڭا سىزات تۇسپەسىن، - دەپ، اقىتتىڭ يىعىنا جاۋىپ، باسىنا بوركىن كيگىزدى دە، زۋقا مەن اقىتتى قاتار قۇشاقتادى. - امان بولىڭدار، قاراقتارىم، ەلدىڭ يەسى دە، كيەسى دە وسى سەندەرسىڭدەر! - دەدى.
داستارحان باسىندا وتىرعاندار تولقىپ كەتتى. زۋقا وتىرا بەرگەندە، پالۋان مۇقانعا جانىما كەل دەگەندەي يشارا جاسادى. «اۋىلداعى ءتاي- ءتاي باسقان بالادان، تايعا ءمىنىپ جۇرگەندەرىنە دەيىن جينا، ەسىكتىڭ الدىنا اكەل، اقساقالدان باتا سۇرايمىز»، - دەپ اقىرىن عانا ايتتى. مۇقان ەكى بۇكتەتىلىپ، ەسىكتىڭ سىقىرلاۋىعىنان بىلدىرتپەي شىعىپ كەتتى.
قوناقتار ەت جەپ، سورپا ءىشىپ توعىن باسىپ قالعان كەزدە، ەكىندى ۋاقىتىبولىپ قالعان ەدى.
- اقساقال، - دەدى زۋقا، - جاڭا ءسىز اقىت ەكەۋىمىزگە دوستىقتارىڭ بەرەكەلى بولسىن دەدىڭىز. راحمەت! اللا ريزا بولسىن! اعايىن امان بولسىن، دوستىق ماعان وتە قىمبات. قازاقتىڭ قىرىق رۋىنان مەنىڭ اۋىلىما پانا ىزدەپ كەلگەن ادامدار ءوسىپ- ءونىپ جاتىر. سولاردىڭ ۇرپاقتارىنا باتا بەرىڭىز. ەسىك الدىندا جاستار جينالىپ تۇر.
- ءاپ، بارەكەلدى، زۋقا باتىرىم- اۋ، بۇنىڭ بىلگەندىك. تەكتى اتانىڭ بالاسىسىڭ عوي. مەنىڭ باتامدا نە تۇر؟ ءبىراق سەن مەنىڭ جاسىمنىڭ ۇلكەندىگىن سىيلاپ تۇرسىڭ- اۋ. جول اقىتتىكى ەدى عوي.
- جوعا، اقساقال. البان دەگەن قاسيەتتى ەلدىڭ ۇلكەنىسىز، بار دەپ اسپايسىز، جوق دەپ توزبايسىز. جاستارعا ۇلگىسىز، سىزدەن باتا الماعان ۇرپاق كىمنەن باتا الادى؟
- ايتقانىڭ ءجون، زۋقا بالام. جول اقىتتىكى بولسىن، ءبىلىم مەن پاراساتتىڭ كەنى وسى بالام عوي.
- اتا- اۋ، - دەدى اقىت ەركەلەي سويلەپ، - مەنى قارتايتا بەردىڭىز عوي.
- ءاي، اقىت بالام، كارىلىك ناداندىق ەمەس، - قاسيەت، جاستىڭ نادانىنان ساقتاسىن قۇداي. ال، سەن عۇلاماسىڭ، زۋقا باتىرىم ەكەۋىڭ كەمەڭگەرسىڭدەر. سەندەر امان بولىڭدار! - دەدى دۇرمەكباي.
التى قانات ۇلكەن ۇيدەن دۇرمەكبايدى اقىت پەن زۋقا قولتىقتاپ شىعارعان كەزدە:
- اتا! اتا!
- اتا، باتا!
- اتا، باتا! - دەپ شۋ- شۋ ەتتى بالالار.
اقىت قولىن كوتەرگەندە ءبارى باسىلا قالدى. جىم- جىرت. ءبارىنىڭ كوزىندە ءۇمىت وتى ويانىپ، جايناپ سالا بەرىپ ەدى.
- ال، بالالار، اتالارىڭنىڭ باتاسىن تىڭداڭدار!
دۇرمەكباي «ءاۋمين!» دەپ قولىن جايدى دا، بالالاردىڭ كوزدەرىنە قاراپ ءبىر ءسات تۇرىپ قالدى.
ءاۋمين دەسەڭ مىنە، باتا -
قۇلىننان تۇلپار،
بالاپاننان سۇڭقار.
تۇساۋ كەسەردەن ازامات،
بىلەكتەن كۇش،
جۇرەكتەن نيەت،
ساۋمالدان سۋسىن،
اسپاننان كۇن،
جەردەن جومارتتىق،
تۇننەن جۇلدىز بولسىن، سەندەرگە!
امان بولىڭدار، قازاقتارىم،
بىرلىكتەرىڭ مەن تىرلىكتەرىڭ ءبىر بولسىن!
رۋ- رۋعا بولىنبەي،
ءجۇز- جۇزگە جىلىكتەنبەي،
ءبىر قازاق بولىڭدار، قۇلىندارىم!
- ءاۋمين!
- ءاۋمين!
- ءاۋمين!
- ءاۋمين!
ايەلدەر جاعى شاشۋ شاشقان كەزدە، بالا بىتكەن شۋ- شۋ ەتىپ اۋىلدى مارە-سارە قىلدى.
* * *
اي جارىق ەدى.
سۇتتەي جارىق ەدى.
تۇندىگى اشىق،
التى قانات اق ءۇيدىڭ ءىشى وندىق شام شانباسا دا جاپ- جارىق ەدى.
جاپ- جارىق ەدى...
* * *
ەرتەڭىندە قوناقتار قايتۋعا ىڭعايلانعانىمەن، زۋقا ءار نارسەنى سىلتاۋراتىپ بوگەي بەرىپ ەدى. بەسىن ناماز ۋاقىتىندا زۋقا ولاردى داستارحان باسىنان تۇرعىزدى. ءدوڭ استىنداعى اسكەري ماشىق وتكىزەتىن جەرگە ءجۇز جاستاعى دۇرمەكبايدى اۋەلى ەكى جىگىت قولتىعىنان جەتەكتەپ كەلە جاتىر ەدى، قاريا ءارى- بەرى شاپقىلاپ ەتتەرىن قىزدىرىپ جۇرگەن ساربازداردى كورىپ انا ەكەۋىنىڭ قولىن قاعىپ تاستاپ، ءوزى شيراق قيمىلداپ اياعىن تەز- تەز باسىپ جۇرە بەردى دەرسىڭ... جان- جاعىنا «وي، بارەكەلدى» دەپ كۇلىمدەي قاراپ، «اقساقال، اتقا ءمىنىڭىز» دەگەنگە قاراماي:
- وي، باتىرلارىم- اي، بار ەكەنسىڭدەر عوي! - دەپ وڭەشىن سوزىپ- سوزىپ قويادى. ءتىپتى الدىنا پالۋان كەلسە كۇرەسە كەتەتىندەي ىڭعايى بار. شيراق.
ويۋلى ۇلكەن تەكەمەتتى توبە باسىنا جايىپ ءتورت جورعا اتپەن اۋىلدان تاباق- تاباق جىلقىنىڭ ەتى مەن بال قىمىزدى جاياۋ جۇرگىنشىلەردەن بۇرىن جەتكىزدى. اۋىر- اۋىر قۇس جاستىقتار تاستالىپ، ءبارى ازىرلەنىپ قويىلعان ەكەن.
- ءاي، زۋقا، سەن باعانادان ءسوزدى نەگە سوزىپ وتىر دەيمىن؟ مىنا قۇرمەتتى كورسەتپەك ويىڭ بار ەكەن عوي، - دەپ كەڭكىلدەي كۇلدى اقىت.
- اقا، بارىمىز دا، نارىمىز دا وسى ەندى. ادەيى ماقتان ءۇشىن كورسەتەيى دەگەن جوقپىن، بەسىننەن كەيىن جىگىتتەردىڭ «نە بەل كەتەر، نە بەلدىك ۇزىلەر» دەيتىندەرى بار ەدى. سوعان تۇسپا- تۇس كەلىپ قالدىڭىزدار، ايىپ ەتپەسسىزدەر، - دەدى زۋقا.
- ءپالى، و نە دەگەنىڭ؟ سەنىڭ ساربازدارىڭنىڭ اسكەري شەبەرلىگىن كورسەك نەسى ايىپ ەكەن؟ «ساقتىقتا قورلىق جوق» دەگەن، - دەپ اقىت تاۋ جاققا قارادى.
ونىڭ بۇيتكەن مىنەزىن زۋقا كەشە ەكەۋارا اڭگىمەنى جۋىپ- شايعانىن ىشتەي سەزدى. دوسىنىڭ كورەگەندىگىنە ريزا بولعاندىعى سونداي:
- اقا- اۋ، ءوزىڭ ايتپاقشى، ساقتانعاندى كىم جەك كورسىن؟ كوزىڭە تۇسكەن سارباز بولسا، قولىڭنان قاقپايمىن. اۋىلىڭا كوشىرىپ، الدىنا مالىن سالىپ وتاۋىن كوتەرىپ بەرەمىن. ايتقانىم ايتقان. ساعان سالماق سالمايمىن.
- باتىرىم- اۋ، سەنىڭ ەكى سويلەمەيتىنىڭدى بىلەمىن عوي، سەنىڭ ساربازدارىڭ بۇكىل التايعا، قالا بەردى قالىڭ قازاققا پانا بولادى. ماعان سارباز ەمەس، بالا شاكىرت بەرسەڭ بولار ەدى.
- وي، ءپالى- اي، بالاپاندى ۇيادان ۇشىرۋ وڭاي دەيمىسىڭ؟ بۇعاناسى قاتپاعان بالالاردى ساعان بەرسەم وندا مەنىڭ كىم بولعانىم؟ الساڭ ابدەن ىسىلعان ساربازداردى ال. سەن بالا وقىتا المايدى دەگەنىم ەمەس، ەرتەڭ مىنا قالىڭ جۇرت «تەنتەك زۋقا، بۇزاقى زۋقا بالالارعا قاراماي، شاكىرتتەرىن اۋىل- اۋىلعا باسىرەدەي تاراتىپ جاتىر» دەگەن اڭگىمەگە قالارمىن. ونىڭ ۇستىنە بالاپاندى ۇيادان تاراتپايدى، ۇشىرادى عوي.
وسى كەزدە جاندارىنا جورعاسىن تايپالتىپ كەلگەن تولەگەتاي جاسى ۇلكەن بولسا دا ەلدىڭ كوزىنشە ءىنىسى زۋقاعا:
- باتىرىم، اسكەر دايىن. ماشىقتى باستاي بەرەيىك پە؟ - دەدى. باعانادان
دەلەبەسى قوزىپ كەلە جاتقان دۇرمەكباي:
- باستا، بالام، باستا! - دەپ ايقايلاپ جىبەردى. تولەگەتاي جىميىپ زۋقاعا قاراپ ەدى، ول كوزىمەن اقىت جاقتى ىمدادى.
- ۇستاز اعا، - دەدى تولەگەتاي اقىتقا قاراپ. - ءسىز نە دەيسىز؟
- نە دەيىن، اكەمىز دۇرمەكبايدى دەمىن الىپ وتىراتىن ءبىر جەرگە وتىرعىزساڭدارشى، تۇگە، - دەپ جورتا اشۋلانعان بولدى.
دۇرمەكباي بولسا ىڭعايسىزدانىپ:
- ءاي، قاراقتارىم-اي، وزدەرىڭ بىلىڭدەر. «كۇلسەڭ - كارىگە كۇل» دەپ، مەنىكى جاي عوي، - دەپ ءسوزدىڭ اياعىن جۇتىپ قويدى.
ولار توبەگە كەلىپ تەكەمەتتىڭ ۇستىنە جايعاستى. اكەلگەن قۇس جاستىقتار قوناقتاردىڭ شىنتاعىنا تاستالدى. الما اعاشتان ادەمىلەپ ويىلعان ۇلكەن كەسەلەرگە تولتىرىلىپ قىمىز قۇيىلدى.
اۋەلى زۋقا باتا سۇرايىن دەدى دە، بۇل ۇرىس ماشىعى ەكەنىن ەسىنە ءتۇسىرىپ ويىنداعىسىن ايتپاي قالدى. ەسىك پەن توردەي جالى توگىلگەن جورعا مىنگەن تولەگەتاي جىگىتتەردى ەكى توپقا ءبولىپ اۋدارىسپاق ويىنىن باستاپ جىبەردى. بۇل اۋدارىسپاق دەپ اتالعانىمەن، وسى توڭىرەكتە كوپ ەشكىم كورمەگەن ويىن بولىپ شىقتى. ات ۇستىنەن ۇرشىقشا ءيىرىلىپ جەرگە ءتۇسىپ، جۇگىرىپ بارىپ ەكىنشى اتتىڭ ارتىنا سەكىرىپ ءمىنىپ جەرگە اۋدارىپ تاستاۋ ءبىر قاراعان كىسىگە قىزىق بولعانمەن كەز- كەلگەن ادامنىڭ بويىنا قورقىنىش ۇيىرەتىن ويىن ەكەن.
- اراسىندا ورىس، تاتار، وزبەك كوپ ەكەن، - دەدى وتىرعانداردىڭ ءبىرى.
بۇل ءسوزدى ەستىگەنمەن، زۋقا ءمان بەرمەدى. ەسىل- دەرتى ساربازداردىڭ اماندىعى، استىنا مىنگەن اتتاردىڭ اياعى شورت سىنباسىن دەگەن ويدىڭ جەتەگىندە وتىر ەدى. تولەگەتاي دابىل قاعاتىن جىگىتكە بەلگى بەردى. دۇڭگىرلەپ دابىل قاعىلدى. دالا ءدۇر سىلكىندى. تاۋ- تاس جاڭعىردى.
- ءيا، ارۋاق!
- ارۋاق! - دەسىپ، ايقۇش- ۇيقىش جەبەلەر اتىلىپ، نايزالار شانشىلىپ جاتتى.
- ابىلاي! ابىلاي! ابىلاي! - دەدى تولەگەتاي.
- قاراكەرەي قابانباي! - دەدى اسكەرلەر.
- قانجىعالى بوگەنباي! - دەدى تولەگەتاي.
- شاپىراشتى ناۋرىزباي! - دەدى اسكەرلەر.
- شاقشاق ۇلى جانىبەك! - دەدى تولەگەتاي.
- باتىر بايان! - دەدى اسكەرلەر.
- ابىلاي! ابىلاي! ابىلاي! - دەپ تولەگەتاي جورعاسىن تايپالتىپ شەڭبەر جاساپ ورتاعا كەپ تۇرا قالدى.
- ەر جانىبەك! - دەپ ۇرانداتتى دۇرمەكباي. اسكەرلەر:
- ەر جانىبەك! ەر جانىبەك! ەر جانىبەك!
- الاش! - دەدى زۋقا ورنىنان اتىپ تۇرىپ.
- الاش! الاش! الاش! - دەپ، بار اسكەر قاز- قاتار ءتىزىلىپ تۋ كوتەردى.
- باتىرلاردىڭ ۇرپاعى، بار ەكەنسىڭدەر! - دەپ دۇرمەكباي ورىنان اتىپ تۇرىپ، قولىن كوككە كوتەرىپ. - الاشىم ءبىر بولىڭدار! باتىر بولساڭدار الاتاۋداي، الاش بولساڭدار ءاليحانداي بولىڭدار، ءاۋمين! - دەپ، بەتىن سيپادى.
- ءاۋمين!
- ءاۋمين!
- ءاۋمين! - دەسىپ، اينالا ۇران كوتەرىپ كەتتى. ولاردىڭ داۋىسىن
جارتاستار قاعىپ الىپ، ء«اۋمين! ءاۋمين! ءاۋمين!» دەپ، ءور التايدى جاڭعىرتىپ الا جونەلدى.
وتىرعاندار ەندى قىزۋ اڭگىمەگە كىرىستى:
- اناۋ جىگىت باتىر ەكەن!
- اناۋ جىگىت ايلاكەر ەكەن!
- اناۋ جىگىت ناعىز جويان ەكەن! - دەسىپ جاتتى. شۋلاعان جۇرتتى اقىت وڭ قولىن كوتەرىپ تىنىشتالدىردى:
- قۇدايعا مىڭ دا ءبىر راحمەت، قازاعىمنىڭ بىرلىگىن كورسەتتىڭدەر،
جىگىتتەر! اللاعا شىن ماداق، اللاعا شىن قۇرمەت، اللاعا شىن تاعزىم! ريزامىن اللا قازاققا زۋقاداي باتىر بەرگەنىڭە!
- زۋقا!
- زۋقا!
- زۋقا! - دەپ ساربازدار شۋلاپ كەتتى. «قويىڭدار» دەگەندەي زۋقا ولارعا كۇلە قولىن كوتەردى. ءجۇز شاقتى سارباز مەيماندار وتىرعان توبەگە كەلىپ قول بەرىسىپ امانداستى. باعانا عانا جىگەرلەنىپ وتىرعان دۇرمەكباي شارشاپ، جوتەلىپ قالىپ ەدى، جانىنداعى جىگىتتەردىڭ ءبىرى توستاعانمەن قىمىز ۇسىنا قويىپ، اقساقالدى تىنىشتاندىردى. قازانباي كەلىپ زۋقانىڭ قۇلاعىنا الدەنە دەپ سىبىرلادى. ول بولسا اقىرىن جىميىپ باسىن يزەپ- يزەپ قويدى. ولار وتىرعان جەرگە ەلۋ كۇزەلگەن تاي، جيىرما قۇلىندى بيە، ءبىر ءۇيىر وڭكەي كۇرەڭ بايتالدى ەكى جىلقىشى دۇرىلدەتىپ ايداپ اكەلدى.
- اقىت! - دەدى زۋقا داۋسى ساڭق- ساڭق ەتىپ. - مىناۋ سەنىڭ اۋىلىڭا بەرگەن سىيىم، ازىرقانبا.
- ويباي- اۋ، زۋقا، مىناۋىڭ نە؟ مەن سەنەن ەشتەڭە سۇراماپ ەدىم عوي، ءتىپتى
دامەتكەن دە ەمەسپىن، ءوزىڭ بىلەسىڭ مەنىڭ مىنەزىمدى دە، - دەپ اقىت قىپ- قىزىل بولىپ كەتتى. - المايمىن.
- ءجا، دوستىم، ول سەنىڭ جەكە باسىڭا ەمەس، ەلۋ تاي شاكىرتتەرىڭە، جيىرما قۇلىندى بيە سولاردىڭ سۋسىنى، ءبىر ءۇيىر كۇرەڭ بايتال بيىلعى سوعىم بولسىن. قولىمدى قاقپا. توبەدەگى باسىمدى تومەنگە سۇيرەمە. دوسىم ەمەسسىڭ بە؟!
بيىل قىستان جۇدەپ شىققان اۋىلىڭنىڭ جاعدايىن جاقسى بىلەتىن دۇرمەكباي ءوزىن وتە سابىرلى ۇستادى دا:
- قاراعىم، اقىت، اۋىلىمىزعا بەرىپ تۇرعان نەسىبەگە راحمەت ايتايىق.
بۇل جاس ۇرپاقتىڭ ىرىسى عوي. زۋقانىڭ اكەسى ءسابيت سەنى وقىتىپ ەدى. ءسابيتتىڭ اكەسى نۇرمۇحامەد ماعان ۇستاز بولىپ ەدى. شەگىنەرگە جەر قالماي تۇر، ارقالاپ اپارمايمىز، تۇياقتى مال عوي، ايداساق اۋىلعا وزدەرى بارار. جاستار قۋانار. جەتىلمەي تۇرعاندار جەتىلەر. جاڭا عانا ءوزىڭ ايتتىڭ عوي، اللاعا راحمەت زۋقانى قازاققا بەرگەن دەپ. سول اللا بەرگەن قازاقتىڭ قولىن قاقپا، بالام، - دەدى.
ەكى دوس قاتتى قۇشاقتاستى. كەشكى سالقىنمەن اۋىلىنا كوڭىلدەنىپ قايتىپ بارا جاتتى...
* * *
...جىلجىپ جىلدار، ءجۇرىپ جولدار قىسقاردى. زۋقانىڭ اۋىلىنان نەبىر قيىنشىلىقتار، نەبىر داۋىلدار، قۇيىندار، بوراندار، جايماشۋاق كۇندەر ءوتتى.
* * *
جەلدەن جۇيرىك ۋاقىت زىمىراپ ءوتىپ ەدى. قارا ەرتىسپەن ءومىر اعىپ ەدى.
* * *
- اق جەڭەشەم كەلىپ تۇر، - دەدى قىزىەكە.
قۇران اۋدارىپ وتىرعان زۋقا «قازىر» دەگەندەي يشارا تانىتىپ، تورگە بارىپ مالداس قۇرىپ وتىردى. كيگىز ەسىكتى اقىرىن كوتەرىپ، بالا كوتەرگەن كەمپىرمەن بىرگە ۇلى مەن كەلىنى كىردى. كەلىن بوساعا جاقتا قالىپ، جاس جىگىت:
- اسسالاۋماعالەيكۇم، باتىر اكە! - دەپ، قوس قولداپ امانداستى.
قىزىكەنىڭ جانىنداعى وتىرعان جاس كەلىنشەك:
- اكە، امانسىز با؟! - دەپ باسىن يزەپ كەۋدەسىن قولىنا قويدى.
«بار بول!» دەپ يشارا بىلدىرگەن زۋقا مۇرتى تەبىندەگەن جاس جىگىتكە ۇڭىلە قاراپ:
- وۋ، جارقىنبىسىڭ؟ - دەدى.
- ءيا، اكە! - دەدى داۋسى ساڭق- ساڭق ەتكەن جاس جىگىت.
- مىناۋ سول جارقىنىڭنىڭ كۇشىگى ءبىر جاسقا كەلدى. ء«ولى ارىستاننان
ءتىرى تىشقان ارتىق» دەگەن. اۋماعان اتاسى ەمەس پە؟ - دەپ كۇرسىندى ايەل.
«بۇلار قالاي تەز وسكەن؟ » دەپ زۋقا ىشتەي ويلادى دا:
- ءيا، جەڭەشە، نە بۇيىمتايىڭىز بار؟ ايتا وتىرىڭىز، - دەدى.
- باتىر قاينىم- اۋ، ەلدىڭ بۇيىمتايىنا ۇيرەنىپ قالىپسىڭ عوي، اقىلداسايىن دەپ كەلدىم. باتاڭدى بەر جاستارعا، زامان وسىلاردىكى. «بىلەكتى ءبىردى جىعار، ءبىلىمدى مىڭدى جىعار» دەگەن اتام قازاق. اقىتتىڭ اۋىلىنا وقۋعا ەكەۋىن بىردەي اتتاندىرماقپىن. ال، مىنا بالاپانىمدى باۋىرىما باسىپ، بۇنى دا ءوزىڭ سياقتى باتىر عىپ شىعارسام دەيمىن. ءبىر قازاقتىڭ بالاسىن تاربيەلەيتىن اقىلىم دا، كۇش- جىگەرىم دە جەتەدى. تەك مىنا بالالار قاتارىنان قالماسىن، وقىسىن، رۇقسات ەت! باتاڭدى بەر!
زۋقا ويلانىپ وتىرىپ قالدى دا:
- ە ە ە، وعان دا تالاي زامان ءوتىپتى- اۋ. ارمانشىل الاشتىڭ جارقىنى وققا ۇشقان كۇنى تۋىپ ەدى- اۋ وسى جارقىن. قاراشى، مىنە، ۋاقىتتىڭ زىمىراعانىن. ازامات بولىپ قالىپتى.
وسىدان ەكى جىل بۇرىن وسى ەكى جاستىڭ نەكەلەرىن دە قيىپ ەدى. بىلە بىلسە كەلىن بالا مىنا ۇلدان بەس جاس ۇلكەندىگى بار جاۋىنگەر جىگىتتىڭ جەسىرى بولاتىن. سوندا اق جەڭگەسىنىڭ ايتقانى عوي: «جەسىردى ەلمەن تەڭەستىرەتىن سىڭارى عانا. مەنىڭ نەمەرەم ازامات بولدى. كوزىمنىڭ تىرىسىندە ۇيلەندىرەيىن دەپ رۇقسات سۇراپ وتىرمىن» دەپ.
- ال، قولدارىڭدى جايىڭدار! - دەدى زۋقا. باتىر بولساڭدار قابانبايداي بولىڭدار! امان بولىڭدار! جاقسى ۇستازعا شاكىرت بولۋعا بارارسىڭدار. قازاق دالاسىن بىلەكتىڭ كۇشىمەن عانا ەمەس، بىلىممەن ساقتايتىن زامان كەلە جاتىر. وقىڭدار! جەتىلىڭدەر! قانات قاعىڭدار! قازاقتىڭ دالاسى كەڭ. ءاۋمين! - دەپ زۋقا بەتىن سيپادى.
- ءاۋمين! - دەپ ەكى جاس تا، اق انا دا:
- ايتقانىڭىز كەلسىن! - دەپ بەتتەرىن سيپادى.
* * *
...جىلجىپ جىلدار، ءجۇرىپ جولدار قىسقاردى. زۋقانىڭ اۋىلىنان نەبىر قيىنشىلىقتار، نەبىر داۋىلدار، قۇيىندار، بوراندار، جايماشۋاق كۇندەر ءوتىپ ەدى. قامشىنىڭ سابى سىندى، قىلىشتىڭ ءجۇزى قايىرىلدى. كوز جاسى كول بولدى. قان سۋ بولىپ اقتى.
ءبىراق.
ءبىراق.
ءور التاي شوكپەدى.
تەك كۇڭىرەندى.
كۇڭىرەندى...
* * *
زۋقا ۇزاق جول ءجۇردى.
جول تىم- تىم ۇزاق ەدى.
شارشامادى.
ونىڭ اتىن قازاقتىڭ ءار اۋىلى، ءار تاۋ- تاسى، ءار وزەن- ورمانى «زۋقا- زۋقا» دەپ ايتۋمەن بولدى. ول تاكلاماكان ءشولى، تيبەت، گيمالاي، كاشمير، تۇركيا جەرىندە دە اقىرىنداپ ايتىلا باستادى.
* * *
.. .جىلجىپ جىلدار، ءجۇرىپ جولدار قىسقاردى. زۋقانىڭ اۋىلىنان نەبىر قيىنشىلىقتار، نەبىر داۋىلدار، قۇيىندار، بوراندار، جايماشۋاق كۇندەر ءوتتى.
* * *
زۋقا ءور التايدىڭ باسىندا تۇر. زۋقانىڭ رۋحىن جين شۋرىن ولتىرە الماپ ەدى. ولتىرمەك تۇگىلى سىندىرا المادى. سىندىرماق تۇگىلى يىلتە الماپ ەدى. زۋقا وعان يىلمەي كەتتى. ويتكەنى زۋقا الدەقاشان جۇلدىزعا اينالىپ كەتكەن بولاتىن.
كوزگە تۇرتسە ەشتەڭە كورىنبەيتىن قاراڭعىلىق. ەشقانداي داۋىس تا جوق. ايسىز قارا اسپاندا ءبىر جارىق جۇلدىز جارقىراپ تۇر ەدى. بۇل ەرەكشە جۇلدىز ەدى. سول جۇلدىز قارا تۇندە ۇزاق- ۇزاق جول ءجۇرىپ، تاكلاماكان ءشولى، تيبەت، اۋعانستان، يران، يراك، رەسەي، موڭعوليا، گيمالاي، كاشمير، تۇركيا، قىتاي جەرلەرى ارقىلى اقىرىن جىلجي- جىلجي ۇلىتاۋدىڭ جەرىن باسىپ ءوتىپ، ەسىلدىڭ اعىسىمەن ارقاداعى قاراوتكەل جەرىنە دە جەتتى.
سول ءبىر زاماندا زۋقا قازاقتىڭ قاراڭعى ءتۇنىنىڭ جارىق جۇلدىزى بولعان ەدى.
P. S: ال بۇگىندە ۇرپاعىنىڭ ادال نيەتىنىڭ، تەكتىلىگىنىڭ، بار بولعانىنىڭ ارقاسىندا ەلدىڭ ماڭگىلىك جارىق جۇلدىزىنا اينالدى. ءبىر جاعادان باس، ءبىر جەڭنەن قول شىعارعان بەرەكە- بىرلىكتىڭ ارقاسىندا تاۋەلسىز ەلدىڭ رۋحاني باتىرىنا اينالدى.
باتىر ۇرپاعى قاي عاسىردا دا تەكتى...
سوڭى
اۆتورى: تالعات كەڭەسبايەۆ
سايتقا ازىرلەگەن بەيسەن سۇلتان ۇلى
دەرەككوز: abai.kz
